Tractatus super psalmos

Contemplandum autem est, quid praeparationem montium subsequatur: qui conturbat fundum maris, sonum fluctuum eius. conturbat non mare, sed maris fundum, neque fluctus eius, sed sonum fluctuum. mare autem, ut prophetiae sermo edocet, pro saeculo nuncupatur, ut ait: superinducet dominus machaeram terribilem etmagnam super draconem serpentem prauum et perimet draconem, qui in mari est. et iterum: hoc mare magnum et spatiosum; ibi requiescet draco, quem figurasti ad inludendum illum. uel certe illud absolutius: ueni in altitudinem maris. et tempestas demersit me. montes igitur, id est aduersariae omnes supereminentesque uirtutes pcenae iudicii praeparantur et maris fundamenta turbantur. in harum enim inimicarum uirtutum fiducia saeculum consistebat, et haec in inuisibilibus saeculi huius [*]( 4 Pa. XVII, 9. 15 Eaai. XXVII, 1. 18 Ps. CIII, 25. 21 Ps. LXVIII, 3. ) [*](4 profeta = (eraa. m) R 5 ardescet ex ardeacit m. 1 P 6 inter mansuri P in om. R cf. Acad. p. 22 7 pealmo ex salmo m. 3 R 8 accintio ex accentio m. 1 R ei in ras. 1 R 10 in supr. scr. m. 3 R 12 subsequatur Re consequatur Pb 14 fluctue (m. 3, luctus in ras.; prius scriptam uocem del. m. 1 et in marg. odd. ftuctus) R 16 profetia eerh mo R docet P 16 maceram R 17 perimet ex perimit m. 1 R om. P 18 hoc mare V mare hoc RPE 19 spatiosum V latum RPE ef. Sabatier II, 204 20 illum V ipsum RPE illud supr. scr. m. 1 R o alnolutios corr. m. 1 R 24 arum R enPnimiarum corr. m. 1 R 25 fiducia ex fideciae m. 1 R in om. RP inuieibilibus (sup. ni eras. in) M R inuiai libus P. ) [*]( XXII. HUar. PIoL pan I. ) [*]( 16 )

Qui ergo timebunt? qui inhabitant fines. non subiecit scriptura, ut adsolet, fines terrae; non enim hic de terrae finibus loquebatur. dehinc ergo sermonis ratio non patitur, ut id adiectum existimemus. ait enim: qui inhabitant fines. [*]( 1 sonu R auτ supr.scr.m. 1 R 3 in om. Pb 4 recordemur (V)PE recordamur R 6 simulachrorfl P 7 caerimoniorum (V)R cerimoniorQ Pa cerimoniarum a cf. Stud. 1889 p. 321 8 resoluantem corr. m. 1 B 9 atgentiam corr. m. 1 R di m. 1 R 11 = - uruntur (erlU ui? uel in?) R 12 abiciuntur R 13 iam ex tam m. 1 R 15 et timebuut YR. timebunt a et peribunt P 17 uocihus ex uobus m. 1 R ingemeacentea R (ingementes V) ingemiBcentes PE pturbationem R turbationem (V)PE 18 timor eni in ras. 3, supr. tscriptum erat tim, posten eras. R 19 qui turbabuntur et timebunt scripsi qui et {& supr. IIcr. R) turbabuntur timebunt RPe non utique — timebunt om. R 90 qui et turbabuntur et timebunt Pb qui turbabuntur timebunt e me in 91 tibunt R habitant R 98 loqueba = tur (eras. n) R ergo um. P uti adiectum P ut ita = dictum (eras. d) R ut ita dictum e. )

Sed uideamus, hi, qui fines habitant, cur timebunt et unde illis metus ingruat. neque id occultum est; sequitur namque: et timebunt, qui inhabitant fines, a signis tuis. metus ergo omnis a signis est. sed quae haec erunt signa? [*](11 II Cor. 6, 8. 12 I Cor. 16, 81. — Gal. II, 20. ) [*]( ) h 1 timebunt (ric m. 1) R 2 exti - ma R 3 abentur R 6 aduo R i omnino (eras. h) R 7 disinendi R teneat a tenent. 8 paenitua P 9 carnis (i in ras.) R carne e (fortasse legendum carnisque cf. infr. lin. 14 fines corporis peccatique) 10 cum in corpore — ap in ras. m..1, * eo ostolus sup. ras. scr. m. 3 R 12 cotidiae R 13 in me corr. m. 1 R . 0 omnia ille finis P 14 extra finis corr. m. 1 R 16 aiam RP in se I wpr. scr. m. 1 R 18 habitationes corr. m. 1 R habitandi fines P 19 quod ia habita sit P quod iam habitatum sit e 20 in fine e haa bitent ex habite m. 3 ? R 22 ingruat (ru in ras.) R (ingruet V). ) [*]( 16* )

