Historia persecutionis Africanae provinciae

Ille autem tenens genua eius aliud non dicebat nisi illud quod iam dixerat: \'sicut iussum est, redde mihi oculos meos\'. Adtendens quque Eugeoius in uerecundam credulitatem, et quia iam tempus urguebat, pergit cum eo metante officio clericorum ad fontem. Ubi fixis genibus cum ingenti gemitu, pulsans singultibus caelum, crispantem benedixit alueum fontis; et cum conpleta surrexisset oratione, ita caeco respondit: \'iam 25 tibi dixi, frater Felix, peccator ego homo sum; sed qui te uisitare dignatus est, praestet tibi secundum fidem tuam et aperiat oculos tuos\'. Simulque uexillo crucis consignans oculos [*](1 aperiantuT BVC1 ut aperiantur C* et aperientur Madb 2 qui cum tali n. c. est putat se β 8 noluit PR 4 urgeretur a 5 rursum β 6 impcatur M 7 uoloci a ad] a b et orat b 9 aliquid β 10 iussit om. W 11 celebritatem W Msa celeritatem reD. 12 increpabant β 13 antisti PR 14 redderis b 15 sanctus eugenius a 16 dilinquena B1 17 qui et] qui a in hoc tempore β* 18 ienua P 20 in uerecundam Mommsenus: inuerecandam mss crudelitatem WP 21 metante] comitante Msa meditante W ctarioorum] Morum W 23 benedixi W alueum fontis] aculae (t. e. aquulae) fontem p 25 ego om. a 26 tibi] tibi dominus p )

Fit postea manifestum ecclesiae uniuersae. Procedit ad altare cum Eugenio, sicut moris eet, qui fuerat caecus, suae salutis oblationem domino redditurus; quam episcopus accipiens altari imposuit. Fit strepitus gaudio metante inreuocabilis populorum. Statim nuntius pergit ad tyrannum; I rapitur Felix, inquiritur ab eo quid factum sit qualiterque I receperit lumen. Dicit illi ex ordine totum dicuntque Arrianorum episcopi: choc Eugenius per maleficia fecit). Et quia oppressi confusione lumen non poterant nubilare, eo quod Felix uniuersae ciuitati manifestus esset et notus, tamen uole* bant eum, si fas esset, necare, quomodo Iudaei sascitatam I Lazarum cupiebant occidere.

(II, 18) Adpropinquabat iam futurus dies ille calumniosus [*](a. 484 ) Kalendarum Februariarum ab eodem statutus. Conueniunt non solum uniuersae Africae, uerum etiam insularum multarum episcopi, afflictione et maerore confecti. Fit silentium diebus i multis, quousque peritos quosque et doctissimos uiros exinde. separaret calumniis adpositis enecandos. Nam unum ex ipso choro doctorum, nomine Laetum, strenuum atque doctissimum uirum, post diuturnos carceris squalores inoendio concremauit,! aestimans tali exemplo timorem incutiens reliquos elisurum.

Tandem uenitur ad disputationis conflictum, ad locum scilicet quem delegerant aduersarii. Uitantes igitur nostri uociferationis tumultus, ne forte postmodum Arriani dicerent, quod eos [*]( 2 caecum ob hoc tanto m. p. e. comprimere uiram qui r. Lj coeperunt β 3 popalos BV 7 stari W inposnit CP metante] comitante Ms faciente a 9 rapitus V quit Wj\' 10 reperit W ille fi 12 oppreasione confuBi - potuerunt 0 14 necere P1 17 kalandarum W 18 insnlara W 19 rI flictione VC affecti a 20 qui usque P 21 necaados β* 22 letum Mb 23 diutunoa VC1 diutinos C* ecalores b 24 timore BV aestimans quod tali e. t. excuteret reliquiis elesurum (reliquisse lesurum b) 0 25 silicet P 26 nostrae fi 27 tamultua] stimulis a )

Et cum talia et alia dicerentur, notarius regis respondit: cpatriaroha Cyrila dixit aliquos\'. Superbe et illicite sibi nomen usurpatum nostri detestantes dixerunt: legatur nobis quo concedente istud sibi nomen Cyrila adsumpsit\'. Et exinde strepitum concitantes calumniari aduersarii coeperunt. Et quia hoc nostri petierant, ut saltem, si examinare non licebat prudenti multitudini, uel exspectare liceret, iubentur uniuersi filii catholicae ecclesiae qui aderant centenis fustibus tundi. Tunc clamare coepit beatus Eugenius: \'uideat deus uim quam patimur, cognoscat afflictionem persecutionum, quam a persecutoribus sustinemus\'.

