De Locis Santis

III. DE ILLA ECCLESIA, IN QVA CRVX DOMINI HABETVR.

Ceterum de celeberrima eiusdem ciuitatis rotunda mirae magnitudinis lapidea ecclesia silere non debemus. Quae, ut sanctus refert Arculfus, qui eam non breui frequentauit tempore, ab imo fundamentorum in tribus consurgens parietibus triplex super illos altius sublimata rotundissima et nimis pulchra simplici consummatur culminata camara. Haec arcibus suffulta grandibus inter singulos supra memoratos parietes latum habet spatium uel ad inhabitandum uel etiam ad exorandum Dominum aptum et commodum. Interioris domus aquilonali in parte pergrande et ualde pulchrum monstratur armarium, in quo capsa habetur recondita lignea, quae similiter ligneo supercluditur operculo, in quo illud salutare habetur reconditum crucis lignum, in quo noster saluator pro salute humani generis suspensus passus est. Quae uidelicet praedicabilis capsa, ut sanctus refert Arculfus, in tribus continuis diebus post expletum annum super altare aureum cum tali pretioso eleuatur thesauro. Quod utique altarium in eadem [*]( 1 reportntorum Y reppertorum Br ferramentorum transfretauit Br 3 et ipse continuo Br ciuitatem corr. 2. m. ex ciuium Br 4 appelc latione Y 5 grega corr. 2. m. Br nominatur Y 9 II Y titulus deest in YZBr 11 ut sanctus arculfus refert Z 14 supra Y 15 camera Z arcibus] arculfus Br 17 uel inhabitandum omisso ad Y 18 deum Z interioribus Z 20 recondita-habetur l. 21 om. Br 21 in om. Z 22 ante reconditum rasura unius litterae in Br humani salute Br 23 passus om. Z quem Br 25 aereum Z aureum altare Br 26 quod ex q corr. 2. m. Br )

habetur rotunda ecclesia duos longitudinis habens cubitos et unum latitudinis. In ternis, inquam, tantummodo anniuersariis sibi succedentibus diebus dominica crux supra altare eleuata ponitur, hoc est in caena Domini, qua die imperator et exercitus militum ecclesiam intrantes et ad illud accedentes altare aperta illa sacrosancta capsella salutarem osculantur crucem. Primus ante omnes imperator orbis illam inclinato osculatur uultu, deinde iuxta condicionum uel aetatum ordinem unus post unum accedens honorabile osculatur patibulum. Proinde crastina die, hoc est sexta feria ante pascha, reginae, matronae et omnes populi mulieres supra obseruato memorato ordine accedunt cum omni ueneratione osculantes. Tertia die, hoc est sabbato paschali, episcopus et uniuersus post eum clerus cum timore et tremore et omni honorificentia accedunt ordinatim uictoriale osculantes lignum in sua positum capsa, finitisque sanctis et laetificis talibus sacrosanctae crucis osculationibus illa uenerabilis capsa supercluditur et ad suum cum tali honorifico thesauro reportatur armarium.

Sed et hoc non neglegenter intuendum, quod non duo, sed tria ibidem crucis habeantur breuia ligna, hoc est transuersum lignum et longum incisum et in duas aequas diuisum partes, e quibus tripertitis honorificabilibus lignis, quando illa aperitur capsa, miri odoris fragrantia ac si omnium florum inibi collectorum mirabili plena suauitate exoritur satians et laetificans omnes in propatulo intra illius ecclesiae parietes interiores [*]( 1 ecclesiam ad uos Br 2 a uoce inquam denuo incipit P 8 sibi a om. Y succidentibus Br super Br 6 aperte corr. obscuriore atramento Z 10 crastino PBr 11 ac mulieres Y obseruato om. Br o 0 obseruato supra memorato Y supra obseruata memoratę. corr. 2. m. Z supra memorata accedunt ordine Br 12 osculantur Z 13 paschali sabbato Br nniuersi Z 14 cum omni Y omnigena Br honorificancia P honorificantia Br ordinatim accedunt Br 15 uictorale Y posita Z 17 supra cluditur P et ad suum om. P cum tale Y 19 haec, sed corr. 2. m. Z 20 inter ante crucis add. Br cruces Y breui Br haec est Z 21 dinisus, sed corr. Z 22 aequibus Br honorabilibus Z apperitur Br 23 flagrantia sic codd. 24 saciens P 25 propatibnlo Br )

positos, qui eodem temporis spatio intrantes stant; nam de nodis eorundem trinalium lignorum liquor quidam odorifer quasi in similitudinem olei expressus talem facit uniuersos intrantes ex diuersis gentibus adgregatos supra memoratam sentire suauissimi odoris fragrantiam. Cuius uidelicet liquoris si etiam paruula quaedam stillula supra aegrotantes inponatur. qualicumque languore uel morbo molestati plenam recuperant sanitatem. Sed de his ista sufficiant discripsisse.