Succedit igitur et hoc sequens signum: uisitasti terram et inebriasti eam, multiplicasti locupletare eam. terra haec, qua utimur, non locupletatur, sed ex fructuum suorum ubertate locupletat. non ergo in eam sermo conueniet, quae et locupletandi se caret sensu et cuius id est, ut locupletet, officium. uisitauit autem deus terram, id est humani generis natiuitatem; eaque uisitata a deo multiplicatis gratiarum muneribus ditescit apostolo dicente: in omnibus ditati estis in ipso, in omni uerbo et scientia. his enim bonis replemur et sine cessatione potandi [*]( 11 Ps. CIII, 34. 12 ps. CXL, 2. 21 I Cor. 1, 5. ) [*]( 1 delectabis V cf. Sabatier //, 126 delectationis (tionia in ras. 3 R) t RP delectationes E 2 in = ebriasti P locupletare R 3 aquis h. I. eet R (sed infr. ei ipse aqua) -4 ita P post praeparatio 3—4 litt. (nie?) fras. R 7 conturbati maria fundum V ex usu Hilar. (pro conturbatum maris fundum). conturbati maris fundi RP conturbationem maria fundi E sonitum scripsi aonitu RP sonitus E 8 processus P in matutinum , (matutinu R) RPe matutinorum b 9 delectationis P delectatione R 10 inchoatur (V)P inco = atur (eras. h) R hymnis (V)Re in hymnis i Pb 11 est (V)PE e add. m. 3 R 16 locupletare R om. h. I. r 16 locupletatur ex locupletamur m. 1 R 18 idS eat in ras. m. 3 R uT h 19 autè (V)P a R 20 umani R eaquae P 22 ipso supr. scr. m. 2 V omni (om. in) V. )

Et locupletationis atque ebrietatis huius fructus est contuendus. et qui hic tandem sit, non tacetur: fl u men dei repletum est aqua, parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua. et de flumine ambigendi locus nullus est. ait enim propheta: fluminis impetus laetificat ciuitatem dei. et ipse dominus in euangeliis ait: qui biberit ex aqua, quam ego dedero, flumina de uentre eius fluent aquae uiure salientis in uitam aeternam. et iterum: qui crediderit in me, sicut scriptum est, flumina de uentre eius exient. hoc autem dicebat de spiritu sancto, quem accepturi erant credentes in eum. hoc ergo flumen dei aqua repletur. spiritus enim sancti muneribus inundamur, et in nos ex illo uitae fonte fluuius dei aqua repletus infunditur. habemus etiam et cibum paratum. et quis hic cibus est? ille scilicet, in quo ad dei consortium praeparamur per communionem sancti corporis in communione deinceps sancti corporis conlocandi. id enim praesens psalmus significat dicens: parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua: quia cibo illo quamuis in praesens saluamur, tamen in posterum praeparamur.

Seruat autem consuetudinem suam propheta, ut tempora. de quibus loquitur, distinguat. superior namque sermo tamquam de praeterito fuit; quae autem adhuc gerenda erant. gerendorum fide et scientia tamquam iam gesta memorauit. at autem ea omnia futuri temporis doceret esse, ait: riuos [*](8 Ps. XLV, 5. 10 Ioh. IV, 13 sq. 12 Ioh. VII, 88 sq. ) [*]( h I aarimus corr. m. 1 P aurimus R 3 aebrietas P 9 in euuangeliis R (in euangelio V) 10 ex (x in ras. 1) R & flumina R 13 hoc ergo V cf. Ephem. Amtr. 1889 p. 984 18 hic (V)PE hic ille R 19 a quo e per commnnionem (em ex corr. 1) R 20 post sancti 3-4 lilt. era*. R in communionS P 98 salu = emur (e ex a ut uidetur corr.) R saluemur e 25 pphaau = t (eras. i) tempora R 26 naque fipr. scr. m. I R 27 adhuc supr. scr. m. 3 R erant supr. scr. m. 3 jR. )

