Historia persecutionis Africanae provinciae

(III, 7) Sed forsitan obicitur: Cum ingenitus pater sit, genitus filius, non fieri posse unam eandemque esse substantiam geniti atque ingeniti - cum utique, si ut ingenitus pater est, ingenitus esset et filius, tunc magis diuersa posset esse substantia, quia unusquisque a ee ipso subsistens communem substantiam cum altero non haberet –: cum uero ingenitus pater se ipso, id est de id quod ipse est (si, quid illud est, aut dici potest, immo quia, ut est, dici omnino non potest) filium generauit, apparet una esse gignentis genitique substantia, quia deum de deo, lumen de lumine filium esse ueraciter pro- Stemur.

Nam lucem esse patrem Iohannes apostolus testis est [*]( 2 ai] sicut A 3 snbstantiQ et uere filius b 4 sed si u. s. non est om. A, qui pro his praebet: et si ueras filius non est nec uerus deus non est V1 6 deus om. b est arite et tamen om. A substantie b onigenitus M bis T putetur C S A2 putatur rell. 9 beresim V2CWMsaP2bA2 10 sanctam trinitatom a essepatrem quem fllium eundemqae credat om. Pb 12 seruans βΑ; cf. India. III \'constructio ad sensum\' ia unitate] nnitates b 13 obici|citurB 14 eademgneBV1 15 ingeniti . atque geniti « si at ed. princ.: sicut mei si sicut s2v16 powdt BV1aL 17 ipo W 19 de M ipse genuit filium est de hoc quod W de eo V2CMsaLA2 20 ut est vm. W omaia B ViL; cf. Indic. III a. v, per omnia V2MS 21 una ... substantia BVCW (Angustin. C. D. XIII, 9; Commodian. Instr, f, 14, 1): unam ... substantiam relL 22 ueratiter YW 23 iohannis BV1A1 testatus Wa testis est apostolus P )

Et hoc est quod nos fideliter profitemur, filium de patris substantia natum, sicut ipse pater deus apertissimum perhibet testimonium. Qui ut de sua ineffabilis naturae substantia proprium filium genuisse monstraret, ad instruendam fragilitatis nostrae imperitiam, ut nos ez uisibilibus ad inuisibilia erigeret, terrenae natiuitatis uocabulum ad diuinae generationis traxit exemplum dicens: ex utero ante luciferum genui te. Quid clarius, 25 [*](: 1 I Ioh. 1. 5. 2 loa. 1, 1-5. 4 Ioh. 1, 9. 11 Hebr. : 1, 3, 36 Ps. 109, 3. \' ) [*]( . ,_ 1 quia om. β 5 homine W 6 fillus W 8 silicet W sciliet qui de se gignente A 9 existi W 10 iDtrodncit V1 12 et uidentius W quoaeternus WP 13 a om. BV1 14 lucis BVC1MstA1. 15 lucis a , natura substantise WS1L: nat. substantiam BV1 n. sabetantia V2CMs1 nature substantia a n. a (ae b) substantia β n. uel substantia Å \' 16 esse poteat W esse om. - BV; in C 8. 1. addit. m. 1 - 1 18 inseparabilis C1 19 substantiā P \' 20 apertissime W 21 suse M inefabilis W 22 filium] se filium βΑ instrnhendam b 23 imperitiQ BV* erieret W 24 natinitas W exempum W )

(III, 8) Credentes ergo deum patrem de sua substantia inpassibiliter filium generasse, non dicimus ipsam substantiam aut diuisam esse in filio aut diminutionem pertulisse in patre et per hoc passionis potuisse uitio subiacere. Absit enim a : nobis ut taiia uel opinemur uel cogitemus de deo, quia nos perfectum patrem perfectum filium sine sui diminutione, sine aliqua deriuatione, sine. omni omnino passionis infirmitate genuisse fideliter profitemur. Nam qui obicit deo, quia, si de se ipso genuit, diuisionis uitium pertulit, : potest dicere quia et laborem sensit quando uniuersa condidit, et ob hoc die septima ab omni suo opere requieuit. Sed nec in generando de se ipso passionem uel diminutionem aliquam sensit nec in : condendo uniuersa fatigationem aliquam pertulit.

