Historia persecutionis Africanae provinciae

Dum iter ageremus cum dei exercitu comitantes et forte magis noctibus promoneremus propter solis ardorem, conspicimus mulierculam sacculum et alia uestimenta portantem, manu infantulum unum tenentem atque in his sermonibus consolantem : (curre, domne meus; uides uniuersos sanctos quomodo pergunt et festinant hilares ad coronas\'. Quam nos cum increparemus, quod inportuna uideretur aut uiris pro sexu iungi aut exercitui Christi sociari, respondit: \'benedicite, benedicite, et orate pro me et pro isto nepote paruulo meo, quia, etsi peccatrix, filia sum quondam Zuritanae ciuitatis episcopi\'. Cui nos: cet quare ita abiecte ambulas, uel qua ratione de tam longo itinere hac pergere demonstraris\' ? Quae respondit: cum hoc seruo uestro paruulo ad exilium pergo, ne inueniat eum solum inimicus et a uia ueritatis reuocet ad mortem). Ad haec uerba repleti lacrimis nihil dicere ualuimus nisi ut uoluntas fieret dei.

(II, 10) Sed ubi aduersarius, qui iam forte dicebat: Cpartibo spolia, replebo animam meam, interficiam gladio meo, dominabitur manus mea\', nullum potuit aucupari, inquirit angusta et teterrima loca, in quorum conclauibus dei exercitum coartaret. Tunc eis etiam uisitationis humanae [*]( 20 Exod. 15, 9. ) [*]( 1 ad confessionē W 2 nec post tunc om. W 3 aliquid β quid (quod W) tunc] tunc quae β 4 refferre W referri β agerimus V 5 promouemue Βϕ promoueremur W promouimus (J 6 sacculam V 7 infantulo uno BVC 8 in om. a domne] sic BYCs 10 coronam a 11 iungeri BVC exercitu 0 13 peocatris B qondam W 14 cui///nos B et et abiecte om. a 15 abbnlas PB 16 parunlo ueatro seruo W paruulo aeruo uestro βv 20 partibor CWb 22 aucupari WMs1 accupari B VC aoupari a* occupare rell. 23 agusta VC1 deterrima M cumclauibus b 24 coartaret exercitum dei ϕ negato ϕa est negata W negata est β ) [*]( 3* )

In qua constipatione secedendi ad naturalem officium nulla ratio sinebat loci; sed stercora et urinam urguente necessitate ibidem faciebant, ut ille tunc fetor et horror uniuersa poenarum genera superaret. Ad quos aliquando, data ingentia munera Mauris, dormientibus Uuandalis uix clam ammissi sumus intrare. Qui introeuntes ueluti in gurgite luti usque ad genua coepimus mergi, illud tunc Hieremiae uidentes fuisse conpletum: qui nutriti sunt in croceis, amplexati sunt stercora sua. Quid multa? praecepti sunt undique perstrepentibus Mauris ad iter, ubi destinati fuerant, praeparari.

(II, 11) Exeuntes itaque diedominica linita habentes stercoribus uestimenta, facies simul et capita, a Mauris tamen crudeliter minabantur, hymnum cum exultatione domino decantantes: haec est gloria omnibus sanctis eius. Aderat enim ibi tunc beatus pontifex Cyprianus Unizibirensis episcopus, consolator egregius, qui singulos pio et paterno fouebat affectu non sine fluminibus currentium lacrimarum, paratus pro fratribus animam ponere et se ultroneum, si dimitteretur, talibus passionibus dare, qui totum quod habuit egentibus fratribus in illa tunc necessitate expendit; quaerebat enim [*]( 11 Thren. 4, 5. 18 Ps. 149, 9. 21 cf. I Ioh. 3, 16. ) [*]( 1 solatio CPMs ponuntur C7: puniuntur rell. postibos scripsi : fustibus mss et ante grauiter om. M 2 adfiiguntur Pb iactatur W 3 acmina W locustarum mss praeter B 5 naturalem BY naturale rell, silebat W 6 stercoris et urinae p 7 fętor WMs foetor b orror BVCWs1 8 datu BVs1 dantes Ws* poBt data C2 daturi a Mauris] auri W 9 admissi WMsaβ 10 luti] lici V laci MS: om. W lutius quę B latique a 11 ieremiae WMsa cdvpletum B, n ut uid. erasa: cdpletum reU. 12 amplezi W 14 ad iter] aliter W 17 cu W decantabant a 19 umzibbirinensis PR umzibbilinensis b 20 con I consolator B 21 decurrentium a 22 ponore P 23 daret a )