Consequens autem est, ut omnem expectationem nostram propheta confirmet et doceat, quid montium praeparatio, fundi maris turbatio, terrae uisitatio et eius inebriatio, fluminis plenitudo consummationis habitura sint. docet itaque in his, quae consecuntur, dicens: benedices, domine, coronam anni benignitatis tuae, et campi tui replebuntur ubertate. pinguescent fines deserti, exultatione colles [*]( 13 Matth. XUI, 8; 28. ) [*]( 1 in stillicidiis eius VE in stillioidiis RP 4 depraecantis R et e quod nunc P 6 ei qui corr. m. 1 R si qui Pa x — potauerit in ras. m. 3 R 7 effluent ex effluent R effluant Pa 8 qui supr. ter. m. 1 P fluuius ex flamen m. 3 R fluuius PE 19 euuangelioam R (enãgelii V) 18 (tricenlimo et sexagSsimo et centesimo V) 18 sanationS (ntl in ras. 3) R 19 paenetrant P(V) 20 in his igitur P(T) 25 turbatio (io in ras.) R et fluminis PE 27 benedicis dfie coronam V benedices coronam RPE 29 et exultatione E. )

Sed discrimen ipsius retributionis est contuendum. in campis enim, quorum in cultura usus est, ea, quae sub lege ex cultura dei fuerint, opera ubertatem consequentur. ubi autem fines deserti pinguescent, ecclesiae, quae deserta fuit diu, populus- Ius repromissionis bonis opimatur. in collibus uero exultatione accinctis gloriosa martyrum gaudia nuntiantur; hi enim sunt terris ceteris celsiores. cum autem arietes ouium induentur, aeterna illa et beata patriarcharum et prophetarum et apostolorum, qui duces gregis sancti sunt, uestis ostenditur, de qua ait beatus apostolus Paulus: oportet enim corruptibile [*]( 5 Esai. LXI, 1 sq. 99 I Cor. 15, 68. ) [*]( 1 aocingentur RP erigentur e 6 enuangelizare R 12 benedicetur corona RP (benedicitur corona V) benedicet coronam E aisitatae = (ereII. q) R 16 adque R 17 ubertatae R fines (V) R finis P B 18 ezultanter = Parietes ex arietis P 20 contuendu (s supr. scr. m. 2) P 21 et cnltnra dei (V) PE 28 diu fuit PE (fuit V) 25 accinctie ex wcingentur P 27 (patriarcarū V) profetarum (V)R 29 Paula om. P enim om. R. )

Sed quamquam diuersa retributionum sint dona monstrata, spem tamen praeter haec non exiguam misericordiae suae deus tribuit dicens per prophetam: et conualles abundabunt frumento: humiliores scilicet, sed tamen non impiae fidei atque operis homines fructum uitae sortientur. non enim ubertate replebuntur ut campi, neque ex deserto pinguescent. neque exultatione accingentur ut montes, neque tamquam arietes ouium induentur, in quibus omnibus indefinitae gloriae munus ostenditur, sed frumento abundabunt, uiuendi scilicet substantia non carebunt, quia per infirmitatem fidei humiles sunt et editis circum se collibus uallium more depressi.

Ac ne propheticus sermo hos campos, haec deserta, hos colles, hos arietes. haec conuallia, quae aspectui nostro subiacent. uoce et sensu carentia significare existimaretur. adiecit: etenim clamabunt et hymnum dicent, dei scilicet laudes ob haec diuersa retributionum pra-mia indefessis et maximis uocibus concinentes.

Superscriptio psalmi a superiore eo distat, quod in se habet canticum psalmi, cum in anteriore psalmus cantici editus sit. ceterum aequabiliter praescribuntur in finem. itaque secundum illam, quam in exordio attulimus. de titulorum [*]( 1 II Cor. 5, 4. ) [*]( 2 dispoliari PE 5 dona monstrata sint PE 7 habundabunt R 8 humiliores ex humilioris m. 1 R 12 definitae Pb 15 uallium ore P 16 ac ex hac R 17 aspectu P 18 significasse P 21 cona cinnentes P Finit psalmus LXIIII inoipit psalmus LXV R Explic psalm* LXIIII incipit psalmus LXV Pj de V cf. praef. 28 aequabiliter R aequaliter PE. )

