Expositio Evangelii secundum Lucan

quanta hic sacrilegi furoris amentia, ut cum dei filius ad inmundos spiritus conterendos et ad manubias mundani principis auferendas susceperit carnem et destruendae nequitiae spiritalis hominibus [*]( 71oh.ls.36 13 Rom. 9, 3 sq. 20Ethes.4,5sq. 25Ephea.6,12 ) [*]( 3 post desolabitur add. et domus supra domum cadet C et (MH. et) in mg. m2 V 4 bezebul (b ex 1 m3) P beelzebub αΒΕγΤ belzebub G principem AFLV et (m ertM.) jBOtT 5 eiecere P 6 meritoque (que a. M.) P 8 principem .F et (m eras.) ΡΒΟπ V 9 opinantur Αα opinentur ce<. (-antur m2 PjFOK) 10 huiusmodi A 11 arcessit PaBL 12 fides (e ex i m2) P <scindatQr (i in ras.) et A acinditM JT scindatur cet. 13 indiuisum eC et (in s. M.) A, m2 0 15 regnum potest χ 18 iudaeicae Α iadfucae cet. 19 in aetemum PoLLY 23 per omnia .P.B.FO per oma (a <M ras.) K 23 sacrilegii A sacrilegis <9 et (s er<M.) K )

digitus tamen cum dicitur spiritus, [*](D ) operatoria uirtus significatur, quod diuinorum operum sicut pater et filius ita et spiritus sanctus operator sit. Dauid enim dicit: quoniam uidebo caelos opera digitorum tuorum et in XXXII psalmo: et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. et Paulus ait: haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus diuidens singulis prout uult. et id cum dicit:

quodsi in spiritu dei ego eicio daemonia, [*]( E ) [*]( 4 Matth. 12. 28 9 Coloss. 2, 9 16 loh. 10, 30 20 Pa. 8, 4 21 Pa. 32, 6 22ICor.l2,ll 24Matth.l2.28 ) [*]( 2 triumphantes (-is Mt<8) 4. et] ac BL ad P 3 adsciscant (n a. M.) ji 4 matheum A in spu dl s. u. m3 F, om. L 5 quoddam (d otM. s. M.) A 6 ante reguum add. et a. M. Mt3 A, P (eras.) cet. Cbristca] apa BL dei OM. A 7 specie ΕγΤ 8 nonne] non P indiuiduum (ti tert. s. M.) A 9 cum] dum (d ex t) P habitant P (n eras.) L 10 diuinitatis (ni s. M.) A 11 et alt.] sed X 12 comparatione (ra N. M.) JL 15 noncupatio P cum] cum et LX 16 diuinitas A (ti s. u. m3) jEyr diuinitatis eet. 19 operatus PL et (om. ait) G 21 XXX secundo A tricesimo (trisensmto G) secunda αΒχ trigesimo (om. secnndo) C 22 scs paulus PL omnia s. M. F 23 id APBL ideo C is K hic Χχ ) [*]( XXXII. Ambr. par<t 4. ) [*]( 21 )

Cum inmundus spiritus exierit de homine, ambulat [*](11,34) per loca quae non habent aquam quaerens requiem et non inueniens. hoc de Iudaeorum plebe dictum ambigi non potest, quam dominus a regno suo in superioribus segregauit. unde omnes quoque haereticos et schismaticos a regno dei et ab ecclesia intellege separatos. et ideo non dei, sed inmundi spiritus omnis schismatum haereticorumque liquido claret esse conuentus. itaque in uno homine totius Iudaici populi conparatio est, a quo per legem spiritus inmundus exierat. sed [*]( 1433A ) quia in nationibus et gentibus per fidem Christi requiem repperire non potuit — inmundis enim spiritibus Christus incendium est, qui in pectoribus gentilium, quae ante arida erant, postea per baptismum rore spiritus umescebant, iacula aduei-sarii ignita restinxerat —, ideo regressus ad plebem est Iudaeorum, quae forensi et perfunctoria specie comta animo manet interiore pollutior. neque enim sacri fontis inriguo aut abluebat aut [*]( B ) restinguebat ardorem, meritoque ad eam spiritus redibat [*]( 3 I Cor. 3, 16 4 Lac. 17, 21 7 II Cor. 3, 17 21 Eph. 6, 16 24Matth.23,25aq. ) [*]( 1 praeaenlt ΑαΒ et (p s. prae w3) P uenit X peruenit CLχ 2 sps sci X 3 dei est PLX post domum add. habemus x 9 de] ab ΕγΤ 10 loca ΑαC loca. arida PBLX loca inaquosa (oin. quae non habent aquam) )f 13 schiamaticoa Αα scismaticos cet. 14 intellige (e a. i alt. tnJ; intellige del. m.?) separatos (ai N. tos Mt3) A 15 omnes OV et (e ex i) m2 A m3 P ojTi*s n omnẽ jF schiamatum jla scismatum cet. schiamaticorum Costerius 21 baptisma PL aps sci χ 22 restriuxerat BGL et (r alt. eraa.) E 23 et (s. M. m3) interiore J. 25 redibat (i ea; e) B rediebat Ev-LTX redigebat C )

