De Statu Animae

VIIII. QVOD SPIRITALITER NON CORPORALITER INTELLEGENDVM SIT, CVM LAZARVS IN SINV ABRAHAE ET DIVES IN INFERNO CHAOS INTERPOSITO INVICEM LOQVERENTVR.

Sed si super his redhibuimus uel aliqua ex parte rationem, illud chaos, quod inter sontes innoxiasque animas, sicut [*]( 1 portauit M editores praeter p\' stuc H 2 uspiamqae p* debito Mb, debni conu Barthius, te inuito HarteUus quo Mb, itaque Barthius 3 argumentam A 4 portauit utrogue loco M et editores praeter p* 6 suum nec ABCH1MRb alienum Mb, alienumue Sch. habeatnec Mb 8 ne AB 9 taa om. p 10 trahit S portanit M editores praeter p1 11 et quodaliquid om. B 13 portat\' M, portatur HSb 14 qui BDF 16 obluctauere CW B, oblactare G quod BD» F 25 si om. Mb rethicuimus R, reddibuim\' S 26 cahos M ut noziasque B )

argumentaris, intersitum locis merita secernit, sub ipsius capituli; tui discussione uideamus. sic namque dissertas: si locales non sunt animae, quo modo peccatores a coetibus consortiisque iustorum uacuum illud chaos tristi interiectione discriminat, ut neque hinc illo possint accedere neque inde huc transmeare? istud euangelicae lectionis exemplum adempta dominici simplicitate sermonis pro adstruenda uidelicet animarum localitate posuisti. sed oraculi diuini sincerum in sui ueritate prolatum oppido patefaciet, quid istic sermo tuus uariauerit uitiauerit texerit. dicit in euangelio dominus: mortuus est pauper et sublatus est ab angelis in sinum Abrahae, mortuus est et diues et sepultus est in infernum. cumque esset in tormentis, uidit Abraham a longe et Lazarum in sinu eius et dicit: pater Abraham, mitte Lazarum ut intinguat minimum digiti sui in aquam et refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma. et respondit Abraham: memento, fili, quia recepisti bona in uita tua, similiter et Lazarus mala, et ideo nunc hic consolatur, tu uero cruciaris. etinhis omnibus inter nos et uos chaos magnum firmatum est, ut neque hinc ad uos quisquam possit ire neque inde huc transmeare. istud nunc mihi secundum loca et tempora uel corpora dissere, istic sine alternamento reciproci aeris et organo pectoris et [*](2 cf. pag. 14, 5 11 Lnc.16, 22 - 26 ) [*]( 4 uastum est in eptstula Fausti 7 ademptam ABlCHB, adepti 8, adepta b, adeMptum T Sch. 10 patefaciat S, patefaciat pi stic HSl uitiauerit om. C 12 sinu ABCDEFHIB 13 inferno GH2LS 14 uidetur scribmdum esse uidet propter sequene dicit (cf. etiam textum Graecum) eleazarum M ubique 15 abraham] miserere mei et add. p\' 16 intingat editores minimuml extremum Sp\' aqua ABDEF 17 ut R lingua mea AB cruoier A hac] ac B 20 hic nunc Itbri praeter CGM 21 uos et nos BEF 22 nos Cb Sch. 23 hu//c R stud H 24 tempora uel om. Hbri praeter Mb et Sch. corporea Sp* 25 stic BBLI reciprocaris b ) tibia gutturis et oris cauo et linguae plectro per quamlibet corporalem, ut autumas, animam uerba uocibus effice, hic animae manum, cuius digiti minimum ambusti diuitis linguam refrigeraturus Lazarus aquae inmergat, ostende, hic de illo memet quasi corporeo Abrahae gremio corporale aliquid doce, ut et pro modo humani corporis sit angustum et capax possit esse multorum, et chaos illud uel tam exiguum, ut mutua quos dirimit uerba miscere queant, uel tam inmensum, at transmeari nequeat. illud autem uel maximum quaero, diues ille, qui penes inferos gehennae incendiis aestuat, qui congredi Abraham sermone quiuerit, si loca beatitudinis non accessit? qui porro Abraham cum diuite sermocinatur, si inferna non adiit? animas nempe sanctorum in intimis paradisi sedibus non usque inprobabili sententia dicis habitare. proinde cam Abraham in paradiso et dines in inferno sic inmenso quodam intransmeabili ab inuicem disparati sint, ut itidem mutuo, tamquam nihil intersit, non contemplentur solum, sed etiam conloquantur, si haec localiter aestimanda sunt, alterutrum fateri cogeris aut Abraham et diuitem nec sermocinatos inuicem nec ab inuicem uisos, ant uel infernum in paradiso uel in inferno esse paradisum.

