Epistulae

Numquam ergo tales uideas nec huiusce modi hominibus adpliceris, ne declines cor tuum in uerba malitiae et audias: sedens em tuum detrahebas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum et iterum: filii hominum dentes eorum arma et sagittae et alibi: molliti sunt sermones eius super oleum et ipsi sunt iacula et apertius in Ecclesiaste: si mordeat serpens in silentio, sic, qui fratri suo occulte detrahit.

sed dicis: ipse non [*](10 cf. Homer. U. VI 181 12 cf. Ps. 140, 4 *Ps. 49, 20 15 Ps. 56, 5 16 Ps. 54, 22 18 *Eccle. 10, 11 ) [*]( 1 digitis B concinnabat H hoc] quo H signum C disc. suos G 2 tunc-fundere om.H thunc Gp.c. tum C meras] suas G aduersos H 3 eriticum 0 triticum H creticum 1JD B crelicum C dicere 1JH disceres B censoresque G censorinumque DCB rome H 4 facundiae om.H uellit H doctorem DB 5 numeratus H praediis G quis H si qui C 6 multas B increpare GD solutos VH solutus Bp.c. fuerat V que om.ç 7 et procedebat C procedit i]a.c.m2 intro H cathon H gotus [inmjt.m2 } totus) B 9 nouam H conpactumH 10 primoG dracco G cymera GqDC cimeraHfi 11 ne V huiusmodi C 12 nec VDCB et] ne s.l.mVN 13 pr. aduersum Nt detrah.] loquibaris f] loquebaris g alt. aduersu(add. s s.l.)H aduersum Nt 15 fili GH 16 eius] eorum NtB 17 et ipsa H ipsi autenTtrDCB apertius] iterumfl 18 ecc(c »?)lesiaste t]C ae(e tB)cc(cH)\\es\\9LsteiiHDNtB a(eras.)e- clesiastes G si] sicut V sicut (s.l.m2) si N mordet V serpens] semper H 19 occulte] in occulto VH detrahet 01JD detraet C sed dicis-p. 139,14 siccatur] non dicas: ego non detraho, alios loquentes (seq. ras. 2 litt.) uitare non possum. quia, si detractator tristem faciem uiderit audientes (ex -tis), ilico conticescit, pallet uultus, haerent labia, saliua siccatur P dices DC dicit t ipse] ego r )

sicut enim sagitta, si mittatur contra duram materiam, nonnumquam in mittentem reuertitur et uulnerat uulnerantem illudque conpletur: facti sunt mihi in arcum prauum et alibi: qui mittit in altum lapidem, recidet in caput eius, ita detractator. cum tristem faciem uiderit audientis, immo ne audientis quidem, sed obturantis aures suas, ne audiat iudicium sanguinis, ilico conticescit, pallet uultus, haerent labia, saliua siccatur.

unde idem uir sapiens: cum detractatoribus, inquit, non conmiscearis, quoniam repente ueniet perditio eorum; et ruinam utriusque quis nouit? tam scilicet eius, qui loquitur, quam illius, qui audit loquentem. ueritas angulos non amat nec quaerit susurrones. Timotheo dicitur: aduersus presbyterum accusationem cito ne receperis. peccantem autem coram omnibus argue, ut et ceteri metum habeant. [*]( lPs. 140,4 4 Gal. 6, 7 5 cf. IReg. 16, 7 6 *Prou.25,23 9*Ps.77,57 10 *Eccli. 27,28 13 cf.*Esai. 33,15 15 *Prou. 24, 21-22 20 *I Tim. 5,19—20 ) [*](1 traho H quid facere C quid facere quid D possumus N 2 excusationis C -ne t 3 ludit H inluditur V,Np.c.m2 deluditur DCB; add. nec ueritas angulos habet B (c/. 19) 4 est] add. frs H noli N dns enim B 5 uidemus] cumH faciae rja.r.N salamon II 7 linguam detrahentem H 8 matheriam B materiem yHD in] adNp.c.m2t in in V reuertetur C 10 peruersum H mittet D 11 recidit Nt,Bp.c. residet G recadit H in] super H detractator (ex -tur m2r)rv detractatio G detractor cet. 12 nec H,Bp.c. alt. audientes V 13 opturantis H obturantes V obdurantisGp.c.DB ne] nec H ut non Nt conticiscit H conticiscet Gy 14 palleat H pallent D pallente C idem om.Nt 15 detractat. Gv detract. cet. non] ne \'lDC,B in ras.m2 con(co Binras.m2)misc. GfJB misc. cet. 16 uenit HNt 17 ruina H utris- \'que G quis nouit om.H 18 quam] seq. ras.3litt.D 19 amas (s eras.)t habet B nec quaerit sus. om.H quaeret G susurros G (ex surros) vNt 20 aduersum VC cito acc. G 21 cito om.H ne] non V reciperis H reci- piris ex recipias m2v peccantes Gt 22 et otn.VHDC timorem G s )

