Historia persecutionis Africanae provinciae

(III, 17) Nam quod arguat pater, arguat filius, arguat [*]( 3 Ezech. 36, 27. 4 Sap. I, 7. 7 Ps. 138, 7—10. 13 n Cor. 6, 16. 14 Ioh. 15, 4. 15 II Cor. 13, 5. 17 I Ioh. 4,13. 19 I Cor. 3, 16. 21 1. c. 6, 20. ) [*]( 2 nedio V in medio eorum eam a aeque (-ae) Msab adsit] Bit A 3 propheta dioit p 5 replebit RA rebit P hoc] ob b 6 scientia B sientiam V uoces B et V ut wid. notis W 7 ibo ab] ibo a CMsaLb ibo ad PB 8 ee et si PbA discendero B 9 ad infernum MLb si anmpsero] si recipiam A peanes V pinnas A direotim ego: directam BVGs in directum WβΑ dilaonlo (ϰαγ\' ổϱϑϱοv) Ma 10 extremis a 11 continenit B contenebit P 12 deus om. a 13 quam WA habitacio F1 14 enangelo b 15 christuB iesus a 16 adimpletus V1 17 ei hoc] et hoc a inquid BC 18 suo] sancto b 21 quem uocat deum W 23 Nam] nam et "A spiritus] sps Sps sic BVs\' )

(III, 18) Nam et quod bonus pater, bonus filius, bonus spiritus sanctus, sic probatur. Dicit propheta: bonus es tu, domine, et in bonitate tua dooe me iustificationes tuas. De se autem ipse unigenitus: ego sum pastor bonus. De spiritu aeque sancto Dauid in psalmo dicit: spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam.

(III, 19) Quis autem illam dignitatem spiritus sancti pessit " tacere? Antiqui enim prophetae clamabant: haec dicit dominus. Hanc uocem Christus adueniens in suam personam reuocauit dicens: ego autem dico uobis. Noui autem prophetae quid clamabant ? sicut Agabus propheta in actis apostolorum: haec dicit spiritus sanctus, et Paulus ad Timotheum: spiritus, inquit, manifeste dicit: quae uox [*]( 2 Ps. 49, 16. 3 1. c. 21. 4 Pa. 6, 2. 6 Ioh. 16, 8. 9 Pa. 138, 7. 12 Ps. 118, 68. 14 Ioh. 10, 11. 15 Ps. 142, 10. 20 Mt. 5, 22. 22 Act. 21, 11. 23 I Tim. 4, 1. ) [*]( 1 spalmo C 2 dixit Mab 3 statuam te PB contra] ante A diuid P 4 in om. a 6 sancto spiritu P euangelio] euangelio dicit β 7 inquid BC paraclytua BCM βΑ paraclituu VWsa 8 de iustitia] et de insticia ϕ de ante iudicio om. b Dauid om. C 9 clamat Pb1 ab] a MsaLβ 10 tua om. BVC 11 bonns pater BVCWsPb bonus sit p. Mao bonus et spiritus <p 12 probator A 13 domine om. Ms in om. a 14 ipse om. P unitus (unicus 6) ait ego β 15 sancto aeque β splamo C dicit] d. ad deum A d. ad dominum a 16 tarram] uiam A 17 illam om. P 20 reuocans b prophetię BV. 21 qui A clamant Pb\'B sicnt] sic ait a agab W actis BVCW actibus rell. 23 inquid BC ) [*]( VII. ) [*]( 5 )