Quantae tunc mnltitndines de diuersis regionibus et ciuitatibus ad uisendos dei martyres occurrerint populorum, testantur uiae uel semitae; quae agmina uenientium nequaquam capientes, per uertices montium et callium concurrens turba fidelium inaestimabilis descendebat, cereos manibus gestantes, suosque infantulos uestigiis martyrum proicientes ista uoce clamabant: \'quibus nos miseros relinquitis, dum pergitis ad coronas? qui hos baptizaturi sunt paruulos fontis aqua perennis? qui nobis paenitentiae munus collaturi sunt et reconciliationis indulgentia obstrictos peccatorum uinculis soluturi? quia nobis dictum est: quaecumque solueritis super terram, erunt soluta et in caelis. qui nos sollemnibus orationibus sepulturi sunt monentes P a quibus diuini sacrificii ritus exhibendae est consuetus? uobiscum et nos libebat pergere, si liceret, ut tali modo filios a patribus nulla necessitas separaret\'.

In his uocibus et lacrimis nullus iam pergere ammissus est consolator, sed artabatur multitudo ad currendum, ut ubi cannaba erat praeparata, laboriosam caperent mansionem. Qui, cum senes deficerent et alii forte, et si iuuenes delicati, coeperunt hastilium cuspidibus ad currendum et lapidibus tundi; unde magis deficientes amplius lassabantur. [*]( 14 Mt. 18, 18. ) [*]( 2 qaalores M scalores a 4 multitudenes W ciuitibus VO\' 5 uisendum β occurrerunt 8 occurrerent a concurrerint b 6 uinentium VClMs capiebant W 7 uertioee enim W callium secripsi : uallium mss ualliam concaua C*; an collium ? cf. III, 58 montee et colles 9 clammabant a clamabat b 10 coronam β 11 paruuolos W fonti C* fonte WP2a aqua acripri: aquae mss perhennis aβ 12 poenitente PR manu M conlaturi β indulgentiq BVCa indulgentiam Mb2 13 soluitori W 17 libebat Ws\'bB: licebat BVC1Ms1a liceat C2L libeat Pv si lioeret) scilicet C ex corr. 18 separet C1 ppararet W 19 lacrimis] laudibus β ammissus] sic BY, item consolatur 90 caanaba] tunc sauia β erant W 21 praeparati BVC praeparatum a 22 etsi uulgo coeperunt] coep. primo Wβ astilium BVCP hostiũ W 24 lassabuntur b )

(II, 12) Post uere imperatum est Mantis, ut eos, qui ambulare non poterant, ligatis pedibus ut cadauera animalis mortui traherent per dura et aspera lapidum loca, ubi primo uestimenta, postea membra singnla carpebantur, quia per gladios acutos petrarum hic caput conterebatur, alibi latera findebantur, et ita inter manus trahentium spiritum exalabaat. Quorum numerum colligere nequaquam ualuimus multitudine coërcente; exaltat tamen per totum aggerem publicum uilis sepultura sanctorum loquentibus tumulis.

Beliqui habilioree ad solitudinis loca perueniunt, in quibus collocati hordeum ad uescendum ut iumenta accipiunt. Ubi etiam uenenatorum animalium atque scorpionum tanta esse dicitur multitudo, at ignorantibus incredibilis uideatur, quae solo flatu etiam in procul positos ueneni uirus infundat; ab scorpii autem percussu nullum dicunt aliquando euasisse. Quorum feritas uirulenta nsque ad praesens tempus Christo defendente nullum seruorum eius nocuisse docetur. Sed cam illic aluntur hordiacus granis, postea et hoc ablatum est; quasi non poterat deus, qu pluerat patribus manna, pascere et nunc tali exilio mancipatos.

