Tractatus super psalmos

Existimamus enim non modo apostolorum, qui primi fuerunt, sed cuiusque sancti in domino sperantis confessionem [*]( n 1 tene dua corr. m. 1 R diligiter R contaendum est T 8 quid = o de R ei in ras. m. 3 R 6 u unionique R gentium ex nuntium m. 1 R 7 prophetae ex propheta R oratione ex curatione m. 3 R I 8 prestetur R osistit (sistit m. 3 in ras.) R 11 adqrimur R JS salmo R 14 ei in ras. R quS (e in reu.) R 16 scrntati k. I. V, sed infra et ipse persorutati in iniquitates P 16 sorutiniv ex scrutinio m. 2 P 18 posset in ras. P qruntur R quaerdutur P 19 sagittis ex sagittas T 20 iuste R 23 in salmo R 84 ab is R 25 dissentiet ex diasentiant T. )

Ait enim: exaudi, deus, orationem meam, cum tribulor; a timore inimici eripe animam meam. ingruentibus his, quae superius memorauimus, per quae fides nostra et spes periclitatur, ad eum, qui solus mederi his potest, referatur oratio. metus est enim, ne infirmam per naturam et [*]( 1 presenti salmo R continere P 2 impietates in deum T 8 fidelS P nos Re per nos fidelem PTb 4 filosofia R ereticorum R 6 omnibus om. PT tolerandis om. R uitandis et coarguendis E 9 inie tiabilem R 10 filosophia R nun atomis R 18 post gloriam 1 uel b t eras. R auartl P 14 continere excidio P uoluptatum (up in ras.' m. 3 R uoluntatum P) gaudia corporis RPT gaudia corporis uoluptatum h (uolũtatũ et) E 16 onoria corr. m. 1R adortatione R guigili P(V) 17 cura om. R repugnauit P 18 ob in ras. R 19 intelligitur PTE in salmo R quaatenus (ercu. n?) R in om. R 98 ingruen t ibus corr. m. 1 R p quae P 24 mederi ex mediri R 96 refertur PTE ==metus (eras. ne, tu in ras.) R. ) [*]( 15* )

Ait enim: protexisti me a conuentu malignantium, a multitudine operantium iniquitatem, qui exacuerunt ut gladium linguas suas, intenderunt arcum rem amaram, ut sagittent in obscuro inmaculatum. non hic propheta arma bellica, nec ensis, aut iacula, aut tormenta arcum pertimescit. omnis enim ei in lingua timor est; huius gladios, huius spicula metuit. ab his quidem fide sua tutus est; ait enim: protexisti me a conuentu malignantium; sed arcus homicidae linguae semper intentus est et acumen gladii in lingua eius praesto est. uolant autem letales eius sagittae, et non ambiguum est, quid efficiant, scilicet ut sagittent in obscuris inmaculatum. et proprietas uerbi intellegenda est. non sanctum, non fidelem, non iustum, sed inmaculatum sagittant, eum, cui per sacramentum baptismi sordes et maculae ueterum criminum recens ablutae sunt, nondum tamen firmatae fidei, nondum doctrinis spiritalibus erudilum, nondum contra haec pugnacis linguae arma certantem, sed simplicem et ex nouae natiuitatis infantia tenerum. hunc ergo sine metu contradictionis alicuius, intento iam pridem arcu, per rerum ignorantiam in obscuro positum uulnerabunt. ait enim: subito sagittabunt eum et non timebunt, naturam simplicem et inmaculati nouitate imperitam. hanc enim fallunt, huic occultos laqueos praetendunt insidiarum secretis latentibus gloriantes.