(III, 20) Ne ouis autem spiritum sanctum, quia paracletns dictus est, contemptibile aliquid aestimet. Paracletus enim aduocatus est uel potius consolator secundum Latinam linguam: quae appellatio etiam filio dei communis est, sicut dicit Iohannes: haec, inquit, scribo uobis, ne peccetis; sed si quis peccauerit, paracletum habemus apud patrem Iesum Christum. Nam et ipse dominus cum dicit ad apostolos: alterum paracletum mittet uobis pater, sine dubio, cum dicit alterum paracletum, se quoque paracletum manifestat. Sed neque a patre hoc nomen paracieti [*]( 2 GaL 1,1. 6 Act. 13,2. 8 1. c. 4. 10 Act. 20,28. 16 I Ioh. 2, 1. 19 Ioh. 14, 16. ) [*]( 1 Dicit se Paulua] et paulus quidem dicit se A 2 ex christo P fuisset W 3 inquid BVCs1 4 Iesum om. a et] ad A: om. a deum] dominum BaL -5 actis BVCWMs1 actibna reU. autem om. P apostolorum legitur quod A a MaL 6 enim om. a 7 segrega a barnabam a paulum A 8 quo// B quod Aa inquid BC 9 seleutiam WМβΑ 10 libro] loco Pb 11 sanctus om. P in §§. 93—98 a mitilus est 12 paracljtus BCP paraclitus VWMsab2 paracliticus b1 18 contemtibile b aliquit bA paraclytuB BVCsPb paraclitus WMa 14 positus BVClWMsaL 15 dicet BV (iidem ezuet pro exuit III, 46) docet WβΑ 16 inquid BC fne] at non A sed si BVCWs: sed et ai rell. 17 paracletum Bl et sic ter deinceps: paraclytum uel paraclitum rell. adpud b 21 a patre] pater a paraclyti BVCWb paracliti MsaP )

Denique ad Corinthios Paulus ita scribit: benedictus deus et pater domini nostri Iesu Christi, pater misericordiarum et deus omnis consolationis, qui nos consolatur. Et cum consolator dicitur pater, consolator dicitur filius, consolator etiam spiritus sanctus, una tamen nobis consolatio a trinitate praestatur, sicut et una remissio pecca,.. torum, apostolo adfirmante: abluti, inquit, estis et iustificati, et sanctificati estis in nomine domini nostri Iesu Christi et spiritu dei nostri. Possemus plura adhuc de diuinis scripturis proferre testimonia, quae iuxta baptismi sacramentum trinitatem unius gloriae, operationis ac potentiae manifestant; sed quia ei his plenus est sapientibus intellectus, multa praeteriuimus studio breuitatis.

(III, 21) Faciamus ergo recapitulationem dictorum nostrorum.

Si de patre procedit spiritus sanctus, si liberat, si dominus est et sanctificat, si creat cum patre et filio et si uiuificat, si praescientiam habet cum patre et filio, si ubique est et implet omnia, si habitat in electis, si arguit mundum, si iudicat, si bonus et rectus est, si de eo clamatur Chaec dicit spiritus sanctus\', si prophetas constituit, si apostolos mittit, si episcopos praeficit, si consolator est, si cuncta dispensat prout uult, si abluit et iustificat, si temptatores suos interficit, si is, qui eum blasphemauerit, non habet remissionem neque in hoc saeculo neque in futuro, quod utique deo proprium est: haec cum ita sint, quur de eo dubitatur quod deus sit, cum operum magnitudine, quod est, ipse manifestet: non utique [*]( 2 II Cor. 1, 3-4. 8 I Cor. 6, 11. ) [*]( 1 eat] habet a beneficientiae BVC2WМsPb 2 chorinthioa BVCM corintios P 3 et om. a 4 omnis] totius MsL consolatur nos b 8 inquid BC 9 et sanctificati om. W 10 lesu Christi om. P spiritu] in spiritu 87A adhuc] ad hoc M 11 iuxta] secundum A 13 sed qui A 17 est om. VCMa1 et si] si Waà uiuicat W 18 praesentiam s§ 22 praefecit a.A 24 is] his BVXWPA plasphemaaerit M 26 quur] sic BVC cum] eum BVlW cum eum a0 27 magnituding B Vs1A1 magnitudo 0 ) [*]( 5* )

