De Gubernatione Dei

sed post ista, quae diximus, quid secutum est? Israhel dimittitur, pascha celebrato Aegyptios spoliat, diues abscedit. Pharaonem paenitet, exercitum contrahit, ad fugientes peruenit, castris iungitur, tenebris separatur, siccatur pelagus, Israhel graditur, officiosa undarum patientia liberatur. Pharao sequitur, mare super eum reuoluitur, fluctu operiente deletur. puto iam non obscurum in his quae acta sunt dei esse iudicium, et quidem non iudicium tantum sed etiam moderationem atque patientiam: patientiae enim fuit quod Aegyptii rebellantes saepe percussi sunt, iudicii quod contumaciae pertinaces morte damnati.

igitur post hunc rerum gestarum ordinem ingreditur heremum uictrix sine bello gens Hebraeorum. agit iter sine itinere, uiatrix sine uia, praeuio deo, diuino commilitio honorabilis, ductu caelesti potens, sequens mobilem columnam, nubilam die, igneam nocte, congruas colorum diuersitates pro temporum diuersitate sumentem, scilicet ut et diei lucem lutea obscuritate distingueret et caliginem noctis flammeo splepdore claritate radiaret. [*]( 1 rub.um A 2 accepit A 3 contempnitur AB fere ubi- .que 9 enim deleuit Bittershusius: fort. recte, praesertim cum facillime repeti posset ex statim seq. quotiens cumque enim; cf. supra ad §. 38 10 quotienscnmque et totiens A (non quotiescumque ėt toties ut Halmius refert) et B 12 sequutum A Israhel A fere ubique, alias isrf ut B pasca celebrat B 16 uoluitur B 20 percussit iudicii (om. sunt) B 22 hunc nos: habc AB Halmius (om. Ttv) 23 hebreorum AB 24 com.litio (sic) A cmilicio B )

adde huc fontes repente natos, adde medicatas aquas uel datas uel immutatas, speciem seruantes naturam relinquentes, adde -aperta erumpentibus riuis montium capita, adde scaturrientia nouis puluerulenta arua torrentibus, adde inlatos itinerantium castris alitum greges, deum pietate indulgentissima non usibus tantum hominum sed etiam inlecebris seruientem, datum per quadraginta annos astris cotidie famulantibus -cibum, rorantes iugiter escis dulcibus polos, non ad uictum tantum sed etiam ad delicias profluentes : adde homines in nullis membrorum suorum partibus accessus et decessus humanorum corporum sentientes, ungues non auctos, dentes non imminutos, capillos semper aequales, non adtritos pedes, non scissas uestes, calciamenta non rupta, , redundantem hominum honorem usque ad induuiarum uilium dignitatem: adde huc erudiendae gentis officio descendentem ad terras deum, adcommodantem se terrenis uisibus deum filium, innumerae multitudinis plebem in consortium diuinae familiaritatis admissam, sacrae amicitiae honore pollentem: adde huc tonitrua, adde fulgura, terribiles bucinarum caelestium sonos, tremendum undique totius aeris fragorem, polos sacris clangoribus mugientes, ignes caligines nebulas deo plenas, loquentem comminus dominum, legem diuino ore resonantem, incisas digito dei litteras apices paginas, saxeum uolumen, discentem populum et docentem deum ac mixtis paene hominibus atque angelis unam caeli ac terrae scholam.

sic enim scriptum est, quod cum retulisset [*]( 1 fontes ex fonte eorr. A m. 1 3 aperte d addescatur rientia A m. 1 adde scaturiencia B 7 XL d quadraginta B cottidie B 11 sentientes Halm : nescientes AB auctos Tv: actos AB 12 adsicissas A quod iterbum fort. ad exemplum praecedentis adtritoe a Saluiano noucUum est 13 honoremusq: adinduuiarum d (m mg. add. m. rec. inlu.iarum) 15 accommodantem B 16 usibus Rittershusius dei filium B innumere .A m. 1 B (in munereT) 18 fulgi∗∗ A (fuisse uidetur fulgora) 21 eoffiinus d comut- B (communius Tv quod Brassicanus mutauit in cum mose) 22 reaonante A apices Hartelius: rupices AB Halmius; similiter tria substant. posuit paulo ante ignes caligines nebulas 24 ac B 8.1 m. 1 \'25 scolam B, euanuit in d (item in seqq. usque ad uniuersis pauca) post retuiisaet in B est dfis sed punct. )

