Pseudo-Augustini Quaestiones Veteris et Novi Testamenti CXXVII

Inter principium ergo et claritatem, qua inluminatus est mundus, saluator noster et passus est et resurrexit. quia quarta decima luna passus est et primo die resurrexit, qui ideo \'dominicus\' dicitur, quia ipsum fecit, qui multiplicatus menses facit et tempora et annos. ut autem uno adque eodem modo minime celebretur, cursus facit lunae in detrimentis et crementis.

Terra autem erat inuisibilis et inconposita. manifestum est, quia terra, postquam facta est, inuisibilis erat et inconposita. tegebatur enim aquis, ideo erat inuisibilis; inconposita autem ideo, quia, cum esset fluxa, non erat apta ad culturam.

Et tenebrae erant super abyssum. tenebras dicit fuisse super abyssum, id est super inmensam ex omni parte aquam.

Et spiritus dei superferebatur super aquam. [*]( 13 cf. Apoc. 1, 10 17 Gen. 1, 2 22 Gen. 1, 2 25 Gen. 1. 2 1 undecim C undecimum (alt. m eras.) N undecimo X 3 tridam C (corr.), NX hii 1JCNX 4 qui] ... M undecima C XI (o s. l.) G factus sit-sit (IMI. 7) om. N 5 quartum decimum PCNGA 7 in om. X undecimum PCN XI * (o add. m. rec. s. I.) M undecimo X Кl. Apr. sit N 8 quartodecimam scripsi quartam decimam PONX quarta (corr. m. rec. quartam) decimam M undecimum P factus est mundus P 9 maior CNX 10 quia (exp. i) M 11 et pr. om. X qaia-resurrezit om. (add. mg.) M quarto (corr.) C 12 deciao (corr.) C et om. CNX qui] quia P 13 multiplicatos X (A csrr.) 14 fecit PCNFB 15 celebratur CNX fecit (corr.) CG et crementi! om. P 23 fuisse om. X 25 ferebatur PG, (in ras.) Å superferabatur C )

Idcirco autem hunc (dei spiritum\' dicit, non quia sanctum hunc intellegi uult spiritum, sed cum super creaturam hylicam spiritalia uult intellegi, totum autem dei esse significans dei hunc, qui super aquas ferebatur, spiritum uocat, ut prauam adseuerationem conuellat, qua quidam utuntur dicentes aliquid esse quod non sit dei. nam nec ordinis nec rationis est, ut super aquas spiritus sanctus fuisse dicatur, quia super omnem creaturam est. quod enim de deo est, super omnes potestates et principatus et simul super omnes potentias spiritales est. non moueat autem mentem alicuius, quia dei spiritus dicitur, cum constet omnia dei esse. ait enim deus inter cetera facturus diluuium: non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quia sunt caro, et in Ezechihel inter alia: haec dicit dominus ossibus istis: extendam super uos cutem et dabo spiritum meum in uos et uiuetis. numquid haec ad officium spiritus sancti pertinent et non ad animam? spiritus ergo hic dei est quidem, sicut cetera, hylicarum tamen moderator est substantiarum; ipsius ordo est his. praeesse. [*]( 15 cf. Eph. 6, 12 19 Gen. 6, 3 21 Ezech. 87, 5. 6 ) [*]( 1 spiritns CN S gpiritum autem (m aut in ras.) N 4 dei erat Ar 7 awbtnfl GA et om. P 9 intellege N hilicam CNX 10 spiritaliter N ease ØfII. P 11 ut] et C 12 quia X quidem CX 1S sit.. C 14 foiwje om. P 16 et alt.] eat P spitttalil ONX. 17 «M P spirituB dei GA 18 cooetat CN 19 faturus (corr. m. rec.) M dilluuium M 20 caro sunt PX in] i FB om. GA efaiexachiel (e pr. eras.) M ezechieel CNX ezechiel G hiezechiele P 24 hiticaram CNX 25 moderatus CX moderatur N ipeius] enim add. PN odor X eat alt. eras. N )