Frustra ilti nomen diuinitatis negatur, cuius potestas non potest abnegari; frustra prohibeor eum cum patre et filio uenerari, quem exigor cum patre et filio confiteri. Si ille mihi cum patre et filio confert remissionem peccatorum, confert sanctificationem et uitam. perpetuam, ingratus sum nimis et impius, si ei cum patre et filio non refero gloriam. Aut si non est cum patre et filio colendus, ergo nec confitendus in baptismo est: si autem omnimodo confitendus secundum dictum domini et traditionem apostolorum, ne semiplena sit fides, quis me poterit ab eius cultu prohibere ? in quem enim credere iubeor, ei etiam debite supplicabo. Adorabo ergo patrem, adorabo et filium, adorabo et spiritum sanctum una eademque ueneratione.

Quod Si quis dnrum hoc putat, audiat quomodo Dauid ad culturam dei fideles hortatur: adorate, inquit, scabellum pedum eius. Si religionis est adorare scabellum pedum eius, quanto magis religiosum, si eius spiritus adoretur! ille utique spiritus, quem beatus Petrus in tanta sublimitate praedicauit dieenB: spiritu sancto miaso de caelis, in quem concupiscunt angeli prospicere. Si angeli eum cupiunt aspicere, quanto magis nos homines mortales despicere non debemus, ne forte et nobis dicatur, [*]( 15 Ps. 98, 5. 19 I Pet. 1, 12. ) [*]( 1 alienus est β filio BV1 ab om. W operam nirtate M 2 diuinitatis bis scriptum in BV 8 prohibere BVl perhibeor W prohibeo Ms prohibeo re//am A 4 si ille om. A 7 impiisaimum (-us b) β ei non cum p. e. f. A referam Pb1 BA 8 colendus et filio M nec] non P 9 ai om. a in omni modo a est confitendus W confitendus est βs2 11 uultu BVs1aLb2 12 ei om. A etiam ei 0 deuite BV deaote Cab2 deuita M 13 adorabo ante et fliium om. β et cmte filium om. <p 15 dauit B ortatur WP 16 inquid BC Si religionis... pedum eius om. PbIB 17 religiosum om. M eius spiritus] e. populus BVs1: spiritus om. PblB 18 quam β 19 spiritui ϕ 21 prospicere A quanto ... deapicere om. PB: quanto ... debemus b in marg. m. 2 22 non debemus] non denegemus eum PBb, sed in b punctis deleta )

(III, 21) Quodsi haec tanta et talis non inclinant animam ad uenerandum spiritum sanctum, accipe hac aliquid fortius. Sic enim Paulus instruit prophetas ecclesiae, in quibus utique et per quos spiritus sanctus loquebatur: si, inquit, omnes prophetauerint, intret autem aliquis infiqulis aut idiota, conuincitur ab omnibus, examinatur ab omnibus, occulta quoque cordis eius manifesta sunt; et tunc cadens in faciem adorabit deum, pronuntians quia uere deus in uobis est. Et utique in eis spiritus sanctus est, qui prophetant. Si ergo infideles cadunt in faciem et adorant spiritum sanctum pertequti et confitentur inuiti, quanto magis fidelibus expedit, ut uoluntarie et ex adfectu adorent spiritum sanctum Adoratur autem spiritus sanctus non quasi separatim more gentilium. sicut nec filius separatim adoratur, quia in dextera patris est: sed cum adoramus patrem, credimus nos et filium et spiritum sanctum adorare, quia et cum filium inuocamus, patrem nos credimus inuocare, et cum patrem rogamus, a filio nos exaudiri confidimus, sicut ijpae dominus dixit: quidquid petieritis patrem in nomine meo, ego faciam, ut honorificetur pater in filio; et si spiritus sanctus adoratur, ille utique [*]( 1 Act. 7, 51. 6 I Cor. 14, 24—25. 21 lob. 14, 13. ) [*]( 2 restistis VC1s1 4 hnc BV (cf. adde huc): huic C adhuc W MsPb; om. a fotius W 6 per] pro V2 quo BV1 Ii] Nisi BVs1 inquid BC 7 aliquia om. y 8 examinatur ab omnibus om. Pb1R 10 sunt] fiunt pA in facie Å in faciem suam Ms, aaorauit BV1. adorat Ms deum] dominum A 11 quia] quod β . uerua W .. 12 sanctus. spiritus β prophetat BVWPRAs1 ia faciem cadunt infideles cp 16 sanctus om. A 18 credimns nos] credimus At credimus inuocare spm sc̃m et cum pateem rogamus Pb1(R?), mediis omissis; in b m, 2 inuocare delectum, uerba nos et filium et et adowe & l., reliqua uero in marg inf. addita sunt et post noe om. W spiritus 3. sanctum om. M 19 filium cum 9 20 patre rogamus BA 21 quidquid BVC quicquid rell. 23 ille utique adoratur om. Å )

