De Cain et Abel

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Prima igitur uoti gratia est celeritas solutionis. denique[*]( B ) Abraham filium suum ad holocaustum iussus offerre non post dies ut Cain optulit, sed exsurgens mane strauit asinam suam et adhibuit secum duos pueros et Isaac [*]( C ) filium suum et concidens ligna ad holocaustum surgens abiit et uenit ad locum quem ei dixerat deus die tertia. primo aduerte immolaturi studium maturum atque festinum, ut mora expectationis non esset nisi donec audiretur oraculum, deinde ut sterneret asinam suam, obsequium omne ipse susciperet et sacrificio necessaria praepararet, duabus quoque fidei uirtutibus comitantibus hostiam suam duceret, de potestate dei certus et de bonitate securus. [*]( D )

quod autem ait die tertia, uel quod continua esse debeat et perpetua deuotio — tripertitum est enim tempus, praeteritum, praesens et futurum, quo admonemur quod nec praeteritorum beneficiorum dei uel praesentium uel futurorum inrepere ulla debeat obliuio, sed tenax gratiae memoria perseuerare et oboedientia non deesse — uel quia is qui sacrificat in unum splendorem, unam lucem debeat credere trinitatis; ei enim [*]( E ) qui fideliter sacrificat dies lucet, nox nulla est. sic et in Exodo Moyses ait: uiam trium dierum ibimus et immolabimus domino deo nostro. sed etiam alibi cum [*]( 3 Rom. 8, 32 5 Philo de sacr. 15 (173, 10; I 225, 15 C.) Quaest. I 60 7 Gen. 22, 3 sq., cf. Philo de sacr. 15 (173, 11; I 225, 15 C.) 25 Exod. 3, 18 ) [*]( 1 deus dilexit B Monac. 2549 6 abraam M abraham A (h s. w.) 7 optulit SAA\'P\' V obtulit cet. 10 ei] enim M dixerit S (a s. i alt.) 11 immolaturi AA\' et m2 SP* immolantis BM\' immolationis V immolatur MP et ml SP\' 14 sacrificia B necessario P 18 trip!itum S (i pr. ex e m2) 22 is PV his S (h eras.) AM\' (h exp.) cet. 23 splendore MM\' 25 uiam om. M )

365

uisus esset deus Abrahae ad ilicem Mambrae, respiciens inquit Abraham oculis suis uidit, et ecce tres uiri stabant super eum. et uidens occurrit obuiam illis ad ostium tabernaculi sui et adorauit super terram et dixit: domine, si inueni gratiam ante te. tres uidet, unum adorat, tres mensuras offert similaginis. nam etsi [*]( F ) inmensus deus, tamen mensuram omnium tenet, sicut scriptum est: quis mensus est manu aquam et caelum palmo et uniuersam terram clausa manu? perfectae igitur in personis singulis trinitati interiore mentis arcano, hoc est similaginis spiritalis sanctus patriarcha sacrificium deferebat. haec est similago, quam in euangelio molit illa mulier, quae adsumetur; una enim adsumetur inquit altera relinquetur. adsumetur ecclesia, relinquetur synagoga uel mens bona adsumetur, inproba derelinquetur. ut scias autem quia [*]( 198 A ) et Abraham in Christum credidit, Abraham inquit diem meum uidit et gauisus est. et qui credit in Christum credit et in patrem et qui perfecte credit in patrem credit in filium et spiritum sanctum. tres ergo mensurae, una similago, hoc est unum erat sacrificium, quod uenerabili trinitati pari quadam mensura deuotionis et congrua plenitudine pietatis oblatum est.