X. QVO MODO SPIRITALITER ACCIPI ISTA QVAESTIO POSSIT.

Sed quoniam nec auctoritati diuinae peruicaciter obsisti potest nec miseris beatitudo misceri, proloquii huiusce perplexum [*](2 nods L 4 refrigenttus BDF 5 aliquod JB docet AB HLBS, docere D 8 quo BDEF misceri M 9 transmeare M (corr. iw marg.) b nequeant BOM (corr. in marg.) b 10 Qstnabat G 11 locale R Seh. 12 quid M edtiores praeter p ; cum BDF si—adiit om. ABDE1F 14 usquequaque editores inprobabilis BHlB 18 colloquentur B 19 laoeri HLl, facere ABDFlL*PB 20 niuos C paradiram BHRS uel- paradisum om. HLS 21 paradiso B 24 quod BDJSF 25 miseriis G et Barthius proloqui A proloquiiqae B Sch. peiflezum G )

quia cum lippo imaginationum corporalium intro inspicere nequimus, semotis paululum locis corporibusque uideamus et, ubi itatenus inter quospiam iudicio discretos inmensum dicitur spatium, ut etiam sermonis possit esse commercium, animaduertamus non locorum distantiam, sed differentiam meritorum. cam iusto namque, quantum ad corpus spectat, localiter esse iniustus potest, iniustus uero esse in innocentia iusti, quoad usque iniustus est, non potest. unde quia post mortem nec paenitere cuiquam nec peccare possibile est, inter saluatos et perditos intransmeabile dicitur chaos indemutabilis status. tua igitur aduersus te fertur oratio, nempe testimonium, quod a nobis disparascere arbitrabaris, animaduertis nobiscum profectu disputationis unescere tibique tenuissimos sui tramites ad infinita inlocalium regionum spatia ducentes obuerso poste claudere, quia corporeae amplitudinis angustum incorporalium subtilitatum inmensa non capiens nec distantiam sine loco nec uerbum sine strepitu nec gremium sine spatio conplecti potest. porro autem corporea non sunt quaecumque ita sunt. animae uero Abrahae, Lazari et diuitis ita sunt, corporeae igitur non sunt. sed quae posthinc hisce similia secuntur minus profecto in confutationem sui penes consilii uigidos habere laboris debent. cordax quippe iudex rite uictum censet qui pro sui inbecillitate par uictis est. unde non sine pudore stupeo, quod pro conprobanda animae corporalitate [*]( 1 introspicere p\' 2 nequiuimus i2 Sch. 3 eatenns p* 5 locarum B 6 spectat E2G, espectat M, expectat reU. 7 non ante potest add. S iniuatos H, iniusto B 8 ease b 9 peniteri 8 11 te igitur aduersus tua G aduersum Mb refertur p \' quodaII B 12 dispar asserere Mb arbitraberis M1 b, arbitrabere G nobiscum] cum add. B profecttl AB, profecto M 13 unascere A, bene scire M (corr. M1 tn marg.), unestere R, unescere St bene stare b tenuissimus B 14 post te B 18 corpora ADEFy corp\' B . 19 lazaro B ista A 20 sequuntur E Sch. 21 uigilos b, uigilet p 22 labores AQ cordatus b uinctum ABHXB cessit B 23 qui Mb, quod reU. et Sch. par uictus b uictisset B ) subiuugis: ecce anima si Alexandriam uel Hierosolymam cogitat et si per cogitationem tota sui praesentia illic interfuit, referat nobis situs locorum, uultus hominum, motus actusque populorum. non dispudet auctor huius sententiae exemptae animae corporalitatis capessere indicium, unde incorporalitatis uideri debuit argumentum?

XI. QVOD ANIMAE VISIO SIT INTELLECTVS ET SICVT PER CORPVS VIDET CORPORALIA SIC PER SE VIDET spiritalla, QVOD SI PER SE VIDISSET CORPORA FACILIVS SVA VISCERA VIDISSET.

Hactenus quidem de animi incorporea atque inlocali uisione disserui, ac liquido patuit eundem nulla mediante substantia aeterna semper atque inmutabilia contueri. igitur cam rationalis anima per se incorporeum atque inlocali conspiciat et ueritatem, quae deus est, a falsitate longe incorporea uisione discernat et nisi per corpus localia corporeaque non uideat, quaenam ratio est illis eandem credi similem, ad quae conspicienda interprete corpore utitur, et illis, quae per se contemplatur, iudicari dissimilem ? animae uisio, ut saepe dictum est nec iterare piget, intellectus est. enimuero corporea intellegi nequeunt, sentiri ab anima per corpus queunt. anima uero sicut per corpus sentit ita per se intellegit, eorum quae sentiuntur atque intelleguntur substantia longe diuersa est. [*]( 1 cf. pag. 12, 4 ) [*]( 4 motne om. ABDEF 5 non] nunc Sch. dispatet DFL auctorem b 7 argumentis libri praeter CE2GM et SeA. 12 a uerbis lin. 14 igitur cam noui detnvm capituU initium sumit M eqaidem G quidem de] qaide inde B diaisione B 13 eandem Mb 14 semper] simul Sch. 16 conspieit Sch. 16 longo A 17 per] par p* 18 quaenam Mb, quaemalum G, quae horum rdl. et Sch. illi Be AB simile It atque ABCG\'H\'S 20 indicari libri praeter G 21 corpora Mb 22 sentire ABHlB pro B 23 eornmq; M, eorumque ne b, eorumque quae p 24 sentiunt p* et quae p*. )