Conuersique nostri Cyrilae dixerunt: \'propone quod disponis). Cyrila dixit: \'nescio Latine*. Nostri episcopi dixerunt: \'semper te Latine [*]( 1 nostr. oppr. mult.] aliquis nostrorum oppresserit β diligunt P1R 2 colocat V cyrilla C\'a cirilla M cirila b 3 satellibus BVC (Commodian. Inetr. II, 12,14): satellitibus rell. colo W aaatantibus C 4 ille b1 illo Pb\'R est om. W grata collatio] tracta collocutio p 5 elatio] potestatis elatio β 7 nunc] nunc autem β* 8 ut] uel VC\' qui C2 libram ϕβ prolatam ϕ 9 praue L: prauam Btpa praua W probra 0 adsumptam BVC assumptam Msa assumpta Lβ 10 cirila C cyrilla Ma: om. P aliquos ... dixerunt om. BVC1MsL: Ad hec a nostris dictum est C2 dixit legatur nobis. Quo concedente istud sibi nomen cyrila adsumpsit. Qd superbum et illicitum sibi nomen nsurpat. nostri detestati dizerunt. Et exinde et rel. sic W aliquis a b 11 detestantes o: destantes b destanti PR 12 legat C 13 cyrilla Ma cyrila nomen β et om. ϕ 14 aduersario PR 15 expectare mss praeter B 16 adherant catenis P 18 afflictionem persecutionum scripsi; ef. Indic. III \'synonymorum coaceruatio\': afftictionem persecutionem a afflict. persecutionis W afflictionem p 20 cyrillae et cyrilla Ma 21 dixernnt episcopi β te om. b )

(III, 1) Regali imperio fidei catholicae, quam tenemus, praecipimur reddere rationem; ideoque adgredimur pro nostrarum uirium mediocritate, diuino fulti adiutorio, quod credimus uel praedicamus, breuiter intimare. Primum igitur de unitate substantiae patris et filii, quod Graeci omousion dicunt, exponendum nobis esse cognoscimus. Patrem ergo et filium et spiritum sanctum ita in unitate deitatis profitemur, ut et patrem in sua proprietatis persona subsistere et filium nihilominus in propria extare persona atque spiritum sanctum personae suae proprietatem retinere fideli confessione fateamur, non eundem asserentes patrem quem filium neque filium confitentes qui pater sit aut spiritus sanctus, neque ita spiritum 20 sanctum accipimus ut aut pater sit aut filius: sed ingenitum [*]( 1 manifesto WMSβ excusari a 5 coascripserunt 0 7 tenemus. Explicit liber II (om. Msβ). Incipit liber fidei catholicae (fidei catholicae liber VCs) BVCWsaβ. Liber incipit fidei catkolicae M ) [*](A — lectiones codicis Landunensis 113 s. IX, ab Halmio coUati. Incipit libellus episcoporum catholicorum ad hunericum regem uuandalorum datum A 9 tenemur BY 11 auxilio A quae Å 12 leuiter Pb 13 homousion Å semper et ahic omousyon W 14 cognoscimur Å 16 proprietate pereonae β nihil hominus Wb 17 excitare VCl 18 proprietate C2 retineri BVCs 19 asserentes mei: adserentes Halmius neque filiumJ neque eundem filium Å 20 qui] quia PR sit om. A ita om. β )

Et quia contra hanc catholicam uel apostolicam fidem exorta heresis nouitatem quandam induxerat, adserens filium non de patris substantia genitum, sed ex nullis extantibus id est ex nihilo substitisse, ad hanc impietatis professionem, quae contra fidem emerserat, refellendam et penitus abolendam omousion sermo Graecus positus est, quod interpretatur unius substantiae uel essentiae, significans filium non ex nullis extantibus nec ex alia substantia, sed de patre natum esse. Qui ergo putat omousion auferendum, ex nihilo uult adserere filium extitisse. Sed si ex nihilo non est, ex patre sine dubio est et recte omousion, id est unius cum patre substantiae, filius est.