Adhuc cognosce celeris studia deuotionis. cucurrit inquit [*]( B ) et accepit uitulum unum tenerum et bonum et dedit puero et festinauit facere eum. ubique inpigra [*]( 1 Gen. 18, 2 sq. 6 Gen. 18, 6 Philo de sacr. 15 (173, 13; I 225, 17 C.) 7 Phil. de sacr. 15 (173, 19; I 226, 3 C.) 8 Esai. 40, 12 13 Matth. 24, 41 16 Ioh. 8, 56 23 Gen. 18, 7 ) [*]( 1 habrahae A 2 abraam M habraham A 6 uni M 7 inmensos M 8 et 9 manu M 9 perfecta M perfecta ei B 10 interiori A\' 12 mo- Jet M\' (i s. e) cet. 15 adsumetur ... derelinquetur p. adsumitur ... derelinquitur libri (Uindob. 758 -quitur ex -quetur) 16 et om. A\'B abraam M habraham AA\' abraham (alt.) ... qui credit om. BY abraam M abraham P (ha s. «. m2) 17 credit M\' credidit cet. 23 celeris SMAA\' celerius cet. 24 unum om. B Monac. 2549 25 puerii S (con\'. rn2) M-)

366

deuotio et ideo deo fuit munus eius acceptum. habes et alibi ut solis ortum oratione praeuenias; occurre inquit ad solis ortum. habes in euangelio dicentem dominum Iesum: Zacchaee, festinans descende. et ille qui inpetrauerat quod uolebat, ut Christum uideret, et amplius inpetrauerat ut uideretur et uocaretur a Christo, festinans descendit et excepit illum gaudens. et ideo probauit dominus eius affectum [*]( r ) et eum celeri remuneratione donauit dicens: quod hodie salus domui huic facta est. festinauit enim et dominus ad beneficium et ideo non expectauit, ut promitteret et inpleret postea, sed ante fecit et postea declarauit. dixit enim: facta est salus, quod utique praeuenientis fuit, non promittentis. iustus igitur uotum suum celeritate commendat. et ideo patres nostri festinantes manducabant pascha, succincti lumbos et [*]( l) ) pedes suos calciamentorum <non> exuentes uinculis et tamquam onus corporeum deponentes, ut essent parati ad transitum; pascha enim domini transitus est a passionibus ad exercitia uirtutis. et ideo pascha domini dicitur, quoniam et tunc in typo illo agni ueritas dominicae passionis adnuntiabatur et nunc eius celebratur gratia.

cito igitur hoc quaere, anima, ut cito etiam audias, sicut audiuit et Iacob: quid est hoc quod tam cito inuenisti, fili? et ille [*]( E ) secundum dogma respondit: quod tradidit dominus deus [*]( 2 Sap. 16, 28 3 Luc. 19, 5 8 Luc. 19, 9 13 Exod. 12, 11 Philo de sacr. 17 (174, 26; I 227, 14 C.) 17 Philo de sacr. 17 (174. 35; I 227, 16 C.) 20 Philo de sacr. 17 (174, 38: I 228, 6 C.) 21 Gen. 27, 20 23 Gen. 27, 20 ) [*]( 2 et 3 ortu M 2 ratione MP peruenias M 3 zacchee B zachee P (e pr. s. u.) M\' zacheae cet. 4 festina A\' 6 a 8. u. m2 M 8 eum pi (l ill s. e) 12 quod] quia B praeuenientis fuit P (f in2 in ras.) Monac. 14399 p. praeuenientis saeuit S (a bis exp.) AA\' praeuenienti seuit MP4 et ml M\' praeuenientis est B et m2 M\' praeuenientis (is ex i m4) seuit (se w4 in ras.) V praeuenienti seruit Monac. 2549 13 celeritate uotum suum B 14 pasca B 15 non addidi 17 pasca JiP pascha P\' (h s. ft. m2) 18 pasca B 22 hoc est B, hoc om. A\' Monac. 2549 )

