Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII

Ambrosiaster

Ambrosiaster. Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 50). Souter, Alexander, editor. Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1908

Manifestum est itaque liberos esse eos, qui amore Christi non disquirentes hominum actus ad fidem eius consequendam concurrunt, hoc eorum probantes quod sibi utile norunt, id est, ut traditionem fidei, quae de Christo est, consequantur. nam qui praeter ministerium aliquid aliud hominis in hac re putat necessarium, traditioni facit iniuriam; minus enim sentit de gratia dei. quando enim, nisi meritum hominis adfuerit, negat donum dei proficere posse deuoto sibi, aut potiorem aut parem facit hominem ipsi traditioni, cum longe sit meritum hominis ab hoc officio, sicut de hac eadem re dicit apostolus Paulus: ego plantaui, Apollo rigauit, sed deus incrementum dedit. itaque neque qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum datdeus.

Quo modo in hac re aliquid de homine sperandum est. [*](22 I Cor. 3, 6. 7 ) [*]( 2 ad} at NB aut FGA postremam] post tremam FG mea FB 4 confitentem N 6 aut] ut bICNX uolebam—me om. (add. mg.) M me tert. in ras. N 7 si uera edd. si uere P eine cet. confitente me] confitentem e M confitentem et CNN tu om. M 8 iustum (corr.) N y scismatis CX acimatis (corr. scematisj N rem MC, N (corr.), FB meam (corr. eam) C meam (m pr. in ras.) N 11 quod alt.] quod id (id eras.) M 12 amorem P amori ex 13 disqu(a)erentes X 15 nouerunt X 16 qui] quod C propter X 17 traditioni (corr. traditione) N 19 adfuerat (corr.) X sibi aut om. P 20 potierem M 24 regat (corr.) C 25 desperandum P )

223

cum uerba data sint quae tradantur? uideamus itaque quid proderit, si boni meriti fuerit, aut quid oberit, si mali fuerit meriti. accedens uerba dei audire desiderat, quibus fidem commodans salutem se credit accipere. quid facit in hac re, si bonae an malae uitae sit qui uerba sollemnia tradit, cum fides deuota quaeratur percipientis, ut ea, quae audit, toto animo credat? numquid si malae uitae sit qui tradit, inpedimentum faciet percipienti, ne credat quae audit, credenda, ut peccatum eius intret in cor eius ne credat? aut deus, qui iustus est, despicere habet deuotum sibi propter peccatum eius, quem ipse patitur esse in ordine? nec homo sic iudicat, quem constat falli frequenter aut esse gratiosum. si ita esset et homo causam suam ageret, nonne diceret deo: (qui sit iste cuius causa me despicis, nescio. ego ad eum tui causa accessi, quia tuus dicebatur antistes. te quaesiui, te desideraui, tibi credidi; de homine nihil speraui: quare ergo mala eius mihi obsint, quem nescirem nisi te quaesissem? si bona eius mihi possent proficere, iustum uideretur forte, ut et mala eius obessent mihi. sed sicut bona eius, si dubie credidissem, nihil proderant mihi, ita et mala eius nihil obesse mihi debent bene credenti. ego enim uerbis eius fidem dedi, quae a te data dicuntur quaeque te inspirant, te loquuntur, de te promittunt; huic de se nihil credidi nec gestis eius, sed fidei, quae ex te est, me copulaui.\'

Secundum haec integra est causa credentis. aduocatorum [*](1 sunt X qua P traduntur X 2 oberit om. (add. mg.) X male FB fuerint C 5 an malae] animale (le eras.) X qui (corr. que) S 6 et (eras.) denota M praecipientis C percipientes X (corr.), FB tota C 7 credit P numquid (num in ras.) C 8 praecipieuti C qua P qqua (corr.) C 10 iniustus M dispicere X 12 aut] autem X 14 quis PXX me-cansa om. M dispicis CX 15 antestites C antistites N antestis X te pr. om. X 18 possent mihi P 20 credidissem (m in ras.) X 22 a] ad M quaequae M quaeque X inspirant te] inspirant P inspirante X loquuntur om. P loquntur M 25 causa est GA credentes (s in ras.) X )

224

enim more accipe antistites. numquid si malae uitae sit aduocatus, contra susceptum eius pronuntiabitur? hoc est officium aduocati, ut secundum iuris ordinem suscepti sui causam peroret: numquid poterit uita eius, si turpis est, obesse causae suscepti? persona enim aduocati nec obesse nec prodesse poterit; qualis enim fuerit causa, sic et respondebitur ei. sic sunt et qui uolunt fieri Christiani. accedunt ad antistitem, dicunt ei uota sua, ille facit uerba iuris ecclesiastici. si uera uota sunt, suscipiuntur a iudice. in quo ille aut obesse poterit aut prode esse, quippe cum nec causam suscepti sui norit? deo enim iudici soli cognitum est, quis qua mente accedat. antistitis ergo est delegato sibi fungi officio, iudicis autem aut suscipere aut rennuere causam suscepti. ipse enim inuenitur dixisse: filia, fides tua te saluam fecit.