IIII. DE GEORGIO MARTVRE.

Arculfus homo sanctus, qui nobis haec omnia de dominica cruce narrauit, quam ipse propriis conspexit oculis et osculatus est, aliam nobis de aliquo confessore Georgio nomine relationem contulit, quam in Constantinopoli urbe a quibusdam expertis didicit ciuibus, qui hoc modo narrare soliti eidem dicebant: In Diospoli ciuitate cuiusdam confessoris Georgii in quadam domu statuta marmorea in columna, contra quam alligatus persecutionis tempore flagellatus est, formula depicta est; qui tamen post flagellationem e uinculis absolutus multis uixit annis. Quadam uero die, cum quidam duricors et incredulus homuncio in equo sedens eandem intrasset domum, eandemque uidens marmoream columnam ab his, qui ibidem inerant, interrogat dicens: (Cuius est haec imago in marmorea [*]( d 1 positos om. YBr qui] quasi Br 2 de nofois corr. 2. m. Z ei nobis Br, ex in rasura 2. m. 3 quasi] qui Y olei similitudinem Br eipBus P tale Br 5 flagrantiam codd. 6 stipula Br super YZ 7 plena recipientes recuperant Br recipiant Y 8 descripsisse Br scripsisse Z om. Y 9 solum: De geurgio Pam. Z confessore Br 10 quasi, corr. 2. m. Br 11 et ont. Z 12 alio PZ quodam F georgius Y geurgio Br 13 rationem Z post constantinop scisstira in P quibus Br 14 dedicit, sed corr. PZ ciuibus] quibus Y quasi Br 15 dicebant om. P 16 post domu denuo lacuna in P MQ scheda excisa statua Br 17 formola Br 18 quasi Br post om. Z absolutua om. Br 19 quasidam Br duri cordis Z 20 homo Y lioraontio Br post sedens verba eandem intrasset domum 2. m. superscripta sunt in Z 21 que om. Br quasi ibidem Br 22 erant Z interrogauit Y cuius hoc imago Br )

columna formata?\' Quibus respondentibus et dicentibus: , Georgii confessoris haec figura est, qui ad hanc uinculatus et mastigatus est columnam\': quo audito ille stolidissimus homunculus ualde iratus contra ing(ensibilem rem sancti confessoris formulam instigante diabolo lancea percussit. Quae uidelicet eiusdem aduersarii lancea quasi per globum niuis mollem mirum in modum facile penetrans lapideam illam perforauit columnam exteriore parte eius. Cuius ferrum interius haerens retentum est nec unquam quomodo retrahi potuit, hastile autem eius ad sancti confessoris conlisum marmoream imagunculam exterius confractum est. Illius quoque miselli homuncionis equus, in quo sedebat, eodem momento sub eo in pauimento domus cecidit mortuus, ipse autem simul misellus in terram cadens manus in illam marmoream misit columnam eiusque digiti quasi in polline uel luto intrantes in eadem inpressi inhaeserunt columna.

Quod uidens miser, qui retrahere denos duarum digitos manuum ad se non poterat in marmorea sancti confessoris inhaerentes formula conligatos et insertos, nomen dei aeterni eiusdemque confessoris agens paenitudinem inuocat et, ut ab eodem absolueretur uinculo, inlacrimatus precatur. Quam eius lacrimosam paenitentiam misericors deus suscipiens, qui non uult peccatoris mortem, sed ut conuertatur et uiuat, non solum ab illo praesenti marmoreo uisibili absoluit uinculo, sed etiam a [*]( 21 Ezech. 18, 23 ) [*]( 1 quibus quibus Z priore deleto qui respond (in fine lineae) dicunt Y 2 quasi ad hanc uinculatus in a«tig\'atus columna Br qui ad hanc columnam uinculatus est (omisso et mastigatus) Y 3 homunculie Br homo Y 5 diabulo ZBr 6 aduersariis Br lancea aduersarii Y ñiuis] nimis YBr 7 penetrasBr 8 ex interiore eius parteBr 9 quoquo Br quomodo nec unquam Y astile Y 10 conlissum confessoris Br imaginem Y 11 misselli omuncionis Br homuncini corr. in liomuncii Z aequo sedebat Br in om.. Z 13 missellus Br misellus simul Z maius Br 15 poline YZBr in eandem Br columnam Br 16 tunc uidens Y quam uidens Br qui] quod Y qui ex quae corr. Z quasi Br 18 deum Br que om. ZBr 19 agiens Br poenitudinem Z solueretur Y abeeueretur Br 20 praecatur Z 21 qui] quasi Br 23 presentihus lir uinculos Br ) [*]( XXXVIIII Ilin. Hicrosol. ) [*]( 19 )

peccatorum inuisibilibus alligamentis fide saluatum subueniens misericorditer liberauit.