non est facile de perfecta aetate credendum, quam et uita praeterita defendit et honorat uocabulum dignitatis, uerum, quia homines sumus et interdum contra annorum maturitatem puerorum uitiis labimur, si me uis corrigi delinquentem, aperte increpa, tantum ne occulte mordeas; corripiet me iustus in miseri-5 cordia et increpabit me, oleum autem peccatoris non inpinguet caput meum. quem enim diligit dominus, corripit, flagellat autem omnem filium, quem recipit. et per Esaiam clamat deus: populus meus. qui beatos uos dicunt, seducunt uos et semitas pedum uestrorum supplantant.

quid enim mihi prode est, si aliis mala mea referas, si me nesciente peccatis meis, immo detractationibus tuis alium uulneres et, cum certatim omnibus narres, sic singulis loquaris, quasi nulli alteri dixeris ? hoc est non me emendare, sed uitio tuo satisfacere. praecepit dominus peccantes in nos argui debere secreto uel adhibito teste et, si audire noluerint, referri ad ecclesiam habendosque in malo pertinaces quasi ethnicos et publicanos.

Haec expressius loquor, ut adulescentem meum et linguae et aurium prurigine liberem, ut renatum in Christo sine ruga et [*](5 Ps. 140, 5 7 *Prou. 3, 12 et *Hebr. 12, 6 10 *Esai. 3, 12 15 cf. Matth. 18, 15-17 20 cf. Eph. 5, 27 ) [*]( 1 facile] add. aliquod crimen r prouecta g cred.-2 uocab. om.G quem V 2 honorat] honor et jT ornat Nt dignit.] add. aliquid credere G 4 corregire ra.c.m2 corrigere T/p.c.m2,CBcorregere V increpat H 5 me mordeas V, Bp.c. corripiet—11 suppl. om.r 6 increpabit CN B -uit cet. me om.C 8 deus \'t( flagellat (fiaari,yol)G castigat cet. 9 recepit C et-deus om.DC esayam tB isaiam H dominus g 10 dicant D seducunt om.fJ 11 semitas om.H peduum VD subuertunt DCB 12 prode est G prodest cet. si] add. me nesciente P referas mea g proferas H 13 si-15 dixeris om.r nescien- tem D sciente N peccatis] malis H detractat. Gv detract. cet. alterum V 14 cum ex non V,om.GDC hominibus B narrans V sic ex sin D nec H 15 dix. alteri g alteri] alii H,om.G non est Fv suo G 16 praecipit CNt, Bp.c. os D arguit (t exp.) B arguere V 17 uel] uel si G habito C et si om.G et] ut N,om.V audiere C ausscultare (sic)H noluerit HD,Na.c. ad eclesiam referri G referre V ad om.D 18 habendosque (osque inras.m2) B habendique D malum V quasi] sicut f et publ. om.H 19 hec inras.m2B prae(e t)ssius vNt,Ba.c.m2 presidia H loquar fJDB adulesc. GD adulisc. H adolisc. V adolesc. cet. lingua H,Da.c.m2 20 ut] et B )

habes ibi sanctum doctissimumque pontificem Proculum, qui uiua et praesenti uoce nostras scidulas superet cotidianisque tractatibus iter tuum dirigat nec patiatur te in partem alteram declinando uiam relinquere regiam, per quam Israhelad terram repromissionis properans se transiturum esse promittit. atque utinam exaudiatur uox ecclesiae conplorantis: domine, pacem da nobis; omnia enim reddidisti nobis.

utinam, quod renuntiamus saeculo, uoluntas sit, non necessitas, et paupertas habeat expetita gloriam, non inlata cruciatum. ceterum iuxta miserias huius temporis et ubique gladios saeuientes satis diues est, qui pane non indiget, nimium potens, qui seruire non cogitur. sanctus Exuperius, Tolosae episcopus, uiduae Saraptensis imitator, esuriens pascit alios et ore pallente ieiuniis fame torquetur aliena omnemque substantiam Christi uisceribus erogauit.