quo fit ut anima, quia non est corpus, quaeque corporea nisi per corpus sentire non possit, uidere autem per se quae intelle- \' genda sunt possit. tu uero nimis repugnante sententia corporea uoles intellegi et incorporea uideri ? sed ne tibi animus humanus, quem corporeum credis, aut nihil aut non nisi corporea aut incorporea forte sola per sese, sicut naturae eius est proprium, uidere posse uideatur, trigeminum quaestionis huius, quoad strictim possimus, uentilemus obscurum. ergo igitur uideatne per sese humanus animus necne, uideamus. sed quoniam paene summum istiusce negotii istoc in loco uertitur, uigilacem uigilantemque simul quaero lectorem. uisus animi per corpus, qui homini belluaeque communis est; intendit sese atque exserit per ista haec puncta pupillarum uaporato cerebri anteriore uentriculo inuisibilibus uiscerum flammis inque radios porro usque promanans, si quid coloris aut formae obuium ceperit, concipit et uti cursu ita etiam recursu rapidis line- aram meatibus recipit, itaque hoc illud est, quod uocatur uisus, sicut in primo libro disseruimus. per hunc ergo cum bellua humanus quoque animus nota ab ignotis, alba ab atris corio secernit. huccine tenus est humani uisus animi? quo igitur iusta. ab iniustis, a falsis uera diiudicat? an forsan uecordes oculati corporaliter iudicio credentur caecos anteire sapientes? sed uel Appium de Romano senatu uel hermophii [*](1 sit B quaeqaae b, que neque G 2 posset S 4 uoles] uides 8 humanus animus libri praeter M 5 queris Mb tria corporea] III add. BHLBS, III add. A 8 a quo asstrictim L, II quo aastrictim S tritim B possumus libri praeter G M et Sch. igitur om. p, uncia inclus. Sch. 9 nec B oecne uideamus om. A * 10 summa Borthius huiusce p* istoc (?, istuc rell. et editores inuestit\' B 11 uigilaeem] prudentem b uigilantetoquia BHLBS 13 exerit CEGLBSb, erit DF Sch. in notis, erexit AB pupillorS B uaparato AB 15 porro usque] porosque Sch. 16 concepit ABRIBSI 17 recepit ABHBS1 (L deest) \' 20 hoccine DB, hocine ABCHS (L deest), hoc in eo Mb huccine tenua est] hoc internus est p* quod Sch., quid B 21 dilucidat Mb uecordis ABHBS1 22 caeco b ceco sancte ire M, caeco stante ire L ) lum de Graeco gymnasio uel Tobiam de prophetarum numero super ambiguo praesenti testes habeamus, quorum uel Appius eis, qui exterius clarerent oculis et interius caecuttirent, consilii lumen praebuit, uel Hermophilus theopompum geometricam sine radio docuit, uel Tobias filio, dum caeli iter praeuius pandit, angelum comitem dedit. uidet igitur animus absque corpore nec corpulentum aliquid ant coloratum aut per loca distentum, sed ipsam ueritatem, quae summe incorporea deus est, incorporeo contemplatur obtutu. patet, at arbitror, animum et per ae incorporea et per corpus uidere corporea.

Sed illud adhuc propter tepidi iecoris homunculos discuti superest, utrumnam corporea per se possit humanus animus uidere sine corpore. nunc igitur adesto totus et quam potis es praesens fito. nempe, ut adstruis, humanus animus et ipse corporeus et saepto corporis exterioris inclusus si quid per se uidere corporeum potest, nihil illi scilicet uidere promptius est, quam corporis interna, quis clauditur. age, quaeso, intende in uiscera tua et in omnes admodum corporum partes istum quem dictitas animi corporalem uisum et de temet ipso renuntiato tibi nobisque dicito, quibus modis quoue situ triformitas cerebri coeat, iecoris massa iaceat, regula lienis haereat, stomachi libra pendeat, cordis plectrum feriat, qui uenarum tramites quaeue textura, quae neruorum origines quaeue conpages, quae ossuum coitio quaeue conpactio, quae pulmonum [*]( 3 extrinsecus Mb clarent BG eecutirent D\'E, cicatircnt ABS, cicnttirent CFELMB, cęci ntentar G 4 tbeopopil BS 6 ducait B coelo b 6 uidet\' A 7 ne Mb, om. B 11 gecoris M 13 ades Mb potes M (superscr. M* potis ee) b, potis ê/l 8 14 finito M, fato b, gito p* nempe] nunque p* 18 in emte uiscera OA libri praeter E2G et b 19 de om. ABDE F et demetipso G temetipsum DEFВ1 renantiato S 20 mihi p* sitra A tiformitas A, informitas E 21 caelebri ABl, celebri HBS1 (L deest) geooru M mussa M superscripta glossa: aequitas, norma, regula, unde amassis b lineis A, alienus B 24 ossuum B, oss3 M, ossuS S, ossium rdl. et editores conpactio DEFlb, cpinctio S, conpictio reU. cum PT et Sch. )