Illud autem nallns ignorat, quia diuinae maiestati nec addi quicquam nec minui humanis supplicationibus potest, sed unusquisque secundum propositum uoluntatis suae ant gloriam sibi adquirit fideliter uenerando,. aut confusionem perpetuam pertinaciter resistendo: certum est enim, quia contentio et superbia damnat, honorificentia uero fructum deuotionis expectat. Quare autem fideles non honorificent integre trinitatem, ad quam se pertinere confidunt, cuius nomine se renatos, cuius seruos se nominari gloriantur? Nam sicut ad nomen dei patris homines dei appellantur, ut Elias homo dei dictus est, ut Moyses homo dei appellatus eat, sic a Christo Christiani nuncupamur, sic etiam ab spiritu spiritales appellamur. Si igitur uocetur quis homo dei et non sit Christianus, nihil est; qui si Christianus uocetur et non fuerit spiritalis, nec sibi satis de salute confidat.

(III, 23) Sit ergo nobis secundum salutaris baptismi confessionem fides integra trinitatis, sit una deuotio pietatis, nec more gentilium potestatum diuersitates opinemur, aut creaturam quantum ad deitatem in trinitate suspicemur. Sed nec Iudaeorum scandalo moneamur, qui filium dei negant, qui spiritum non adorant, sed potius perfectam trinitatem adorantes et magnificantes, sicut in mysteriis ore nostro dicimus, ita conscientia teneamus: sanctus sanctus sanctus dominus deus sabaoth. Ter dicentes sanctus unam [*]( 1 nullus ignorat... III, 8 patrimonia ecclesiis desunt ita a, uno folio deperdito ignoret A 4 gloria W acquirit M&L fedeliter M 5 confessionem MIPB 6 contentio et superbia] saperbia et cdntemptio a 7 honorificant W 8 integre trinitatem] integritatem M at A 10 omines W apellantur W elias BP helyaa M helias reU. 11 apellatns Wa 12 nnncnpantnr et appellantur Ms sic etiam... appellamur om. Pb1R ab] a ML 13 non om. W 15 nec] ne A sibi] sic Ms2 de salute bis P 17 pietatee V1 18 aut creaturam om. A 19 in trinitatem M sascepimur Pb* sed om. Ms 20 scandolo BV1 (Schuch. I, 171) moaemur A1 21 spiritum BVCWMs spiritam sanctam reU. 23 consientia V ctf siljentia sic C partim ex eorr. conscientie tenemus Å 24 sabahot BL dicente W unam om. M\' )

Haec est fides nostra, euangelicis et apostolicis traditionibus et omnium, quae in hoc mundo sunt, catholicarum ecclesiarum societate fundata, in qua nos per gratiam dei omnipotentis permanere usque ad finem uitae huius confidimus et speramus.