Uides itaque nullius adiutorio, sed unum quemque fide sua saluari. hoc enim deus decreuit fidei, ut, si non dubitet, omne quod uoluerit consequatur. tu tamen non ut amicus, sed quasi inimicus Christi populum sub tuo nomine congregasti, ut non sint Christiani nisi fuerint Nouatiani, cum apostolus condemnet, si qui dicat se Paulianum aut alterius alicuius. sed tu potiorem te iudicans super Christi nomen tuum posuisti, quasi ille non sufficeret ad tuendam ecclesiam suam. [*]( 18 Matth. 9, 22. Marc. 5, 34. Luc. 8, 48 20 cf. I Cor. 3, 4 ) [*]( 1 an.testis (corr.) X 2 susceptus FB suaceptos GA 3 aduocanti X (corr. Å) 4 causae-obesse om. C 7 qui] que C christiani fieri CNX 8 iuris om. X uere F uero GA 9 prodesae PCXX 10 nouerit CXX 11 antestites C 12 diligato C dilegato XX (corr. A) fingi (corr.) M 13 aut (in ras.) M rennere P ipsi CXFB 14 saluuam M 15 adiutorio (o alt, in ras.) C 16 dubitat (corr.) C 19 nisi] si (corr. m2) C 20 quia PC qui (corr. quis) NA paulini- anum MClvB paulianum (corr. paulinianum) F (cf. Study of Ambrosiaster p. 124) aut] ut FB )

225

CIII. CUM CONSTET IN LEDITICO DE SACRIFICIIS OFFERENDIS DOMINUM MANDASSE, QVID EST UT IRATUS AD POPULUM DICAT NON SE MANDASSE PATRIBUS EORUM, UT OFFERRENT LIBAMINA UEL SACRIFICIA SIUE HOLOCAUSTA? DENIQVE SIC DICIT PER HIEREMIAM PROFETAM: \'HAEC DICIT DOMINUS: HOLOCAUSTA UESTRA CONGREGATE CUM SACRIFICIIS UESTRIS ET MANDUCATE CARNES, QVIA NON SUM LOCUTUS AD PATRES UESTROS NEQVE MANDAUI ILLIS, QVA DIE EDUXI ILLOS DE TERRA AEGVPTI, DE HOLOCAUSTIS ET SACRIFICIIS.\'

Si penitus aduertas, non est de hac re facere quaestionem; nec mentitum dominum aut inmutatum putes, ut mandaret at postea denegaret. de huius modi enim sacrificiis et libaminibus seu holocaustis nihil inuenitur mandasse, de quibus nihil se locutum testatur. duorum etenim genera sacrificiorum aduerte: unum quod per singula genera offerri mandatum est, et aliud quod uoluntarium dictum est. illud ergo quod per diuersa genera siue pro peccatis siue pro primogenitis offerri praeceptum est, quid et quale et quo modo offerendum esset, mandatum est. sacrificium enim uoluntaiium non utique mandatum est, quia arbitrio remissum est, ut, si aliquis uoluisset offerre, quod illi uisum fuisset, offerret; uotiua enim erant haec sacrificia. et quia neglegenter et inprouide haec offerebant non deliberantes, quia qui offerret potentiori munera electa [*]( 1 rf. Leu. 3, 3 etc. 6 Hier. 7, 21. 22 ) [*]( 2 domino MCNX 4 offerent MCN 5 sue ocansta (corr. m. rec.) M dicitnr GA 9 manda.ui (a alt. in ras.) N 13 deum P 16 se] ■sed M genera om. X 17 auerte X 18 uoluntariam C 19 genera] sua add. P pro pr. om. (add. m. t\'ee. 8. 1.) M pro alt. om. (add.) C offerre N 20 est om. N 21 esset] est et X uoluntarikm C 22 uoluisse offerret P 23 quod] quod quod (corr. m. rec. quidquid) M offeret X erat P 24 quia] qui C 25 qui] que C om. X \' offeret CYFB offerebat M elicta ..Y \'\' ) [*]( L. Pa.-Ang. Quaest. test. ) [*]( 15 )

226

offerret, idcirco dicitur eis: \'non mandaui uobis de his; sed si uultis, debetis quae digna sunt offerre\'.