ubi ecclesiae beatitudo laudatur, subiecit: generatio haec [*](11,29sq. ) generatio nequam est; signum quaerit et signum non dabitur ei nisi signum Ionae. nam sicut fuit lonas signum. Nineuitis, ita erit et filius hominis. in hoc quoque Iudaeorum plebe damnata ecclesiae mysterium euidenter [*](11,31) exprimitur, quae in Nineuitis per paenitentiam et in regina [*]( D ) austri per studium percipiendae sapientiae de totius orbis finibus congregatur, ut pacifici Salomonis uerba cognoscat. regina plane, cuius regnum est indiuisum, de diuersis et distantibus populis in unum corpus adsurgens. itaque sacramentum illud magnum est de Christo et de ecclesia, sed tamen hoc maius est, quia illud in figura ante praecessit, nunc autem plenum in ueritate mysterium est; illic enim Salomonis typus, hic autem Christus in suo corpore est. ex duobus igitur [*]( E ) constat ecclesia, ut aut peccare nescias aut peccare desistas; paenitentia enim delictum abolet, sapientia cauet. hoc in mysterio.

ceterum Ionae signum ut typus dominicae passionis ita etiam grauium, quae Iudaei conmiserint, testificatio peccatorum est. simul aduertere licet et maiestatis oraculum et pietatis [*]( lMatth.12,45 6 Gen. 2, 2 7 Reg. I 2, 5 14 Ion. 3, 5, Reg. III 10, 1 18 Ephes. 5, 32 25 Matth. 12, 20. lon. 2, 1 ) [*]( 1 septem N. tt. n<J AP, VI[ N. M. m2 πF, OMt. BFO nequiores se jPL)( ahoc] hoc e P (e exp.) L propter... die s. u. m3 A 7 et ideo X, et om. ET m filiis in filiis A 11 ionas fuit X 12 et OM. -Y 13 damnata (ta a. M. Mt. ant.) P 14 in pf. otn. A 17 de om. X 19 iUudj hoc PBL 23 desinas X (desines G) 24 amouet PBL ablaet X (-it m2 Οπ) 25 passionibus F (-nia MJ) L 26 comiserant <7 ) [*]( 21* )

Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque [*](11,33) sub modio, sed supra candelabrum. ergo quia in superioribus ecclesiam synagogae praetulit, hortatur nos ut fidem potius nostram ad ecclesiam transferamus; lucerna enim fides est iuxta quod scriptum est: lucerna pedibus meis\'uerbum tuum. domine; uerbum enim dei fides nostra est. uerbum dei lux est, lucerna est fides. erat lux uera, quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. lucerna autem lucere non potest nisi aliunde lumen acceperit. haec [*]( 1434A ) est lucerna quae accenditur, uirtus scilicet nostrae mentis et sensus, ut mna illa possit quae perierat repperiri. nemo ergo fidem sub lege constituat; lex enim intra mensuram est, ultra mensuram gratia: lex obumbrat, gratia clarificat. et ideo nemo fidem suam intra mensuram legis includat, sed ad ecclesiam conferat, in qua septiformis spiritus relucet gratia, quam princeps ille sacerdotum fulgore supernae diuinitatis inluminat, ne eam legis umbra restinguat.

