Epistulae

cum autem uirgunculam et rudem edentulam septimus aetatis annus exceperit et coeperit erubescere, scire, quid taceat, dubitare, quid dicat, discat memoriter psalterium et usque ad annos pubertatis libros Salomonis, euangelia, apostolos ac prophetas sui cordis thesaurum faciat. nec liberius procedat ad publicum nec semper ecclesiarum quaerat celebritatem.

in cubiculo suo totas delicias habeat. numquam iuuenculos, numquam cincinnatos uideat uocis dulcedine per aures animam uulnerantes. puellarum quoque lasciuia repellatur, quae, quanto licentius adeunt, tanto difficilius euitantur et, quod didicerunt, secreto docent inclusamque Danaen uulgi sermonibus uiolant.

sit ei magistra comes, paedagoga custos non multo uino dedita, non iuxta apostolum otiosa atque uerbosa, sed sobria, grauis, lanifica et ea tantum loquens, quae animum puellarem ad uirtutem instituant. ut enim aqua in areola digitum sequitur praecedentem, ita aetas mollis et tenera in utramque partem flexibilis est et, quocumque.

[*]( s ) duxeris:, trahitur. solent lasciui et comptuli iuuenes blandimentis, affabilitate, munusculis aditum sibi per nutrices ad alumnas quaerere et, cum clementer intrauerint, de scintillis incendia concitare paulatimque proficere ad inpudentiam et nequaquam posse prohiberi [*]( 18 cf. Horat. c. III 16, 1 19 cf. I Tim. 5, 13\' ) [*]( 1 de mea disp. al. occas. g disputatione (-nis Fp.c.m2) seclusi 2 enutrio J et nutrio F I 3 mihi male g pacatarum g pacatorum Jp.c.m2 pecca- torum cet. 4 nescio F 5 in s.l.I 6 turpae J, om.g audiat g 7 monitum scripsi monitis (add. et m2I) codd. 9 rudem et g ceperit F,Ia.c.m2 10 taceas Fa.c. 11 libro F,Ja.c.m2 salamonis I 12 ac] et g 15 dulcedines g aurem g 16 quoque] que g repellantur g 17 et (t eras.) uitantur F 21 puellarum F 22 areola(s.l. afora) J; fort. alueolo 23 pr. et om.!; utramque ex utrumque codd. (fort. partem del.) quodcumque FIa.c. 24 con-.. temptuli I 25 affabilitatem J I ad] aut g 27 inpudentia Fp.c.mZ inpudentia cet. (quod ab Hieronymo scriptum et \'dicta\' uel \'facta\' subaudiendum esse non crediderÚn) prohibere (h s.l.I) codd. )

pudet dicere et tamen dicendum est: nobiles feminae nobiliores habiturae procos uilissimae condicionis hominibus et seruulis copulantur ac sub nomine religionis et umbra continentiae interdum deserunt uiros, Helenae sequuntur Alexandros nec Menelaos pertimescunt. uidentur haec, planguntur et non uindicantur, quia multitudo peccantium peccandi licentiam subministrat.

Pro nefas, orbis terrarum ruit et in nobis peccata non corruunt. urbs inclita et Romani imperii caput uno hausta est incendio. nulla regio, quae non exules eius habeat. in cineres ac fauillas sacrae quondam ecclesiae conciderunt et tamen studemus auaritiae. uiuimus quasi altera die morituri et aedificamus quasi semper in hoc uicturi saeculo. auro parietes, auro laquearia, auro fulgent capita columnarum et nudus atque esuriens ante fores nostras in paupere Christus moritur.

legimus Aaron pontificem isse obuiam furentibus flammis et accenso turibulo dei iram cohibuisse; stetit inter mortem et uitam sacerdos maximus nec ultra uestigia eius ignis procedere ausus est. Moysi loquitur deus: dimitte me et delebo populum istum. quando dicit: dimitte me, ostendit se teneri, ne faciat, quod minatus est; dei enim potentiam serui preces inpediebant.