(II, 13) Cogitat acriora aduersus ecclesiam dei, nt qui membra aliqua absciderat, totum laniando perderet corpus. Nam die ascensionis domini legato Zenonis imperatoris Regmo praesente legendum media ecclesia episcopo Eugenio dirigit praeceptum tali tenore conscriptum, quod etiam uniuersae Africae ueredis currentibus destinauit. [*]( 1 uerũ W 2 legatis PlB ut cadauen] uelut oadauer β 8 traherentur Wβ lapidum om. β 4 quit] qui BVWs* quibus av 5 hie om. a capud BVC 6 exhahbsnt Mb exhalabant spiritum a 8 cohercente Ma eoarcente 0 exuitat scripsi;cf. uar. lect. ad n, 80: exaltat BVC1Ms1a extat C*0 exaltatur Ws2v eraltata Halmius uili BVC1 9 abiliores BVC1 WP 10 ordemn a 11 uenatorum ex uenetorum V 13 incredibile Ms soln W in addidi 14 positn Ms2 a aβ scorpio b percussum b incursu a 16 tempus om. a 17 illi β alerentur WM hordeaciis C hordeaceis MsPb ordeaceis R hordiaceis a ordeatll W 18 poterit Ms posaet β 19 mancipatis BVC1 M Regino] regina Ms\'a regi non PB rege non b 24 tali tenore conscriptum om. a: rectef 25 ueredis discurrentibus a )

CRex Hunirix Unandalorum et Alanorum uninersis episcopis omousianis. Non semel sed saepius constat esse prohibitum, ut in sortibus Uuandalorum sacerdotes uestri eonnentus minime celebrarent, ne sua seductione animas subuerterent Christianas. Quam rem spernentes plurimi reperti sunt contra interdictum missas in sortibus Uuandalorum egisse, asserentes se integram regulam Christianae fidei tenere. Et quia in prouinciis a deo nobis concessis. scandalum esse nolumus, ideoque dei prouidentia cum consensu sanctorum episeoporum nostrorum hoc nos statuisse cognoscite, ut ad diem Kalendarum Februariarum proxime futurarum amissa omni excusatione formidinis omnes Carthagine ueniatis, ut de ratione fidei cum nostris uenerabilibus episcopis possitis inire conflictum, et de fide omousianorum, quam defenditis, de diuinis scripturis proprie adprobetis, quo possit agnosci, si integram fidem teneatis. Huius autem edkti tenorem uniuersis coepiscopis tuis per uniuersam Africam constitutis direximus. Data sub die XIII Kal. Iunias anno [*]( a. 483 ) septimo Hunirici1.

(II, 14) Cognoscentes igitur qui aderamus simulque legeirtes, contritum est extemplo cor nostrum et contenebrati sunt oculi nostri, et uere tunc dies festi nostri conuersi sunt in luctum et cantica in lamentationem, dum edicti tenor indicaret futurae persecutionis furorem, et praesertim ubi dixit \'in prouinciis nostris a deo nobis concessis scandalum esse [*]( 20 Thren. 5, 17. ) [*]( , 1 hunirich Ms hunericns a nniricns WP honoricns b 2 omnsianis BVCMla homougianis Pb 4 nee PS aedutione W seditione β 5 qua P plurimi] plnr. nunc p 6 egisse] feeere a 7 regula cristianae W 8 noluimus Pb ideo Cbs1 proaidentia] pronineia W 9 cam consensu] cum sensu V et C* vt uid. consensa C2Ms 10 ianuariarum Pb 11 omissa a omoe BV (III, 90) 12 cartaginem M carthaginem Waab 18 inhire b confrictum V umousianorum BVa omusianorum C homousianorum Pb 14 de om. W dininis] diuersis fJ 16 posset Mb 16 episcopis aW tuis om. W 17 Iunii Ms 18 hanurici BF unirici W hnnerici Msa hunorici b 19 adoramus F 30 exemplo VC1 eztimplo CIMs 22 lamentatione PR 24 nostris om. Wβ nobis a deo Wβ )