cana, quae tortuosae botulorum enodibusque ligaturis explicitae inflexiones ac reflexiones. ecce quid negas arbitro super his responsa redhibere? cur igitur negas? quia uidelicet animus per sese corporea nequaquam uidet. sed cur uidere corporea nequaquam possit, quem non sine uisu esse iam constitit? nemo quidquam corporeum uidet, qui corporalem uisum non habet. animus autem, qui habet uisum et corporale nihil uidet, incorporaliter uidet, et incorporaliter uidere posse incorporalis est uisus, et incorporeum uisum nisi incorporeus non habet, et incorporaliter humanus animus uidet: incorporeus igitur est humanus animus. non ergo hisce friuolis solliciteris amplius, ut reare animum non esse illic ubi cogitat, quia contemplari per naturam nequit situs locorum, uultus hominum, motus actusque populorum, haec namque corporea sunt. porro autem animus incorporeus quod contra naturam sui est uidere non potest, eatenus tamen adest ubi cogitat, ut loca quae cogitat corporali uisione non cernat, sicut adest ubi uiuificat, ut ipsa quae uiuificat sui corporis interna non uideat. ac si usquequaque patet animum et corporea non posse uidere sine corpore et incorporea cum corpore uidere non posse, non diutius Alexandriae ppregrinemur, sed ab Aegypto redeuntes transmisso errorum mari et emensa ignorantiae eremo ueritatis patriam atque uti terram repromissionis intremus non otiosi neque inertes, neque uero trepidantes, ut si quid falsiloqui uanitatis [*]( 1 tortuosa ABCHMSb, tortuoso L, tortnloBa B botulorum G Barthius, cf. Hauptius in Hermae uol. IHI 36, batulorum rell. et editores enodib;q; eligaturie M enodibusque b, enodibus quae reU. et Sch. 2 refleotionis JB arbitro scripsi, arbitror Ubri et editores, arbitrio Barthius 3 redibere libri praeter AG 4 nequain CM* 7 corporare B uidit B 11 fribolia M, fribulis ABC HIB, friuulis LB. solliciterhis A, sollicitere G 14 corporalia ABDEF, corpora R 16 ut] uel A 18 sic b 19 petet A posaeJ p se Mb uidere non posse cum corpore S 21 ad alexandriae B, ad alexandriam DEF Sch. peregrinemus HLBS 22 effiso M, emenso b 23 atque uti] tutique coni. Barthius 24 falsiloquii ACDEFGHL, falsiloq S, falsiloquae Sch, ) uitio progenitum aut latere tenus adstrepuerit aut obuium sese dederit, Iesu praeuio et adiutore feriatur.

XII. CONTRA EOS QVI DICVNT: ANIMA SIBI INCORPOREA EST, DEO CORPOREA.

Sed en aliquorumpiam qui interimunt animas garrientibus nugis etsi non sistimur ab itinere, lentamur tamen. sed insumere pauxillum temporis intertrimenti nihil est, quin porro iuuat, modo quid obuersum uero quidue diuersum eadem ueritas aut depellat aut proterat. et cum audio dicere quospiam qui et corporeas esse uolunt animas et easdem incorporeas negare non possunt, aliud ipsas animas sibi, aliud esse creatori: deo, inquiunt, animae corporeae sunt, uerum sibimet incorporeae, quod ita est ac si dicant animas et corporeas esse et incorporeas, aeternitatem porro testor, quod eo mihimet hisce inanibus respondere admodum labori est, quia nihil istic quicum congrediar, nihil quod medullitus eruam, nihil quicum certauisse exercitio, nihil profecto est quod uicisse uictoriae sit. ergo si anima corporea creatori et incorporea sibi est, [*]( 1 lateren\' S aditrepaerit E\' b, astrepnerit GLT, adstripaerit M, astripuerit CS, ariripueris A, aetripueris BIPR, obstrepuerit DP sch., ostrepaerit F olluium.4, obuiam G 2 hieea JSS 4 ad hoc capitulwn in M denuo numerus XI per errorem exaratus est, qui error etiam per sequentium capitulorum numeros manat 6 en] in coni. Hartelius aliorampiam Barthius interemptum G gerentibus R 8 pauiillum Mb, paxillom E, paaaillam reU., pusillam Sch. intertrementi ACHLMRSb qui in BH1R 9 qui BL 10 cum] iam Barthius interpunctionem periodi ab et cam audio incipientis M libris et editionibus pessime turbatam ita correxi, ut uerbis demum lin. 18 uictoriae sit periodum finiri statuerem 13 drh R 14 quo B et] esse D esse om. AB DF 16 laboris Mb istic] eat add. Mb 17 cum quo Mb nihil] est add. Mb quocum Mb, quicumque B 18 exertitio ABL, exerticio F, exercicio G, exercitacio Mb, exercitis \'scriptura uetutf Sch. 19 ai om. libri praeter M et Sch. creatoris RS est om. ABJDFS Sch. )