Namque at et euidentius nobis diuinae generationis inpassibilitas insinuaretur, deum ex deo, lumen ex lumine filium profitendum [*]( 1 lncentins A affari β iudiciis P 2 quibus ante existentium om. P 4 non qua B Vl 5 lineamentis a distictus Wb 6 neritem W 7 humanis Cl 9 quem] quod M ei patris o 10 impossibiliter P inpassibiliter... ipsam snbstantiam om. A 12 diniaa W ; - 13 mtio passionia potnisee A potoiss Y\' a om. PR 14 opinemns P 15 perfecctum C* sui bm.\' a\' dimnnntione a 16 dirinatione WβΑ omni om. A 17 quia si de se ipso gennit 0A qui de ipso genuit BVCsL si de se ipso genUit W quod de ipso genitns M quod de se ipso genuit a: fort, scrib. quia de ipso genitu 19 et ante laborent tm. W ab hoc BVC 20 septimo V1 septyma b - opere sno aβ . quieuit A 21 de ipso pasionem P w 22 condenda β aliquam om. y ut et] ut A 28 nidentins W inpossibilitas b 24 de deo et de lumine ϕ , )

(III, 9) Superest ut de spiritu sancto, quem patri ac filio consubstantiuum credimus, coaequalem et coaeternum, dicamus et testimoniis adprobemus. Licet enim haec ueneranda trinitas personis ac nominibus distincta sit, non tamen ob hoc a se atque a sua aeternitate discrepare credenda est; sed manens ante saecula diuinitas in patre et filio et spiritu sancto uere ac proprie creditur nec diuidi nostris: interpretationibus potest nec rursus uersa in unam personam trinitas ipsa confundi.

Haec, fides plena, haec nostra credulitas est. Idcirco deos nec aestimari patimur nec uocari, sed unum deum in praedictis personis ac nominibus confitemur. Inenarrabilis enim diuinitas, non ut concludi aut adprehendi uel uocabulis posset, intra nomina personasque se praestitit; sed ut id quod erat esse [*]( 1 accipimns V2CMSA efficientiā A 2 non om. C2β nt == ita ut 3 gnerationiB W 4 minuit W A illam A 5 pateat ego: potuit mss x7 se om. b 8 patri filius] pater et filius A 9 igni PR 10 manifestefnr BV1WA1 ę(eМ) quibna BYM aequebus A equos C ex corr. coaeuus β fili] sic BY 11 breuitati A sinit bL fuit M sibi A 13 nt de] nt aliquid ex p 14 consubstantiū V1 15 adprouemus BV1 16 hac nominis BV1 17 atqae sua bA 20 rusus b 22 aestimari WA: estimare BcpL ezistimare a existimari β nec nocui om. β 24 non om, Ms1 nt non a aut] uel M uocabiiis P possit βΑ inter VlC in V2M3 25 personas quae BP persona quę V1 id om. β_ )

(III, 10) Primum igitur de ueteris testamenti libris, post etiam noui, patrem et filium et spiritum sanctum unius docebimus esse substantiae, libro Genesis sic inchoante :. in principio fecit deus caelum et terram; terra antem erat inuisibilis et inconposita, ettenebrae erant super abyssum, et spiritus dei superferebatur super aquas. Ille principium, qui Iudaeis quis esset interrogantibus dixit; principium quod et loquor uobis. Superferebatur autem dei spiritus super aquas utpote creator, uirtute potentiae suae continens creaturam, ut ex his uiua omnia producturus ipse rudibus elementis ignis proprii fomenta praestaret, et [*]( 3 Esai. 7, 9. 14 Gen. 1, 1-2. 19 Ioh. 8, 26. ) [*]( 1 intelligentiam A 3 intelligitis CLA intellegetis W2β in- telligetis Ma 5 at quem A re W 6 diuinita W 7 crebrerrimi P licead W ob om. βΑ , 8 conpendium W: conpendio BVlb conpendia V* compendia CMSL compendium a: om. P uerae L: uere ΒϕWaA uaera P uera bR 9 brobatio W tamai haWret A . plaritatom B ϕ WbR 10 pluralitaté B pluritate V pluritate CMsbB 12 primo M ueteri BV CA testimenti VC1 postmodum a . 18 etia A doceuimus BV1 14 inccante B 15 erat om. C 17 dei] domini P superfarabatur BV1A ferebatur rell. 18 illud β principium est A qui] quid BY principium quid del. in V; in . CMaL desuant uerba prindpium qui 19. quod] qui WMsa2LP2b quia PB locor W loquar C 90 uirtutem BVal aapientiae W 21 snae om.A. omnia niua P 22 ignis om. W propria W et iam] stiam BVΜβΑ_ )

Uide quam plena sit breuitas et quam clare in sacramentum unitatis recurrit: patrem in domino, uerbi significatione filium ponens, sanctum spiritum ex ore altissimi nuncupauit. Et ne uods . editio acciperetur in uerbo, caelos per eum adserit esse firmatos; ne autem flatus in spiritu reputetur, caelestis in eo uirtutis plenitudinem demonstrauit. Nam ubi uirtus, ibi necesse est persona subsistens; ubi omnis, non ablata a patre et filio, sed consummata significatur in spiritu sancto, non ut solus habeat quod in patre et filio est, sed ut totum habeat cum utroque.