Luce igitur facta et cursu diei moderato et peracto secundo die fecit firmamentum, id est caelum, ut lux intra firmamentum. moderaretur diem, ut esset quasi lucerna in domo. hoc itaque firmamentum factum est ex supra dicta aquae substantia. nunc enim conpaginatur in specie mundus, ut de confusione rerum discretis substantiis singulae partes aptarentur, quae ad membra mundi proficerent. substantiae enim, quas primum factas diximus, inpensae sunt mundi et ideo mundus dicitur, quia res ab inuicem separatae, quae erant confusae et in speciem productae, mundum fecerunt uocari, cuius in fabricam profecerunt. firmamentum ergo, id est caelum, factum est in medio aquarum, ut diuideret inter aquam, quae erat supra firmamentum, et inter aquam, quae erat sub firmamento, ut dei uirtute in medio aquarum consisteret firmamentum sub se et intra se et supra et circa se habens aquam, ut esset concauum de foris et intra munitum, ne aquae siue exteriores siue interiores . penetrarent concauum eius, ut esset quasi domus munita adque firmata, ut securi essent habitantes in ea.

Tertio die iussit congregari aquam quae erat sub caelo, hoc est intra capacitatem firmamenti, in congregationem unam, ut appareret arida, quae est terra, et factum est sic. exhausta enim latitudine terrae factum est uelut alueum, in quod demergeretur omnis aqua, quae erat intra firmamentum, et tunc apparuit arida. recedente enim aqua necesse erat appareret terra facta uisibilis, quae prius fuerat inuisibilis. tunc arida appellata est terra et [*](11 cf. Gen. 1, 7 19 cf. Gen. 1, 9 26 cf. Gen. 1, 10 ) [*]( 1 et om. C immoderato C inamodorato N inmoderato X 2 inter P in terra CNX 4 aquae] adque (eras. fn. rec.) M substantiae G subBtantie (corr.) A 6 singules P 7 factus (corr.) N 12 uideret X supra firniamentum et inter aquam quae erat om. P 13 firmamentum (corr.) C 14 confiteret X aub ae firmamentum P 16 monitum X exterioris C (corr.), NX interioris C (corr.), NX 20 coelo N (sic) 22 latitudinem (m eras.), M altitudine P 23 quae] qua XFB, 24 re* -pedenti CNX 25 aqua om. P . apparere MGA. terram . GA uisibilis (a alt. eras.) M . \' )

Quarto iterum die iussit deus fieri luminaria in firmamento caeli, ut luceant super terram: luminare maius in inchoationem diei et luminare minus in inchoationem noctis et stellas. haec ad conceptum et natiuitatem et ad nutrimenta pertinent eorum, quae gignuntur in mundo, et ad signa temporum certis titulis necessaria nec non et ad ornatum totius mundi. sicut enim ad ornatum domus pertinet, si camera eius habeat auro distincta laquearia, ita et mundo ornatum praestant stellae diuersa luce fulgentes. luci itaque, quae facta est prior, est additus splendor solis, ita ut conexa sint haec et indiuidua; nocti autem, quae erat tenebrosa, datum est luminare. et quia quarta decima fuit luna, quando facta est, sic ait: luminare minus in inchoationem noctis; facta enim tota nocte luxit. a parte ergo ad totum dictum est: in inchoationem noctis, quia non semper uespere lucet. luminare autem maius, quod solem dicimus, manet in initia diei, quia simul cum luce priore concretus est.

Tribus igitur diebus sine luminaribus his fuit mundus; non enim erant adhuc quibus proficerent officia eorum. adubi autem produxit terra herbam pabuli et ligna fructifera, necessaria fuerunt quae enutrirent uel conseruarent quae erant producta. quia ergo generatio omnis horum interuentu perficitur, [*](1 cf. Gen. 1, 11 3 cf. Gen. 1, 14 4 Gen. 1, 16 15 Gen. 1, 16 17 Gen. 1, 16 22 cf. Gen. 1, 12 ) [*]( 5 inchoatione CNX lumina (corr. m. rec.) S inchoatione alt. GA 6 noctis) d (eras.) noctis M \' 7 qui G, (corr.) A . 8 certis titulis] certitulig N 11 ordinatum P prastent N 12 est prior] prior est P additus est P additos est N 14 et] ut M (eras. m. rec.), CNX quarta decimal quadragesima 6r, A (corr. quadrigesime [corr. postea quarta decima]) 15 aic] sic (add. m. rec. 9. l. enim) M sicut C sic (add. enim s. I.) A 16 a parte] aperte M, C (corr.), NX ad om. M 18 quod] ut C 19 in om. CX initia (corr. m. rec. initio) M concretum est P concretus est (us est in ras.) N 20 liiis X 21 at ubi PNX ad (corr. at) ubi C ) [*]( L. Ps.-Aag. Quaest. teat. ) [*]( 16 )

