De Sancto Athanasio, Liber I-II

Dubitari itaque non poterit te esse ex illis, ad quos dicit spiritus sanctus: etenim m corde iniquitates operamini, in terra iniquitatem manus uestrae concinnant. alienati sunt peccatores ub utero, errauerunt a uenire, locuti sunt falsa. ira illis secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surdae et obturantis tttifes suas, quae non exaudiuit uocem incantantium encantatoris, quae incantatur a sapiente. deus conteruit dentes eorum in ore ipsorum, molas leonum confringet domi- nus. ad uihilum uenientes et aqua decurrent, intendit arcum siaum, donec infirmentur. sicut oera liquefacta auferentur, super cos ecuidit non uiderunt solem. audis te cum tuis ad nihilum uenturum, ut iam illi uenerunt, quorum esse delegeris imitator. conspicis uos persecutores dei seruorum, unici filii dei negatores serpentibus et aspidibus conparatos; et non tandem times ad dei te transferre domum? non te, qui unus esse monstraris rei illis aspidibus, ita formas ad diaboli calcandum caput, quo possis dignus effici regnare inter eos, quorum Iohannes narrat gloriam: in sua propria uenit, et sui cum non receperunt; quotq?? autem receperunt eum, dedit illis potestatem filios fieri dei, qui credunt in nomine eius? no-n nomine scriptum in LVIII psalmo : deus Israel, intende ad uisitandas omnes gentes, non miserearis omnibus qui operantur iniquitatem, ut iuberes dandam in absentem sententiam? nec LXI commonere pariter atque increpare spiritum sanctum per haec uerba cognoueras: quousque inruitis in hominem ? [*](4 Ps. 57, 2 8 Ps. 57, 8-9 24 loh. 1,11 27 Ps. 58, 6 81 Ps. 61, A ) [*]( 3 b olera (h m. rec.) 1> fili 7 dubitari scripsi, dubitare Vv 13 conteruit (* m. rec.) 15 intenclet fort. 16 auferantur v 21 timet transferres temet ad dei tranrferes (tWt. 28 no )

interficitis uniuersos? timor, inquit Salomon, domini initium sensus; sapientiam autem et disciplinam impii spernunt. hinc disciplinam et sapientiam spernis, quia sis sine dei timore\' hinc impius esse sacris describeris litteris, impius utique, quia non solum ipse deserueris deum, sed et colentes illum tam infeste persequaris. uae tibi, quia cum illis esse inueniris, de quibus in Prouerbiis lego: fili, noli te seducant uiri impii neque uelis, si te rogauerint dicentes: ueni, communica nobiscum sanguinem, abscondamus autem in terra uirum iustum iniuste, deglutiamus autem illum, uelut inferi uiuum. quid te Arrianorum Iudaeorum imitatorum delectauerat, Constanti. ut has illorum impias audiens uoces ad effundendum sanguinem dei seruorum fuisses eosdem secutus ? cur non consilia audisti Salomonis dicentis tibi? ne abieris vias cum illis, ne declinaueris pedem tuum ad semitas eorum. non enim inique ten- duntur retia auibus. ipsi enim qui homicidii participes sunt thesaurizant sibimet ipsis mala, hae sunt uiae omnium consummantium iniqua; sua enim impietate suam animam auferunt, et iterum: quanto tempore innocentes tenuerint iustitiam, non erubescent; insipientes autem dum contumeliae cupidi sunt, impii facti oderunt intellectum, et subiecti facti sunt obprobriis. tu tibi, Constanti, haec quaesisti obprobria, tu temet damnasti, qui praecepta contemnens dei maledictifl Iudaeorum discipulis haerere censueris Arrianis, cum quibus digne adhuc haec audis: nam quoniam uocabam, nec oboediebatis, et extendebam uerba, nec adtendebatis. sed inrita facie batis mea consilia, meis autem increpationibus non intendebatis. itaque et ego uestra perditione ridebo; gratulabor autem aduersus uos, cum uenerit uobis subito tumultus, euersio autem similis procellae, cum aduenerit autem uobis interitus. erit [*](1 Prou. 1, 7 7 ib. 1, 10—12 14 ib. 1, 15-19 19 ib. 1, 22. 28 25 ib. 1, 24—32 ) [*]( 5 et qui colentes v 6 muenires m. 1 7 proaerbiB m. 1 nolite V, non te V m. rec. et v 8 uelis V et LXX, sed acquiescas V 8. l. m. rec. et v 14 nehabieris V, nec abieris v 15 pedum t • h 16 retiae 19 quando (corr. m. 1) 23 contempnens 25 at hnc ec ..a (* m. rec.) 28 uestrę (\' m. rec.) ) enim cum me inuocabitis, ego autem non exaudiam. quaerent me mali et non inuenient. oderunt enim sapientiam, uerbum autem domini non adsumpserunt, neque uoluerunt meis consiliis intendere; spreuerunt enim meas increpationes. ideoque edent uiae suae fructus et sua impietate saturabunt animas. nam quia decipiebant paruulos, interficientur.