quis, putas, ille sub caelo est, qui nunc irae dei possit occurrere, qui obuiare flammis et iuxta apostolum dicere: optabam ego anathema esse pro fratribus meis? pereunt cum pastoribus greges, quia, sicut populus, sic sacerdos. Moyses conpassionis loquebatur affectu: si dimittis populo huic, dimitte; sin autem, dele me de libro tuo. uult perire cum pereuntibus nec propria [*]( 1 Appendix sententiarum u. 180 Ribbeck 13 cf. Tertull. Apolog. c. 39 et supra p. 91, 8 16 cf. Num. 16, 46—50 19 *Ex. 32,10 24 *Rom. 9, 3 26 *Ex. 32, 32 - ) [*]( 1 aegre (a eras.) J reprendas Ja.c.mZ 2 sinis g 3 nob. hab.] quae nobiliores habuere neglectui g procus I 5 sequitur FIa.c.m2 9 et om.g ruunt g 11 nulla est g eius] Romanos g cineris FJ ac ex a F 12 fauilla F,Ja.c.rriZ 13 uidimus Ja.c.m2 uidemus I 14 saec. uict. I 15 nudus] nudens Fa.c.m2J 16 nostras 8.1.2 Christ. in paup. g 18 stetit ex stet F2 magnus I 19 loquitur (super r m2 s e) J 21 teneri] add. posse s.l.m2I 23 nunc s.l.mZl cum apostolo I 26 moyse FJa.c. 27 huic ex hic FJ ) [*]( LVI. Hieron. Epist. III, Hilberg. ) [*]( 11 )

his Pacatula est nata temporibus, inter haec crepundia primam carpit aetatem ante lacrimas scitura quam risum, prius fletum sensura quam gaudium. necdum introitus, iam exitus; talem semper fuisse putat mundum. nescit praeterita, fugit praesentia, futura desiderat. quae ut tumultuario sermone dictarem et post neces amicorum luctumque perpetuum infanti senex longo postliminio scriberem, tua me, Gaudenti frater, inpulit caritas; maluique parum quam nihil omnino poscenti dare, quia in altero uoluntas oppressa luctu, in altero amicitiae dissimulatio est.

Quaeris, Dardane, Christianorum nobilissime, nobilium Christiamssime, quae sit terra repromissionis, quam Iudaei redeuntes ex Aegypto possiderunt, cum a maioribus eorum iam fuerit ante possessa ac proinde non sit promissa, sed reddita. his enim uerbis uteris in calce epistulae tuae. quod interrogans uideris illud sentiie, quod plurimis nostrorum placet, aliam repromissionis esse terram quaerendam, de qua et Dauid loquitur in psalmo: credo uidere bona domini in terra uiuentium et dominus in euangelio: beati mites, quoniam ipsi [*]( 1 *Prou. 14, 28 20 Ps. 26, 13 21 Matth. 5, 4 ) [*]( 2 Pacatula nostra g nata est I 5 putat fuisse ∑ putet fuisse g nesciat-fugiat-desideret g 6 quae] haec g 7 infantis (s eras.J) codd. 8 tua me J tuam (m eras.)F tua I 9 altera J 10 aniticiae (in rrag, m2 at amicitiae) I conicitiae J est] add. explicit ad pacatulam FJ explicit I ) [*](J = Vindobonensis lat. 934 s. IX. ) [*](I = Tnricensis Auglensis 41 s. IX. ) [*](D = Vaticanus lat. 355 + 356 s. IX-X. ) [*](B = Berolinensis lat. 18 s. XII. ) [*]( ad dardanum J ad dardanum (add. de terra repromissionis tn mg. m2) I ad dardanum de terra repromissionis D dardano de terra repromissionis B; Hieronymi nomen exhibent tituli codicum JIB ) [*]( 13 et nobilium D 14 Christianissime om.B 15 possederunt D,Bp.c. 16 hac perinde D 17 tuae om.B 19 terram esse D )

utique Dauid, quando haec cantabat in spiritu, in terra repromissionis erat et non solum in Iudaeae finibus morabatur, sed multarum in circuitu nationum uictor extiterat, quae a torrente Aegypti, qui est Rinocorurae, usque ad Eufraten fluuium tendebantur, dicens in alio loco: in Idumaeam extendam calciamentum meum, mihi alienigenae seruient. quomodo ergo se credebat accipere, quod iam uictoria possidebat? et ne forsitan legentibus Iudaeis ambiguum derelinquat, quae sit illa terra, quam uidere cupiebat, ipso sermone demonstrat dicens: credo uidere bona domini in terra uiuentium.

ergo terra Iudaeae, quae dicioms illius erat, non est terra uiuentium, id est Abraham, Isaac et Jacob, de quibus dominus in quaestione resurrectionis dicit: non est deus mortuorum, sed uiuentium, uerum terra et regio mortuorum, (e quibus loquitur in Ezechihel: anima, quae peccauerit, ipsa morietur et: non mortui laudabunt te, t omine, sed nos, qui uiuimus [qui] in resurrectione occursuri domino saluatori dicente apostolo: hoc enim dico uobis in sermone domini, quoniam nos, qui uiuimus, qui relinquimur in aduentum domini, non praeueniemus eos, qui dormiunt. de quibus et Hieremias loquitur: rel inquentes super terram scribantur.