Quotiens animae uel uitae aeternae ac fidei Christianae causa tractatur, intrepide, sicut regalis prouidentia conpromisit, necesse est quod conpetit suggeratur. Nuper potestas regia per Uitarit notarium paruitatem meam ammonere dignata est, qui nobis merito religionis ac fidei praeceptum eius in ecclesia praesente clero et plebe recensuit. Ex cuius tenore cognouimus ad omnes coëpiscopos meos praeceptum regium similiter emanasse, ut die constituta pro disputatione fidei ueniatur; quod nos uenerabiliter accepisse suggessimus. Cui praefato notario humilitas mea suggessit, debere etiam transmarinarum omnium partium, qui nobiscum sunt in una religione uel communione consortes, agnoscere, quia ubique regno eius obtemperant uniuersi; maxime quod totius mundi sit causa, non specialis prouinciarum Africanarum tantummodo.

Et quia secundo responso suggerendam me promisi oblaturum, merito suppliciter peto magnificentiam tuam, ut ad domni et clementissimi regis aures memoratam suggestionem meam perferre digneris, quo eius clementia dignanter agnoscat, nos disputationem legis cum adiutorio dei nullatenus declinare uel fugere, sed sine uniuersitatis adsensu nos non debere asserendae fidei nostrae causas adsumere. Quod petimus ut benignitate quantus est et [*]( 1 quasi diceret... nolomas om. W§ 2 quod P 3 nisi ut W 4 daretur] daretnr epla M texta epla scripta W in a post daretur spatium 9-10 litt. uac. relict. calamitas. Tnnc sancti (sancto P2b) engenio rationabilis causa aisa est ei cor barbarum molliretar auggerendo ai legenda daretar tali teitu epistola conscripta sic § mendosissime 5 uitae caosa tractatur aeternae a 8 unitarith W paritatem b admonere WaPb 9 merito ac religionia fidei fide C) ΒϕWa 11 simile W 14 transmarinum VC1M 15 regione b 16 eius om. β obtemponnt VC 18 africanam BVC tantamodo W 19 saggerendo W saggerenda Msa snggerendam β oblatarum b suppliter W 20 petoj precor 0 domini ab 22 asnoscat B 24 adserendae β 25 quantus] qua tantas p )

(II, 15) Sed cum haec suggestio a beato Eugenio offerretur, ille iam qui conceperat dolorem, urguebatur ini quitatem grauius parturire, et ita sancto uiro Eugenio episcopo per Obadum praepositum regni sui mandasse uidetur: csubde mihi uniuersum orbem terrarum, ut sub potestate mea totus mundus redigatur, et facio, o Eugeni, quod dicis\'. Ad quod beatus Eugenius respondit ut potuit: cquod rationem\', inquit, cnon habet, dici non debuit: sic est hoc quomodo si dicatur homini, ut per aera feratur et uolitet, quod moris non est humanae naturae. Dixi enim: si nostram fidem, quae una et uera est, potestas regis cognoscere desiderat, mittat ad amicos suos: scribam et ego fratribus meis, ut ueniant coepiscopi mei, qui uobis nobiscum communem fidem nostram ualeant demonstrare, et praecipue ecclesia Romana, quae caput est omnium ecclesiarum\'.

Ad haec Obadus: cergo tu et domnus meus rex similes estis\'? Eugenius episcopus dixit: cego non sum similis regis, sed dixi: si ueram cognoscere desiderat fidem, scribat amicis suis, ut dirigant nostros catholicos episcopos, et ego scribo coepiscopis meis, quia catholicae uniuersae una est causa\'. Hoc agebat Eugenius, non quia deessent in Africam, qui aduersariorum obiecta refellerent, sed ut illi uenissent, qui alieni ab eorum dominatu maiorem fiduciam libertatis haberent [*]( 4 Ps. 7, 15. ) [*]( 3 offeretur VC offereretur W 4 ille om. b dolum M 5 in grauiuB a uiro om. Ms 6 cubadum β sude P 7 suppoteetate W totus om. W 8 o om. Wβ 9 inquid BVC 10 dicit W hoc om. a quomodo] modo β 11 uolitet] uolit Cx nolet b nolet et PB 12 uera] uera fides 0 14 scribo β episcopi b mei] nostri β 16 ecclesiae romanae b capud BVC est capud a omni W 17 cubadus 0 dominus mss praeter B 18 eugenus V regi C*W similis regi non sum a regis (regi b) similis non sum 0 19 ueram] uestram V nostram CMs 21 episcopis β causa] cura ΒϕL ..1casse. cura W 22 aiebat V\'Ms quia] quod β deMent a africam BVl: africa rell. )

