Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Neque solum sedent atque flent, sed etiam in medio eius organa sua in salicibus susp.endunt. lignorum salicum natura ea est, ut arefacta licet, si modo aquis adluantur, uirescant, deinde excisa atque in humido fixa radicibus sese ipsa demergant. et sub huius arboris natura sanctos et fideles significari prophetica auctoritas est Esaia dicente: exorientur, inquit, [*](29 Esai. XLIV, 4. ) [*]( 1 illic RE ibi PT fleuimua ex flebimus P 6 consederit RE Sstiterit PT 8 fleuerint P cytharis R 9 ietud R ista PTb ista illud e 10 apparatus P 12 penderent RТP'E penderint P1 15 cobortant' P in babyloniam T 19 uoluptas RTE uoluntas P praeterit aut iam coni. Bened. 20 fugitiuo PTE furtiuo R 21 igitur om. R 23 ingemeecunt R ingemiscunt PTE 26 ea om. R adluantur Rb ablnantur PT (cf. DraJcenborch ad LiuJCXVI, 44,11) alluSdo alantur e 27 umido R 29 eseia G igaia T exorient R. )

728
tamquam in medio aquae faenum et tamquam salix super defluentem aquam. oritur enim ex mortuo, quisquis antea peccatis aridus et ab anterioris uitae radice decisus nunc eloquio dei et sacramento baptismi aquis uitalibus reuiuescit. sed et cum festiuitas scenopegiorum Iudaeis corporaliter traderetur, quod tabernaculum frondeum cum ad futurae laetitia. et tabernaculi exemplum ex electarum arborum ramis pararetur, etiam ex ramis fluuialis salicis effici iussum est, quia ex conuentu sanctorum uirorum caelestis tabernaculi futura esset laetitia perfecta. organa autem scriptura humana corpora. quorum honestis motibus et concinentibus operationibus, quae deo placita sunt, psallimus, esse significat in media igitur harum saecularium confusionum captiuitate hi, qui amissam Sion recordantur, qui in Adam extorres se factos esse caelestis Hierusales meminerunt, qui et captos se esse in Babylonia sentiunt, hi sedentes et flentes corpora sua in formam sanctorum uirorum habitumque suspendunt ab terrenis se desideriis erigentes.-

Sed licet per continentiae studium in salices illas suspensa nostra sint corpora, tamen ea, quae captiuos nos efficiunt, non quiescunt. sequitur enim: quia illic interrogauerunt nos, qui captiuos duxerunt nos, uerba cantionum: et qui abduxerunt nos: hymnum cantate nobis de canticis Sion. si quis humanae naturae consuetudinem recolit, sensum omnem absolutum habebit, namque qui laborant a uitiis desinere et eorum, quae impie gesserint, obliuisci uolunt. [*]( 1 aquae om. R 2 quisquis GR quisque PT E 4 nunc aeloquio R «oncelo quia G reuiuescit RPl reuiuiscit JdT E (cf. Neue Formenl. II, 505, Orelli ad Cic. Fam. VI, 10,5) 5 scaenophegiorum RP scenophegiorum T iudeis G 6 frondium ex frondeum P frondium T 10 scribtora G om. T 11 concinentibus R continentibus G foentientibua PT 12 peaImus PTe 13 captiuitatem R (e in ras.) 14 caelestis — captos se 8118 otn. R 15 hierusales G hierusalem PT qf. Acad. p. 28 babyllonia G 16 et flentes orn. R 17 ab scripsi ut (?) G a RPTE 19 in salioes illaa GR in salioes T in salicibus PE 28 ymnum GT 94 cantiau sion GPT cantioision R 515 recolit G reoolat R (at i. ras. 3f) PT 26 impiae R gesserunt ex gesserint m. 3 R. )

729
incentiuo tamen consuetudinis aegre desinentis agitantur; et ea, quae occulta sunt uitia in nobis, admiscere se fidei sacramentis et inserere pertemptant, ut inter diuinos hymnos et sacras lectiones harum inimicarum captiuantium nos cupiditatum cogitatio subrepat. nec sane deest hoc absolutum in plurimis exemplum. multos enim, quos uidemus legere atque disserere. hos rursum accidit deuersatos esse semper in stupris et in impietatibus deprehendi. sanctus uero quisque est, qui organum suum in salice suspenderit, istis, qui se captiuos duxerant, consortium Sion cantici negat neque inimicis sibi uirtutibus sanctarum cantionum uerba communicat.