(III, 11) Et iterum oum de uooatioue gentium dominus loqueretur, intra unum diuinitatis nomen spiritum sanctum praedicans ait: euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. Et iterum caelestia Corinthiis precatus apostolus haec subdidit: gratia domini nostri Iesu Christi et caritas dei et communicatio spiritus sancti cam omnibus uobis. Et ut apertius in hac trinitate unitatem substantiae [*]( 4 Ps. 32, 6. 7 ef. Eclus. 24, 5. 17 Mt. 28, 19. 20 II Cor. 13, 13. ) [*]( 1 uirtutam A uirtate P 2 perciperent W primaque] prima quae BV-Ms1A primanque β 1 eorporea et 8 prodaoerent W deo om. α . proinde codem spu aspirante MS . 4 spiritus A 6 clare W sacramento unitas 0 domini V2 7 significationẽ BVA • sanctum tpiritam BVWмe (I, 84, II, 88): spiritam eanctam rell. - 8 noncupauit A 9 flatu BV1β statu α 11 demonstranit om. b 12 oblata b consumata BVCWL 14 sed tetum β\'16 deootione W 18 apn WP , 19 iterum] iterum dum A iterum cum s1a - cborintis BYC\' chorintiis WC1β cboriothiis M corinthis Å precatus a: praecatus V2C preoatnr B W praeoatar V1a pretator PB praadioator b praedicat AL praedicans Mv hao W haec subdidit] dicent a 21 comnnieatio W . spiritu P sancti spiritus GaL cum) sit cum M9* 22 nobis M hanc trinitatem A.\'. )

Quam fidei rationem antiqua denique per Moysep benedictio pandit et conprobat, qua benedicere populum sacramento trinae inuocationis iubetur. Ait enim deus ad Moysen: sic benedices populum meum et ego benedicam illos: benedicat te dominus et custodiat te; inluminet dominus faciem suam super te et misereatur tui; adtollat dominus faciem suam super te et det tibi pacem. Quod hoc ipsud propheta Dauid adfirmat dicens: benedicat nos deus, deus noster, benedicat nos deus et metuant eum omnes fines terrae. Quam trinitatis unitatem supernae angelorum uirtutes hymno uenerantur, et ter numero \'sanotus sanctus sanctus dominus deus sabaoth\' indesinenti canentes ore in unius fastigium dominationis gloriam eius exaltant.

Quod ut adhuc apertius fidelium [*]( 3 Gen. 1, 26. 14 Num. 6, 23—26. 19 PI. 66, 7—8. 22 Esai. 6, 3. ) [*]( 1 a nobis W 2 scramentum W 8 ostendwit WβΑ oetendit Ha 4 nostma om. PR. eam dicit... et similitudinem om. s 5 non utique non BVl 6 distinctiones - 7 trinitatis om. d \' 8 quo] qua Ms2\' pluraliter BV1a paoa W causa β dissimilitudo a1 A 9 sic consequentia ϕ loenntor CWMSLPR . dous] dominus P bis fecit] fMit deus ALv 11 antiquãA moaen PB 18 dena] domimu a 14 meum. om. β 16. raam] tuam Å miseriatur b tibi Pb - 18 ipsum mss practor BA danit o conflrmat βΑ (II, 94) 19 deus ante et metuant om. BVCs1 21 ymmo P nonoratur B V 22 temo a 28 canentis P fastigio b donationisgloria W 24 eius om. b exultant BV1WPR exaltat A )