Sic etenim inuenitur et Cain peccasse, cum non considerat deo haec debere offerri, quae potiora sunt. cum enim ad propitiandum deum haec se dicerent offerre, in eo ipso deum ad indignationem prouocabant, ut in id quod dicerent se bene facere peccarent offerentes deo holocausta indigna. unde dicit in Malachihel profeta: si adducatis ad uictimam caecum aut claudum aut aegrum, non est bonum. offers autem ea duci aut praeposito tuo, si suscipiet te, dicit domi nus omnipotens. hinc est ut in Eseia de eadem re queratur deus dicens: quo mihi oues holocausti tui? neque in sacrificiis tuis honorasti me. non enim ad hoc te feci, ut laborares in ture aut ut mercareris mihi argento incensum, nec adipem sacrificiorum tuorum concupiui; in peccatis autem tuis et iniquitatibus adstitisti mihi. manifestum est itaque ortas querellas, quia cum uoluntaria sacrificia offerrent non in his deum honorabant offerentes indigna, cum hoc utique non esset necessitatis. si enim mandata fuissent, necessitate uidebantur qualiacumque offerre: quando autem arbitrio suo haec offerebant, talia debuerant offerre, ex quibus obsequium in se dei ostenderent. sed quia animus illorum cupiditate idolorum errabat, inconsiderate haec [*]( 8 cf. Gen. 4, 7 8 Mal. 1, 8 12 Esai. 48, 23. 24 ) [*]( 1 offerret PM offert cet. 2 debitis CA\' 3 peccasse (sse in rtU.) X conaiderant C 4 deberi X propitiandam C 5 offerre in eo ipso deum ad indignationem om. X 6 in om. P 7 peccarent (rent in rM.) N 8 malachiel XB maliachifael F malachia GA 9 ant pr.] ad (corr.) M offeres (corr. offerres) M 11 Eseia] esse ia (corr. tn. rec. isaia) M esaia XX esaie C adem X rem C, (corr.) X 12 dicentes X ouos (corr.) C 14 laboraris XFR intuere C intu»re N at om. PX mercaretis P argumento C\' argentum X 15 turum M 17 itaque eat GA hine antc ortas odd. P quaerelia N qaia] qui X cum om. M 18 offerrent sacriflcia P offerrentes M 19 neceasitas X 22 deo P )

227

agebant. igitur duplici genere exprobrantur, quia et inique agentes deo audebant offerre et quae indigna erant offerebant, cum iniqui actus non sacrificiis redimantur, sed lamentatione et misericordia.

Unde dicit Dauid cum peccasset: si uoluisses, sacrificia dedissem utique; holocaustis non delectaberis. sacrificium deo spiritus contribulatus, et cor contritum et humiliatum deus non despicit. denique dicit Samuhel ad Saul, qui, cum contemsisset praeceptum domini, sacrificio deum putabat posse placari: non enim, inquit, uult deus sacrificium magis quam audiri uocem suam. et scriptura dicit: misericordiam uolo quam sacrificium, quia, cum iniusti essent et inmisericordes, oblationibus propitium deum fieri arbitrabantur, sicut et nunc quidam spernentes iustitiam oblationibus laudari se putant. bona ergo oblatio, si seruetur iustitia et non neclegatur misericordia, quia quod nobis petimus et aliis praestare debemus.

CIIII. DE EUANGELIO LUCA.

Sciens dominus bellum Iudaicum aduersus se futurum dixit discipulis suis ut gladios sibi pararent. quo facto cum coeptum esset bellum duce Simone Scariote, uidens Petrus [*]( 4 Ps. 50, 18. 19 9 1 Beg. 15, 22 11 Os. 6, 6 ) [*]( 1 exprobrantur M (corr. ezprobrabantnr) exprobantnr OA exprobrabantor P ini.que M iniqui N 2 audebaot] agebant P indigne CN indignf FB offerebant (e alt. m ras.) N inique C 4 peccasse C sacrificiom PX 5 dilectaberi N 6 et om. P 7 spernit CNX 8 ad] et C qui cum] qui PB quitcam (cam m. rlc. t. l.) M 9 dei P placeri G placere (corr.) A 10 aadire CNFO 11 scriptnra* N intcr uolo et quam M m. ree. add. t. I. magis 12 oblectationibaa MCNX (corr. NAB) 14 spernantes (corr.) C oblectationibus MONX (eorr. NB) orgo] ergo est POA est ergo CNFB 15 ablatio M ob- lectatio C iastitiam (corr.) N 16 et om. GA 17 eaaangelio N loeae PX add. dixit iesos discipulis suis nt gladios sibi pararent GA 18 indaieam bellum P 19 dixit om. P gladio FB quo.. cum eeeptum] coneeptam Jf (corr. m. rec.), CN 20 symone PNF simoni X ecarioten (corr. scariothen) M, (eorr. scariote) N scariothe C scariothen F scariothes O, (exp. et eraa. alt. s) A schariothen B ) [*]( 15* )

228

apostolus insurgentes hostes, protulit gladium et amputauit auriculam serui sacerdotum. tunc dominus dixit Petro, ut reconderet gladium in thecam suam: omnis enim, inquit, qui accipit gladium, gladio peribit. ut quid parari iussit. qui prohibuit percuti, reum etiam mortis designans eum, qui percusserit gladio, cum non utique iniuste uideatur apostolus percussisse? quantum pertinet enim, percussit eum quem contra se armatum uidebat. resistere enim debuit ingratis seruis et ad dominum necandum armatis.