Directa duodecimo Kal. Maiarum per Ianuarium Zattarensem [*]( a. 484 ) Uillaticum a Caais Medianis episcopos Numidiae, Bonifatium Foratianensem et Bonifatium Gatianensem episcopos Bizacenos. [*]( 3 II Cor. 18, 13. ) [*]( 2 apostolos BVCWwβ apoBtolum M ab apostolo LA ghorintii B chorinti P corinthi SA 5 traditionibus atque auctoritate firmata et A 6 hoc om. Pb1R 7 gratia BV1 dei om. C 8 speramaa amen A 9 Martiarum Papencordt, Gesch. d. vand. Herrsch. p. 115 tWt. 3: at cf. praef. p. VI lattarenensē W zatarensē M zattereosem β 10 epiBoopis mss, item infra numediae BVP1sa bonifatio (-cio) mss bis 11 foratianense SVC foratianense WMsb foracianense P Gatianenaem scripsi; cf. Ruin. ad Notit. prow. Byz. 22: gacianense B gatianensę VC gatianense Wa gazanenBe bIB gazane- Dense b\'P gratianense M nizacensis M uizacenis reD. explicit libellns directns sub die xvn kalendaram maiarum per iannarianum zattarensem uillaticum de casis medianis et bonifatium foratianensem et bonifatium gratianensem pronintiae bizacenae A. Eiplicit liber II (secnndus Pb). Incipit liber (om. P) tertius (tercius VC, HI WMs) BVCWMsPb. )

(IV, 1) Qui cum noster libellus legeretur oblatus, ueritatia lumen nequaquam sufferre caecis oculis potuerunt, insanientes uoeibaa inferendis grauiterque ferentes, quare BOS nomine nostro catholicos dixerimus. Statimque mentientes svggeunt regi de nobis, eo quod strepitum fecerimus audientiam fugientes; qui eadem hora accensus et credens mendacio festinauit facere quod uolebat.

Et iam conscriptum decretum habens et occulte com eodem decreto per diuersas prouincias suos homines dirigens, episcopis Carthagine positis una die uniuersae Africae ecclesias clausit, uniuersamque substantiam episcoporum et ecclesiarum suis episcopis munere condonauit. Nesciens quoque quid loqueretur neque de quibus adfirmabat, legem, quam dudum Christiani imperatores nostri contra eos et contra alios beretioos pro honorificentia ecclesiae catholicae dederant, aduersum nos illi proponere non erubuerunt, addentes multa de suis, sicut placuit tyrannicae potestati. Haec mt enim series datae et propositae legis.

(IV, 2) cBex Hnnirix Uuandalorum et Alanorum uniuersis populis nostro regno subiectis. Triumphalis et maiestatis regiм probatur esse uirtutis, mala in auctores consilia retorquere : [*]( 11 cf. I Tim. 1, 7. ) [*](1 oblatum Ws2 2 caeci ocnli W 3 nefandis W inferentesβ4 direximus BLb2 5 strepidum BV fecermus V 6 ora BVC et credens om. M 7 Et iam] etiam BVWMLB decertum C1 11 mnnere in B s. l. additum : monera b1 14 ereticos P 15 dederant om. BVC1s1 : tulerant C1 propoenerant haac WI\' promulgauerant L 17 praepositae BWPB 18 unira P nniricos W hnserich M 19 maiestatis et ,\'v: cf. Indic. III 1genetiuus qualitat.\' 20 protnrbatnr P )

sumimus. Auctoritatibus enim cunctis populis fecimas innotesci, ut m sortibus Uoandalorum nullos conuentus omousiani sacerdotes adsumerent, nec aliquid mysteriorum, quae magis pollnunt, sibimet uindicarent. Quod cum uideremus esse neclectum et plurimos esse repertos dicentes se integram regulam fidei retinere, postmodum uniuersos constat fuisse commonitos spatia temporis praerogata mensuum nouem [quae] contentioni, si quid ab eorum proposito posset aptari, ut ad Kl. Februarias anni octaui regni nostri sine metu aliquo conuenirent.