367

tuus in manus meas. cito dat deus, quia dixit et facta sunt, mandauit et creata sunt. uerbum enim dei non, sicut quidam ait, opus est, sed operans, sicut habes scriptum: pater meus usque modo operatur, et ego operor. praeuenit omnia; est enim ante omnia sicut pater et in omnibus sicut idem pater, penetrans omnia. ualidum enim et acutum et omni gladio acutius est, penetrans usque ad [*]( F ) diuisionem animae et spiritus artuumque et medullarum, praeueniens omnium cogitationes. de quo ait deus pater: iam uidebis si conprehendit te uerbum meum aut non. ubi enim deus, et uerbum, sicut dixit: ueniemus et mansionem apud eum faciemus. et sicut habes in aliis de deo lectum: ego steti hic prius quam tu, ita et uerbum dicit: priusquam stares sub arbore fici, uidi te. et de ipso dictum est uerbo, hoc est filio dei: medius uestrum stat quem uos nescitis. ubicumque enim sancti, illic in medio dei uerbum in singulorum praecordiis [*]( 199 A ) conplens maria et terras. et cum hic est, et alibi est non mutato loco, sed repleto ubique sui praesentia; ubique enim est qui est per omnia et in omnibus nullum locum inmunem sui relinquens et ubi adest erat et ubi erat adest. et ideo qui nouit uelox esse uerbum dei cito petit et cito inpetrat.

At uero Pharao, qui opinionibus uanis et inanibus studium [*]( B ) inpendebat suum ranis repleta Aegypto sonum inanem rerum [*]( 1 Psalm. XXXII 9 Philo de sacr. 18 (175, 13; I 228, 19 CJ 8 Philo de sacr. 18 (175, 18; I 229, 2 C.) 4 Ioh. 5, 17 5 Philo de sacr. 18 (175, 19; I 229, 8 C.) I Cor. 15, 28 6 Hebr. 4, 12 9 Num. 11, 23 11 Ioh. 14, 23 13 Exod. 17, 6 Philo de sacr. 18, (175, 37; I 229, 14 C.) 14 Ioh. 1, 48 15 Ioh. 1, 26 18 Philo de Bacr. 18 (175, 38; I 230. 2 C.) 23 Philo de sacr. 19 (176, 7; I 230, 9 C.) ) [*]( 2 dni B (n eras.) ds M\' 7 acutus (corr. m2) SP 8 et pr.] ac P 9 pater dS BPM\'P\' V 11 enim est 31, fort. recte 17 illic scripsi. nisi forte ilico scribendum est ibi Monac. 2549 in deo Uindob. 758 ideo S (antea tdcp eras.) cet. 21 adest erat et ubi om. M 23 farao SMB 24 somnum S )

368

et strepitum uanum reddentibus, dicenti Moysi: constitue [*]( c ) mihi quando pro te orem et pro famulis tuis et pro populo tuo, ut exterminet dominus ranas, cum debuerit in tanta positus necessitate rogare, ut iam oraret nec differret, respondit: crastina die, otiosus et neglegens morae poenam Aegypti soluturus excidio. itaque iste ubi impetrabat, inmemor fiebat gratiae et exaltatus mente carnis suae obliuiscebatur deum.

humilitas autem commendabat orationem, siquidem et Pharisaeus ille reprehensus est, qui ieiunia sua [*]( D ) uelut beneficia enumerabat et tamquam obiectabat deo et se criminum memorabat exortem, publicanus autem praedicatus est, qui a longe stans nolebat oculos ad caelum leuare, sed percutiebat pectus suum dicens: domine deus, propitiare mihi peccatori. et ideo diuina eum sententia praetulit dicens quia descendit hic publicanus iustificatus magis quam ille Pharisaeus. ille enim iustificatur qui peccatum proprium confitetur, sicut locutus ipse est dominus: dic iniquitates tuas [*]( E ) ut iustificeris. et Dauid ait: sacrificium deo spiritus contribulatus et iterum: cor contribulatum et humiliatum deus non spernit. Hieremias quoque ait: anima in angustiis et spiritus ancxius clamat ad te. ergo et Pharao et Assyrius, qui dicebat: quis deorum gentium istarum liberauit terram suam de manu mea, quoniam liberabit deus tuus Hierusalem de manu [*]( 1 Exod. 8, 9 5 Exod. 8, 10 9 Lnc. 18, 11 sq. 12 Luc. 18, 13 15 Luc. 18, 14 18 Esai. 43, 26 19 sq. Psalm. L 19 21 Baruch. 3, 1 23 Exod. 5, 2 Reg. IIII 18, 35 ) [*]( 4 debuerat M 8 comendat V 9 fariseus 1JfM\' 11 praedicatus est autem publicanus P 14 propitius esto P (s. m2 t propitiare) pi eum diuina MB 16 fariseus JfM\' 17 enim om. V 18 est ipse B V 20 contritum P 21 fort. spernet (eaooosviuaei LXX) 22 anciiatas (at s. u.) S anxius AA\'BV 23 farao MM et Monac. 2549 et s. u. m2 P\'V, om. cet. assirius lWPV 24 liberauit S m2 AA\'P et H (in quo liberauit istarum terraru) liberabit S m1 cet. 25 liberauit A tcorr. m2) A\'B dns dS V )