Moysee uerba populi ad dominum, dixerit ei dominus : iam nunc ueniam ad te in caligine nubis, ut audiat me populus loquentem ad te. et paulo post: ecce, inquit, coeperunt audiri tonitrua ac micare fulgura et nubes densissima operire montem. et iterum: descenditque dominus super montem Sina in ipso montis uertice. ac deinceps: loquebaturque cum Moyse uidentibus uniuersis, quod columna nubis ad ostium staret tabernaculi, stabantque et ipsi et adorabant per fores tabernaculorum suorum loquebatur dominus ad Moysen facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum. quae cum ita sint, uideturne habere hominis curam deus, haec tanta tribuens, haec tanta praestans, participem sermonis sui uilem homunculum faciens et quasi in consortium sacrae sodalitatis admittens, aperiens ei plenas diuitiis immortalibus palmas suas, alens eos nectaris poculo, pascens caelesti cibo? quam, rogo, maiorem eis gubernaculi sui praestare curam, quam maiorem praestare potuit affectum, quam ut cum praesentis saeculi uitam agerent, speciem iam futurae beatitudinis possiderent ?

X. Sed respondeatur forte hoc loco, habuisse quondam hanc hominum curam deum, ceterum nunc penitus non habere. unde hoc ita credimus? forsitan quia, ut illi, tunc, manna cotidie non comedimus, cum agros triticeis plenos messibus demetamus? quia coturnices humanis se manibus ingerentes non adprehendimus, cum omnia auium pecudum bestiarum genera deuoremus?quod saliences rupibus aquas apertis oribus non excipimus, cum uinarias, domos uinearum fructibus iuri-. [*]( 1 Exod. 19, 9 3 Exod. 19, 16 5 Exod. 19, 20 7 Exod. 33, 9 scyj. ) [*]( 4 apdip ex audire A corr. m. 1 falgora in A fuisse uidetur ; cuanuerunt exparte litt.Q Syna B 9 ad hostium ataret 4 starot a4 hostium B 13, hominishabere B 14 homunculum nilem B.16 inmortalibus B 22 quondam ex quandam A. carr. <?. rpc. 23, paenitus A ut ex ait B corr. m. 1 U mannã cottidie B 25 triticeos B 26 dimittamus d 29 accipimus B dom\' (sic) B )

addo ego amplius aliquid, quod nos ipsi, qui illos tnnc deo curae fuisse et nos a deo neglegi dicimus, si accipere pro praesentibus bonis praeterita possemus, respueremus penitus condicionis istius optionem. nollemus enim haec quae nunc habemus amittere, ut possemus ea quibus tunc illi, usi sunt possidere, non quod nos meliora nunc habeamus, quam gens illa tunc habuit, sed quia et illi, qui cotidiano tunc caeli ac dei ministerio pascebantur, antiquam uentris ingluuiem bonis praesentibus praeferebant, turpissima scilicet ciborum carnalium recordatione maesti et foetidissimo caeparum atque alliorum amore aegrescentes, non quod potiora. essent quibus antea usi erant, sed quia quod nunc a nobis fit, hoc tunc ab illis. illi horrebant quae erant et quae non erant desiderabant: nos magis laudamus illa quae tunc fuerunt, quam ista quae nunc sunt, non quia, si eligendi facultas esset, semper habere illa mallemus, sed quia usitatum hoc humanae mentis est uitium,

illa magis semper uelle quae desunt, et quia, ut illeait, aliena nobis, nostra plus aliis placent. accedit quoque illud, quod generale ferme est omni homini, ut deo semper . ingratus sit, insitoque hoc at quasi natiuo malo se cuncti inuicem uinciunt, ut beneficiis dei detrahant, ne debitores se esse cognoscant. sed haec hactenus. nunc ad negotii dudum coepti ordinem reuertamur, quamuis, ut reor, non mediocriter iam probauerinpms quae proposuimus: sed addamus tamen. adhuc, si placet, quippiam. quia melius est plus probare aliquid quam necesse est, quam minus forsitan quam negotio debeatur.

XI. Liberatus quondam de Pharaonis iugo populus [*]( 17 Syrus v. 28 ed. Bibb,,. ) [*]( 2 negglegi B 6 nunc meliont B 7 cottidiano B -10 cęparum B aliorum AB 12 sed quia-quae erant om. A (et v) sed A in mg. inferiore m. 2 eaque admodim antigua add. 13 qąę horrebant B adiectis m, 2 transpostionis signis 17 deaunt Et quia-placent, accidit etc. sic uulgo interpungitur; mutauimusinterpunctionem et accedit ex B recepimul. auctore Hartelio 18 ĄOcidit 4 19 homini omni B 21 nincont B nitiant suspicatus, est Hartelius; sed uincire, puto, est nostrum cwie durch einen Zauber baBnen\'; cf. Sulp. Seu. dialIIg. I (II) 9, 6 et Owid. fast. 11581 22 actenus A 27 hebreorum AB )