Qui dum huc ad Carthaginiensem confluerent ciuitatem, post moram temporis praestituti aliam quoque dilationem aliquantorum dierum dedisse cognoscimur. Et dum se conflictui paratos adstruerent, primo die a uenerabilibus episcopis nostris eis uidetur esse propositum, ut omousion, sicut ammoniti erant, ex diuinis scripturis proprie adprobarent, aut certe quod a mille et quod [*]( 1 inpntet W imputet Ms : ef. Indic. III \'praesens=futur.\' quid Vs1 2 rem P indicia V1 8 quiboa neque PB merniwint V 4 exspendi VC* ezpendit W0 etiam timul tp 6 nostri patris ϕ masuetudinis W 7 crediderunt M temnendam BML: tempneadam VCs. tenendam W reteneadam PB re//nitendum b securitatis bl 8 ignotesci PB 9 nullus PB homousiani W omousion PblB U sibimet uindicarent om. W neclectum BVs1 : neglectum rell. 14 spacio et praerogato ML mensium MLb mensum PB noue BV* . quae deleui nouem ut contentionis gr̃a si quid ab eis propositum posset aptari ad kl ste M contentioni siquidem C contentionis si quid rtll. 15 pposito b poesit 0 possent optari C* frebruarias B febroarias P\'b 16 anno octauo M aliquod BVC1s1 17 oartaginensem Βϕ W ciuitate BV1 19 Et] ut 0 astruerent BMs asstruerent WCL 21 admoniti W solus ex meis 28 quodam . ille BY quot Cb )

Quod neququam facere uoluerunt, Uniuersa ad seditionem per se concitati populi reuocantes. Quin immo et secunda die, dam eis mandaremus ut de eadem fide, sicuti propositum fuerat, responderent, hoc nidentur adsumpsisse temeritate transacta, ut seditione et clamoribus omnia perturbantes ad conflictum facerent minime perueniri\'.

\'Quibus hoc pronocantibus statuimus, nt eorum ecclesiae clauderentur, hac illis condicione praescripta, ut tamdiu essent quamdiu mallent ad conflictum propositum peruenire: quod ea obstinatione facere noluerunt, quam prauis nidentur adsumpsisse consiliis. Adeo in his est necessarium ac iustissimum retorquere, quod ipsarum legum continentia demonstratur, quas inductis secum in errore imperatoribus temporum dinersorum tunc contigit promulgari.

Quarum illud nidetnr tenere conceptio, ut nulla exceptis superstitionis suae antistitibus ecclesia patuisset, nullibi liceret aliis aut connictus agereant exercere conuentus, nec ecclesias aut in urbibus aut in quibusdam parnissimiB locis penitus obtinere neque construere, sed praesumpta fisci uiribus iungerentur; sed etiam et eorum [*]( 1 excurrit scripsi : excurrunt mss ariminensi b2s2 arimensi BY WCL arminensi M arimense PR arienensi b\' consilio W 2 seleutiam VCW MLPb amputatatfl V praedamnarrent V Ms 3 uniuensā M 5 sicut Pb 6 uidenter BVs1 9 hoc om. P pronocantes a 10 peraeripta BVWs1 Pb(LR) essent] essent clausae V2CMsL 11 ad eonfliotum om. BVC2sL conflictum om. C2M 12 qua C uidentur] dentur BVC1s1 13 ideo Cs* hii] hoa C\'L eos s2 15 induxisse cum terrore β errorem WCMs2 temporum om. BtpL: diu. temp. Ws2 aduersum nostros C* diuersis prouintiis M 16 continere praeoeptfo M 17 exceptis bl: super exceptis a exeepto WPb\'B superstitionis β : institutionibus BVCMaL institutionis WsC2b2 siue C\': om. M antestitibus B antistibus WPb 18 ecclesiae Pb1R nostria ecclesia M patuisset WCβ : paruisset BVsL nnllibi scripsi : nnllis 0* nulli rell. aliis] illis M ex aliis b\' coniunctus b conuinctus dare aut ex. eis conuentus liceret neo in ecclesiis aut M 19 eccIesias] in ecclesiis V2C1. 20 optinere WbB 21 praesupta C fasci P uiribua] usibus C\' iuri Ms1 etiam et] et si qua C\' )