Si singula membra inspicias causae, cuius uis patefieri rationem, inuenies et alia quae requiras his dictis. quid enim opus erat, ut hic, qui spiritali fretus erat uirtute, gladios iuberet parari carnales et, qui prius in uia iusserit nec peram ferri nec pecuniam nec uirgam, nunc iuberet haberi, quae prius prohibuit?

Incipiamus igitur, cur gladios iusserit parari et caedi prohibuit, explanare. non solum enim inimicorum, uerum etiam ipsorum discipulorum suorum causa ad superuenturum bellum arma procurari praecepit. noua enim et mirabilis res futura erat, ut hic, qui noua et inaudita signa faciebat, sic subito humiliaretur, ut et uerberibus subiceretur et morti. : ne ergo uelut inpraescius haec pati uideretur et a quo forte uirtus recessisset, haec omnia sic praedixit, ut non dubitaret [*](3 Matth. 26, 52 4 cf. Luc. 22, 36 13 cf. Matth. 10, 9. 10. Luc. 10, 4\' ) [*]( 2 sacer (corr. m, rec.) M. iesug GA 8 recordaret (corr. m. rec. 8. I. remitteret) M recederet X (cort. A recideret, m2 reponeret) 4 accipiunt P incipit (corr. m. rec.) M accepit X peribunt P qui P ó percutere X reeum (corr.) X eum X morti GA eum (corr. tn. rtc. enim) M om. GA 7 enim pertinet P «nimj euin (corr.) M enim ad petrum X 8 uid.ebat M 9 deum PA deum c (c eras.) C negandum MX armatum P 10 ai ungula] add. enim GA pati fieri CFB patifueri X 11 requir.s (a a: ras.) M - 12 gladio .CXFB sjoberet (o fort. corr. u) .C si haberet FB 14 qui. VXX 17 prohibuitj prohuibuit X; uix legendum prohibuerit .. ecplanare M 18 ano. rum. C 19 praecipil C.... )

229

de his, sed praescius contra haec se pararet et, quia uoluntate humiliatus est, non resisti acrius inimicis iuberet in tantum ipsum se esse qui fuerat ostendens, ut iam detentus aurem quae abscisa fuerat restitueret, (et) ut quod gladio operante deciderat redderet. non quasi carnalis utique medicus, sed quasi corporis conditor opus suum truncatum refinxit. nec enim possunt medici abscisa corporis membra reparare. ut autem dei uirtus non deminuta in illo, sed ita ut fuerat inesse uideretur et illud firmaret quod dixerat: potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo iterum sumendi eam, hac ergo causa gladios parari, non tamen iussit occidi.

Nunc illud superest, quare contuens factum apostoli Petri eum, qui gladio usus fuerit, gladio dixit perire, cum non iniuste percussisse uideatur. nam sicut significatur in Luca, ipso domino permittente percussit et sic prohibitus haec audiuit. ideo etenim permissum est, ut et uindicare se posse uiderentur, sed nolle, et ut uirtus ostenderetur in eo manere, in quo fuerat, ut in utroque uindicare se posse non ambigerentur, inimici uero pro certo haberent datam sibi ab eo potestatem, ut haec facerent. non enim uictus apparebat, sed tradens se uoluntati eorum. quare ergo sententia data est, ut qui accipit gladium gladio pereat, nisi quia nulli licet excepto iudice gladio quemquam occidere ? apostolo autem Petro usque ad hoc permissum est, quod dolorem faceret, non quod occideret. hoc enim audiens, ne iterum percuteret, [*]( 9 Ioh. 10, 18 15 cf. Luc. 22, 49. 50 22 cf. Matth. 26, 52 ) [*]( 1 se pararet} repararet M 4 et addidi 5 diciderat F, (id m2) B redderet (corr. m. rec. redderetor) M carnales M (corr.), N 6 refinzit] ae (corr. -m. rec. s. I. aic) finxit M 7 membra corporis P 8 diminuta PNQA 10 iteram habeo inueniendi P 11 h(a)ec CN (corr.), FB 15 innate (corr.) M iuste NF (corr.), G 16 ipsa (corr. m. rec. ipse) M et] nt P sit N 18 uiderentur (corr. uideretun JlÅ 19 ut] m (add. 8. I. m. rec) M 20 certum X 23 quia] cui CNFB 26 audiens (m. rec. a. I. audiuit) M )

230

didicit praeterea, quia Christianis iam factis occidere non licet in misericordia enim positis lege iuris mundo crediti uti non liceat aspere. illud autem quod ante euntibus in uia discipulis mandasse uidetur, ut nihil tollerent in uia, pacis est causa et gratia uirtutum et adfabilitas doctrinae. quid enim opus erat tollere aliquid in uia, quibus signorum causa omnia offerenda erant? adubi autem tempus, quo se pati permisit, aduenit, propter quod rixa magis bellum inminebat, armatos iubet esse discipulos, non ut repugnaret qui pati uolebat, sed, ut dixi, et praescium se huius rei et in potestate habere passionem suam ostenderet, humiliaret autem se humanae salutis causa, quod suo loco dicetur..