Quinto deinde die aquas iussit producere reptilia animarum uiuarum et uolatilia uolantia super terram secundum firmamentum caeli; et factum est sic. et inter cetera: et uidit, inquit, deus quia bona sunt et dixit: crescite et multiplicamini. ideo autem adiecit: et uidit deus quia bona sunt, quia a quibusdam dicuntur mala esse, ut uel sic erubescant. quando enim deo et conditori suo placent, nulli utique debent displicere. nam solent dicere stulti: (ideo,\' inquiunt, uidit et placuerunt ei, quia ante nesciebat.\' o hebetes, quo modo nesciuit, qui quod uoluit, productum est? aliquis uult quod nescit? et qui potest facere, potest dici quia nescit quid faciat? et quod amplius est, non ipse fecit, sed iussit ut fieret; et quam iussit, non est huius uirtutis ut faceret? sed quia huic omnia possibilia sunt, iubente hoc quae non poterat coepit posse, ut ad huius laudem proficeret duplex enim uirtus est, ut insensibilem iuberet sensibilia producere.

Sexto uero die praecepit, ut produceret terra animam uiuentem, quadripedia et bestias terrae; et factum est sic et producta sunt. et uidit deus quia bona sunt, et ualde bona, quia omnia necessaria sunt.

Supra dicta igitur die dixit deus: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, et habeat, [*](4 cf. Gen. 1, 20 7 Gen. 1, 21. 22 8 Gen. 1, 21 17 cf. Matth. 19, 26 21 cf. Gen. 1, 24 23 Gen. 1, 25 24 cf. Gen. 1, 31 25 Gen. 1, 26 ) [*]( 1 haec P ne om. C (add. 8. I.), NX 2 si G, (corr. mS) B 3 non ambigantur quinto dein om. X 4 reptilium N 5 nolantia] om. P uolentia (corr.) C 11 dispicere N 13 ebetaa C nesciunt (corr.) C 14 qui (add. non s. I.) C 15 quid] quod P 16 fieret (corr. m. rec. fierent) M quam (corr. m. rec. quia) M (corr. tn2 quoniam) F (corr. quod) A 19 enim] ergo X insensibilem] sensibilem X 20 produceret C 21 terram (m eras.) M 22 sic factum eet GA )

Quid sit autem (ad imaginem et similitudinem\', quamuis alibi dixerimus, hic tamen locus et causa postulat ut iterum dicamus. patris enim ad filium uerba sunt dicentis: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, quamquam in omni opere utriusque intellegatur persona, dicentis et obaudientis. haec ergo imago dei est in homine, ut unus factus sit quasi dominus, ex quo ceteri orirentur, habens imperium dei quasi uicarius eius, quia omnis rex dei habet imaginem. ideoque mulier non est facta ad dei imaginem. sic etenim dicit: et fecit deus hominem, ad imaginem dei fecit eum. hinc est unde apostolus: uir quidem, ait, non debet uelare caput, quia imago et gloria dei est; mulier autem ideo uelat, quia non est gloria aut imago dei. similitudo autem dei haec est in homine, ut, sicut ex patre filius, [*](7 cf. Gen. 2, 7 10 cf. Gen. 1, 26 13 Quaest. 21 (p. 47, 27) et 45 (p. 81, 9) 14 Gen. 1, 26 21 Gen. 1, 27 22 I Cor. 11, 7 23 cf. I Cor. 11, 6 ) [*]( 1 super pr. om. P 2 deus om. P S ornatibna-omnibus om. (add. mg.) C 5 quae] qui codd. (corr. A) 6 ex aquis et terra om. (add. s. l.) C 7 discribitur CN 8 edoceret] et doceret P 9 homines N eum] enim N 10 factum alt.] factum eat P 14 dicentes (corr.) N 16 omni om. CNX dicentes N 17 oboedientes C obandieutes N hominem N 18 orientur X 21 enim P 25 ut sicot ex patre filiua similiter ex homine om. (add. mg.) M patri N similiter] et add. P ) [*]( 16* )