Quae autem sint, quse captiuos ducant, nos apostolus docet dicens: uideo aliam legem in membris meis militantem aduersus legem mentis mese et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. cum igitur inter concupiscentiam carnis et spiritus pugna est, tum ea, quse captiuos nos conantur sibi subdere, pertemptant occupare corpus eiusque dominari seseque doctrinis spiritalibus, ut per consuetudinem his auctoritatem adimant, inserere. sed resistendum est et prophetae uoce respondendum: quomodo cantabimus canticum domini in terra aliena? terra nostra retinenda est et in libertatem tuenda. polluta enim terrae corpora audire de Sion canticis nihil possunt, et aliena a deo, licet nostra sint, erunt, si a lege peccati coeperint esse captiua.

Sed memoria semper caelestis illius Hierusalem et sanctae [*](18 Rom. VII, 28. ) [*]( 1 tamen eras. R aegrae R **gre G om. PT desinentes G 5 subrepat R subripat P *obrepat (?) G surrepat T inplnrimoa P 6 enim quos R enim qn** G enim iniquos PTE hos RPTb (G euan.) et hos e 7 accidit Ge audiri R om. PTb deuersatos GPT diuersatos RE et in impietatibus GPTb et impietatibua Re 8 depraehendi G quisque est GP quisquis eat R quisque et Tb quisque e qui organum ex quo organum m. 1 R in salice RTe in salioibus Pb 9 oaptiuos GRPE i captiaos T dixerant (?) G 15 in lege Rb cf. Sabatier Ill, 612 in legS PTe 16 spiritus RTE spm P 18 seseque R seque PTb et sese e 28 pulluta P . aion oanticis RP cantiois sion T E 84 veef ai P. _. )

730
Sion continenda est, uel dum redhiberi optatur, uel dum fletur amissa. id enim sequitur: si oblitus fuero tui, Hierusalem, obliuiscatur me dextera mea. adhsereat lingua mea gutturi meo, si non meminero tui, si non praeposuero Hierusalem in principio laetitiae meae. cum obliuionis poena recordationis memoria spondetur. sed id, quod ait: obliuiscatur dextera mea, obscurum est per condicionem latinitatis. nam secundum grsecitatis proprietatem, qua ita dictum est: ἐπιλησθείη ἡ δεξία μου, non ut ipsa obliuiscatur, sed ne obliuio eius fiat, ostenditur. et magni periculi res est, si dexterae nostrae fiat obliuio. omnes enim, qui spei bonae pleni sunt, dexterae deputantur, peccatoribus in sinistra collocandis. condicionem ergo obliuiscendae dexterae suae, quam sibi fide et expectatione prsesumit, sub poena non recordatse Hierusalem ipse proposuit, ut a memoria dextera suae, id est qua in dextera locaretur, si ipse memoriam Hierusalem non retinuisset, excideret.

Addit et aliam poenam obliuionis dicens: adhaereat lingua mea gutturi meo, si non meminero tui. scit infelix os dei laudibus mutum. scit beatas illas aeternasque uirtutes throno dei adsistentes continuata uoce in dei laudibus permanere dicentes: sanctus, sanctus, sanctus dominus deus Sabaoth, pleni sunt caeli et terrae gloriae tuae. [*]( 22 Esai. VI, 3. ) [*]( 1 rediberi P 8 me RE om. PT 6 praeposuero RPTb propoauero e 7 dextera R me dextera PT 9 ET TIAHCOEIN H ACSIA MOY R ei T-AHCOEIH HAEZIA MOY P, in T h. I. pleraque euan. sed legi poiest STTIAHC0EIH epiliathii 10 fiat ante oetenditnr ØfJI. P 18 col- 0 ligandis R 14 expectatine P praesamit R psnmit (?) T psumi P fl 16 hierusalem ipsae P aposuit R .-ppos**» T proposuit e pposuit P praeposuit b a RTE om. P 16 qua E quia RP q{T locaretur Re 1 collocaretur Pb hierusalS P 17 retinuisset ex retenuisset P 18 addit R addidit PE et aliam Rb aliam e AiS P 20 infelix os (ex hoe) dei R infelix esse fieri di P infelix os suum esse a dei E (T hic ubique ob/ilteratus) mutum RE motus P 23 pleni sunt caeli et terrae gloriae tuae R om. Pe.. )