duo haec quam sollerter discuti ratio indagandae ueritatis exposcit: aut uerum reuera est, quod incorporea sit anima, si hoc ipsum de se ipsa ueraciter nouit, aut item uerum est,, quod corporea sit anima, si id penes animae constat auctorem. siti uerum dicunt et uerum est, quod anima incorporea sit, quia et istud in ueritate cognoscit, et item uerum est, quod anima corporea sit, quoniam animae creator id nouit, duoque et contraria usquequaque sibi et utraque uera esse contendunt, cum uerum nisi falso contrarium non sit. inlustris admodum ac praeclara disputatio, quae dum unam solamque. ueritatem spernit duas sibi ueritates inuenit. ut tamen istos professionis suae nexibus teneam, penes hominem ipsis etiam . fatentibus incorporeus est humanus animus.

Quoniam igitur super hac nobis quaestionis parte conuenit, restat ut doceant quatenus incorporalis substantia illi corporea sit, qui eandem incorpoream creauit. nec primum dico ita sit necne, sed in praesentiarum ita esse concedo, unde tamen ita esse nouerint quaero. si id diuinorum uoluminum literae continent legant, si quaepiam ratiocinatio suadet doceant, si dialecticen iuuat exercere conuincant. si horum nihil est, saltim sententiae concedant suae, ut qui in se incorporei sunt non extra se corporeos se esse credant, quia aliud extra se esse non potest qui extra se nihil esse potest. proinde animus, qui in se ipso incorporeus est, nequaquam potest extra se esse corporeus, quia nec auctor eius aliud illum nouit esse [*]( 1 sed ante duo inserunt AJBDEFB Sch. indagante C 3 ipse ABH1R, om. DEF ueraciter de se ipsa S 5 istQ A 6 istud Mb, ipsum rell. et Sch. cognouit L, ea agnoscit Barthius 7 duo quidem Sch., duo quem B 8 et] hgc G sibi Bsquequaque S et] hec B 11 istuc ADF, istius ITUM, istic ex istunc B 12 pedes D2E1F1 Sch. hominum libri praeter CE\'GM et Sch. etiam om. B Sch. 15 incorporea BCB 17 impraesentiharum C concede B 18 nouerit ABCHLBS 19 quSpiam S rationatio AG 20 iubat CGlH\'B, iubeat ABD EXF 21 saltem EFMb Sch. corporei p 22 incorporeos p* esse se libri praeter GM credant — qui extra se om. R 25 qui B ) [*]( XI. ) [*]( 12 )

quam fecit, nec ille aliud se potest nosse quam factus est. ac per hoc si uerum nouit, cum se incorporeum nouit, ergo fallitur deus, si animum qui uere incorporeus est corporeum nouit: $ed falli deus non potest, incorporeum igitur esse nouit animum, ne falsum sit uerum, quo se animus ueraciter incorporeum nouit. incorporeus ergo animus idcirco sibi est, quia et creatori. sicut enim terra idcirco homini terra, quia et deo terra est, et sicut aqua aer et ignis idcirco hoc ipsum homini sunt, quia et ipsum deo sunt, et sicuti omnia quae ueraciter innotuere homini hoc sunt in hominis notitia, quod sunt, ita scilicet humanus animus nequaquam potest et aliter esse et aliter deo notus esse. non enim ex rerum notitia est creatoris scientia, sed existentia rerum ex notitia creatoris. quocirca humanus animus nisi deo incorporeus esset, incorporeus esse non posset. quidquid enim quoquo modo incorporeum est, nullo modo potest esse corporeum. sed ne istic supra iusto diutius inmoremur, cedo etiam de illo quaeramus, quod nulla ex parte discussimus.

XIII. QVOD EX DVABVS SVBSTANTIIS CONSTAT HOMO INMORTALI ET INLOCALI ANIMA ET MORTALI ET LOCALI CORPORE, ET SICVTI INMORTALITER ANIMA PATITVB, SIC INMORTALITER ET INLOCALITER GLORIATVR.