(II, 16) Ille autem, qui nectabat dolos, audire noluit rationem, agens argumentationibus crebris, ut quoscumque episcoporum audierat eruditos, uariis insectationibus agitaret. Iam ad exilium Uibianensem Secundianum inpositis CL fustibus miserat episcopum, nec non et Sufetulensem Praesidium, uirum satis acutum. Tunc et uenerabiles Mansuetum, Germanum, Fusculum et multos alios fustigauit.

Dum haec geruntur, imperat ut cum nostrae religionis illorum mensam nullus communem haberet neque cum catholicis omnino uescerentur. Quae res non ipsis aliquod praestitit beneficium, sed nobis maximum contulit lucrum. Nam si sermo eorum, dicente apostolo. sicut cancer consueuit serpere, quanto magis communis mensa ciborum poterit inquinare, cum dicat idem apostolus cum nefariis nec cibum habere communem.

(II, 17) Sed cum ignis iam persecutionis accenderetur et flamma infestantis ubique regis arderet, ostendit deus noster quoddam miraculum per seruum suum fidelem Eugenium. quod praeterire non debeo. Fuit in eadem ciuitate id est Carthagine quidam caecus ciuis ciuitatique notissimus, nomine Felix. Hic uisitatur a domino diciturque ei nocte per uisum, dies enim Epifaniorum inlucescebat: \'surge, uade ad seruum meum Eugenium episcopum, et dices ei, quia ego te ad illum direxi. Et illa hora, qua benedicit fontem, ut baptizentur [*]( 18 n Tim. 2, 17. 16 I Cor. 5, 11. ) [*]( 1 calumniam β 3 nectobat VC nectebat WMsaP2 fort. recte 5 insectionibus W 6 uibionensem M uibianense a uiuianensem 0 Secundianum ego: cf. Not. prou. Byz. 72: secnndi (secundo b) donationum (donatianum Wβ) mss 7 sufeculensem W fusetulensem a suffetulensem b satis om. β 8 tum Ms 9 gerentur VCl agerentur Ms 10 cum om. WMsβ religio PB religione b religionis x. uiris (sic) a mensa nullum β 15 potuit β 16 nes P ne b tx eorr. 19 eugenium om. 0 21 ciuis eiuitatique] cuius (huius b) ciuitati 0 23 epiphaniae Ms inlucesscebat VCl illuscescebat a lucescebat β uade] et uade M β 25 benedicet aP2b )

Qui tali uisitstaone eommonitus, putans se, quomodo adsolet, deludi per somnium, surgere noluit caecus; sed cum iterum nergeretur in somnos, similiter ut ad Eugenium perderet compellitur. Rursus neglegit tertioque festinanter et gTauiter increpatur. Excitat puerum, qui ei solitus erat manum porrigere, pergit ueloci agilitate ad Fausti basilicam, orat ueniens cum ingentibus lacrimis, suggerit cuidam diacono, nomine Peregrino, ut eum episcopo nuntiaret, indicans se habere aliquod secreti genus intimandum.

Audiens episcopus iussit nominem introire; iam enim ob celebritatem festinitatis hymni nocturni per totam ecclesiam canente populo concrepabant. Indicat caecus antistiti ordinem uisitationis Buaesuae dicitque illi: cnon te dimittam, nisi mihi, sicut a domino iussus es, reddideris oculos meos\'. Cui Eugenius sanctus: \'recede a me, frater; peccator sum et indignus et super omnes homines delinquens, utpote qui et in haec tempora seruatus sum.