Expositio Evangelii secundum Lucan

itaque aduersarius [*]( c ) [*]( 1 Matth. 5, 25 aq. 6 Matth. 5, 25; 18. 19 8 Act. 10, 42, II Tim.4,1 14IPetr.5,8 ) [*]( 3 dicendum aC/ penitentia (i pr. ca: e m2) P 5 quemue PBL quodue γ 6quia]quiJC Bolu.eritmJ? carmme-X 7minipe (m s. p) F 8 uiuorum atque mortuorum x 10 lucan P m1 lucam P m3 M<. est ow. X 11 habeas P (t N. s m3) L 17 eat et PBL 18 ad] et PL 19 nos consentire X 21 nostra (i <. 9) P descibisse (disc. corr. et v s. b m2) F prodamur / lucan P m1 lucam P m3 cet. 23 quo .BJYx 25 actos (v a. p m2) P )

ideo et [*]( E ) secundum Matthaeum ait: esto consentiens aduersario tuo, cum es cum illo in uia; εὐνοω̄ν autem Graecus dixit, hoc est beniuolens. si enim, dum sumus in hac uita, exsoluamus nos a uinculis diaboli, nec ille propter nos damnabitur et nos a uinculis eius erimus alieni. unde et pro Assyrio psalmus scribitur LXX VIllI,. bene enim consulis aduersario et pro illo Assyrio, hoc est uano, facis, si eius laqueis exutus praestes hanc beniuolentiam, ut poenam tui lapsus et mortis [*]( F ) euadat. quodsi uinculis eius haereas, tradet te tamquam reum magistratui, idem accusator et proditor.

quis est [*]( 5 Rom. 2, 15 15 Matth. 5. 25 ) [*](3omnisow.JPBCL<? 4futuro/ 6excusantibaa/ 8 dum X 14 magietratum aLVχ magistrum cet. 15 matheus (om. secnndum) PL 16 EYNOwN aCL EVΝΟΙωV P ΗΥΝΟωΝ B EYNOTON X Etnouin x (eyaouin m2 E) gregua P 17 beniuolens aX beneoolena PL << (e alt. ex i) BC beniuolus χ sumus (us s. M.) P eisoluamus P (s pr. a. u. m2) cet. 18 nos s. M. P 19 et ow. X 20 inscribitur oLBC septuagesimus nonus χ LXXV PL septuagesimus quintas B enim] ergo PL consulens X 21 uano aBC-Y ..uano (s. m2 diabolo) bene E bene PLGγΤ 22 ut Χχ et Pm1 αL ut et .Pm3 C\' 23 tradat αΕγΤ 24 id6 BC id est ce<. (em s. est m2 E) qai a quid E (s s. d m2) r )

uis scire Chhstum esse iudicem, qui exactori tradit et in carcerem mittit? [*]( B ) ipsum interroga, immo ipsum lege m euangelio dicentem: tollite et mittite illum in tenebras exteriores. exactores quoque suos ipse monstrauit alio loco ubi dicit: sic erit in consummatione saeculi; exibunt angeli et separabunt malos de medio iustorum et mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium.

Superest nunc ut intellegamus quid sibi uelit figura [*]( c ) quadrantts. et uidetur usualis rei expressum nomine intellectus [*]( 4 Ps. 41, 3 7 Act. 10, 42, II Tim. 4, 1 HRom.2,16 lSMatth.22,13 19 Matth. 13, 49 sq. ) [*]( 2 dignitatem] potestatem ΕγΤ ad quem C et w3 Zn adque P (t & qui s. M. m3) atque m1 Zn cet. 3 timeas (ł & ena a. M. m3) P 5 dum P apparebo (ap 8. tt.) E 6 et uel ex eras. ante ei P indiciis (ei OM.) X ei Otm. X 7 et tribuit <x(7 tribuit X et inbuit P (in f<M. m2) cet. 10 monstrat (t alt. a. «.) F 12 iudicauit .FLrr et (-bit m2) FjB<?!t dna PBL 14 occulta omnia ΕγΤ 17 inmo (m <. n m2) P 19 alio loco ubi dieit] alibi dicens PL 20 et extra M. P, OM. Z 22 hos P (e N. h m2) B os L camino FZX 24 ut OMt. aX )

non otiosum etiam quia non aera sicut alibi duo, non assem, non denarium, sed quadrantem hoc posuit loco; quadrantaria enim [*]( D ) permutatio uelut quaedam est conpensatio, cum aliud redditur et aliud significatur solutum. ita et hie aut pretio caritatis redimitur iniuria aut iniuriae aestimatione poena laxatur.