Sequitur enim: firmauerunt sibi uerbum malum; disputauerunt, ut absconderent laqueos; dixerunt: [*]( 1 sed ex merito P 4 qui V (cf. praef.) PTt (LXX oỉτιvες) quia Ra 5 exacuerunt≡ut R 7 enses PTE 8 arcuum PTe, cf. Biicheler Decl. p.84 ei om. e timor supr. scr. m. 1 R 9 gladiua P aua supr. scr. T 11 omicidae R 12 in supr. scr. m. 1 R 13 loetales (ex letales R ex r laetales T) RPT qui deficiant corr. m. 1 R 14 in obscuro PTE 16 sagittant eras. T 17 ante ueterum 4 liti. eras. R 18 ablatae R fidei add. m. 2 P 19 eruditus P pugnacis (oie in ras.) R 20 certantem≡≡sed (eras. te ?) R 21 hinc R intentu R 22 arcu R positu tz poaito R 24 & ante inmaculati in ras. R immaculatS e post nouitate eras. n R 25 occultos (v supr. o eras.) R 27 sibi supr. scr. P. )

Sed quid ad deum humana peruersitas? quid aduersus opificem operis ingenium? exquirant licet omnibus argumentationis suae quaestiunculis excidium ueritatis, deficiet tamen in ueritatis destructione falsitatis adsertio; atque ideo subsequitur: perscrutati sunt iniquitates, defecerunt scrutantes scrutinio. defectio scrutantium defectionem superuacuae contra deum adhortationis ostendit. quae enim non labefactabuntar ingenia contradictioni ueritatis intenta? rimentur licet omnia naturalium causarum secreta peruicacique studiorum suorum uigore ipsa caelestium motuum interna scrutentur, in ipsa tamen operis sui intentione deficient doctrinis spiritalibus refutati. qui enim fortuitis motibus agi omnia docent, audient a nobis aeternae uirtutis deum non in fortuitis manere, sed esse mundi [*]( 1 tepus R 5 excidia ex extendia m. 1 R 6 presto R ocultia Otis in ras.) R pestifere adortationis R 7 iacent PT qxubusquae R opinantur eras. T 8 dic = tum (c in raa., postea 2 litL eras.) R et dixerunt om. R 9 ereticus R .19 post uitae in ras. uita R 14 scrutan — tes T 17 questiunqulis sic m. 1 R 90 scrutionio R scrutiniu PT cf. supr. cap. 4 defectione superuacuae P 21 labefactabuntur vB (t in ras.) R 22 omnia ex omma m. 1 R 28 studiosom suorum R 24 tame. qui in ras. R 26 nec enim R posl docent des. f. 44 T deinde in eo cod. complura txcidervnt; nane l. 46 incip. a uerbis et exultent Ps. LX Tr, 11 27 in om. P furtuitis R. )

Iam si fidem haereticus destruet, dei filium semper fuisse cognoscet, nullo a patre interuallo temporis separatum; ipsum esse uerbum, uirtutem, sapientiam dei; hunc mundi opificem fuisse, hunc et hominis conditorem; hunc prima mundi crimina diluuio abluisse, hunc Moysi legem dedisse, hunc in propbetis fuisse et per eos ingentia illa corporationis et passionis suae sacramenta cecinisse; hunc in corpore resurgentem caducae carni claritatem spiritalis gloriae intulisse et in naturam diuinitatis suae terrenae corruptionis absorbuisse primordia.

Deficient igitur aduersum ista scrutantes; et per uirum doctrina dei eruditum et in altum humilitatem cordis sui erigentem haec diuinae operationis praeconia proferentur, ita ut haec eminentia dei eorum ipsorum, qui haec audiant, confessione laudetur. atque ideo ita sequitur: perscrutati sunt iniquitates, defecerunt scrutantes scrutinio. accedet [*](1 indefinitae (ex indefinita) ut essentiae = ita et R indefinitae een- tentiae (sen in ras.) ita et P 2 omnia continentem (om. et) Pb 5 sed = disces = aionem R 6 resurrectionig P 7 cui svpr. scr. R 8 prima (r ex i, supr. aliquid eras.) R 11 uti lefuit (uti lefni in rtU., t add. m. 3t) R 13 heretions R 16 hanc — conditorem in rtU. 3 a parte in marg. exter. R hnno ante prima in marg. inter. add. R mordia 19 caecinisse P resurgentem ex anrgentem R 80 carnia R 21 pri = = (eras. mo) R 22 ista IUpr. scr. m. 1 R 28 doatrina R 24 operaotis R propherentnr R 25 haec ex hae m. 1 R audian t R 28 snnt ex tunt m. 1 R 27 acrutiniv ex scrutinio m. 2 P. )