nihil illo ditius, qui corpus domini canistro uimineo, sanguinem portat uitro, qui auaritiam proiecit e templo, qui absque funiculo et increpatione uendentium columbas, [*]( 2 cf. Matth. 25,1-13 6 cf. Num. 21, 22 9 *Esai.26,12 15 cf. III Reg. 17,8-24 19 cf. Matth. 21,12-13 ete. ) [*]( 1 quasi in pudicam C sanctamque] castam fJC,B inras.m2 2 nec H 3 larnpada DC, B (-ae p.c.) abs (s eras.) NaC ibi] istic g 5 scidolas V sce- dulas HCB sedulas D schedulas g superat H cott. GH quot. CB que om.rjNt 6 ne V patietur G,N (super ras.m2) te om.D partem aliam DB partem aliquam V parte alia H declin.-7 terram in mg. inf. V 7 ysrahel B promissionis G 8 promittat HC conprob. H compar. t implor. C 9 pacem tuam V omnia -10 nobis om.H 10 dedisti Ga.c.DC renuntiauimus H uoluntas (n in ras. m2) B 11 expetitamD expeuitamNt expectataH gloria 1J 12 inlatamG lataC ceterum om.r iusta t miseriam DB ibique D 13 gladius Fa.c.maVH saeuientis V est in mg.V panem Fa.c.Gv indigit Fa.c.m2; add. milio (del.)B et nimium H 14 potens] add. est codd.praeterrG sanctus-15 imit.] qui dei praecepta custo(ex u m2)dit F exsuperius VN B exsuperantius H tolosa Ga.c.m2 to(ex tu)lose B 15 saraptenis D sareptensis C saraptene H sareptene Nt imitatur VH immitato(s.i. u)r B esuriem Bp.c.m2 exemplo qui esuriens H 16 que om.H 17 uisc.] pauperibus inras.m2B erogat r erogabit D nihil —p. 142, 3 uicino] si ad clericatum perueneris, eorum F illi C,Ba.c. corp. dom. om.G 18 portauit VHNt in nitro DC B qui] q; H proicit B eiecit VH e] de GDC,tBa.r. 19 qui om.Nt increp.] add. cathedras g )

Tandem ex Africa uestrae litteras unanimitatis accepi et non paenitet inpudentiae, qua tacentibus uobis epistulas meas frequenter ingessi, ut rescriptum mererer et uos esse sospites non aliis nuntiantibus sed uestro potissimum sermone cognoscerem.

super animae statu memini uestrae quaestiunculae, immo maximae ecclesiasticae quaestionis, utrum lapsa de caelo sit, ut Pythagoras philosophus omnesque Platonici et Origenes putant, an dsiOQVOia dei substantiae, ut Stoici, Manicheus et Hispana Priscilliani heresis suspicantur, an in thesauro habeantur dei olim conditae, ut quidam ecclesiastici stulta persuasione confidunt, an cotidie a deo fiant et mittantur in corpora secundum illud, quod in euangelio scriptum est: pater meus usque modo operatur et ego operor, an certe ex traduce, ut Tertullianus, Apollinaris et maxima pars occidentalium autumat, ut, quomodo corpus ex corpore, sic anima nascatur ex anima et simili cum brutis animantibus condicione subsistat.