Quibusdam tamen uidetur omnia simul dominum fecisse. (si enim uerbo\', inquiunt, \'fecit, quare non omnia simul fecisse dicatur? nam hic hominum mos est, si partibus fecisse credatur.\' ad potentiam ergo magis dei proficere dicunt, si uno die omnia ab eo facta credantur. porro autem magnam prouidentiam in hoc opere et ordine contuemur. nam potuit utique simul facere cuncta, sed ratio multiformis prohibuit et sepositis his omnibus scripturae diuinae fides habenda est, quae dicit et saepe dicit, quia in sex, inquit, diebus fecit dominus deus tuus caelum et terram et mare et omnia quae in eis sunt. primo enim in loco sic debuerunt fieri, ut sentirent ac scirent quia facta sunt. quando enim non se omnia simul uiderunt sed unum hodie, cras alterum, cognouerunt initio se contineri nec posse aeternitatem suspicari, ubi se partibus inuicem recognoscunt. nam si omnia simul exstitissent, non esset eis sensus infirmitatis, sed putarent se non coepisse. quae enim uerbo dei subito simul existunt, non se fieri sentiunt, nisi aliud ante se aliud post se uidendo. et ne forte illud quod primum factum est putet se infectum maiora post se facta cernendo, hoc credit de se quod uidet in alterum potiorem. denique lumen, quod dies appellatur, ante se habet caelum et terram, id est aquam et aridam. cum autem ipsa aqua et arida et tenebrae confusa fuissent facta, aeternitatem sibi uindicare non poterant, quia nemo harum statum et [*](11 Ex. 20, 11 ) [*](2 eat facta GA 3 tamen] tunc C deum PNX 4 ei enim uerbo inquiunt fecit quare non omnia simul fecisse om. P uerba N 5 hoc P mors X est] est (add. m. rec. 8. I. ut) M 8 continemur N 10 est om. P 11 quia in] quam (corr. m2 quoniam) F,B quia GA 12 et om. ante mare N 14 quia] quare GA 16 se pr.] sem (corr.) N continere N 18 non alt.] nunc C 20 uiaendo X 21 illud] aliud X factum om. X est om. N maiore C 22 facat (?) M altero potiore M m. rec. 24 ipse (corr.) C 26 horum C otatuam C )

Praeterea, quia sex diebus opus consummatum, totius mundi aetatem in se continet, ut sex dierum opera sex milium annorum haberent figuram, quia, quod uno quoque saeculo futurum erat, sex dierum per ordinem operibus continetur: ut — puto quia prioribus saeculis tanta cognitio dei in terris futura non erat —, sine splendore anteriores dies uiderentur; ut autem ante hominem pecora fierent, quia ueteres nostri inculti et agrestes pecorum more uicturi erant; sexto autem die homo fieret, haec res fecit, quia sexto millesimo anno aduentus Christi hominem fecit, ne morti esset obnoxius; ut autem imago dei esset homo, quia dono dei coimaginari haberet filio dei dicente Iohanne apostolo: scimus autem, inquit, quia cum apparuerit, similes ei erimus. et uas electionis: coimaginati, ait, filio dei. arbor autem uitae, quae posita est in paradiso, imago fuit futurae gratiae dei, quae est corpus domini, quod qui edit, uiuet in aeternum. nam arbor scientiae boni et mali lex est data per Moysen, quae, cum cognitum fecisset peccatum quod prius latebat, dedit scientiam boni et mali. ostendit enim quid esset bonum, quidue malum. illud uero, quod septimo die requieuit ab operibus suis, hoc significauit, quia impleto sexto millesimo anno in septimo millesimo requiesceret cessante iam mundo ab omni opere saeculari. [*]( 12 cf. Lucret. V 929 sq. 14 cf. Rom. 8, 2 16 I Ioh. 3. 2 17 Rom. 8, 29 18 cf. Gen. 2, 9 20 cf. Ioh. 6, (51.) 58 cf. Gen. 2, 9 21 cf. Rom. 8, 20 24 Gen. 2, 3 ) [*]( 3 posteriora] potenciora P 5 consummatum est GA 6 operum (corr.) M 9 puto Engelbrecht puta codd. 11 haec (eras.) quia uete- ris C 12 egrestes C uictori C die] die nt P 14 essent M 15 haberet] adheret (corr.) C 17 uas] uoa C 20 edet P uiuit P 21 lex eat data-mali om. N 23 esset] et (corr.) C )