quadrantem autem in balneis dari solere reminiscimur, cuius oblatione ut illic unusquisque lauandi accipit facultatem ita hic accipit eluendi, quia uniuscuiusque peccatum supra scriptae genere condicionis eluitur, cum tamdiu exercetur noxius poenis, [*]( E ) ut conmissi supplicia erroris expendat.

de (jahiaeis autem[*](13,1) illis, quorum sanguinem Pilatus miscuit cum sacrificiis eorum. figura quaedam uidetur eos tangens, qui coactu diabolico non pure offerunt sacrificium. quorum oratio ia peccatum, sicut de Iuda scriptum est proditore, qui proditionem sanguinis dominici inter sacrificia positus cogitabat.

Arborem fici quidam habuit plantatam in uinea [*](13,6) sua. quid sibi uult quod in euangelio suo dominus ficus [*]( F ) parabolam frequenter inducit? habes enim alibi quod iussu domini uiriditas omnis huius ligni frondentis aruerit. unde intellegis omnium creatorem, qui potest inperare naturis, ut uel arescant subito uel uirescant. alibi ex teneritudine arboris huius [*]( 6 Luc. 21, 2. Matth. 10, 29; 20, 2 7 et 10 Cic. pro M. Caelio 62 18 Ps. 108, 7 19 loh. 13, 18; cf. Luc. 12, 1 22 Matth. 21, 19; 24, 32, Marc. 11, 13 sq. et 20; 13, 28; cf. Matth. 7, 16. Luc. 6, 44 23 Matth. 21, 19, Marc 11, 13 sq. et 20 26 Matth. 24, 3?, Marc. 13, 28 ) [*]( 1 pecunias PL 4 solnator (v N. o alt.) F saluator L 5 satiafaction6 P (-ne corr.) L 7 denarium (a. s. M.) P 11 dare Χχ 12 oblationem ut F (<n eras.) π (m Msp.) BCFL oblato non ut aC 13 deluendi (d pr. s. n. m3) P 17 eoa uidetur X 18 peccatum 6t F (6t add. m3) 22 ficus αΒCX fici cet. 23 alibi om. X 24 ligni huius χ intelleges P (-is m3) BL intellegimus X )

metiendum. etiam hic ergo altioris sensus aliquod quaeramus arcanum. ficus in uinea est. erat autem uinea domini Sabaoth, quam dedit in rapinam gentium. itaque qui uineam suam diripi fecit hic etiam ficum iussit excidi. apta autem synagogae arboris istius conparatio est, quia sicut ista arbor foliis redundans [*]( B ) fiuentibus spem possessoris sui cassa speratorum prouentuum exspectatione destituit, ita etiam in synagoga, dum doctores eius operibus infecundi uerbis tamen uelut foliis redundantibus gloriantur, inanis umbra legis exuberat. spes autem falsi spectata prouentus populi uota credentis inludit.

est etiam in natura arboris, quo magis credas synagogae speciem conparatione huius expressam. etenim si diligenter inquiras, discretam ah [*]( c ) usu arborum ceterarum consuetudinem naturae huius inuenias. namque aliae florem ferunt ante quam fructum pomaque uentura praenuntio sui flore designant, haec sola ab initio germinat poma pro floribus. in aliis flos decutitur et poma nascuntur, in hac poma decidunt. ut poma succedant. ergo priora illa cassa fructuum uice floris emergunt; ita praecoci quodam nascendi usu quae ordinem naturae nesciunt beneficium [*]( 5 Rom. 11, 25 sq. 8 Esai. 5, 7 et 2 sqq. HEsai.34.4 ) [*]( 1 commemorat conici solere / utrumque aC 3 in aduentu / qui ab a quia ab C 7 metiendum aC\' esse metiendum / (esse s. M. Mt<3 T) metuendum cet. (ł metiendum in M!</. m2 r) etiam om. PBL sensus 8. M. m3 P, om. L 8 in uinea mC\' inuenta cet. autem] antem in a enim χ sabaoth (h 8. M.) P 10 ficos (v s. 99 m2) P ficus L excedi (i <. e alt. m2) P 11 sicuti ea PBL 12 poaseaaorea jP (-is m2) L 14 infecundis PBL tantum ed. Rom. 15 glori.antur P expectata -Y exspectata (ex s. u. m2) E 16 credentes P (-is m3) Lγ 19 inuenias P m1 inuenies J\'M!.? y 20 alias (e s. 9) P 2.3 deducunt P (decidunt m2) L 24 praecoquo P (-que m3) BL ) [*]( XXX<I. Ambr. par« 4. ) [*]( 23 )