(III, 2) Ex patre autem esse, id est unius cum patre substantiae, his testimoniis adprobatur, apostolo dicente: qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius, gerens quoque omnia uerbo uirtutis suae. Et iterum ipse deus pater incredulorum perfidiam obiurgans, qui praedicantis per prophetas fili uocem in sua substantia manentem audire noluerunt, dixit: non audierunt uocem substantiae. Quam uocem substantiae contemptam terribili contestatione increpans ad eundem prophetam loquitur dicens: super montes accipe planctum et super semitas [*]( 17 Hebr. I, 3. 22 Hierem. 9, 10. 25 1. c. ) [*]( 1 de patre et (ac W et de P) filio procedentem Wę 2 sanctum spiritum P 5 exhorta. BVC1W 7 substatia W genitum] natum A 8 hanc ergo W 9 obolendam PR 11 exsentiae B 12 ex patre P natus B VI 13 aufferendum P 14 si om. a 15 id est om. b 17 abprobatur A 18 eius om. A 19 generans W gerensque a uerba VC* 21 filii muss praeter B VlL 22 substantiae] substantiae meae A; at Graece ὑπἀρξεως 23 uoce W contemptam bA: contentam PB con tam BV1 cum tam V2CWMsL teribili W intestatione aW 24 propheta W 25 accipite Å plactum W semitas deserti WAS2: semitę deserte (deserte V) BV1 semitas desertas V2CMS1 semitam desertam a semitam deserti (3 )

Patris ergo substantiam filium esse propheticis iam olim designatum est oraculis dicente Salomone: substantiam enim et dulcedinem tuam, quam in filios habes, ostendebas, quam in figura et imagine panis caelestis populo Israhel caelitus apparet profluxisse. Quod ipse dominus in euangelio exposuit dicens: non Moyses dedit uobis panem de caelo, sed pater meus dat uobis panem de caelo, se utique panem esse designans, cum dicit: ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi; de quo etiam propheta Dauid dicit: panem angelorum manducauit homo

(III, 3) Namque ut adhuc euidentius patris et filii substantiae unitas et diuinitatis aequalitas ostendatur, ipse in [*]( 5 Hierem. 23, 22. 10 Hierem. 23, 18. 13 Sap. 16, 21. 16 Ioh. 6, 32. 18 Ioh. 6, 41. 20 Ps. 77, 25. ) [*]( 2 non om. PR nec andiernnt b snbstantiae meae A a] e W 3 caeli om. P pecora (ξ́ως xτηvω̃v) CWaP2bR: pecore B V1 et pi ut uid. pecus VMs pecorem A quia professio BV 4 eandem Ab 5 snbstantiam Ab* stare om. A noluerunt P 6 mea et aduertissent uerba mea anertissem A 8 substantia BVC1 9 oculo A fideliter (fideli b) mente cont. β declarat W 10 dicitur per prophetam β qui WβΑ 11 uidit) audiuit A (Gratc. εἰδε) substantia BVCM 12 prophetis BV1 propheti W 13 substantia BV1 14 filio WA habes in filios a quam] qui W 15 ierahel MP (per comp. ifrt script. in BVWCsb) 16 diene V dedit nobis C 17 dat panem uobis tp 19 per prophetam b 20 dauid om. β 21 substantia BVCS1β 22 et om. Ã diuinitaa BipWP aequalis W et aequalitas Ms2 aequalitasque a )

Item in euangelio scriptum est: quaecumque pater facit, eadem et filius facit similiter. Et: sieut pater suscitat mortuos et uiuificat, ita et filius quos uult uinificat. Item: ut omnes honorificent filium, sicut honorificant patrem; aequalis enim honor nonnisi aequalibus exhibetur. Item ibi filius ad patrem dicit: omnia mea tua sunt et tua mea. Item: Philippe, qui me uidit, uidit et patrem, quomodo tu dicis: ostende nobis patrem? Hoc non dixisset, nisi patri per omnia fuisset aequalis. Item ipse dominus dicit: credite in deum, et in me credite. Et adhuc, ut unitatem aequalitatis demonstraret, ait:

nemo nouit filium nisi pater, neque patrem quis nouit nisi filius et cui uoluerit filius reuelare. Et sicut [*]( 1 Ioh. 14, 10 et 10, 30. 7 Ioh. 5, 18. 12 Ioh. 5, 19. 13 Ioh. 5, 21. 1B Ioh. 5, 23. 17 Ioh. 17, 10. 18 Ioh. 14, 9. 21 Ioh. 14, 1. 22 Mt. 11, 27. ) [*]( 1 ego in patre et pater in me om. a et ego] ego MaL eet. ego enim A est. Et: ego v 3 uolii//tatis B, n eras. 4 sed] quod A 7 proptereaergo QA 8 sabatum W 10 est pęnitus est BV. penitus est V2CWa neratiter W 11 aequale B deo se faciebat 0 in] in eodem A 13 facit. Similiter et B tpa 14 uul W 15 Item] ita <p item in enangelio A 17 exibetnr BVCW ibi] in enangelio A 18 et tuaJ et omnia tua P filippe P me nidet nidet VCsa uidet me uidet MP me uidet & 19 quomodo.... patrem om. β 21 credite in d.) creditis in deum WS2aPbA; sed cf. Gracc. πιοτύετε 22 adhuc nt VCMsL: adhuc BV1 ut adhuc rell. ) [*]( VII. ) [*]( 4 )

(III, 4) Uerum quia duas in filio profitemur esse naturas, id est deum uerum et hominem uerum, corpus et animam habentem: quicquid ergo excellenti sublimitatis potentia de eo referunt scripturae, admirandae eius diuinitati tribuendum sentimus; et quicquid infra honorem caelestis potentiae de eodem humilius enarratur, non uerbo deo, sed homini reputamus adsumpto. Secundum diuinitatem ergo est hoc, quod superius diximus, ubi ait: ego et pater unum sumus, et: qui me uidit, uidit et patrem, et: omnia quaecumque pater facit, eadem et filius facit similiter, uel cetera.

quae superius continentur. Illa uero, quae de eo secundum hominem referuntur, ista sunt: pater maior me [*]( 3 Mt. 16, 17. 5 Ioh. 14, 6. 6 Ioh. 6, 44, 9 loh. 14, 7. 22 Ioh. 14, 28. ) [*]( 1 pater] patrd B et V1 ut uid. 2 niui] nini esse W A 3 inquid C simon BWPA: symon rell. 5 est om. a est in caelis W 7 eum] ad eum BV. aequalitas WA 8 fili] sic BV1 ad se] cum ad se A adducunt A dicitur PR 10 nostis] cognoscetis Å (Graec. γιvὡδϰετε) 13 habentem confitentes A ergo in A erasum ezcellentis Wβ potentia de eo] potenti deo W 14 refertur Wl tribuendam P 15 honore W 16 enarrantar BVl narratur β nerbo dei V2WMsaβ uero deo V ex altera correctione homine BVC1৪1 deputamuI Å; cf. Indic. III 8. v. reputare 17 diuinitate B hoc om. 9 19 me uidet uidet V2CM৪aPb 20 facit filius a facit. Similiter B VW 21 uere BV1 22 secundum hominem om. a: referuntur sec. hom. W de infirmitate eius r. M sed. homo dicuntur ৪2 in ras.; in C m. rec. in marg. addit. secundum humanitatem ista] ita PRA )

Filius I ergo dei nullis condicionum necessitatibus obstrictus, sed libera diuinitatis potentia ita quae nostra sunt mirabili pietate adsumpsit, ut a suis quae diuina sunt omnino non destiterit, quia-diuinitas nec augmentum admittit nec patitur detrimentum. Unde gratias agimus domino nostro Iesu Christo, qui propter nos et propter nostram salutem de caelo descendit, sua passione nos redemit, sua morte uiuificauit, sua ascensione glorificauit; qui sedens ad dexteram patris uenturus est iudicare uiuos et mortuos, iustis aeternae uitae praemium largiturus, impiis atque incredulis merita supplicia redditurus.