denique lucerna illa, quam [*]( B ) matutinis uespertinisque temporibus ritu uetere Iudaeorum princeps sacerdotum solebat accendere, uelut sub modio sita legis euanuit et ciuitas illa Hierusalem quae in terris est, quae occidit prophetas, quasi in conualle fletus posita delitiscit, [*]( 3Act.3,19 8 Ps. 118, 105 lOIoh.1,9 14 Luc. 15, 8 16 et 20 Hebr. 8, 5; 10, 1. Colosa. 2, 16 19 Hebr. 5. 6; 7, 17 20 Exod. 27, 20 sq. 23 Galat. 4, 25 24 Matth. 23, 37, Ps. 83, 7 ) [*]( 1 indicium (iam ex alum) A D&)nqup] nam PL 2 iudaei debent CΧχ 3 uellint A 4 incendit X absconso / 5 super P (er in ras.) ΕγΤ 7 lucerna... scriptum est s. M. m3 A 9 deij dm P 12 autetn] enim Χχ aliundem P (m eras ) L 14 ut mna Migne <a(t<e ut mina C ut anima A ut mnas P (naa in ras. Mt. an<.) B ut minus L ut mens a ut dragma χ utinam si X; cf. VIII 91 ergo] enim X 17 ad s. M. P 18 in qua] quia PL 21 temporis P m1 (bu a. t*. m2) Z ueteri aCX 22 modium P (-io corr.) L sita (s add. m2) P delitescit ΕγΤΧ )

Nunc uoa, Pharisaei, prius quod deforis est calicis [*](11,39) et catini mundatis. uides corpora nostra terrenorum et fragilium expressione signari, quae breui lapsu praecipitata frangantur. et facile ea quae mens uoluit interna per sensus et gesta corporis prodi sicut illa quae calix interius continet foris lucent. unde et in posterioribus non dubium est uocabulo [*]( D ) calicis passionem corporis declarari, cum dicit dominus: calicem quem mihi pater dedit non uis ut bibam illum? bibit enim corpus suum qui corporalem fragilitatem spiritali absorbet adfectu et quasi in mentem animumque transfundit, ut interioribus exteriorum inbecillitas hauriatur. cernis igitur quod nos non exteriora huius calicis aut catini, sed interiora contaminant. et ideo quasi bonus praeceptor docuit quemadmodum nostri mundare corporis contagium debeamus dicens: [*]( E ) date elemosynam et ecce omnia munda sunt uobis.

[*](11,41) uides quanta remedia? mundat nos misericordia, mundat nos dei sermo iuxta quod scriptum est: iam uos mundi estis propter sermonem meum, quem locutus sum uobis. nec hoc loco solum, sed etiam in allis quanta gratia sit expressum tenes: elemosyna enim a morte liberat et: [*]( F ) conclude elemosynam in corde pauperis et haec pro te exorabit in die malo.

totus itaque pulcherrimus abhinc [*]( 1 Gal. 4, 26, Hebr. 12, 22 11 Luc. 22, 42 13 loh. 18, 11 221oh.l5,3 25Tob.l2,9 26 Eccli. 29, 12 (15) ) [*]( 3 huius mundi χ 8 flagilium (r a. 1) P breuia A lapsa P (v s. a alt. n!.3) L 9 frangantur E (v N. a alt. m2) franguntur PBL uoluit mens PL 13 dedit pater C 15 adfectum P (m e.rp. m3) L 19 mundari PL 20 elemoainam A elimosinam P munda omnia X post munda add. conununia J. et (del.) ot (c/\'. Act. 10, 14 sq.; 11, 8 sq.) 23 loquutus αFπV 24 nec] non PL solo PL et (o alt. ex um) B 25 enim OtH. X 26 elimosinam P 27 pulcherrimus (h N. M.) ji )

Breuiter autem uitia eorum multa praestringit, qui uiliorum [*]( 1435 A ) [*](11,42) fructuum decimis conferendis omne studium intendant suum nec ullum futuri iudicii metum nec aliquam dei habeant caritatem, cum opera sine fide uana sint; praetereunt enim iudicium et caritatem dei, iudicium ideo, quia non omnia quae agunt in iudicium referunt, caritatem ideo, quia non ex adfectu deum diligunt.

sed ne rursus fidei nos studiosos faciat, operum . neclegentes, perfectionem fidelis uiri breui sermone concludit, [*]( B ) [*](11,42) ut et fide et operibus adprobetur, dicens: et haec oportuit facere et illa non omittere.