Adnuntiatis enim operibus dei tunc incipient facta eius intellegi, tunc in his laetabitur iustus, tunc eum omnes recti corde laudabunt. et hoc ipsum psalmus ita edocet: accedet homo- et cor altum, et exaltabitur deus. sagittae paruulorum factae sunt plagae eorum, et nihil habuerunt contra ipsos linguae eorum. conturbati sunt omnes, qui uidebant eos, et timuit omnis [*]( 9 Matth. XIX, 14. ) [*]( 1 ad cor altum e 2 hominem P 4 doctrinae ex doctrina R post profectus eras. 2-3 litt. R nã ex na corr. m. 3 R qui P 5 cognoin uit P 6 in nocentiam P 7 remiBsio R remissione P l'emissionem E a acramento P sacramentum (sacramentu) RE 8 indulgeatur (indulgeat1) i coni. Bened. in adn. indulgeat RPE et innooentiam R et innocentia P 10 prophessio R 11 generatorum P 12 sagittas disputationes R 18 uulnerantes his aduersarii P 14 aduersum (aduorsum) conieci adorum R ad horum PE cf. Stud. 1889 p. 315 et mfr. p. 233, 4 et adhortationum om. RP sed cf. Ps. CXLIITcap. 13 fin. 15 fidem om. P post trepidatio 2 litt. eraR. R abnuentium (nuentiu in ras.) R abnuentium est P et I est audi mau.entium R om. P 18 tun = c eum R 19 ipsu ex ipsud P ipsud h v. R sed cf. Acad. p. 28 21 nihil abierunt R pro nihilo habuerunt P. )

Oportune superiorem psalmum hic, qui subiacet, consecutus est. est autem et ipse in finem et congregationem gentium, quae dominum laudaturae sunt, nuntiat; et ipse huius interpretationis nostrae fidem reddet.

In exordio autem eius secundum consuetudinem suam propheta orationem omnem ad deum erigit.. omnis enim nobis res atque sermo cum confessione dei ineundus est. sed sciens propheta, plures pro diuersitate studiorum in superuacuis demorari, specialem et proprium dei a nobis honorem requirit [*](2 ante intellexerunt eras. non R 6 se in errore sitos P ee in errore ristos R in se errores istos e 10 remissorem (ex remissorum R) RP remissionem a (V) 11 peremptore (in. uersu exeunt. e euan.) R bellatorem P Explioit psal LXIII incp pffalmus (sic) LXIIII R, in P deest subscriptio, de V ef. praef. 16 pfal R 16 hymnum V cf. Sabatier 11, 126 hymnns RE 18 oportunae RP1 oportune Paa opportune. psalmn ex psalmus R subiacet ex subiacet & R 19 in fine P 20 nuntiat et Pe nuntiauit ex nunciauit R 99 euam ex scuam R 98 dirigit PE(V) 95 studiorum RP rerum studiorum a rerttm ac studiorum e. )