(III, 5) Profitemur itaque patrem de se ipso, hoe est de id quod ipse est, sempiterne atque ineffabiliter filium genuisse: non extrinsecus, non ex nihilo, non ex alia genuisse materia, sed ex deo natum esse. Et qui de deo natus est, non aliud est quam id quod pater est, et idcirco unius substantiae est, quia ueritas natiuitatis diuersitatem non admittit generis. Nam si alterius a patre substantiae est, ant uerus filius non est aut, [*]( 1 Ioh. 6, 88. 2 Mt. 26, 39. 4 Mt. 27, 46. 5 Ps. 21, 11. 6 cf. Ps. 8, 6. ) [*](2 uoluntatem post sed om. a me misit Pb 3 po>t W cum om. a 4 dens meus ea tu qaare a 5 fili] sic BV1A1 matris om. P 6 iudicatur ϕ et quam plura] quam pl. et β 7 brebitatis B V1 9 itaque PB pietatis b\' 10 non om. V1 11 nec] non P aucmentum B V augumentum Cl aumentum ammittit Å 12 domino] eidem domino A 13 de caelo om. β deeeendit et sua A 15 dextram VMs 18 de ante id om. W id] eo V2CMsa. et Å ex corr. 19 eet] ẽẽ W 20 alia] aliqua Å genuisse] subiacente β subiacenti A matheria P 23 natiuitatis] diuinitatis Ms 24 a patre alteriut b substantiae est non est uems filius sicut iohannes ait β ceteris omissis ) [*]( 4* )

ut simus in uero filio eius Non est etiam degener, quia deus uerus de deo natus est uero, sicut idem Iohannes euangelista sequitur dicens: hic est uerus deus et uita aeterna; et ipse. dominus in euangelio: ego svm uia, ueritas et uita. Ergo si aliunde substantiam non habet, de patre habet; si de patre habet, onins substantiae cum patre est Sed si unius substantiae non est, ergo non de patre, sed aliunde est; quoniam unde est, inde substantiam habeat necesse eat. Omnia enim ex nihilo, filius uero de patre; de duobus eligat quia quod uelit, aut det ei substantiam de patre, aut fateatur ex nihilo substitisse.

(III, 6) Sed propheticum forsitan obicitur testimonium: generationem autem eius quis enarrauit ? Cum ergo non dixerim: enarra mihi modum uel qualitatem diuinse generationis et tanti secreti arcanum humanis uerbis enuntia, quoniam unde natus sit requisiui — diuina enim generatio inenarrabilis est, non ignorabilis —: nam usque adeo non est ignorabilis, id est non ignoratur unde sit, ut et pater de se ipso genuisse et filius de patre se natum saepissime protestetur, quod nullus omnino ambigit Christianus, sieut in euangelio demonstratur ipso filio dicente: qui autem non credit, iam iudicatus est, quia non credidit innomine unigeniti fili dei. Itemlohannes euangeliata dicit: et uidimus [*]( 2 I Ioh. 5, 20. 4 1. c.. 5 Ioh. 14, 6. 14 Eeai. 53, 8. 22 Ioh. 3, 18. 24 Ioh. I, 14. ) [*]( 1 non fas <p degenerntus a 3 etiam] alinnde etiam a uerus] ueras est W 4 iohanais BV1 exsequitur V2CMS 6 nia et neritu b 7 de patre habet ante si om. β 8 ergo non} ergo non est Å 10 nt habeat W 11 de ante duobus om. b quis] quisque βΑ 14 enarrabit msspraeter BVW 16 et in tanti BVGs archanum WMsaβ archaao C 17 uade natus sit non quemadmodum Datus sit requisiui Å sit Datus a 18 nsm usque... ignorabilis om. β 19 et ut VC1 et om. M de ipso b 21 omno W Christianus ambigit a 23 quia non credidit (πεπίστευϰεv) ΒϕabA quia. n. credit reD. unigeniti om. 9 24 fili] sic B )

Si uere de patre natus est, unius substantiae est et neras filius eat; sed si unius substantiae non est, nec uerus deus est. Aut si uerus deus est et tamen de patris substantia non est, ingenitus ergo et ipse eet. Sed quia ingenitusnon est, factura ergo eet, ut putetur aliunde subsistens, si de patris substantia non est. Sed absit hoc ita credere. Nos enim unius substantiae cum patre filium profitemur, detestantes Sabellianam heresem, quae ita trinitatem confundit, ut eundem dkat esse patrem quem filium eundemque credat esse spiritum sanctum, non seruantes tres in unitate personas.