Unde nullus ambiguitatis relinquitur locus, quin dareat spiritum sanctum et deum esse et suae uoluntatis auctorem, qui cuncta operari et secundum propriae uoluntatis arbitrium diuinae dispensationis dona largiri apertissime demonstratur; quia ubi uoluntaria gratiarum distributio praedicatur, non potest uideri condicio seruitutis: in creatura enim seruitus intellegenda est, in trinitate uero dominatio ac libertas. Et ut adhuc luce clarius unius diuinitatis esse cum patre et filio spiritum sanctum doceamus, Iohannis euangelistae testimonio conprobatur. Ait namque: tres sunt qui testimonium perhibent iD caelo, pater, uerbum et spiritus sanctus, et hi tres unum sunt. Numquid ait: Ctres in differentiae qualitate seiuncti aut quibuslibet diuersitatum gradibus longo separationis interuallo diuisi?\' sed tres, inquit, unum sunt. [*]( 2 I Cor. 12, 4—6. 9 I Cor. 12, 11. 20 I Ioh. 5, 7. ) [*]( 1 producamus b 2 autem on. Ms dominationum W snnt donationum ϕ 3 et] e W , ministrationum Βϕ Wa minitterionun A mysteriorum 0 6 diusisionum a 9 intalit om. a 11 nulnus BV1C1 nallins C1β ambiguitas P qaiin clareat et A .. 14 dininte b . 17 intenligenda P. domiDatio intelligenda est acW ac] an B V 18 en W 19 et spiri- . tum bA iohannes BV1 testimonia.. PM 20 namque] enim Ms . 21 perhibent] dant W uerbum] et fili.. 0 22 sanctus om. Å bii BVCab i W ii P nnnquid aP 93 i* differentiae qualitate uel indifferenti aequaliMte BW MaLβΑ indiferenti (as syll. in V eras.) aequalitate VCs 24 longe b .. seperationis Ma 25. inquid Cs1 . )

(III, 12) Ut autem adhuc magis magisque sanctus spiritus cum patre et filio una diuinitas in creandis rebus omnibus demonstretur, habes creatorem spiritum sanctum in libro Iob: spiritus, inquit, diuinus eat qui fecit me, et spiritus omnipotentis quidocet me. Et Dauid dicit: emitte spiritum tuum et creabuntur, et renouabis faciem terrae. Si renouatio et recreatio per spiritum erit, sine dubio et principium creationis sine spiritu non fuit. Post creationem igitur ostendamus, quia uiuificat etiam spiritus sanctus, sicut pater et filius. Equidem de persona patris refert apostolus: testor in conspectu dei, qui uiuificat omnia. Uitam uero dat Christus: oues, inquit, meae uocem meam audiunt, et ego uitam aeternam do illis. Uiuificamur uero ab spiritu sancto ipso dicente domino: spiritus est qui uiuificat. Ecce una uiuificatio patris et filii et spiritus sancti aperte monstrata est.

(III, 13) Praescientiam rerum omnium in domino esse et occultorum cognitionem, licet nemo Christianus ignoret, tamen ex Danihelis libro monstrandum est: deus, inquit, qui occultorum cognitor es, qui praescius es omnium antequam nascantur. Haec eadem praescientia in Christo est, sicut refert euangelista: ab initio autem sciebat Iesus quis esset eum traditurus uel qui essent non credentes in eum. Quod sit autem occultorum cognitor, [*]( 4 Iob 33, 4. 5 Ps. 103, 30. 11 I Tim. 6, 13. 12 Ioh. 10, 27-28. 14 Ioh. 6, 64. 19 Dan. 13,42. 22 Ioh. 6, 65. I ) [*]( 1 sanctns B1ϕ: sancti rell. 3 demonstratur C\' Iob] iob primo a 4 inquid Cs1 5 omnipotens W 6 rennouabis W 7 renouatio et recreatio Ba: ren. et creatio ϕ WL creatio et renouatio §A dubium BV- 8 printipium W 9 uiuicat W 10 Equidem] et quidem WMLβ 12 inquid C 13 illis] eis b 14 nero] ergo M a aL sancto ipso om. A domino dicente A 15 uificat W 16 demonstrata b 17 pre- (prae- A)scientia BA praesentiam LP omnium rerum a domino] deo A 18 ocultorum b connitionS V1 19 danielis MsaP1 inquid C 21 haec autem eadem <p 23 non om. PblR 24 autem om. P occultor P )

Similiter praescire omnia spiritum sanctum ipse manifestauit dicens ad apostolos: cum uenerit spiritus ueritatis, docebit uos omnia et uentura adnuntiabit uobis. Qui uentura nuntiare perhibetur, praescire omnia non dubitatur, quia ipse scrutatur altitudines dei et nouit omnia quae in deo sunt, sicut memorat Paulus dicens: spiritus enim omnia scrutatur, etiam altitudines dei Item in eodem loco: sicut nemo scit hominum quae sunt hominis, nisi spiritus qui in ipso est, ita nemo scit quae sunt dei, nisi spiritus dei.