Omnia autem superstitionum genera, quae extra religionem dei sint, condemnat plures enim sunt in demersissimo erroris profundo locati, qui doctrinae suae peruersitatem quadam inanis laboris probitate commendent. cernimus namque nudis philosophos corporibus algere; ipso etiam coniugiorum usu magi abstinent; haeretici sicco panis cibo uiuunt. sed qui tandem otiosi huius propositi profectus est? totum hoc inane atque ridiculum est et cum ipsis superstitionis causis miserabile. deo ergo uouenda sunt contemptus corporis, castitatis custodia, ieiunii tolerantia. atque ideo ait: et tibi reddetur uotum in Hierusalem. uota enim tantum ecclesiasticae religionis utilia sunt. quae cum et dignis deo cantionibus et propositae in ecclesia obseruantiae studio probabuntur, tum digni erimus, [*](õ Ps. II, 6. 8 Zach. IX, 9, cf. Matth. XXI, 5. 10 Gal. IV, 26. ) [*]( 1 te Vs tibi RPe decet dme V hymnum dS V ymnus deus P I sion secund. loco svpr. scr. m.3 R 4 accepimus P salmis R 5 dicente ex dicentem P constitus R habeo super R 7 profetis R euoanr geliis R 8 gaude ex gaudet P 10 susum P liberata eat quae mater nostra P 18 deo ex dS m. 2 P 14 post omnia eras. 5—6 litL R n 16 condempnat R in demerso P 17 condẽpna R 18 uau ex UBU . m..3 R —= agi' R magi P magistri E 19 heretioi R 20 totum ex tutum R adque R 21 ou ipsi P 99 post contemptus eras. ergo R 96 obseruantia R probantur Re. )

Sequitur, ut, quorum oratio sit exaudienda, demonstret, nec longe expectationem nostram differt; subiecit enim : omnis caro ad te ueniet. humani generis uniuersitatem scriptura sub carnis nomine designat, ut in lege: et dixit deus, non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quoniam caro sunt, et in eadem: quoniam corrupit omnis caro uiam eius et in propheta dominus: et effundam de spiritu meo super omnem carnem et in euangelio: et uerbum caro factum est et inhabitauit in nobis. huius igitur humani generis orationem exaudiet deus, quod uanis infelicium superstitionum doctrinis tenebatur, cum praecepta gentilia omnes eos ad studium impietatis inbuerent, deum in lignis et saxis et metallis praedicando et mundi opificem atque animae nostrae parentem intra inanimem materiam collocando. hunc igitur errorem gentes fatentur, quod eos philosophiae facundia detinuerit in errore: scientes tandem uetera delicta sua et antiquae impietatis crimina deo propitianda esse per Christum. ipse enim secundum apostolum nostra placatio est, ait namque: quem proposuit deus placationem [*]( 2 Rom. VIII, 26. 12 Qen. VI, 8. 14 Ibid. 12. 15 Ioel II, 28. 17 loh. I, 14. 27 Rom. III, 26. ) [*]( 2 profetam R ipse ipse autem R 4 ita om. R post orationem 4-.5 litt. (meam ?) eras. R 5 possit PE 6 autenticis P 10 differ ™ t P 11 scribitura R 18 post meus 2-3 litt. (est?) erat. R 14 ea' P ea R t corrupiom̃ιs in ras. R 15 et effundam PE (xu, έxχεϖ LXX) effundam R 17 inhabitauit ex inhabitabit R 21 praedicandi P 22 inanem td. Basil. 1550, Par. 1572 28 filosofiae R 94 errore ex errorem R tande ex tande m. 3 R netera in ras. R 26 post impietatis eras. do R do supr. acr. m. 3 R 26 enim e (e supr. scr. m. 3) R placatio eat (c in ras.) R 27. dfis P.II )

