Exameron
Ambrose, Saint, Bishop of Milan
Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.
quomodo etiam incorporei luminis t splendor possit esse corporeus? sed si quaeris splendorem dei, filius est imago dei inuisibilis. qualis ergo deus, talis et imago. inuisibilis deus, etiam imago inuisibilis; est enim splendor gloriae paternae atque eius imago substantiae. in [*]( E ) principio inquit ambulauerint deus caelum et terram. et factus est ergo mundus et coepit esse qui non erat; uerbum autem dei in principio erat et erat semper. sed etiam angeli, dominationes et potestates etsi aliquando coeperunt, erant tamen iam, quando hic mundus est factus. omnia namque creata et condita sunt, uisibilia et inuisibilia, siue sedes siue dominationes sine principatus siue potestates, [*]( F ) [*]( 1 Psalm. CIII 24 5 Bas. 17 BC (7 DE) 22 Ioh. 1, 1 25 Coloas. 1, 16 Bas. 13 AB (5 D) ) [*]( 3 ubique libri (factum ubique MS); exp. G m2 et ante otiose m2 8. u. add. utique; utique otiose Cant. 5 etiam IIN\'B eum lEIS 9 ful- O gur C fulgur U\' fulgor cet. societati C (corr. m3) uolumptate C (passim) 14 poterat esse G 15 incorporei 213/\' in corpore W (m2 incorporei) cet. 16 possit N 18 et G (s. m2 est) est N\' 19 inuisibilis inuisibilis (pr.) C 22 qui C (i in ras.). )
I In principio itaque temporis caelum et terram deus fecit. [*]( b ) tempus enim ab hoc mundo, uonlion ante mundum, dies autem [*]( C ) temporis portio est, non principium. et quamquam lectionis serie possimus astruere quod primo diem fecerit dominus et noctem, quae sunt uices temporum, et secundo die firmamentum fecerit, quo discreuit aquam quae sub caelo est et aquam quae super caelum, tamen satis sufficit ad praesentem [*]( 3 Psalm. II 8 8 Rom. 11, 36 ) [*]( 5 transibit CP et (corr. m2) G transit V transiit Tell. patre CGP 6 reuertit M\'S et ml CPM reuersa est B reuertetur Pm2 reuertitur C m2 M m2 cet. 7 maiestatem suam CPV. 8 romanus C et (-os corr.) G 9 ipsum sunt G (sunt 8. u. m2) 91\' (sunt s. u) ipso sunt M\' et (ipsum m2 a. ipso) 21 10 uolumtate C (passim) potestate. (m eras.) CP potestateip V 13 per ipsum per ipsum C 14 per ipsum om. II (s. u. m2 G) 15 ligabit C et (corr. m2) GP 17 uoluntate CGP 18 fecit deus G 21 aerie* (m eras.) CG die C (diS m3) V die* P dns C (n eras.) 22 nocte (g ex e m3) C 23 quod GPUU\' discrebit (corr. m2) CG discribit P 24 sufficit PB suffccit C\' (corr. m3) G. om. r, est cef. )
De qualitate igitur et substantia caeli satis est ea promere quae in Esaiae scriptis repperimus, qui mediocribus et usitatis sermonibus qualitatem naturae caelestis expressit dicens quod [*]( F ) firmauerit caelum sicuti fumum, subtilem eius naturam nec solidam cupiens declarare. ad speciem quoque eius abundat quod ipse de caeli firmamento locutus est quia fecit deus caelum sicut cameram, quod intra caeli ambitum uniuersa claudantur, quae uel in mari geruntur et terris. quod similiter significatur, cum legitur, quia caelum deus extendit. extenditur enim uel quasi pellis ad tabernacula, habitationes [*]( 1 Bas. 20 A (8 A) 5 Bas. 20 AB (8 BC) 11 Bas. 20 C (8 D) 18 Esai. 51, 6 Bas. 20 C (8 E) Isid. de nat. rer. 12, 2 21 Esai. 40, 22 Bas. 21 A (8 E) 24 Esai. 40, 22; 34, 4 ) [*]( 2 causae II (om. alt. et) 5 helementa C et (h exp. m2) G caelum II Carn. Diu. aer N, fort. caelum aer aqua, cf. p. 29 u. 11 6 terram C (m eras.) GP 7 repperies Cm3 Gm2 B lapidibus C (a in ras.) 10 demittitur GB dimittitur cet. 11 colligere (li ex le) m3 C m2 G possimus M et px (i ex e) et ml II possemus U\'M\' et m3 C m2 PS possumus B et m2 GV 13 negotium C (o m3 ex u) illam C 20 ipsi G (corr. m3) 22 uel exp. m2 G uel terris Uind. 23 ds Ililf dns eet. 24 habitationis (is ex es m2) CGP habitationisque M\' et ml 3t?t\' habitationesque MSB et tn2 UU\' ) [*]( XXXII Ambr. pars 1, fasc. 1. ) [*]( 2 )
de terrae quoque uel qualitate uel positione tractare nihil prosit ad speciem futuri, cum satis sit ad scientiam quod scripturarum diuinarum series conprehendit quia suspendit terram in nihilo. quid nobis discutere utrum in aere pendeat an super aquam, ut inde nascatur controuersia, quomodo aeris natura tenuis et mollior molem possit sustentare [*]( B ) terrenam aut quomodo, si super aquas, non demergatur in aquam grauis terrarum ruina? aut quomodo ei maris unda non cedat et in latera eius sese loco suo mota diffundat? multi etiam in medio aeris terram esse dixerunt et mole sua inmobilem manere, quod aequabili motu hinc atque inde ex omni parte protendat. de quo satis putamus dictum a domino ad Iob seruum suum, quando locutus per nubem ait: ubi eras, cum fundarem terram? indica mihi, si habes [*]( C ) scientiam. quis posuit mensuras eius, si nosti? aut quis est qui superinduxit mensuram super eam? aut super quid circuli eius confixi sunt? et infra: conclusi mare portis et dixi: usque huc uenies et non transibis, sed in te comminuentur fluctus tui. nonne euidenter ostendit deus omnia maiestate sua consistere, non numero, pondere atque mensura? neque enim creatura legem tribuit, sed accipit aut seruat acceptam. non ergo quod in medio sit terra, quasi aequa lance suspenditur, sed quia [*]( D ) maiestas dei uoluntatis suae eam lege constringit, ut supra [*]( 3 Luc. 10, 20 4 Bas. 21 BC (9 A-D) Isid. de nat. rer. 45, 1 6 Iob 26, 7 14 Diels Dox. 559, 23 16 Iob 42, 7 sq. 38, 1 17 Iob 38, 4-6 Bas. 24 A (9 D) 20 Iob 38, 10 sq. ) [*]( 5 prosit («. m2 proderit) G prodest B speciem II Diu. spem K 6 conpraehendit C (e alt. ex i m3) 15 propendeat N 18 mensuras ed. Rom. (td μέτρα LXX) mensnram libri 19 mensuram 11 (aitapttov LXX) mensuras libri 21 portis C (r ex s m3) 23 non] in Uind. 25 accipit P m2 accepit P ml cet. aut 115 ut M et Gm2 B (in ras.) aut et W (et eras.) WIMI )
; De natura autem et qualitate substantiae caeli quid enumerem ea quae disputationibus suis philosophi benignitatis cum alii conpositum caelum ex quattuor elementis adserant. alii quintam quandam naturam noui corporis ad constitutionem eius inducant atque adfingant aetherium esse corpus, cui nequaneque ignis admixtus sit neque aer neque aqua neque terra. quod huius mundi elementa suum quendam habeant cursum [*]( E ) atque usum et motum naturae, ut grauiora demergant et in pronum ferantur, uacua et leuia in superiora se subrigant — est enim proprius cuique motus —, in sphaerae autem circuitu ista confundi et uim sui cursus amittere, quoniam sphaera in orbem suum uoluitur et superiora inferioribus, superioribus quoque inferiora mutantur. quorum autem secundum naturam motus