(III, 14) Ad intellegendam nero potentiam spiritus sancti pauca de terribilibus proferamus. Uendiderat possessionem, ut scriptum est in actis apostolorum, suppressa parte pecuniae dolosus discipulus, reliquum pro toto ante pedes posuit apostolorum: offendit spiritum sanctum, quem putabat latere. Sed quid ad eum dixit continuo beatus Petrus? Annania, quare satanas repleuit cor tuum, ut mentires spiritui sancto? Et infra: non es mentitus hominibus sed deo. Atque ita percussus uirtute eius, cui mentiri uoluerat, expirauit. Quid hic uult beatus Petrus intellegi spiritum [*]( 2 Mt. 9, 4. 4 Ioh. 16,13. 8 I Cor. 2, 10. 10 1. c. 11. 18 Act. 5, 3. 20 1. c. 4. ) [*]( 1 traducens] in C m. 2 uel 3 s. 1. adieet. id est diffamans uel confnndens 2 quod V1 3 Similiter] similiter spiritus β praescire omnia ... perhibetur om. p 4 apostolos] populos Y (per comp. plof) 5 doceuit et adnuntiaoit BV1 6 nobis] uos F1 7 scrutator VIsa scrutator est M altitudinis BVClMsa 13 iatelligendum A 14 passionē V1 15 actis BVCW (cf. infr. 92): actibus rell. subpressa P 16 reliquam A pro totum B V\'A proiecit a posuit om. BV\'a posuit ante pedes ap. W apostolerum posuit V2 CMs ponens ap. L 17 se latere fiA 18 ananis C2MsaLPR 19 sathanas a meotires BV1Ms1PB (Roensch p. 298): mentitus esses A mentireris reU. in spiritui B VI 22 exspirauit ϕ quod hic nelit M intellegi om. VC: intelligi abRA )

Tale aliquid, immo fortius quiddam dominus in euangelio ostendit: omne peccatum et blasphemia. remittitur hominibus; qui autem blasphemat in spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc saeculo neque in futuro. Ecce terribili sententia inremissibile dicit esse peccatum ei, qui in spiritum sanctum blasphemauerit Compara hnio sententiae illud, quod scriptum. est in libro Regnorum: si peccando peccauerit uir in uirum, orabunt pro eo; si autem in deum peccauerit, quis orabit pro eo? Si ergo blasphemare in spiritum sanctum et peccare in deum simile id est inexpiabile crimen est, iam quantus sit spiritus sanctus unusquisque cognoscit..

(III, 15). Deus quod ubique sit praesens et impleat omnia, ore discimus Esaiae: ego, inquit, deus adproximans et non de longinquo. ai absconditus fuerit homo in abscouditis, ergo ego non uidebo eum? nonne caelum et terram ego impleo? Quid autem de snasua ubique praesentia saluator in euangelio P ubicumque, ait, fuerint [*]( \' 5 Mt. 12, 31-32. 11 I Reg. 2, 25. 18 Hierem. 23, 23—24. 22 Mt. 18, 20. ) [*]( 1 sanctum ? Utique vulgo cum] quod β 3 mentitus V bis 4 dfim W in deum (deo S) credit β imo a .5 qui///dam P ostendit] ostendit dicens β A 6 plasphemia Ms1 blasfemia P remittitur «W remittuntur P remittetur rell. ominibus W 7 piasphemat Ms1 ei om. 0 8 fituro V tenibilis βΑ 10 plasphemauerit M blasphemauerat F1 eompora V1 comparat W 11 regum PblR peccande W 12 orabunt] orabit sacerdos a si autem... pro eo om. A 13 orauit BV* ergo] autem ϕ plasphemare VlM 15 quãtus P 17 quod ubique deus sit pr. W et om. BipWL impleatque W implet Pb1R 18 esayae Ms ysaie a inquid BC 19 longinoo P 20 ergo om. a 21 implebo BVCsL de sua] deus sit L ubique] ubiquitate C" 22 praesentia om. BVCsIL praesentia ubique a euangelio] eu. ait MA eu. dicit 0 ait] inquit M: om. A fuerint ait L )

(III, 16) Habitat deus in sanctis suis secundum promissaonem qua dixerat: habitabo in illis. Quod uero dominus Iesus dicit in euangelio: manete in me et ego in nobis, probat hoc Paulus dicens: an nescitis quia Iesus Christus est in uobis? Hoc autem totum in spiritus habitatione adimpletur, sicut memorat Iohannes: ex hoc, inquit, scimus quia in nobis est, quia de spiritu suo dedit nobis. Similiter et Paulus: nescitis quia templum dei estis et spiritus dei habitat in uobis ? Et iterum dicit: glorificate et portate deum in corpore uestro. Quem deum? utique spiritum sanctum, cuius templum esse uidemur.