Dicis etenim: cum uerbi gratia Petri uel Pauli sibi speciem animus intra mentis arcana depingit, numquid statim intimas paradisi sedes ubi eos esse [*]( 24 cf. pag. 11, 14 ) [*]( 1 ille] ipse G 2 si] se p 6 qui B 7 terra] est add. p* 8 ipso C 9 ipsi A sicut B ueracitur R 10 intuere C homines B quot B 11 humanus] hominis px 12 natus AB creatori B 14 humanis A 15 possit CMb quo B 16 nec ABDF, in p* ista Mb, istis p Seh. supra Barthio suspectum iusta p* 17 cedo Barikio suspectum et iam DM editores etiam] et add. B 24 enim CO 25 archana ABS 26 esse om. S )

nouit penetrauit ? aut cum sibi in corde diuitis illius flammas ex lectione proposuit, numquid iam ad tormentorum eius loca ac uiuis inaccessibilia inferi profunda descendit? iam scilicet tibi, prout par fieri fuit, de incorporalibus animarum locis et de inferno atque paradiso et de animae sine corpore incorporali contuitu, cum de diuite illo et paupere uerba fecimus uel cum de animae duplici uisione tractauimus, responsa redhibui. quia uero nunc illud, quod inferna uiuis inaccessibilia esse dixisti, indiscussum restat, quatenus dixeris quaero, scilicet ex anima constamus et corpore. ac licet ambigat nemo quid inmortale in nobis quidue mortale sit, ego tamen tecum sic agam, ut de utra mauis respondeam. si ex neutra nostri substantia morimur, nihil nostrum ad inferna descendit, quia inferos uiuis inaccessos esse dixisti. si utraque morimur, ergo et corpus ad inferna descendit, nec longe nobis corporea haec inferna quaerenda sunt, quando quidem ipsum sepulcrum domini est locusinferni. sed hanc utramque absurditatem sententia sana respuit, ergo nec in utraque substantia morimur nec in utraque non morimur, uiuitque anima etiam posito corpore, quamlibet si per peccata deo suo priuetur mortua iure dicatur. credibile tamen prorsus non erit, quod peccatrix anima id ipsum ut anima sit amittat, cum etiam corpori mortuo corpus esse non pereat. ut enim moriatur corpus, cum uita omni [*]( 1 nouimus GS et Faustus 2 flammis B pposuit Mb 3 acui nls S accessibilia AB, inaccessabilia B 4 inferni p discedit R 6 contoita C, intuita Mb, contuitum B 7 facimus BL 8 responsu ADEF responde red/lilbui B 10 scilicet] an add. p* 11 ac licet] adia B 12 de utra] nentra M 13 utro A, utrft BHBS1 mauis] gratiS add. B neutro AS1, neutram B nostri CQM, nostrae ABR, nostra rell. et Sch. substantiae A morimus B 14 infer//a A quia inferos deacendit om. S . 15 dixi Galland. utroque A 19 ne Mb in om. F subatantia-utraque om. BDF 20 non om. A, nunc G 21 peccatum Mb 23 amittatnr B corpore p* 24 omnia DF ) [*]( 12* ) amittit animam, anima uero animam non amittit. quocirca anima inmortalis est, corpus uero mortale. quodsi corpus inferna non ingreditur utpote sepulcro mandatum atque in diuersas mundi partes pro elementorum quae sibi in illud concinuerant diuersitate discerptum et animus non accedit inferna, quia sententia tua inferos uiuentibus claudit: aut nulli ergo sunt inferi aut ad eos hominum nemo descendit atque ita fidei nostrae ratio periclitabitur, si nec redemptoris anima inferos adeundo redeundoque reserauit. satis est dici potuisse quaecumque illa inferna sunt uiuentibus inaccessa fore, cum constet eadem nisi uiuentibus adiri non posse.

Reminiscere nunc in id te statum tui posuisse tractatus, ut si quantitati uel localitati subiacere animam probare potuisses, de corporalitate eius tecum pars etiam diuersa sentiret. uerum si bene scriptorum tuorum recolis, animaduertere simul potes proposuisse te potius de quibus disputandum foret, quam de propositis disputasse nec te academicorum seniorum more nescientiam tuam scisse, sed iuxta sectae ipsius iuniores utrum scires aliquid ignorasse. quis autem positis temere duobus, in quibus necessario operis uniuersi corpus omne consistat, non utrumque primum, si queat, alterutrumque scilicet, si utrumque nequeat, enisu cuipiam si non probabile, certe [*]( 1 amittat BGS\' anima BDFHI anima] corpus Mb animam uero anima D 3 ut potest A, ut pate B 4 partes] uel add. B 5 concinuerant aeripsi coll. pag. 73, 10, ceterum hanc seriptam lectionem esse dicit Schottm in notis, conciuerant CM, continuerant b, concitauerant EG, concitauerant reU. et Sch. tn textu, putabam oiim coiuerant scribendum esse discreptum AB, discretum DEF Sch. aooedit] ad add. E et p\' 6 uerba quia-claudit uncis indusit Sch. 10 refore A 11 eonstat b nisi uiuentibus adire S 12 potuisse ABC1 13 localitate ABWB 14 di- uereentiret B 15 potest BIPB 17 praepositis Ab, ppositis BMR hacademicorum C, achademicorum S 18 iuxte A 19 quid A atf positis M, antepositis b 20 consistit BC\'D S1 21 alterutrum libri praeter M et Sch. 22 enisu] quia enim b cupiam CB, quippiam Mb, quopiam GT Sch. )