Specta nunc cultus et animos Iudaeorum, qui quasi primi [*]( F ) fructus male feracis synagogae grossi labentis similitudine conruerunt, ut mansura supra aeuum nostri generis poma succederent. etenim primus synagogae populus quasi radice operum infirmus arentium ubertatem sapientiae naturalis haurire non potuit et ideo uelut inutilis decidit fructus, ut quasi ex isdem clauiculis arboris fructuosae de pinguedine religionis antiquae nouus ecclesiae populus emergeret. ergo ille qui erat esse desiuit, ut inciperet iste qui non erat. primi tamen ex Israhel. quos naturae ualidioris ramus extulerat, sub umbra legis et crucis in utriusque sinu suco gemino colorati grossi [*]( 1450 A ) [*]( 2 et 12 Uerg. Georg. II 74 sqq. 4 Cant. 2, 13 14 Uerg. Georg. II, 51 et 59 25Hebr.lO,l ) [*]( 1 naturam P (e s. m Mt3) L detrudere X de] e PL oM. B 4 grossus Fχ 6 ideo PL eatimaturior (iatis s. esti m3) P estimat uirior L istius maturior / 7 nam (OM. que) PL 9 exuruntur / et (r pr. prM.) T: 10 eaticulo P (clauiculo m3) BL 16 fructus primi PL 18 aeuum] eum PL 19 prins X infirmatus X 21 hisdem P cecnlis (clauicahs m3) P calcnlis BL 22 pinguitudine BC 23 emergeret] sempergeret F (sejaper emergeret M.3) L 24 desiit P (ip!\'. ex e m2) jSZ iste] esse P 25uaIidioresramosaCX 26 maturiscentis P (-escentis m2) J. )

nec illnd alienum quod Adam atque Eua. primi illi nostri ut generis ita erroris parentes, qui huius arboris texere se foliis, paradisi exules esse meruerunt, cum domini deambulantis praesentiam transgressionis suae conscii declinarent, ut significarent futurum quod ultimis temporibus populus Iudaeorum sub domini salutaris [*]( B ) aduentu, qui eos uocaturus aduenit, exutum se uirtutibus per diaboli temtamenta cognoscens et intecta conscientiae probra formidans a religione deuius praeuaricatione confusus esset a domino recessurus, uerborum fluentium uelut foliorum uelaminibus adopertus pudenda gestorum.

ergo illi qui folia de ficulnea, non poma carpserunt, eliminati sunt a dei regno; erant enim in animam uiuentem. uenit secundus Adam etiam [*]( c ) non folia, sed poma quaerebat; erat enim in spiritum uiui). ficantem. in spiritu autem fructus uirtutis adquiritur, dominus adoratur. quaerebat autem dominus non quia fructum ficulneae deesse nesciret, sed ut ostenderet in figura quia fructum synagoga iam habere deberet.

Denique ex sequentibus docet non se ante tempus uenisse. [*]( 13, 7 ) qui per triennium uenit; sic enim habes: ecce anni tres [*]( D ) sunt, ex quo ueni quaerens fructum in ficulnea hac et non inuenio. succide ergo illam; ut quid etiam terram occupat?

uenit ad Abraham, uenit adMoysen, uenit ad Mariam, hoc est uenit m signaculo, uenit in lege, uenit in corpore. aduentum eius ex beneficiis recognoscimus: alibi [*]( 2 Matth. 19,28; cf. Luc. 22,30 4 Gen. 3,7 15-17 I Cor. 15,45 sqq. ) [*]( 1 praestarunt X 2 super JPBL XII PCL (item M. 3) 4 ut ow. X (sicut extra tt. m2 F) 5 ae arboris texere C 8 saluatoris Χχ 9 adaentQ qui eos uocaturus a. M. w3 P, OM. L aduentum GX (m e.xp. F) ae uirtutibus (r s. M.) P seruitutibus L 10 probra (r alt. s. M.) P proba L 12 recessurum (s s. m m3) P recenaurum L praeceasuras (p e< a exp. JF) 15 et iam a. M. F 16 spu PBLX uiuificante PBL 19 figuram PBL 22 III P 23 feculnea F 24 succidere P (re ercM.) L ) [*]( 23* )

merito ergo[*]( F ) nullus in synagoga fructus inuentus est et ideo iubetur excidi. sed bonus cultor et fortasse ille, in quo ecclesiae fundamentum est praesagiens alterum ad gentes, se autem ad eos qui ei circumcisione sunt esse mittendum, religiose ne excidatur interuenit fretus uocatione sua etiam populum Iudaeorum per ecclesiam[*](13,8) posse saluari ideoque dicit: remitte illam et hoc anno, usquedum fodiam circa illam et mittam cofinum stercoris.