Interfici certe tecum merebamur et quidem a deo, si tecum dei hominem fuissemus persecuti. sed quomodo istud fecissemus ? qui sciebamus scriptum: noli fabricare in amicum tuum mala, in incolam et confidentem. noli inimicitias exercere aduersus hominem sine causa, ne quid tibi operetur malum. aut numquid non erat sine causa, si prout insanus furor cohaereticorum tuorum per te iusserat, in innocentem mortis tulissemus sententiam? uae tibi, quia dictum de te persecutore nostro uideo: oculus contumeliosus, lingua iniqua, manus sunt effundentes sanguinem iusti, et cor fabricans cogitationes malas, et pedes festinantes ad male faciendum. legisti: fili, honora dominum, et ualebis; praeter.eum ne timeas alterum; et tamen te timeri uoluisti, deum uero contemni. unde etenim solum deum potueramus reperiri metuentes, si minis tuis succumbentes absentem inauditum et quidem eum, quem sciremus iustum, damnaremus? Salomon dicit: statera doti abominatio est coram domino, pondus autem aequum acceptum est ei. tu contra mandare non dubitas: damnate iniusto iudicio uirum, hoc rectum putans quod peruersum est adhuc Salomon de te ac tibi similibus: uiae insipientium rectae coram ipsis, exaudit autem consilia sapiens. damnate, inquis, Athanasium, et quidem ubi ualere non potuisti ingenio detestandae subtilitatis tuae, uiribus imperii tui coepisti. de te itaque scriptum accipe: malus cum contumelia agit mala, et iterum, quod temet sic laqueo iam necaueris, haerendo Arrianis, sicuti et ludas Scariothes Iudaeis: lex sapienti fons est uitae, stultus [*]( 9 Prou. 8, 29. 30 15 ib. 6, 17. 18 18 ib. 7, 1 22 ib. 11, 1 26 ib. 12, 15 30 ib. 13, 10 32 ib. 13, 14 ) [*]( 5 aedent 19 contempni 20 potuerimus v repperiri I I 28 detestande subtalitates 32 charioth et (et exp. m. rec.) )

autem laqueo morietur. adhuc dicitur de te: rex audax incidet ita mala. utique incidisti in haec mala, quia nihil sapientiae tibi reliqueris, negando unicum dei filium, sed totum temet uerteris in stultitiam, quae res effecerit te mactare deo caros. scriptum est: sapiens timendo declinabit a malo, insipiens autem miscetur confidens iniquo. non legeras scriptum: qui contumeliam facil pauperi inritat eum, qui fecit illum, ut innocentem tecum nos interficere traheres? si enim contumeliam facienti irascitur deus, quanto magis ei, qui interfecerit eius sacerdotem! scriptum adhuc non retinebas: ini- tium uiae bonae facere iusta; accepta autem sunt apud dominum magis quam immolare hostias, ut tu iniusta um facere cogeres? sed et alio in loco: qui iustum uocat iniustum, iniustum autem ut iustum, abominabilis est apud deum. abominabiles sine dubio essemus, si te iustum pronuntiaremus et uirum deo acceptum Athanasium iniustum iudicaremus. mirari, inquit, personam impii non est bonum, neque sanctum declinare iustum in iudicio. tu dicis contra, qui in impii persona uideris descriptus: damnate insontem, imitati meam personam; et licet haec nos facere coegeris, quae nobis possent deum quaerere iratum, tamen hortamur te inimicum sospitatis nostrae ex impio pium fieri, saluum ex aegro, uiuum ei mortuo, religiosum ei sacrilego.