credibile faciat? duo haec in uictoriam nempe conueniunt, ut auctori probo causae probitas compos sit. horum minus uno uirtus actionis infringitur, si desit utrumque, cassatur. sic nunc equidem obliuiosum te pariter et ignarum defensorem nancta fallacia penes intellectu uigidos non solum illud negotii facessiuit, ut tibi super his credi non oportere pateat, sed ut ueritas, cui credendum semper est, clarior inlustriorque sub necessitate conflictus et conparatione falsitatis appareat.

XIIII. QVIA ANIMA IN CORPORE NON TENETVR INCLVSA NEC MO- VETVB DE LOCO AD LOCVM, CVM MOVEATVE TEMPORALITER PER ADFECTVM.

Igitur qualitatem quantitatem et localitatem animae daturum te sponte professus es moxque subiungis: quo modo non localis sit, quae inserta membris et inligata uisceribus solis motibus uaga condicione substantiae tenetur inclusa? uix sane ut aliquid perperam forte sentires atque id ipsum ueri simile uideri contenderes, error unum ueniabile facere potest, aliud ignoratio erroris. uerum nunc miris modis stupeo te tam dissidentia tamque diuersa uno propemodum momento atque eodem paene uerbo dixisse: ergo inligata membris uaga est motibus, et item: motibus uaga condicione substantiae [*]( 14 cf. pag. 11, 2 ) [*]( 1 uictoria Mb auctori M in textu, uel uictori M in marg. el b 2 fit B minus horum si desit, uno nirtus actionis infringitur, M utrumque cassatur Barthius 3 instringitur B oassatur OLS, cansatur reU. et editores, cessatar p* si ABCJSLBS 4 obliuio sumpte B, oblini//sũte S ignorum B 5 nacta DEFL editores, nal/cta BHMS intellectus Sch. rigidos p negotium Sch. 6 semper b 15 locali B est legitur apud Faustum 17 niz DElFP Sch., nis Mb, nir rell. cum T perferam Mb 18 nirisimile R 19 uenerabile M (corr. in marg.) 20 mirimodis Scb. ■ tamquam dissidentia B tamquam dinersa B 23 et om. ABDEF condicionis ABH1RS, condicioni L )

tenetur inclusa. si intra saeptum corporis, ut tu ais, anima mouetur, uidelicet stans mouetur, quod dici ratione non sinitur. sin uero extra corpus motibus differtur, inclusa igitur condicione substantiae non tenetur. quia autem dicit solis motibus uaga? quasi quidquam uagari possit inmotum aut non sit facilius moueri et non uagari, quod facit animus per adfectum, quia subiacet utique motui non secundum locum, quam uagari quippiam nec moueri, quod est utique proprium corporis, quia subiacet et motioni per locum. tu uero illam et stare uagam et uagari dicis inclusam, cum, sicut supra iam constitit, et moto corpore consistere et moueri possit inmoto.

En quatenus de localitate animae disputauisti, in hoc tamen temet ignauiae non arcesso. illud equidem nequiuisti, scilicet quod in hoc praesertim loco ne potissimus orator quisque potuisst, quantalibet enim dicendi copia praeditus adsertor falsi contra perspicuam ueritatem mentiri potest, fallere non potest. de quantitate autem cur te disputaturum spoponderis nihilque de eadem disserueris, non possum obliuionis fuisse dicere, cum satis constet ne nomen eius nisi ex memoria potuisse proferri. illud ergo magis credendum est te non noluisse aut oblitum fuisse dicere, sed nihil quod diceres inuenisse. quid itidem congruit uel in disputationem uocare reticenda uel reticere proposita? iam de qualitate controuersia non erit, cui animam subiacere non renui, quae scilicet si, ut quantitatis, ita etiam [*]( 1 tute G ais (g in ras.) B, agis B 2 stans] flens G dl « ratio A 3 si Mb defertur E\'S Sch., differtar L inclasa 8 7 quia] qui p eabiaceat Bl 9 subiaceat Bl et post Btibiacet om. libri praeter M et Sch. 10 uagare R 11 moto] nemo ABDF immota p* 12 lacalitate JR atamen A 14 praeseram B, praesenti M (corr. in marg.) editores, erat praesens D, praesens erat EF nec Mb 15 adserto B 16 pspicaam M, spicoam B mentire B 17 qaantite A 19 satis constet] stet B ne nmn M, neminem b proferre B 20 ergo magis] enim mage G o noluiae ex aolaisse M, noluisse b ablita S 21 quid] cur p* ididem AH1M, id itidem p* 22 redicenda BDFFH\'B, dicenda Sch. 23 animam ABDFPF 24 renai FPGM, rennait CB, rennit reU. et Sch. qaae] si add. libri praeter AM et Sch. sicuti libri praeter M, sicat SeA. )