quam cito duritiam Iudaeorum superbiamque causas [*]( U\'.!A ) esse sterilitatis agnouit! itaque nouit excolere qui nouit uitia deprehendere. pollicetur dura cordis eorum apostolicis ligonibus esse fodienda, ut longo incultu situm mentis obductum sermo bis acutus inuertat et corde proscisso excitet sensum aerio spiramine iam uigentem. ne radicem sapientiae terrarum aceruus obruat et abscondat. cofinum quoque stercoris dicit esse mittendum. magna profecto uis stercoris, quae tanta est, ut de infecundis fecunda, de arentibus uirentia, de sterilibus [*]( B ) faciat fructuosa. in quo sedit lob cum temtaretur et uinci [*]( 21oh.l7,21 SRom.7,14 12cf.ICor.3,H 13 Act. 11, 2 1SExod.32,9 21Hebr.4,12 271ob2,8 ) [*]( 2 et unus G et in uno ed. Rom. 5 Indaeorum populus aX 9 quia PCγ qui cet. 13 praesciens PL 16 ideo P (que add. m3) L dimitte Χχ 18 superbiam quae nouit ei....... causas sterilitatis agnouit P m1 et (MMc lacuna) L aaperbiamquae agnouit ex cansM ease aterilitatis agnotiit itaque P m3 19 ideoque X et uitia L 21 aitam eC &. M. m3 jP. OM. BL situ Χχ 22 proscisao? P prociasos L 23 uigente aC acerbobruat (vus s. b pr.) P acreboobruat (o alt. s. «. m3) L )

itaque per intellectus exercitium spiritalis [*]( c ) et humilitatis adfectum etiam ludaeos in euangelium Christi cultor ille bonus fore existimat fructuosos. meminerat enim quia per Aggaeum dominus locutus est, quoniam quarto et uicesimo noni mensis, a die quo fundatum est templum domini omnipotentis. uineam inquit et ficus et malagranata et ligna oliuae, quae non adferent fructum, ex hac die benedicam. quo reuelatur sub ipsum anni uergentis occasum, hoc est saeculi iam senescentis occiduo, sanctum dei [*]( D ) templum, quod est ecclesia, esse condendum, cuius gratia per sanctificationem lauacri Iudaeorum nationumque populi fructum suorum possint habere meritorum.

Ergo per naturam arboris synagogae species indicatur secundis prouentibus fructuosa — nos enim ex patrum semine — meritoque Iudaei grossis labentibus conparantur, quod incrassato corde et praedura ceruice ad perennitatem sui peruenire non possunt. qui si moriantur et quasi decidant huic mundo, ut [*]( E ) in interiorem hominem per lauacri gratiam renascantur. erunt utique fructuosi. perfidia autem hominum pertinacium synagogam inutilem fecit, et ideo quasi sterilis iubetur excidi.

quod de Iudaeis dictum omnibus cauendum arbitror et nobis [*]( lPhilipp.3,8 5Ps.ll2,7 11 Agg. 2, 19 sq. 20Matth. 13,15 2lExod.32,9 ) [*]( 1 scs paulus PL aestimatur .PaBLTX (ur del. π V) aestimat ut 6\'-,\' et (ut ex ar) CE lucrum faciat P (i s. um w3) Lπ 3 ei] et χ (s. m2 ci E) 7 et s. M. m3 F. om. BL 8 aestimat PL 9 aggeam P loqautua BF et (u alt. a. M.) V 11 uinea ΡΒχ (utneas m2 E) ficus χ fructus cet. (s. m2 ficus V) malogranataa IZadferuntXadferety (-Mt m2 jE) 14 seneacentis iam C 15 gratiam αΧ 17 possunt P (i <!. u m2) L 18 arboris (a N. M.) P 20 laben*tibua (b pr. ex u m2) P conparatur P (-antur m2) L 22 si pmoriantar PL sic moriantur -B )