Vade, inquis, haec adsequi potero ? quibus rebus? desine persequi dei domum, desine proscribere deportare interficere eius seruos, fatere te Christianum, execrare nobiscum cateruam commento diaboli quaesitam Arrianorum, crede sicuti credimus nos, qui ex beatorum apostolorum successione sumus episcopi, confitere unicum dei filium, sicuti illi confessi sunt ac nos confitemur; et ueniam consequeris tantorum [*]( 1 Prou. 18, 17 5 ib. 14,16 7 lb. 14, 31 10 ib. 16, 5 13 ib. 17, 15 16 ib. 18, 5 ) [*]( 4 efficerit m. 1 7 faciat (a exp. m. ree.) 8 traheres scripsi, traheris V v 9 interficerit m. 1 11 uitae 14 aput m. 1 abomiatfbilis m. l 19 meam] iniusti add. 8. I. m. rec. 21 ortamur 24 atsequi m. 1 26 fateri m. 1 98 secnti m. 1 )

scelerum. legisti enim apud Salomonem: mors et uita w manibus linguae, et apud beatum Paulum: corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. meministi scriptum: testis falsus non inpunitus erit, et qui accusat inique non effugiet; et tamen fuisti ausus infitiari Athanasium. non enim nobis fuerat aliqua causa cum collegis sectae tuae Arri.. anis, cum eosdem iam pridem dei potentia cum Arrio apud Niciam tempore, quo non solum contra blasphemiam uestram, sed et contra omnes haereses fides descripta est, praeuniuerit. non, inquam, nobis cum illis pseudoepiscopis, inimicis dei, magistris tuis, aliqua fuerat -quaestio, ut iterum contra eosdem confligeremus quos semel deus pepulerat de populo suo. itaque nunc nobis tecum est ratio, quia te auetorem institueris, quod enim Athanasius fuisset reus, quem inauditum quia punire noluerimus, homo qui temet testem scires falsum ut fera inmanis ac belua coepisti nos cum Athanasio uelle punire, tamquam frendoribus tuis possis seruorum dei uigorem superare. licet enim Salomon dicat: regis minae similes sunt gemitibus leonis, tamen gemitus tui leonini contra nos habere uirtutem non poterunt. quare? quia sis tu praecursor antiehristi, et nos sumus milites Christi. quare? quia homines dei uincere non ualeas tu persecutor eius religionis. item alio loco, nihil, inquit, interest inter minas regis et iram leonis. quid hoc ad dei seruos, qui praeter deum neminem esse timendum statuerimus, qui in manu dei animas positas nostras meminerimus? possunt rugitus tuos timere coarriani tui, quia sint sine notitia dei, quia sint minime arma dei induti. ceterum dei domestici ridemus rugitus tuos leonis similes. quare? quia feram te cognoscentes, cuius rugitus habere describeris, rideamus te magis sub figura hominis constitutam rabidam feram cernentes [*]( 1 Prou. 18, 21 2 Rom. 10, 10 4 Prou. 19, 5 18 ib. 19, 12 22 ib. 20, 2 ) [*]( 1 aput m. 1 2 *put m. 1, pud m, rec. 14 rens coni. Tilius in notis, meus Yv puniri fort. 15 uoluerimus V timet (\' wi. rec.) 20 potuerunt fort. 28 inquid m. 1 26 rugitoe m. 1 sint scripsi, sitis Vv 28 rugitos m. 1 leones (\' m. rec.) V, leoni v ) [*]( xnn. ) [*]( 8 )