Iubilate deo omnis terra, psalmum dicite nomini eius, date gloriam laudationi eius. dicite deo: quam terribilia sunt opera tua! in multitudine uirtutis tuae mentientur tibi inimici tui. primum ergo iubilandum deo praemonet, secundo psallendum nomini eius, dehinc dandam gloriam laudationi eius, tum dicendum deo: quam terribilia sunt opera tua! postremo [*]( 1 inscriptione R rationem supr. scr. m. 1 R om. P ob adempta P 4 gesta om. R 6 post est 1-2 litt. eras. R 6 post operationis .5-6 litt. eras. R 8 coaptatione RE ea adeptatione (ea ex eo) P qua R armoniam RP nuncupantur P comparantur P 9 fuitque P lOoffiopns cio P 11 dl P 19 comparemus ex comparamus P quidem intellegentiae (opus supr. acr. m. 2) P 14 doctrina R 17 a om. RP doctrinae P coepit ex caepit m. 1 R. ex persona prophetarum PE 18 res sup". scr. m. 1 R 19 deo fd5 V) VRE dfio P 20 laudationi PE laudationis R 91 terribilia sunt. e, cf. infr. et Sabatier II. 127 terribilia RPb in multitudine RE in multitudinem P 22 inter tuae et mentientur supr. scr. & postea eros. m. 1 R 28 secundum V 24 dandam gloriam VR gloriam dandam E dehinc — landationi eius om. P tunc dices dffio V 26 terribilia sunt Ve terribilia RPh. )

In latinis codicibus ita legimus: iubilate deo omnis terra. et quantum ad eloquii nostri consuetudinem pertinet. iubilum pastoralis agrestisque uocis sonum nuncupamus, cum in solitudinibus aut respondens aut requirens per significantiam ductae in longum et expressae in nisum sonus uocis auditur. in graecis uero libris, qui ex hebraeo proximi sunt, non eadem significantia scribitur. namque ita se habent: ἀλαλάξατεrwfrecpxaoa ἡ γη̃; et cum illis alalagmos, quem latine iubilum ponunt, significat uocem exercitus proeliantis, aut in concursu proterentis hostem, aut successum uictoriae exultationis uoce testantis. quam rem, ubi ita se translationis ratio temperauit absolutius in psalmo altero intellegemus, cum dicit: omnes gentes, plaudite manibus, iubilate deo in uoce exultationis. uox autem exultationis dissentit ab iubilo; sed pro translationis condicione, quia propria exultantis uocis nuncupatio non reperta est, per id, quod iubilum dicitur, uox exultantis ostenditur. [*]( 16 Ps. XLVI, 2. ) [*]( 1 id om. V in multitudine h. I. VRPE 2 eed ad V adque VR ita dispositi om. V 8 intellegamus om. V 4 inter paucia et absoluere supr. scr. uerbis m. 2 P 6 sed quantum V nostri VRE om. P I 7 agresti quae corr. m. 2 V sonum ex sinum m. 1 V 8 per significantiam om. V 9 et expraessae in niaum es R et expresBae innisfl P & expsse ἶemẽsũ a om. V sonus VPE om. R auditur in graecis VPE L audit in grecis snpr. scr. m. 3 f R 10 ex hebreico V non eadem significationem eiusmodihabet V 11 ΑΑΑΑΑΤεΤѠΟεѠΤΤεΑΗΙΗ;R CΑΛΑΛΑΓΜΟlC εΤѠθεѠlΤΑεΛεΓΗ (primae 11 litt. in ras.) P αλαλαξατε τω θεμταkλητε « ἀλαλάξατε — illis om. V 12 alalagmos Ra alalagmus VP latini V 18 proeliantis VR praelianti = « P 14 propterrem hostem V successu V 16 intellegemus RP intelligimus E 18 ab = iubilo (eras. in) R a iubilo VP 19 quia R qa a qua P 20 reperta e = (e in ras. 1 postea eras. B) R. )