731
scit et de his, qui mortuorum modo taciti in dei laudibus uiuerent, dictum esse: sepulcrum patens est guttur eorum, quia in gutture eorum, tamquam in sepulcro patente, in laudes dei emortua uox sileret. huic igitur sese silentii poense sub obliuionis condicione subiecit, -si memor Hierusalem non fuisset, sed etiam per id, quod sequitur: si non praeposuero Hierusalem in principio iucunditatis meae. unicuique nostrum secundum uoluntatis suae sententiam laetitiae causa subiecta est et ex affectu animi sui initium gaudii sumit, ut potator ex ebrietate, ut gulo ex cibis, ut auarus ex pecunia, ut ambitiosus ex honoribus, ut seditiosus ex turbis, ut libidinosus ex stupris. haec ergo unicuique, prout his delectatur, laetitiae adferunt causam. sed propheta Hierusalem sibi initium laetitiae praeponit., hinc exordium gaudii sumens, quod in Hierusalem receptus immortalis ex mortali erit, quod angelorum frequentium c“tu admiscebitur, quod in regno domini recipietur, quod conformis gloriae ipsius fiet. nescit ergo alia gaudia neque aliud habet, unde laetetur, solam sibi Hierusalem gaudii initium praeponens.

Et quia meminit per multas sibi corporis infirmitates, per multas spiritus angustias, per multa subrepentium uitiorum incentiua eo esse ueniendum, ueretur, ne quid sibi per naturam corporis ex uitiis adhaerescat. post hoc enim ad deum precatur dicens: memento, domine, filiorum Edom in [*]( 2 Pa. V, 11. ) [*]( 2 sepulchrum A.I. R 8 gutturae R 4 in laudes RPE laudes (?) T sileret ex seleret P 6 per om. R praeposuero Pb pposuero Re sed cf. p. 730, j 7 iuounditatis R cf. Sabatier II, 266 adn. laetitiae PE ta m 9 est et ex RE 5 ex P 10 potor corr. m. 1 R gulo R gulo P gulosus E 13 causam RE om. P 14 pponit R proponit PE n . snmes P 15 mortale R 16 coetu RP if. de hoc datiuo Bilcheler — Windekilde Decl. p. 110 coetui E in regno dnf RP in regno dei T in regnum dei E 17 ipsius RE suaePT 18 ierusa lem R 20 et quia RTE quia P sibi Re om. PTb 21 subrepentium RPE surripientifl T 28 hoe R haeo PTE dft Re dominum PTb 34 in diem RPE in die T.. )