CV. CONUENIRE EUANGELIUM CUM PROFETIA.

Cum in primo aduentu domini praedictum sit, quia contenebraretur sol in passione eius eadem hora qua factum probatur - id est meridie; sic enim scriptum est in Amos profeta: et erit in die illo, dicit dominus, occidet sol meridie et contenebrescet super terram dies lucis —,. illo ergo die a sexta hora contenebratus est sol usque ad horam nonam et ita completa est profetia supra dicti profetae. imago enim huius rei, quae futura est in aduentu domini secundo, in passione domini est ostensa, quia in fine, cum coeperit dominus aduenire ut iudicet mundum, soluentur . luminaria ab officio suo dicente domino: in illis diebus [*]( 17 Am. 8, 9 24 Matth. 24, 29 ) [*]( 1 dicit M (eras.), CNX 2 iuris (ria w ras.) C credidi CX 3 licet P uiam P discipali P 4 tollerant (corr.) N 5 affabilitas PG 6 uiam (m eras.) M 7 at ubi Po. adhubi N quos (corr.) C 8 bellum (corr. m. rec. bello) M 9 esae om. QA 10 et pr.] num ut scribendum ? praetium M po..teвtate N 13 connanire* N cum (u in ras.) M propheta MFB prophetie C 14 qui C 15 qua (add. s. I. m. rec. passus eat) M 17 illo die P illa die ex die illa X occidet MC occidit cet. sol om. N 18 contenebrescit codd. 20 eat om. X dicta P 21 immago M enim om. CNX 23 cum coeperit] con caeperit M. )

231

sol contenebrabitur et luna non dabit fulgorem suum. quod quidem et Iohel profeta non praetermisit, ut, cum a Iohel significatur. sine dubio impleri credatur. ita enim dixit: sol conuertetur in tenebras et luna in sanguinem, priusquam ueniat dies domini magnus et manifestus. hoc, quantum apparet, secundo aduentui magis congruit; tunc enim aperte manifestabitur omnibus sic dicente scriptura: tunc uidebit illum omnis oculus et plangent se super illo omnes tribus terrae et qui illum cruci fixerunt.

Itaque si in utroque aduentu hoc continetur, quia sol contenebrabitur illis diebus, qui dies ille est, quo ampliari solem et lunam cecinit scriptura? ait enim inter cetera Eseias dicens: eritque super omnem montem excelsum et in omni loco excelso aqua perambulans in die illa, cum perierint multi, cum ceciderint turres. et erit lumen lunae ut lumen solis; et lux solis erit septiens tantum in die, cum sanabit contritionem populi sui et cetera. qui dies potest intellegi, quo promisit se dominus sanare contritionem populi sui? hic, opinor, est dies, quem pater Iohannis Zacharias ostendit dicens: benedictus est deus Israhel, quia uisitauit et fecit redemtionem plebi suae et erexit cornu salutis nostrae in domo Dauid pueri sui, sicut locutus est per os sanctorum [*]( 4 Ioel 2, 31 8 Apoc. 1, 7 13 Eaai. 30, 25. 26 20 Luc. 1, «53-72-. ) [*]( 1 fulgorem] lumen PCNX 2 prophete C 3 ita enim] iterum N 4 lanam (corr.) C 5 ueniet M (corr. ?), C 6 hoc] o C aduentu O, <corr.) A magnis Y congro.it M 7 enim aperte manifestabitur omaibuB sie dicente scriptura tunc om. P apertum manifestabitur omDibus (eovr. omnibuB apertum maniCestabitnr) N sic om. X 8 eum X oculi N 9 illo] illum CN eum X omnes tribus terrae et qui illum on P 11 illi FB amptiare Y 12 aitj ut N 14 aqaaj aquo X 16 lanae om. (add. m. rec. s. l.) M ut] et NX solis alt.] soli X 18 qui] quia X 19 hoc CNX opinor est] opinorem FB diem MN 20 est om. X dominus deus X 21 qui P plebis PCX. 23 lotus M-)

232

profetarum suorum, qui a saeculo sunt. et liberauit nos ab inimicis nostris. et de manibus omnium, qui oderunt nos, ad faciendam misericordiam cum patribus nostris. et Simeon inter cetera: hic positus est, inquit. in ruina et in resurrectione multorum in Israhel. haec .<ruina> est scribarum et Farisaeorum et principum Iudaeorum, quos profeta significauit in \'turres\'.