adrogantiam quoque iactantiamque redarguit Iudaeorum, dum primatus accubitionis in [*](11,44) conuiuiis adpetunt. in ipsos quoque peritos legis damnationis sententia promulgatur, qui quasi sepulchra. quae non apparent specie fallunt usuque decipiunt, ut cum foris speciosa promittant, intus plena faetoris includant. quod faciunt plerique [*]( c ) doctores, qui ab aliis exigunt quod ipsi non queant aemulari. et ideo ipsi monumenta sunt, sicut et alibi dictum est: sepulchrum patens est guttur eorum. [*]( 19 Matth. 23, 6, Marc. 12, 39, Luc. 20, 46 23 Matth. 23, 27 25 Pa. 5, 11 ) [*]( 2 et] in P (et a. in M!3) L condemnat PL 4 et] quoniam oc et (<- et m3) JL 6 neclegunt -A neglegunt cet. 7 ipsi] ipsis 0 et (a alt. s. M.) V ipsius Tt et (tis s. M. m2) E peccato (cofT. m2 ti) JPyF peccati jBx 9 multa om. ET perstringit PGγL 16 oeclegentes A neglegentia χ neglegentes cet. fideles uero P (Sdelis uiri m3) BLX uiri (del- m3 et a. in) jl 17 et ante haec om. X 18 quoque ow. ET iactan\' tiamque OM. Gγ 21 sepulchra (h &. M. m3) P 22 uisuque P (i s. M.) deficiunt X 23 plena] plena ossa F (ossa a. M. m2) GγΧ ossa plena eJ. J?OM. faetoris] pudoris X quod] quae X )

Bonus etiam locus aduersus superstitionem uanissnnam [*](11,47) Iudaeorum, qui aedificando sepulchra prophetarum patrum suorum facta damnabant, aemulando autem paterna scelera in se ipsos sententiam retorquebant. etenim propheticorum [*]( D ) aedificatione tumulorum sceleris eos qui occiderant arguebant et similium aemulatione factorum se quoque declarabant paternae iniquitatis heredes. non igitur aedificatio, sed aemulatio loco criminis aestimatur. neque enim possunt hereditariae iniquitatis absolui qui dei filium crucifigendo quod grauius est paternis cumulum sceleribus addiderunt. et ideo bene alibi addidit: inplete mensuram patrum uestrorum, quia nihil est ultra dei iniuriam grauius peccare quod possint.

propterea [*]( E ) [*](11,49) mittit ad illos sapientia apostolos et prophetas. quis est sapientia nisi Christus? denique in Matthaeo habes: ecce ego mitto ad uos prophetas et sapientes.

arguuntur adhuc [*](11,52) sub nomine Iudaeorum et futuro supplicio statuuntur obnoxii, quia, cum doctrinam sibi diuinae cognitio))is usurpent, alios inpediant nec ipsi quod profitentur agnoscant.

Nonne quinque passeres ueniuntdepondio etunus [*]( F ) [*](12,6tq. ) ex illis non est in obliuione coram domino? sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt. nolite timere, multis passeribus plures estis. pulcherrimum locum tenendae simplicitatis et aemulandae fidei saluator intexuit, ne Iudaeicae more perfidiae alia premamus adfectu, alia uoce simulemus, cum ultimo tempore occulta cogitationum accusantium aut etiam defendentium secretum nostrae [*]( 11 Matth. 23, 32 14 Matth. 23, 34 25 Rom. 2, 15 ) [*]( 2 quia A qua 0 sepulcrha A 5 occiderunt ΕγΤ 7 iniqaitatia] hereditatis X 8 possit aC 13 qai PL 17 quia ji doctrinam (doc s. M. m2) P trinam L et alios LX 19 nonne (ne s. M.) -4 ueniunt ABV et (ueneunt corr.) m3 PO, m2 EGπ depondio A dopondio (i a. o pr.) P dipundio B (i pr. tM ras.) Gtt dipondio cet. 22 pluris αCΕγΤ m3 P, m2 nF 23 fidei] dl P (<. tK3 i ds) L intexit BX 24 iudaeicae A iudaicae cet. perfidiae more X 26 accusantiam P (v s. a tert. m2) L )

sed quoniam gemina eat causa perae, quia aut ex inolita malitia aut ex accidenti metu nascitur, ne qui metu [*]( 1436 A ) territus potestatis deum quem corde cognoscit negare cogatur,[*](12,4) pulchre addidit animae tantum formidabile esse supplicium, poenam corporis non esse metuendam — mors enim naturae finis, non poena est — et ideo mortem supplicii corporalis esse defectum, poenam uero animae esse perpetuam deumque solum esse metuendum, cuius potestati non natura praescribat, sed eadem natura subiaceat, mortem uero non esse terribilem, quam locupletiore faenore sit inmortalitas redemtura.

[*]( B ) inspirauera dominus simplicitatis adfectum, uirtutem mentis erexerat, fides sola nutabat; bene eam de uilioribus roborauit; nam si deus obliuionem passerum non habet, hominum habere qui potest? quod si tanta est dei et tam aeterna maiestas, ut unus ex passeribus aut nostrorum numerus capillorum praeter scientiam dei non sit, quam indignum est aestimare quod fidelium corda dominus aut ignoret aut spernat, qui uiliora [*]( c ) cognoscat!