Positi igitur in uitae istius proeliis et in hoc carnis et sanguinis nostri certamine aduersum diabolum exercitusque eius armis spiritalibus dimicantes deo monemur in uoce exultationis iubilare. et ne ad inanimem hanc terrae molem esset sermo referendus, uniuersitas nostra ex terra in primo Adam parente genitorum sub plurali numero monstratur, cum dicitur: iubilate deo omnis terra. simul enim et officium omnium docetur et origo. terrendus ergo est confessionis nostrae sermone omnis profanus auditor; et aduersum diabolum armaque eius orationum nostrarum sonitu certandum est, et belli nostri uictoria exultationis uoce monstranda est.. audiat orantis populi consistens quis extra ecclesiam uocem, spectet celebres hymnorum sonitus et inter diuinorum quoque sacramentorum officia responsionem deuotae confessionis accipiat. necesse est terreri omnem aduersantem et bellari aduersus diabolum uincique resurrectionis fide mortem tali exultantis uocis nostrae, ut dictum est, iubilo. sciet hoc deo placitum esse, hoc spei nostrae testimonium esse, publicas uictricesque exultationis nostrae uoces personare, quarum propheta non neglegens est, alio loco memorans: circumiui et immolaui in tabernaculo eius hostiam iubilationis. et ne inanem iubilationis huius doctrinam atque obseruantiam crederemus, alibi protestatur: beatus populus, qui scit iubilationem. necessarium ergo id fidei nostrae est, in cuius scientia beatitudo est.

Nam primum in admonitionum ordine propheta disposuit, ut iubilet deo omnis terra, secundo, ut psalmum dicat nomini [*](20 Pa. XXVI, 6. 23 Ps. LXXXVin, 16. ) [*]( 1 positi igitur et nos sumus in uitae V 3 dimicantes propter quod monemur do V 7 oficium R 8 est ergo V 11 nictoriam V exul- tationis VPE exulta — ti == onis R audiat VRE audia~r t P 12 post ecclesiam supr. scr. & m. 3 R spectat V celelrea VRE celeba (xb in roi.) P 17 acia (sci eras.) R sciet P sciat E placitum esse PE placitum est (sed st in ras.) R 18 testimonium esse scripsi ex usu Hilar. cf. Stttd. 1889 p. 316 testimonium e R testimonium PE 00 alio looo R loco alio PE circOiui RP circuiui E et immolaui E cf. Sabatier II, 53 Ont. RP 31 inane P 28 proteatatur RE propheta testatur P. )

Docemur etiam consequentibus monitis ad ordinem quae propheta uel spiritu per prophetam ita admonente: dicite deo: quam terribilia sunt opera tua! quis enim non trepidet ad maiestatem eius, qui saecula instituerit, mundum condiderit, tempora reuolubili uicissitudine cursuque dimensus sit, caelum astris ornauerit, terram fructibus repleuerit. mare obicibus concluserit, hominem ut his aut uteretur aut dominaretur elegerit? per haec enim omnia uirtutis ac potestatis eius aeternitas noscitur, apostolo dicente: quae enim inuisibilia eius, a creatura mundi ipsius factis intellecta [*]( 7 Matth. V, 16. 26 Rom. I, 20. ) [*]( 1 quia PE quia = ut — in fine fol. R (ubi locus etiam in seq. aberratione corruptus) a nobis e exultantis Re a nobis exultantis Pb 2 officium Re officium est Pb psallendum autem — psalmus eat om. R 16 digne PE digni R 18 etiam PE ergo R cj: Ephem. Austr. 1889 p. 984 in i consequentibus (in supr. scr. m. 2) P obsequellae (e in ras.) R obsequille (sic) P 19 ita om. R 21 enim add. m. 2 V 22 tempora per uioea dimensus sit V 25 enim om. V uirtutis signa potestatis V 26 aeternitas ex aeternitatis m. 2 V 27 factis P facti (ex facit R) Ra. )

Alii enim fortuito haec extitisse commemorant, alii aeterna mansisse confirmant. et idcirco mundum ipsum deum esse contendunt, dum aut suapte, cum uoluit, potestate constiterit, ant, dum initio caret, careat dominantis arbitrio. alii autem solum caelum, quia igneum sit, alii aera. quia motu ac natura indissecabili circumferatur, alii aquas, quia indefessae ecfluant, deum nuncupant. plures terrae metalla, robora, scopulos, herbas deos adorauerunt. nonnulli deos esse aut putrefactorum corporum ossa, aut deflagrantium rogorum busta mentiti sunt: horum omnium conditorem deum nescientes. et idcirco talem confessionis nostrae ordinem propheta esse docuit oportere: dicite deo: quam terribilia sunt opera tua! in multitudine uirtutis tuae mentientur tibi inimici tui: ex multitudine scilicet uirtutum dei uenerationem falsorum in diis nominum mentientes.