De qualitate igitur et substantia caeli satis est ea promere quae in Esaiae scriptis repperimus, qui mediocribus et usitatis sermonibus qualitatem naturae caelestis expressit dicens quod [*]( F ) firmauerit caelum sicuti fumum, subtilem eius naturam nec solidam cupiens declarare. ad speciem quoque eius abundat quod ipse de caeli firmamento locutus est quia fecit deus caelum sicut cameram, quod intra caeli ambitum uniuersa claudantur, quae uel in mari geruntur et terris. quod similiter significatur, cum legitur, quia caelum deus extendit. extenditur enim uel quasi pellis ad tabernacula, habitationes [*]( 1 Bas. 20 A (8 A) 5 Bas. 20 AB (8 BC) 11 Bas. 20 C (8 D) 18 Esai. 51, 6 Bas. 20 C (8 E) Isid. de nat. rer. 12, 2 21 Esai. 40, 22 Bas. 21 A (8 E) 24 Esai. 40, 22; 34, 4 ) [*]( 2 causae II (om. alt. et) 5 helementa C et (h exp. m2) G caelum II Carn. Diu. aer N, fort. caelum aer aqua, cf. p. 29 u. 11 6 terram C (m eras.) GP 7 repperies Cm3 Gm2 B lapidibus C (a in ras.) 10 demittitur GB dimittitur cet. 11 colligere (li ex le) m3 C m2 G possimus M et px (i ex e) et ml II possemus U\'M\' et m3 C m2 PS possumus B et m2 GV 13 negotium C (o m3 ex u) illam C 20 ipsi G (corr. m3) 22 uel exp. m2 G uel terris Uind. 23 ds Ililf dns eet. 24 habitationis (is ex es m2) CGP habitationisque M\' et ml 3t?t\' habitationesque MSB et tn2 UU\' ) [*]( XXXII Ambr. pars 1, fasc. 1. ) [*]( 2 )
18
sanctorum, uel quasi liber, ut plurimorum scribantur nomina, qui Christi gratiam fide et deuotione meruerunt, quibus
[*]( 11 A ) dicitur: gaudete quia nomina uestra scripta sunt aquis.
de terrae quoque uel qualitate uel positione tractare nihil prosit ad speciem futuri, cum satis sit ad scientiam quod scripturarum diuinarum series conprehendit quia suspendit terram in nihilo. quid nobis discutere utrum in aere pendeat an super aquam, ut inde nascatur controuersia, quomodo aeris natura tenuis et mollior molem possit sustentare [*]( B ) terrenam aut quomodo, si super aquas, non demergatur in aquam grauis terrarum ruina? aut quomodo ei maris unda non cedat et in latera eius sese loco suo mota diffundat? multi etiam in medio aeris terram esse dixerunt et mole sua inmobilem manere, quod aequabili motu hinc atque inde ex omni parte protendat. de quo satis putamus dictum a domino ad Iob seruum suum, quando locutus per nubem ait: ubi eras, cum fundarem terram? indica mihi, si habes [*]( C ) scientiam. quis posuit mensuras eius, si nosti? aut quis est qui superinduxit mensuram super eam? aut super quid circuli eius confixi sunt? et infra: conclusi mare portis et dixi: usque huc uenies et non transibis, sed in te comminuentur fluctus tui. nonne euidenter ostendit deus omnia maiestate sua consistere, non numero, pondere atque mensura? neque enim creatura legem tribuit, sed accipit aut seruat acceptam. non ergo quod in medio sit terra, quasi aequa lance suspenditur, sed quia [*]( D ) maiestas dei uoluntatis suae eam lege constringit, ut supra [*]( 3 Luc. 10, 20 4 Bas. 21 BC (9 A-D) Isid. de nat. rer. 45, 1 6 Iob 26, 7 14 Diels Dox. 559, 23 16 Iob 42, 7 sq. 38, 1 17 Iob 38, 4-6 Bas. 24 A (9 D) 20 Iob 38, 10 sq. ) [*]( 5 prosit («. m2 proderit) G prodest B speciem II Diu. spem K 6 conpraehendit C (e alt. ex i m3) 15 propendeat N 18 mensuras ed. Rom. (td μέτρα LXX) mensnram libri 19 mensuram 11 (aitapttov LXX) mensuras libri 21 portis C (r ex s m3) 23 non] in Uind. 25 accipit P m2 accepit P ml cet. aut 115 ut M et Gm2 B (in ras.) aut et W (et eras.) WIMI )
19
instabile atque inane stabilis perseueret, sicut Dauid quoque propheta testatur dicens: fu-ndauit terram super firmitatem eius: non inclinabitur in saeculum saeculi. non utique hic quasi tantummodo artifex deus, sed quasi omnipotens praedicatur, qui non centro quodam terram, sed praecepti sui suspenderit firmamento nec eam inclinari patiatur. non ergo mensuram centri, sed iudicii diuini accipere