732
diem Hierusalem, qui dicunt: exinanite, exinanite quoad usque fundamentum in ea. Edom interpretatur terrenum: uitia itaque terreni corporis nostri, quae, quia ex natura corporis exeunt, Edom filii nuncupantur, his Babyloniis, id est confusionibus et perturbationibus sensus nostri imperant, ut nos ex ea plenitudine, qua repleti sumus, euacuent. scriptum est enim: quoniam de plenitudine eius omnes accepimus. quisque enim capax est domini, ipse et de plenitu. dine eius inpletus est. est autem haec natura turbidi confusi que per uitia corporis sensus, ut, si semel nos in omnem peccati uoluntatem et consuetudinem traxerit, omnibus nos bonarum uirtutum studiis exinaniat haec ergo uitia his sensus nostri turbidis confusionibus imperant, uti nos fundamento ipso exinaniant. quisque enim sanctus est, pro parte Hierusalem ipse est; quia ex conuentu beatorum uirorum et caelesti consortio dignorum Hierusalem uiuorum et pretiosorum lapidum ciuitas erit, quam haec terrena uitia usque ad fundamentum exinanire nituntur. et quod fundamentum in nobis sit, apostolus docet dicens: fundamentum autem aliud nemo potest ponere praeter illud, quod est Christus. omne igitur religionis initium, omne fundamentum spei nostrae euacuare temptant, ne qua in nobis memoria et recordatio dei resideat, ne qua spes boni alicuius relinquatur. fundamento enim fidei, quod est Christus, eruto et euerso ne ipsius quidem aedificandae nobis per psenitentiam ueniae consolatio relinquetur. [*]( 7 Ioh. I, 16. 19 I Cor. 8, 11. ) [*]( 1 cdterum exinanite in ras. P 2 quod ad usque R quousque PT 8 terrenum RPE tren' T quae quia RlPTab quia R'. 4 his RE baee hi = P hii T baby = loniis P 6 ex ea Re ea Pb ex T 7 accepimua e PE aocipimus T acoipiemue R 8 quisque P quisq: T quisq R (tf. Acad. p. 29) quisquie E enim xupr. acr. P capax PTE pax R domini RTE dño P de supr. scr. P 11 uoluntatem RPTlE uoluptatS T* 12 bonorum RP haec ergo RE ergo haec PT 13 uti nos PTb ut in nos R ut nos e 14 quisque Pquisq: Ta quisq JB quisquis t 16 uirorum et praetiosorum P 20 sic RPT, praeter illud (id n) quod positam est quod est Christus E 96 per om. P ueniae om. R relinqueretur P*. )
733

Commemorata autem Hierusalem captiuitate et filiorum Edom in exinaniendis nobis usque ad fundamentum adhortatione consequens est, ut, quatenus aduersus haec nobis prouidendum sit, propheta demonstret. et demonstrat plane. non inopes nos neque inperitos relinquens, cum ait: filia Babylonis misera: beatus, qui retribuet tibi retributionem tuam, quam retribuisti nobis. beatus, qui tenebit et allidet paruulos tuos ad petram. uellem percontari eos, qui otiosas esse spiritales psalmorum intellegentias existimant, quam hic a propheta Babylonis filiam dictam esse intellegant, et, cum superius super Babylonis flumina sessum atque ploratum sit, cur nunc Babylonis filia misera sit? sed quia sensus legentis corporali intellegentia caret, spiritalis ratio tractanda est. ad infelicem enim illam confusionis et perturbationis nostrae carnem sermo omnis reuertitur, quae secundum historiae fidem ex confusionis patribus genita est, quia omnis caro superioris carnis est filia. ex his enim, qui primum confusis linguis confusionis urbem, quae Babylonia est, condiderunt, uniuersarum gentium initia dispersa sunt. haec ergo misera Babylonia est filia, id est caro omnium. cui qui retribuet retributiones suas, beatus est, scilicet qui carnem suam dominatui animae subiecerit, et quisque eam spiritui subdiderit. illa enim omnes eos, qui inperiti de deo et ignari erant, omnibus uoluptatibus et desideriis suis subegerat et captiuae menti dominans imperabat. sed cum per cognitionem dei uitia eius, non dico abolitione, sed morte perimuntur, cum religio, pudicitia, largitio, sobrietas et caritas impietatem, libidinem, auaritiam, ebrietatem, simultatem, odia . [*]( 1 comraemoratautS P captiuitatem P 2 adhortationS P 8 perconctari Pa 10 sic Re (nisi qllod in R qur pro cur), et cfl superius ba sup babyllonis filia misera sit sed quia cet. P et quomodo cum superius superba filia babylonis nunc miaera sit sed quia cet. Tb cf. Addenda 15 con- 1 fusionis (s in ras. 2-a litt.) R 20 cui qui retribuet RE cui q retribuerit T cuique retribuere P 21 scilicet qui RTb scilicet quia P ai quia e et quisq R quique PTb quisquis e. 23 erant PTb sunt Re et uoluptatibus desideriis P 25 dei R deitatis PTE uitia eius RE om. PT 27 aimultatem om. R. )

734
consumpsit et omnibus operibus spiritus caro uicta famulatur, tunc beatus est, qui retributionem suam ei retribuet, id est qui . dominatum in eam spiritus, quo uti ipsa in spiritum erat solita, demutat.