quam timeamus necesse est sed si non es fera sub imagine latens hominis, dicito. legisti apud Salomonem: misericordia et ueritas tutela est regi, et circumeunt iusti sedem eius. cum te contra caterua malignorum circumsepserit Arrianorum et esse cernamus misericordiae punitorem, ueritatis execratorem, quid esse aliud te iudicabimus nisi feram ac beluam? excitaris in nos, ut leo rugiens, cur misericordiam et ueritatem diligamus, cur non innocentem et iustum puniuerimus, et arbitraris non te esse inmanem feram ac beluam saeuissimam ?

Sed quae te uoluntas ad haec perpetranda perduxerit, prorsus uidere non possum, ut totius iustitiae episcopum catholicum, domini sacerdotem fuisses tali exitio persecutus. numquid non memineras scriptum: facere iustitiam et ueracem esse placet deo magis quam hostiarum sanguis? displicet tibi Athanasius, cur traditionem beatorum apostolorum custodiat, cur se Christianum fateatur, cur nolit esse coapostata tuus. non mirandum, quandoquidem scriptum teneamus : sanctus autem inmundus est apud malos. uobis malignis displicet is qui deo placeat, tibi praesertim temerario ac superbo, qui temerarius hinc esse intellegeris ac superbus, quod contra dei ordinationem tetenderis manum, quod apostolicam traditionem putaueris destruendam, quod episcopos, sub quorum te sollicitudine agere oportuerat, sub tuam ditionem censueris redigendos. quid igitur sis intellege, audiens per Salomonem quod tibi sit superbo nomen: temerarius et superbus pestilentia uocabitur. pestilens licet sis homo, tamen morbo tuo uexare nos non poteris, quia tutelam nobis sit praebens diuina clementia. temptasti denique pestilens facere nos compestilentes tuos; sed ille, cui dicati uiuimus, non siuit tua temptamenta adire corda recta; suggerit enim scriptum: ibera eos qui ducuntur ad mortem et redimere eos qui inter- [*]( 2 Prou. 20, 28 13 ib. 21, 3 18 ib. 21, 15 25 ib. 21, 24 31 ib. 24, 11. 12 ) [*]( 2 aput m. 1 5 puiiitorum (8 m. rec.) execretorem (corr. m. 1) 9r a 7 cur (* m. rec.) et sic l. 8. 15 et 16 bis 18 aput m. 1 20 hin (l m. rec.) )

ficiuntur ne parcas. si autem dixeris: nescio hunc, scito quoniam dominus corda omnium nouit. et qui figurauit spiritum omnibus illis scit omnia, qui reddit unicuique secundum opera eius. ad haec te dicente: damnate dei cultorem, derelin- quite fidem apostolicam, suscipite perfidiam meam, utique te aperit esse hominem pestilentem. deus nos subuenire uult in pressuris atque angustiis constitutis; et tu eos quos benefacere oportet male facere urgues, et quidem admouens ea quae timere posse existimaris. aduerte iam si non in te sit morbus illa quae uocatur pestis. est morbus ad hoc ualens, ut non solum. corpora, sed et animas morbidas possis efficere, eorum uidelicet qui te uelint audire dicentem: damnate domini antistitem, repudiate fidem quam semper tenuit ecclesia et suscipite meam quam tradidit Arrius. erubescere, inquit sancta scriptura, personam in iudicio non est bonum. et qui dicit impium iustum esse maledictus erit in populis et odibilis gentibus. nam qui arguunt meliora sperabunt, in ipsos autem ueniet benedictio optima. et tu existimasti erubescere nos potuisse personam tuam et damnare eum, quem scires etiam ipse innocentem, quem retineres esse reum in hoc tantum, quod noluerit se esse negare Christianum.