His ergo per incredulitatem ruentibus alii surrexerunt credendo, qui prius uidebantur infirmi et aegri per neclegentiam. unde saluator: in iudicio, ait, ego ueni in hunc mundum, ut qui non uident uideant et qui uident caeci fiant, ut qui per legis culturam et peritiam lumina uiderentur per incredulitatem caecarentur, caeci uero, id est inperiti uel publicani, uiderent, dum crederent. quorum infirmitates profeta saluatorem portaturum praedixit. itaque hoc tempore saluatoris factum est, sicut legitur in euangelio, quia ipse infiimitates nostras accepit et uulnera nostra curauit.

Quae quidem omnia in passione saluatoris consummata et adimpleta sunt; sic enim salus humani generis tam apud superos quam apud inferos et redempta est et firmata, quia profetia Zachariae supra dicti utrumque conprehendit. et hic enim £ apud superos liberati sunt a contritione inimicorum interuentu misericordiae et illic apud inferos, cum erepti sunt de tartaro. cuncti enim, qui sperauerunt in promissum Christum, exspectabant aduentum eius, ut deuicta morte liberarentur de inferno. [*]( 4 Luc. 2, 34 7 cf. Esai. 30, 25 10 Ioh. 9, 89 15 cf. Esai. 53, 4 17 Matth. 8, 17 ) [*]( 1 suarum NF qui] quia N 2 manu X 8 miaericordiam (corr. misericordia) N 4 Bjmeon N 5 roina (corr. m. rec. ruinam) M ruinam C (corr.), NGA resurrectione (corr. resnrrectionem M. rec.) Jf mortuoram M in om. FB 6 principium NG (eorr.), B (corr. m2) 7 turris G, (corr. turribus) A 8 incredalitate N incrudelitatem GA 12 cultorem C culturum N lumine N 14 uiderint CNFB 17 infirmitatis N accipit C 19 passionis N 21 propheta X 22 zacharia (\' 25 qui sperauerunt] disperauerunt FB desperauerunt GA 26 nt] et i* )

233

unde dixit: ad faciendam misericordiam cum patribus nostris. si quis autem salutem hanc etiam in secundo aduentu contineri intellegat, in utroque tamen aduentu, maximesecundo, sol conuertetur in tenebras et luna non dabit fulgorem suum. quo modo ergo augeri solem et lunam die, quo uisitabit dominus populum suum, aduertemus, quando utroque in tempore, quo coepta liberatio populi et adimpleta est, solem et lunam non minui, sed contenebrari legamus? nisi plane solem et lunam sanctis conparatos intellegamus, sicut alio in loco legimus sanctos luminaribus exaequatos Paulo apostolo praedicante, quia inter ceteros homines sancti in hoc mundo uelut luminaria uideantur, et in euangelio: tunc iusti, inquit, fulgebunt sicut sol. dominus enim opera iusta lumen appellat; sic enim ait: luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uidentes opera uestra bona magnificent patrem uestrum, qui in caelis est.

Hi ergo, qui omnibus suis derelictis dominum sequuntur iustitiae et sanctitatis causa soli et lunae conparantur septiens honorati, sicut dicit dominus: nemo est qui relinquat domum aut uxorem aut filios aut agros, qui non recipiat septiens tantum in hoc saeculo. qui ergo ad praesens septiens honorantur, potest intellegi, quia et in futuro septem partibus clariores ceteris futuri credantur, ut resurrectio eorum soli conparetur ac lunae; ceterorum uero sicut [*]( 1 Luc. 1, 72 4 Ioel 2, 81. Matth. 24, 29 6 cf. Lac. 1, 6* \' 11 cf. Phil. 2, 15 18 Matth. 13, 43 14 Matth. 5, 16 19 Luc. 18, 29. 30 ) [*]( 2 siquae C 3 contenere N 4 in ante secundo add. M 5 fulgorem] lumen P auge N 6 uiaitabit PN uiaitauit cet. aduertimua P aduertemur (corr. m. rec.) M 7 concepta P coepti N et om. M impleta P 8 lunam sanctis P 9 luna N sanctis- 1r conparatis M (corr. m. rec.), CNX 10 in alio N in] om. C (add. 8. l.), FB et. G et (eras.) Å 11 ceteros] hos CNX 14 luoeat (at in ras.) C 15 ut] et C 16. et post bona add. P 17 hic P hii cet. (corr. CA) 18 causae C 19 relinquant (corr.) M relinquet CX rclinquid N 20 agrum PX \'21-recipiet CNX 22 honorant CNX qui C et om. MB 24 conparatur CNX )

234

stellae sunt. claritas ergo sanctorum, quae hic septiens bono. ratur, in resurrectione aliud septiens consequitur. ut qui hic claritatem lunae habet in futuro solis accipiat claritatem et qui hic soli conparatur septiens tantum futurus credatur accipere.