qualitatis expers esset, profecto enim deus esset, identidemque si, ut qualitati, ita etiam quantitati cederet, corpus esset. nunc uero medioximum quiddam naturae incorporeae, sed creatae sortita nec deus est, quoniam qualitatem habet, nec corpus, quia non habet quantitatem.

. Et quoniam uti agitatis retro disputationibus edocuimus nimis late patet in huiusce <modi) quaestionibus inmensum, principalium origines conplexa causarum inspici porro intus usque nequaquam potest, nisi duplicis creaturam substantiae, quoad homini posse fas siuit, adhibito iudicii libramine secernas, aut usquequaque cessandum est aut istis illuc lineis adeundum, ut primum ab incorporeo corpus dirimas, dehinc sicut in ipso omnimodo corporum genere atris splendentia, sublimia depressis, pretiosa uilibus anteponis, ita etiam in incorporeis quae creata sunt humanas belluinis, in ipsis itidem quae humanae sunt prudentes stolidis, in his porro itidem quae natura uigent doctas indoctis animas anteuertas. [*]( l enim om. Sch., etiam p\' 2 si ut] sic G, sicut LS, si aut B qualitatS A 5 quoniam BS quantitem A 6 a uerbis et quoniam noui capituli initium facit Sch. 7 in om. libri praeter M et Sch. modi addidi, om. libri quaestionis DEFGS*p* Sch. 9 inmensum] qup add. G 8 origenis S complexae Barthius, complexas Sch. in notis post causanun grauioris interpunctionis signum, quod retinent editores, sustuli 9 creaturam substantiae Mb, creaturae substantiam reU. et Sch. quod BDEF, quę M b 10 hominS B fas siuit] asBuit b, fas fuit coni. Sch., faa sinit p\' secernas CG Mb Sch,, secernet A, secernit S, secernat rell. secemas] ea add. .. libri praeter CGM et Sch. 11 aut] eant S, ut BHLB aut \' usque] cautusque G istius M 12 deinde L in ipso om. B 13 spendentia B 15 ididem B 16 itidem om. S 17 doctos S indoctas B anteponas p* )

XV. QVIA SOL ET LVNA VEL SIDERA CORPORA TANTVM SVNT, NON HABENT SPIRITVS, ET SICVT CORPVS MELIVS INFERIORI CORPORI PRAEPONITVR, ITA SPIRITVS MEMOR INFERIORI SPIRITVI PRAEPONITVR.

Sicuti enim sol corpus est et saxum quodlibet longe disparile huic perinde tamen corpus est, sic equidem omnigenum natura uitarum incorporea scilicet omnis est. sed sicut corpus corpore praecellitur, cum tamen utrumque sit corpus, sic animus animo antefertur, cum tamen utrumque sit animus. et iterum opulens negotium et dites causae ad dicendum proliciunt et paene blanditer obuiae suapte specie describi sese quaesunt atque etiam cogunt. sed hasce excellentias et praeeminentias ac supremitates illi potissimum illi adeant, si qui illi sunt quos ardens euexit in aethera uirtus. uerum enimuero mihi in praesentiarum huic de statu animae quaestioni, prout ille proposuit, quocum congressi sumus, et aliquanto forsan plusculum respondere mihi prouincia fuit: quod rectene an secus fecerim, aequus et doctus arbiter iudicabit. [*]( 15 Verg. Aen. VI 130 ) [*]( 3 melius inferiori scripsi, meliori Mb 6 sextim S 8 scilicet incorporea S corpori ABCHMBSb (L deest) 9 praecellit M corpus - sit add. C* eic] sit B 10 animo om. Galland . 11 discendam p* praeliciunt b, prosiliunt p* 12 pone G . blandiuntur p* obuia G suapte G, subapta Mb, subapte rtU. cum PT suapte] ob add. ABCHLBS specU! 8* discribisse se R 13 atque om. B praeminentias ABS 14 alterum illi om. b, superscr. in L 17 pro omisso ut AB quicum G 18 plusculum DEFG, fosculum reU. et b, plosculum mupicatur SeA. recte C 19 et doctus] edoctus B )