Sed qui tandem propitiationis effectus est? uel quid proderit errorem gentilem reliquisse et doctrinam impiam spreuisse? et idipsum non dissimulauit dicens: beatus, quem elegisti et adsumpsisti, utinhabitet in tabernaculis tuis. omnis quidem caro ueniet, id est ex omni hominum genere congregamur, sed beatus est quisque fuerit electus. multi enim secundum euangelium uocati sunt, sed pauci electi. electi autem sunt nuptiali ueste conspicui, puro atque integro nouae natiuitatis corpore splendidi. itaque non res indiscreti iudicii electio est, sed ex meriti electu facta discretio est. beatus ergo, quem elegit deus: beatus ob id, quia electione sit dignus. scire autem nos conuenit, hic beatus in quam rem fuerit electus; scilicet ad id, quod sequitur: inhabitabit in tabernaculis tuis. omnis perfectio bonorum inhabitationis caelestis est requies. multas mansiones dominus in caelis esse testatur, sed patrem orat, ut apostoli ubi et ipse sit maneant, dicens: pater, quos mihi dedisti, uolo ut ubi ego sum, ibi et illi sint mecum. ex plurimis ergo mansionibus apostolis suis eam, quae sibi est propria, communicat. scit propheta, quanta beatitudo sit in tabernaculis dei esse, alio loco dicens: concupiscit et deficit anima mea . in atria domini. sed non ob id bonorum caelestium [*]( 1 I Ioh. 2, 2. 11 Matth. XX, 16. 21 loh. XVII, 24. 25 Pe. LXXXIII, 3. ) [*]( 8 praeualuerunt Ve inualuerunt RPb 4 et inpietatibus nostris tu propitiaberia V cf Sahatier II, 123 et impietatea nostras tu propitiabie RPE 10 congregantur P congregabuntur e (congraegabuntur V) quisque P(V)α cf. Acad. p. 29 quisquis Re 18 splendidi (di uersu exeunte adtl. m. 3, postea uers. ineunte 2-3 litt. eras.) R 14 delectu E dilecti (dilectionis ex dilectu fec. m. 2) P 15 descretio R 17 seq f'rt ; I in marg. infer. add. m. 3 R 18 in tabernaquulis R 19 requie (i supr. scr. m. 3) R requie e (in requie V) 22 et illi om. V 28 qng ex que R 25 dei = esse R deficit (ex defecit RI. 2 P) VPE defecit - == (eras. in ?) R. )

Post enim beatitudinem eius, qui ad habitandum in tabernaculis dei fuerit electus, hoc sequitur: replebimur in bonis domus tuae: sanctum est templum tuum, mirabile in sequitate. his ergo bonis domus replebuntur, quia in tabernaculis dei beatus habitabit. et quidem interim, bona domus quae sint, possumus existimare, ecclesiae scilicet munera, quae ei secundum multiplicem fructum Christus indulsit, quia et ipsa secundum apostolum domus dei est: ut scias, inquit, quemadmodum oporteat in domo dei deuersari, quae est ecclesia dei uiui, columna et firmamentum ueritatis. haec ergo habet tricenum, sexagenum centenumque fructum. his ergo bonis domus dei fides credentium explebitur, quae interim donorum diuisionibus adornatur. sicut scriptum est: huic ergo datur sermo sapientiae. alii sermo scientiae, alii fides in eodem spiritu, alii dona curationum, alii genera linguarum, alii interpretatio linguarum. uerum sunt et alia plena et [*]( 3 I Cor. 15, 41. 18 I Tim. 3, 15. 19 I Cor. 12, 8 sq. ) [*]( 1 eliguntur ex eligentur m. 3 R eligantur ex eligentur m. 2 P 2 ante diuenae supr. scr. & m. 1 ? R dignitatis P dignitates R prae- parantium P 8 stella g abstellg, R stella stellae corr. m. 2 P 4 quotad quot ex quodquod m. 3 R 5 caelestis gloriae PE 6 quia habitandū (ad tupr. scr. m. 2) P 7 replebimur VRE replejnur P 9 equitate ex iquitate m. 1R his ex hi m. 1 Phi R domus dei E replebimur E lOin tabernaculis (cu in ras. m. 3) R post beatus eras. qui R post habitabit 3—4 lalt. eras. R 11 bona dpmu. (ad in ras. 3) R 14 inquid Rl inquirl P oporteat te in Pb post dei .5-6 lilt. eras. R diuersari E 15 aecclesia R 16 tricenum sexagenum centenumque (V)RP cf. F. Seue FormenL 1, 105 tricesimum sexagesimum centesimumque E 19 huic ergo VR hinc enim P huic enim E dabitur V sermo VRE aliis sermo P 20 alii (alterum i in ras. m. 1 R) sermo V R aliis eermo P alii uero e 21 curationum V cf. Sabatier 111, 702 sanationum RPE aliis genera P.- • )