mutati sunt, horum necessario ferantferunt mutari solere qualitates substantiarum suarum. quid igitur defendimus [*]( P ) aetherium corpus esse, ne uideatur corruptioni obnoxium? quod enim conpositum ex corruptibilibus elementis est necesse est resoluatur. nam hoc ipso quod diuersae eadem sint elementa naturae simplicem et inuiolabilem motum habere non possunt, cum se diuersus elementorum motus inpugnet. canentur enim motus omnibus aptus esse non potest et elementis distantibus conuenire; nam qui leuibuslenibus adcommodus est fit incommodus grauioribus elementis. itaque quando ad superiora motus caeli est necessarius, terrenis grauatur, quando ad inferiora decursus expetitur, igneus uigor ille uiolenter [*]( 13 A ) adtrahitur; etenim contra naturae suae usum deorsum cogitur. omne autem quod in contrarium cogitur non naturae conlisis. sed necessitati cito soluitur et in ea scinditur ex quibus uidetur esse conpositum in suam quamque regionem singulis [*]( 1 Bas. 25 A — 28 A (10 E - 11 D) ) [*]( 2 filosofi CG 5 etaerium CGP etaereum V aethereum %\' (-ium tn2) UB 6 neque aer M (aer ex aera) S, om. cet. 7 huiusmodi G m2 N 9 pronum C (n in ras.) 14 mutare C 16 aethereum C (re ex ri m3) QIB et (-ium m2) 91\' 18 quo rG r 22 adcommodus C I ad eras.) )
sed non ista opinio propheticae potuit obuiare sententiae, quam diuina quoque domini Tesu Christi maiestas dei nostri in euangelio conprobauit. dixit enim Dauid: principio terram tu fundasti, domine, et opera manuum tuarum sunt caeli. ipsi peribunt, tu autem permanes: et omnia sicut uestimentum ueterescent, et tanquam amictum mutabis ea et mutabuntur, tu uero ipse es, et anni tui non deficient. quod adeo probauit in euangelio dominus [*]( c ) ut diceret: caelum et terra praeteribunt, mea autem uerba non praeteribunt, nihil igitur agunt qui propter caeli adserendam perpetuitatem quintum corpus aetherium introducendum putarunt, cum aeque uideant dissimilem ceteris adiunctam membri unius portionem labem corpori magis adferre consuesse. simul illud aduerte, quia propheta Dauid, < dum) terram priori loco nominauit et postea caelum, credidit opus [*]( D ) esse domini declarandum. quando enim dixit et facta sunt, nihil interest quid prius exprimas, cum simul utrumque sit factum, simul ne eo saltem praerogatiua caelo diuinae uideatur adiudicata substantiae, ut primogenitae creaturae priuilegio potior extimetur. itaque illoaillos auissuis relinquamus contentionibus, qui mutuis disputationibus se refellunt: nobis autem satis est ad salutem non disputationum controuersia, sed praeceptorum [*]( 7 Psalm. CI 26-28 13 Matth. 24, 35 20 Psalm. CXXXXVIII 5 25 Bas. 28 AB (11 DE) ) [*]( 2 aethereum C (re ex ri m3) B 4 mansuri C (à ex a m3) 7 terra C (4 ex a m2) 9 ipsi C (i alt. m3 ex e) 10 ueterascent B Cant. tanquam C tamquam cet. 13 terra. C (m eras.) 15 aethereum 91\' (-ium m2) 91B 17 corpori SB corporis M (s eras.) cet. 18 consueuisse N\'B dum addidi, cum a, om. libri 19 prioreiji MS 22 simul suspectum ne eo PVM neC eo S ne ei B in eo C ne haec in ras. uerborum simul ne eo m2 G ne his N\' sal»tem C saltim VNI 23 preuilegio C (corr. m2) 24 potiora PN\'B et (a eras.) CG extimetur C ml et (s s. x) G existimetur C m2 P aestimentur N\'B aestimetur cet. )