Profeta ergo Eseias solis et lunae conparatione sanc- s torum merita augeri praedixit, nec inmerito. si enim ipse dominus (801 iustitiae) dictus est, sancti autem similes ei erunt Iohanne apostolo dicente: cum enim apparuerit, inquit, similes ei erimus, conuenit sanctos in sole significatos. septem tamen partibus maiorem solem quam lunam profeta supra dictus ostendit. quando enim lunam sicut lumen solis futuram ostendit, solem autem septiens tantum, ad modum utique solis septiens lunam augeri significat, ut talis sit qualis sol. quamuis sanctorum ratio hic uertatur, sub hac tamen causa luminarium ex parte prodidit quantitatem, ut post crementum solis ac lunae tantum iterum maior sit, quantum erat sol, ut, quantum in praesenti distat sanctus a sancto, tantum distet et in futuro post remunerationem.

CVI. DE LIBRO GENESIS.

In principio fecit deus caelum et terram. si caelum in principio fecit et terram, caelum autem firmamentum est, sicut in subiectis apparet, non est uerum, quia prior lux facta est et sic firmamentum; aliud enim caelum significare non poterat, quia facturam mundi describit deo operante perfectam. propter quod enim diuersis opinionibus homines fallebantur [*](7 Mal. 4, 2 8 1 Ioh. 3, 2 20 Gen. 1, 1 ) [*]( 2 in resurrectione aliud septiens om. P sequitur X 3 lanae babet in futuro solis accipiat claritateOl om. P luna CX 4 solem X futuris PX accipere om. P 7. similis N ei erunt] egerant C 9 similis ex 10 tamen) tunc C 12 fnturam M septiem FB 14 ner«*tur (add. ta a. ras.) M 15 perdidit X 17 quantum pr.] quam G qua (add. ntum s. I.) A praesente G, A (corr.) 22 sicut ,-est om. (add. inf. mg.) (\' 23 sic om. P 24 disscribit M discribit (\' (corr.), NX perfecta XX 25 quot X )

235

in causa mundi, Moyses deo se inspirante ostendit quae esset ratio mundi. quibusdam enim uidebatur initium non habere; aliis initium quidem habere, sed ab angelis quibusdam fabricatus esse; nonnullis uero factus similiter, sed a Sacla quodam, qui esset deus potestatis aduersae; pauci autem de origine ueritatis traducem sequentes deum opificem eius adserebant. horum ergo causa diuersitatis, qui falsa opinione trahebantur,. coactus est Moyses quae esset causa huius uera ostendere, ne filii Israhel erepti de potestate Aegyptiorum, a falsa tamen intellegentia eorum liberati non essent. ipsi enim inter ceteros magis erroris studium sequebantur; hi enim antiquitus prae ceteris uanae filosofiae operam dabant. denique Moyses, per id quod a filia Faraonis adoptatiuus uidebatur, eruditus est omni sapientia Aegyptiorum.

Quid ergo est quod dicit: in principio fecit deus caelum et terram? si enim firmamentum) non significat secundum quod supra ostendimus, uideamus quid dicat. arbitramur, quia Moyses, ut omnem errorem inferioris creaturae auferret et inpensarum facti mundi, in principio substantias ipsas, quibus mundus constat, factas esse significauit, quia, si hoc tacuisset, aeternae forte putarentur esse substantiae deo iugabiles aestimatae, ut qui huius rei testimonium recipit ambigere non possit factum esse mundum, quando substantias, quae ad inpensam mundi profecerunt, initio subiectas fatetur. igitur in principio fecit deus caelum et terram, id [*](13 cf. Ez. 2, 10 Act. 7, 22 15 Gen. 1, 1 25 Gen. 1, 1 ) [*]( 2 aidebantar (corr.) C 4 similiter factus C factns] factis X aJ an (corr.) M s(a)ecala CXX u essetj est et X aduersa C 7 ergo causam (ergo cau in ras.) X diaersatis M 8 est om. G Â uero CNF, B (corr. neri) 9 ostendit P 11 errores G, A (corr.) hii PCXX 12 filo*sophi»« (h est 8. I.) C filosophiae (cwt -o) XX 13 adobtatinns S, (corr. adobtiuus) A adoptatus P 14 omnia M omne X 16 non om. X 17 quid] qui C 19 auforet C 20 factua GA 22 recepit GA 23 posse GA 24 inpensa CX pensa X (corr. A inpensa) sabiectns CFB. )

236

est supernam et infernam substantiam. superna est, qua constat caelum; inferna autem concretio est quaedam faeculenta. quae profecit in aridam, quae dicitur terra, et tenebras. unde dicit in Eseia profeta: ego deus, qui feci lucem et creaui tenebras, hoc est aquam, tenebras et terram.