Ob quod ita sequitur: exaudi nos, deus salutaris noster, spes omnium finium terrae et in mari longe. [*]( 8 I Cor. 9, 9. 9 I Cor. 8, 16 sq- ) [*]( h 1 in naturis R 2 aec corr. m. 1 R 6 bonis E replebimur m. 1 R 11 post quia eras. in R corruperit ex corrumperit R et hunc VRe eum Pb 12 ornandum ex orandum P 18 tem plūcorr. m. 1 R sanctitate ex aanctitati m. 1 R 14 dei om. P 15 atiam (iam in rat. m. 1) R post adsumptum 1-2 litt. eras. R 16 inhabitet — pater om. P 18 habitA [& in ras. m. 1) R habitat e itaque om. e gloria = R 20 omnium itaque nostram apes E 22 iam (i in ras., eras. ef) R 24 id om. R adque R 26 consequentes R expetentes PE. • )

Itaque, cur in eo spes omnium sit, in consequentibus docet dicens: praeparans montes in uirtute tua accinctus in potentia et conturbans fundum maris, sonum fluctuum eius. ad terrenorum montium naturam sermo iste non pertinet: firmati enim sunt, non praeparati; praeparatio autem futurae operationis est coeptum. dehinc memoratorum montium praeparatio in accinctu potentiae atque uirtute est: terra autem omnis ex nihilo est iussa subsistere, resque ea potentiae non eguit accinctu, quae ex iubendi facilitate pendebat. utile est autem cognoscere, sicubi in scripturis montium facta sit mentio. ait namque propheta : audite, populi omnes, et adtendat terra et omnes habitantes in ea. et erit uobis dominus deus in testimonium, dominus deus de domo sancta sua. propter quod ecce dominus descendet de loco suo et descendet super excelsa terrae et conteret montes subtus se, et [*]( 20 Mich. 1, 2 sqq. ) [*]( 1 competit (com mpr. scr. m. 3) R 2 haec spes enim P 3 quaeumque ex quaecumque R 6 atque externi om. P 8 presumptam ex presemptam corr. m. 1 R 12 in potentia V1 (cf. Sabatier II, 126 b δvαστείḁ, LXX) potentia VRPE et contnrbans V (d συvταρàσωv)', qui conturbas RPE fundum (fundum = R) VRP profundum e 13 moDi. tiam R 14 firmati aut sunt P non praeparati ex praeparati R h 15 de inc R 17 resquae P ea eras. R 18 non (erag. n 1) R 'do 29 in testimonio V dms d? de V dominus de RPE 23 mo R ecce dff V 95 suptus r. )

In hoc igitur montium nomine supereminentem omnem potestatem intellegi oportet, quae se contra deum exaltans atque efferens irae dei subdidit. descendens igitur deus uerbum. adsumptum sibi hominem potentia accingens, primum haec [*]( 3 Ps. XVII, 8 sqq. 9 Ibid. 15. ) [*]( 1 facie ex faciae R 9 haec omnia — Israhel om. V et propter RP (cf. Sabatier Ill, 943, xai δỉ LXX) propter E 8 commota V et commota RPE 4 contremuit re intremuit RPb 6 iratus est eis df V (cj: Sahatier II, 33, ώργίσϑηαύτοĩς 6 ϑεóς LXX) iratus his dfis R iratus est his PE 6 ab ira VPE in ira R 7 exardescet VPE exardesoit R et carbones V carbones RPE accensi VRPb snccenri e 8 et inolinanit V inclinauit RPE 9 est eras. R om. e sagittas V (cf. Ps. CXLIII cap. 9 Sabatier II, 33 adn., βέλη LXX) sagittas suas RPE 10 dissipauit R dissiparit ex dissipauerit T dispersit PE 18 motum e quia (a in rax. m. 1) R 17 nequiqua P hebeti ex hebiti corr. m. 1 R aebeti P 20 in om. Pb montium = nomine R supereminentem omne potestatem in tellegi (in in mary. add. m. 3) R omnem supereminentem uirtutem intellegi PE omnem sčilicet supereminetem uirtutem h V 91 exaltans ex exultans R 93 ominem potentia = (eras. m) R. )