Quantum ad mundi rationem pertinet, tenebras ante legimus quam lucem. ea enim, quae ad mundi fabricam profecerunt quaeque simul facta uidentur, lumine priuata fuisse considerantur, id est aqua terra tenebrae, ex quibus conpaginatus est mundus, sicut continetur in Sapientia, quae dicitur Solomonis: ex materia inuisa, hoc est tenebrosa. et tenebras enim et aquam factam sacra uolumina ipsius domini uoce testanturper Eseiamprofetam: ego enim, inquit, deusqui feci lucem et creaui tenebras. similiter et per Dauid et aquas factas et terram firmatam super aquas spiritus sanctus ostendit. quod conuenit et euangelicae auctoritati et apostolicae traditioni, in quibus omnia facta leguntur et, ut nihil exciperet, siue quae in caelis sunt, ait, siue quae in terris.

In hac ergo parte, quae ad terras pertinet, ante tenebras legimus quam lucem. hoc, quantum ad ordinem lectionis pertinet, non quantum ad dignitatem; nam utique multo melior lux quam tenebrae. in mundi tamen ratione lux accepit nomen, ut appellaretur dies et tenebrae nox, sed hac scilicet ratione, quia, dum inluminantur tenebrae et praeterit lux, illud tempus. quamdiu redeat lux, dicitur nox et illud tempus, quo inluminantur tenebrae, appellatur dies. nox ergo cum dicitur, speratur futurus dies et, cum dies dicitur, speratur fore nox. cum uero [*](4 cf. Gen. 1, 2. 3 9 Sap. 11, 17 (18) 11 Esai. 45, 6. 7 13 cf. Ps. 135, 6 16 Col. 1, 20. cf. lob. 1, 3 18 cf. Gen. 1, 2. 3 20 cf. Gen. 1, 5 ) [*]( 2 ea om. P 5 fabricam mundi (om. ad) GA proficerunt X 9 inuisa (m. rec. 8. I. inuisibili) M est om. X 11 inquit otn. N 12 lucem] celum P creauit CN (corr.) 13 firmauit P 20 accipit C, (corr.) A 21 appelletur PCNX 22 praeteriit CX illud] illa ad C 23 reddat (corr.) M rediat C, N (corr.), FB radiat GA qui X 25 fore] futura P, (in. ras.) N )

Igitur, quantum apparet, subiecta est nox diei. nec enim, quia ante tenebrae leguntur quam lux, idcirco anteponendae debent uideri, quia et caelum ante solem est et tamen claritate maior est sol et terra ante hominem et pecora et cetera animantia et tamen subiecta sunt homini. non ergo idcirco nox praeferri debet diei, quia ante leguntur tenebrae, cum appareat et dignitate lumen tenebris et tempore diem nocti anteponi. sicut enim supra ostensum est, cum essent tenebrae, facta est lux.

Et appellauit deus lucem diem et tenebras appellauit noctem; et factum est uespere et factum est mane dies unus. nam nisi dies fuisset, nec nox; tenebrae enim erant, quae cum inluminatae sunt et praeteriit dies cursu suo peracto, factus est uesper. et cum post uesperum inluxisset, factus est dies primus nocte transacta, ut diem sequeretur nox. hoc et dignum est et ratione commendatum, ut inferior natura per omnia subiecta sit potiori.

Quo modo ergo nox ante diem dicetur, cuius nomen post diem legis? non enim appellata fuisset nox neque uesper, nisi [*](5 cf. Gen. 1. 2. 8 18 Gen. 1, 5 ) [*]( 2 enim (in ras.) N nOex N 3 sunt P 7 uesper P uespere CNX 8 et (eras.) N 11 tamen] tunc C 12 claritatom C magior (corr.) C 14 et ante tenebrae add. CNX 15 dignitatem (corr.) CN et tenebris C, N (eras. et), X tempora GA 18 et pr. om. C, N (add. m. rec. mg.), X 20 esset post nox add. N m. rec. mg. 21 inlumita C 22 uesper] uespere C nesper* N inluxisse C 23 requiretur C 24 indignam. C -dignum N indignum X et alt.] ut M 26 dicitur CNX 27 nespera C )