super quo quid mihi uideretur, in opusculis contra Rufinum olim scripsisse me noui aduersus eum libellum, quem sanctae memoriae Anastasio, episcopo Romanae ecclesiae, dedit, in quo lubrica et subdola, immo stulta confessione, dum auditorum simplicitati inludere nititur, suae fidei, immo perfidiae, inlusit; quos libros reor sanctum parentem uestrum habere Oceanum. olim enim editi sunt multis Rufini libri aduersus nos calumnias respuentes. certe habes ibi uirum sanctum et eruditum Augustinum [*](12 loh. 5, 17 ) [*]( 1 affrica A un(i eras.)animitatis M non me B non meae t) 2 paenitet om. 1) 3 ingressi %,ABa.c.,Ma.r. sospites (it s.l.m2A) esse Al sospes 4M a.c.m2,%D 4 potissimo AMBa.c.,$D 5 statum AftDM 6 caelis A sit s.l. B philos.] philo A3Dl 7 origenis Aa.c.m2 an dndQQOta Goldb. anaporria t) an aponoea (in n altera linea speciem litterae r praebet) B anima porro ea (porro ea exp.et s.l. alia pars m2M) A3DM an illapsa ex 1 an a propria g 8 substantia Ap.c.m2l hispana duo codd. Goldb. hyspania B hispaniae (-e) Al,Mp.c.m2 hispanus ac t) spaniae (-e) %D,Ma.c.m2 hereses Ma.c.m2lt) 9 suspicantur (n exp.)M reconditae l quidem g 10 ecclesiasticae D 12 ego] eo 3 13 tertulianus A tullianus 3 14 autumant B 16 uideretur t) uidetur (uideatur Mp.c.m2) cet. 17 olim t)B,om.cet. aduersum 3 eum ex cum m2A quem ex quae A 18 dedit t)B edidit cet. 20 nit. illudere B 22 multis (sc. uerbis = ausfiihrlich)] multi A multas l rufinis D libri t),Bp.r. libris cet. aduersas Al,Mp.c.m2 nos t)B,om.cet. respondentes g )

Ezechielis uolumen olim adgredi uolui et sponsionem creberriman studiosis lectoribus reddere, sed in ipso dictandi exordio ita animus meus occidentalium prouinciarum et maxime urbis Romae uastatione confusus est, ut iuxta uulgare prouerbium proprium quoque ignorarem uocabulum, diuque tacui sciens tempus esse lacri- marum.

hoc autem anno, cum tres explicassem libros, subitus lmpetus barbarorum, de quibus tuus dicit Uergilius: lateque uagantes Barcaei et sancta scriptura de Ismahel: contra faciem omnium fratrum suorum habitabit, sic Aegypti limitem, Palaestinae, Phoenices, Syriae percucurrit ad instar torrentis cuncta secum trahens, ut uix manus eorum misericordia Christi potuerimus euadere. quodsi iuxta inclitum oratorem silent inter arma leges, quanto magis studia scripturarum, quae et librorum multitudine et silentio ac librariorum sedulitate, quodque uel proprium est, securitate et otio dictantium indigent!

duos itaque libros misi sanctae filiae meae Fabiolae, quorum exempla, si uolueris, ab ipsa poteris mutuari; pro angustia quippe temporis alios describere non potui. quos cum legeris et uestibula uideris, facilis coniectura erit, qualis ipsa futura sit domus. sed credo in dei misericordia, qui nos adiuuit in difficillimo principio supra dicti operis, quod ipse adiuuet et in paene ultimis prophetae partibus, in quibus Gog et Magog bella narrantur, et in extremis, in quibus sacratissimi et inexplicabilis templi aedificatio, uarietas mensuraque describitur. [*]( 9 Uergil. Aen. IV 42 sq. 10 *Gen. 16,12 15 cf. Cicero pro Milone 10 (11) 24 cf. Ezech. c. 38 et 39 25 cf. Ezech. c. 40-48 ) [*]( 2 per se nostram] pseuara (= perseueram) B 5 maximae t) 7 ignorare D ignorem B 8 subito A 9 tuis J uirgilius Alt)B,Mp.c.m2 longe lateque t) 10 barchaei DM barchei It) brachei g barthei A bacchei B sancta inquid η 11 tuorum t)B habitauit D -bis t) 12 Phoenices g phoenicis t) foenicis D phenicis AMIB fenicis § percurrit t) 14 potueri t) oratore 15 sUet A legis 3 lex ex lis m2A annales 1 quanta B litterarum l 16 quae om.g multitudo t) alt. et s.l. B silentium t) ac om.t) 17 sed utilitatis t) quoque t) quod ex que B uel t)B,om.cet. securitatis t) 18 libro 3 19 exemplana Mp.c.m2 mutuare B 20 describe õ legeris] geris A 21 sit fut. g 22 misericordiam A%D,Ma.r. 23 operis ex opera ni2A quo d penultimis Mp.r.l\'L)B 24 gog ex cog A in s.L\'IJ 25 sacratissima M )

Sanctus frater noster Oceanus, cui uos cupitis commendari, tantus ac talis est et sic eruditus in lege domini, ut absque nostro rogatu instruere uos possit et nostram super cunctis quaestionibus scripturarum pro modulo communis ingenii explicare sententiam. incolumes uos et prolixa aetate florentes Christus deus noster tueatur omnipotens, domini uere sancti.