369

mea? exaltatione sua deiecti sunt, iustus autem sicut Iacob ad auctorem deum refert quaecumque bona fuerit consecutus dicens de omnibus quae sibi prosperare [*]( F ) cognouerit quoniam tradidit ea dominus deus tuus in manus meas. haec igitur melior uotorum solutio est, sicut et Dauid ait: immola deo sacrificium laudis et redde altissimo uota tua. laudare deum commendare est uotum et soluere. unde et Samaritanus ille aliis antefertur, qui cum leprosis aliis nouem secundum praeceptum domini mundatus a lepra solus regressus ad Christum amplificabat deum et agebat gratias. de quo Iesus ait: non fuit ex illis qui rediret et gratias ageret deo nisi hic alienigena? et ait illi: surge et uade, quia fides tua te saluum [*]( 200 A ) fecit.

Est etiam illa commendandae orationis et uoti disciplina, ut non diuulgemus orationem, sed abscondita teneamus mysteria, sicut tenuit Abraham, qui subcinericias fecit. tenuerunt et patres, qui coxere conspersum quod extulerant de Aegypto subcinericia facientes azyma, quae graece !v%p6<pia dicunt, eo quod abscondantur in cinere, significantes <sicut> fermentum illud, quod abscondit mulier illa euangelica mensuris tribus, [*]( B ) donec fermentetur totum, mysteriorum quoque premendam esse doctrinam. quod apertius dominus in euangelio docuit suo dicens: tu autem cum orabis, intra in cubiculum [*]( 4 Gen. 27, 20 6 Psalm. XXXXVIIII 14 8 Luc. 17, 14-16 11 Luc. 17, 18 sq. 17 Gen. 18, 6 18 Exod. 12, 34 Philo de sacr. 16 (174, 15; I 227, 9 C.) 21 Luc. 13, 21 24 Matth. 6, 6 sq. ) [*]( 3 quaecumque P 4 tuus AA\' meus Pm2 in ras. suus Pml cet. 13 surgite 8 (it eras.) 16 misteria BPV 17 abraam M subcinericios V 18 extulerant M (a m2 ex u) 19 azyma 8 azima cet. ) [*](0NrPI<r»ia S ENrpY<I»Ta P\' (in mg. engrifia) engrifia ltIM\'PV engriphya AA\' euphrigia B (in mg. engriphia) dicuntur AA\' V dicunt ex dr P 20 sicut add. Henricus Schenkl, innuentes post quoque (u. 22) add. a 21 in farinae mensuris ed. Mom., ac sane farinae (aXeupoo) hoc loco requiri uidetur fermetitetur M fermentaretur a 22 misteriorum BM\' P V 24 suo] sic B ) [*]( XXXII. Ambr. pare 1, faie 1. ) [*]( 24 )

370

tuum et clauso ostio patrem tuum ora in abscondito, et pater tuus qui uidet in abscondito reddet tibi. orantes autem nolite multum loqui et infra: scit enim pater uester quid uobis opus sit antequam petatis ab eo. cubiculum tuum mentis arcanum animique secretum est. in hoc cubiculum tuum intra, hoc est intra in alta [*]( C ) praecordia, totus ingredere de corporis tui exteriore uestibulo et claude ostium tuum.