[*]( E ) debemus, quia non artis mensura est, sed potestatis, mensura iustitiae, mensura cognitionis, quia omnia non tanquam inmensa praetereant eius scientiam, sed cognitioni eius tanquam dimensa subiaceant. neque enim cum legimus: ego confirmaui columnas eius, uere columnis eam subnixam possumus aestimare, sed ea uirtute, quae subfulciat substantiam terrae atque sustineat. denique quam in potestate dei sit terrae constitutio etiam hinc collige, quoniam scriptum
[*]( F ) est: qui aspicit terram et facit eam tremere et alibi: adhuc ego semel concutio terram. non ergo libramentis suis inmobilis manet, sed frequenter dei nutu et arbitrio commouetur, sicut et Iob dicit quia dominus commouet eam a fundamentis, columnae autem eius exagitantur et alibi: nuda inferna in conspectu eius, et non est morti inuolucrum. extendens boream pro nihilo, suspendens terram in nihilo, alligans aquam in nubibus suis. columnae caeli euolauerunt et expauerunt ab increpatione eius. uirtute mitigauit mare, disciplina strauit cetum, claustra autem caeli timent
[*]( 12 A ) eum. uoluntate igitur dei inmobilis manet et stat in
[*]( 2 Psalm. CIII 5 11 Psalm. LXXIIII 4 Bas. 24 A (9 D) 16 Psalm. Cin 32 17 Agg. 2, 6 19 Iob 9, 6 21 Iob 26, 6-8 24 Iob 26, 11-13 27 Eccl. 1, 4\' ) [*]( 1 peraiueret C (corr. m2) 2 firmamentum N 5 terrA C (5 ex a m2) 9 tanquam C m1 tamquam C m3 cet. 10 tanquam C tamquam cet. 13 suffulciat VN 14 susteneat C (corr. m2) quam (s. m2 quia) M quu (tn mg. m2 quia) 91\' qua 91 23 nihilo C nihilum cet. 25 discipHnam II (m eras. P) 26 strauit G m2 in mg. iV instruit II cetum V%\' coetum cet. ) [*]( 2* ) 20
saeculum terra secundum Ecclesiastae sententiam et in uoluntate dei mouetur et nutat. non. ergo fundamentis suis innixa subsistit nec fulcris suis stabilis perseuerat, sed dominus statuit eam et firmamento uoluntatis suae continet, quia in manu eius omnes fines terrae. et haec fidei simplicitas argumentis omnibus antecellit. laudent alii quod ideo nusquam decidat terra, quia secundum naturam in medio regionem possideat
[*]( B ) suam, eo quod necesse sit eam manere in regione nec in partem inclinari alteram, quando contra naturam non mouetur, sed secundum naturam, praedicent artificis diuini et operatoris aeterni excellentiam — quis enim artificum non ab illo accepit aut quis dedit mulieribus texturae sapientiam aut uarietatis disciplinam? — ego tamen, qui profundum maiestatis eius et artis excellentiam non queo
[*]( c ) conprehendere, non articulis me libramentis committo atque mensuris, sed omnia reposita in eius existimo uoluntate, quod uoluntas eius fundamentum sit uniuersorum et propter eum adhuc mundus hic maneat. quod apostolicae quoque liceat astruere auctoritatis exemplo. scriptum est enim quia uauitatiuanitati creatura subiecta est non sponte, sed propter eum qui subiecit in spe. liberabitur autem et ipsa creatura a seruitute corruptionis, cum gratia diuinae
[*]( D ) remunerationis auiarium.
[*]( 4 Psalm. LXXXXIIII 4 6 Bas. 24 CD (10 BC) 12 Iob 38, 36 20 Rom. 8, 20 sq. ) [*]( 1 ecclesiaste S ecclesiasten C et G m1 P V ecclesiastis C et G m2 ecclesiastes Cm3 cet. in om. N 2 innixa Henricus Schenkl enisa n (enixa G) nixa N 3 persiuerat C (corr. m3) 5 eius sunt omnes Diu. eius omnes sunt B finis C (-es m3) 6 laudant N\' ideo ovi. S, 8. u. m2 M 7 terra. C (m eras.) 8 regionem C (m eras. PV); sua add. Gm2 N sua V 9 inclinari C (ari w ras.) GPVS et (ri ex re m2) U\'B inclinare UM\'M non 8. u. M, sed eras., om. S et (in quo commouetur) B 10 artificis C (is ex es) 11 operatoris (is ex es) CP 15 disputatoriis IIB disputationis N\' disputaturum M (-us corr.) S (in mg. m2 disputatoriis) 19 liceat II licet N 21 subiecit eam in Tell. 22 gratia om. Diu., qui post remunerationis in mg. m2 add. claritas ) 21