His ergo creatis simul substantiis ante tempora — tem pora enim sub firmamento sunt; firmamentum enim, sicut quibusdam uidetur, glacies est aquarum et ideo firmamentum dicitur, quia concretis diuinitus aquis firmatum est, quod ab occulendo uel celando appellatum est caelum. itaque propter quod aqua maius est elementum, prior est significata et quia pars eius profecit in cameram mundi; terra autem pauimentum est. quae quidem et Dauid per spiritum sanctum creata fatetur; aitenim:et aqua, quae super caelos eat, laudet nomen domini, quia ipse dixit et facta est, ipse mandauit et creata est —, post haec ergo elementa ante conpaginationem mundi fecit deus lucem, ut opera eius in luce procederent, quae lux modo disposito cursum diei expleuit. et facta est nox iuxta diei modum, quae similiter impleto modo spatii inluminata est aduentu luminis matutini, et sic impletus est primus dies, cum coepit secundus; nox enim diei deputata est, ut simul dicantur unus dies. propter quod enim subiectae sunt tenebrae [*]( 4 Esai. 45, 6. 7 14 Ps. 148, 4. 5 ) [*]( 1 qug (corr.) M 3 proficit NX terram (corr.) X 4 fecit M creauit M, C (corr.) 5 uerba hoc eat... terram, quae in codd. paulo infra lin. 6post substantiis leguntur, huc transpomit Engelbrecht aquam (m eras.) M terram (m eras.) M 6 substantia CNX 8 glaties MC gladies FB gladius GA 9 concreatis (corr.) iVconcretus X firmamentum PCNX firmamen mentum (men pr. eras.) M 10 appellatum eet] appellant X 11 quod om. (add.) MC aquam P aqua (corr. qua, in mg. m. rec. terra) M inagius (corr.) C ante est alt. s. I. m. rec. non M significata (,n. rec. add. s. I. est) M 12 proficit G, A (ex profecit) 13 est om. CNX per om. CNX (add. A 8. I.) 14 aquae NX sunt MX laudent CNX 15 ipse aU. om. PCNX 17 ut] et V lucem P 18 mundo P dispoeita GA die GXJi diem B et om. PCNX 19 eimpliciter GA )

237

lumini, auctoritate carent, ne possint numerum facere. triginta etenim dies una luna appellatur, cum secum habeant et noctes. itaque lucis ministerium, quo spatium consummat sibi decretum, dies nuncupatur; tenebrarum autem substantia, antequam inluminetur, nox appellatur. spatium autem illud, quod inter occasum et ortum est, nox est. non enim tenebrae faciunt noctem, sicut et lux diem, quia tenebrae manent in sua natura. lucis autem accessus facit diem et decessus noctem. non inmerito ergo subiecta est nox diei. -

Luce igitur facta et cursu duodecim horarum impleto totidemque et noctis spatio peracto aequinoctium fuit in primo die. et exinde coepit dies increscere super noctem tribus scilicet mensibus, qui sunt tempus ueris. ex eo deinde augmento BUO minuitur dies aliis mensibus tribus, qui sunt tempus aestatis. et iterum fit aequinoctium, ita ut ex eo nox increscat super diem aliis mensibus tribus, qui sunt tempus autumni. et incipit iterum nox de magnitudine, qua supergreditur diem, minorari usque ad finem quarti temporis, quod est hiemps. et fit aequinoctium primi temporis, quando deus mundum creauit, qui dies intellegitur esse XI Kl. Apr., quando primus dies paschae est, id est primus dies primi mensis. in lege enim mandatum est, ut decima die primi mensis uespere praepararent se ad pascha faciendum quarta decima mensis die. id est ab undecimo. iam enim uesper decimi diei in [*]( 21 cf. Ex. 12, 3 23 cf. Ex. 12, 6 ) [*]( 1 auctoritati N 2 appellantur N et om. CNX noctes (noc in ras.) N 3 consumat PCX 4 dies om. X non cupatur M (corr. m. rec.), N nancubantur (corr. nuncopantur) C 8 et om. X 9 Bubicta N 10 cnrso N 11 quej quae MFB que (corr.) N et om. X spatium N 13 deinde] de add. P aucmento C (corr.), N (exp. c), F 14 minuetur M 15 ut] et (corr.) C 16 quib (corr.) M 17 quas M IQpragreditur X 18 quarto N 20 qui] quid CN (corr.), F quandoest (pr.) in ras. M 21 est pr. om. V primus] primi P 22 ut dccima] ut undecima P undecima X 23 faciendam B 24 undecimo] XI o (o cras.) M : ).

238

undecimum lucet, ut ab XI Kl. Apr. initium esset primi mensis. in principio etenim facta luna fuit quarta decima, quia omnia plena sunt facta; adde et triduum a decima uespere, et hi sunt tres dies ante luminaria qui fuerunt, ut XI Kl. Apr. factus sit mundus, quia numerus lunae ab undecimo uenit ad quarto. decimum, cui paschae primus mensis integer est adtributus, ut in pascha die sollemni neque extra XI sit Kl. Apr. neque extra lunam quartodecimam, quia undecimo mundus factus est. quarta decima autem luna maiore lumine clarior factus est.