quodque promittit: credo u idere bona domini, ad spiritalem nos perspicue trahit intellegentiam. quae enim bona rex alia requirebat aut quo indigebat, [*]( 4 cf. Esai. 27,12 (sec. LXX) 5 *Ps. 59,10 10 Ps. 26, 13 13 Matth. 22, 32 15 Ezech. 18, 4 16 Ps. 113, 17-18 (25-26) 18 *I Thess. 4, 14 22 *Hier. 17, 13 23 Ps. 26, 13 ) [*]( 1 canebat I 3 multorum J 4 rinocorurae (a exp.)J rinocorure B rino**co(ru s.l.)re 2 rinicorus D; seq. ad eras.I eufrate Dp.c. Euphratem g 6 meum s.l.J 7 se om.D 8 iudeis leg. B 9 ipse B 12 ysahac B 14 uerumtamen I 15 in om.D ezechiel B hiezechiel D 16 laudauerunt J 17 alt. qui seclusi qui et D 18 ocursuri Za.c.m2; add. sunt D sumus in mg.B uobis dicimus B 20 relinquemur 1 aduentu Jp.r.Z 21 dormierunt B 22 iheremias B derelinquentes ç; add. te B 23 scribuntur I scribentur g quotque J quod quo D; add. Dauid g 24 domini] add. in terra uiuentium partim in ras., partim in mg. m2B 25 quo indigebat in rng.X quid (ex quod m2) diligebat (dilige in ras. m2) B quo requirebat J ) [*]( 11* )

denique et in psalmo quadragesimo quarto, qui sub nomine Salomonis ad Christi ecclesiaeque eius sacramentum refertur, scribitur: accingere gladium super femur tuum, potentissime. specie tua et decore tuo et intende et prosperare et regna propter mansuetudinem et iustitiam et ueritatem et [*]( i ) deducet te mirabiliter dextera tua. hic est, qui et in psalmo alio loquebatur: memento, domine, Dauid et omnis mansuetudinis eius et iterum: adsumens mansuetos dominus et apertius in euangelio: discite a me, quia humilis sum et mansuetus corde. in cuius typo et Moyses omnium hominum, qui erant super terram, mansuetissimus scribitur.

Haec est, ut diximus, terra uiuentium, in qua sanctis uiris atque mansuetis bona domini praeparantur, quae ante aduentum in carne domini saluatoris nec Abraham nec Isaac nec Iacob nec [*]( 3 *I Cor. 2, 9 6 Matth. 5, 4 13 *Ps. 44, 4—5 18 Ps. 131, 1 19 *Ps. 146, 6 21 *Matth. 11, 29 22 cf. Num. 12, 3 ) [*]( 1 fuit pot. I partis] partitis D,IBp.c.m2 illorum J,Ba.c.m2 sala- mon 1 salomo Ba.c. 2 contemptus B esset s.l.I,in ras.mZB eJ 3 illa s.l.B quaerebat D 4 ascendit D 7 uidetur sibi B 8 posessio (pose in ras.m2)B possessio (in mg. al promissio)2\' possessio D 11 prumptissimi I fortissimi B qui add.m2B 12 salamonis I xpi eccieq; ex xpm ecclamq; B ubi(exp.)refertur B fertur Ia.c. 13 scribitur om.B gladium J,Ia.c. gladio Ip.c. gladio tuo (in mg.m2 gladium tuum) B,om.D 14 tuo ex tua m2B 15 pr. et s.l.I, om.ç alt. et s.l.S,om.J prosperare (re eras.)J 18 alio psalmo g domine s.l.I 20 dom. mans. I 21 humilis] mitis B mansuetos J humilis B 22 typum D 26 ysahac B quart. nec s.l.m2B )

ista est, ut diximus, [*]( ) terra uiuentium, terra diuitiarum et bonorum dei, quae primus Adam perdidit et secundus inuenit, immo ab illo perditam iste restituit dicente apostolo: regnauit mors ab Adam usque ad Moysen — sub cuius persona lex intellegitur — in similitudinem praeuaricationis Adam, qui est forma futuri. uolumus scire, quae sit terra, manifestius?

legamus Malachiam: beatos uos dicent omnes, dicit dominus, quoniam eritis uos terra uoluntaria, quae significantius Graece appellatur {}sÂ1Jli\'fJ, quam uel sancti desiderent uel quae placeat deo.

Esaias quoque in haec uerba consentit dicens: et erit uir abscondens sermones suos et apparebit in terra Sion sicut fluuius gloriosus in terra sitienti. quae est terra Sion, in qua apparebit fluuius gloriosus? illa uidelicet, de qua idem Dauid in alio psalmo canit: gloriosa dicta sunt de te, ciuitas dei, et iterum: diligit dominus portas Sion super omnia tabernacula Iacob.