Hinc itaque manifeste ostenditur, quantae et qualis fuerit honorificentiae apud Dominum Georgius suus inter tormenta confessor, cuius thoracidam in re natura inpenetrabili penetrabilem potentia fecit lanceamque aduersarii aeque naturaliter inpenetrabilem mirabiliter effecit penetrabilem digitosque eiusdem homunculi infirmos in eadem natura inpenetrabili re potenter penetrales fecit, quos in marmore uinculatos primule et ipse durus retrahere non potuit, sed eodem momento ualde perterritus et exinde mitigatus paenitens deo miserante retraxit. Mirum dictu, usque in hodiernum diem eadem bis quinorum eius uestigia digitulorum apparent usque ad radices in marmorea insertorum columna, in quorum loco sanctus Arculfus suos denos proprios inseruit digitos similiter ad radices usque intrantes. Eiusdem quoque homulli sanguis equi, cuius coxa in pauimento mortui cadentis in duas confracta est partes, nullo modo ablui aut deleri potuit, sed indelebilis in pauimento domus usque ad nostra permanet tempora idem equinus cruor.

Aliam quoque de eodem Georgio confessore certam relationem nobis sanctus Arculfus intimauit, quam ab expertis quibusdam satis idoneis narratoribus in supra memorata [*]( 1 fidei Y 4 lionorificantiae Br deum Z 5 confessor om. Z torace clam Y toraclicam Z toracletam Br, cf. Du Cange, glossarium mediae et infimae latinitatis s. v. in se Y inrenatura, uirgula 2. III. adscripta separauit Z 6 poenitentia Z potentiam lanceam omisso fecit et que Br foecit, sed corr. Z 7 efficit YBr penetralem Z 8 infirmes ZBr, corr. Z penetrabili rem Br 9 penetrabiles Z prime Br 10 rethrahere Br sed in rasura Z 11 preterritus Br 12 ho//diernam Z a uoce eadem denuo incipit P quasinorum Br 13 digitorum P digitolorum YBr 14 loca Br 16 homuli P humiili Y humili, sed 2. m. in homuli corr. Z 17 constructae l. s expuncta P 18 delere, sed corr. Z 19 ad om. Br aequinus P aequibus Br 21 alia Z aliam quoque relationem certam de Y deor georgio, priore uoce deleta Z 22 quam ex peritis Br 23 insuper memorata constantinopoli Z )

stantinopolitana urbe indubitanter didicit, qui hoc modo de illo sancto confessore pronuntiare soliti erant dicentes: Quidam homunculus saecularis Diospolim ciuitatem in equo sedens ingressus eo in tempore, quo ad expeditionem faciendam multa populorum milia undique conueniebant collecta, illam accedens intrauit in domum, in qua supra memorata marmorea extat columna in se sancti confessoris Georgii habens depictam imaginem, ad quam quasi ad praesentem Georgium loqui coepit dicens: (Me tibi, Georgio confessori, et meum commendo equum, et ut per orationum uirtutem tuarum ab uniuersis bellorum atque morborum aquarumque periculis liberati ambo ad hanc usque urbem post expeditionis tempus incolumes reuersi perueniamus, et si tibi ita deus misericors nostram reuersionem donauerit prosperam secundum optionem nostrae paruitatis, ego hunc meum, quem ualde amo, ippum tibi pro munere donandum offeram in conspectu tuae adsignaturus formulae.\' Quis sermunculis ocius terminatis domum egressus inter exercitus multitudinem cum ceteris contubernalibus commeans idem homuncio in expeditionis comitatu emigrat, qui post multa et diuersa bellica pericula, inter quae misella plurimorum milia homunculorum constituta disperierant, ipse [*]( 1 dedicit, sed corr. Z qui] quasi Br 2 georgio confessore Br 3 homolulus P de diospolim Br 4 eo tempore omisso in Br ad om. Y 7 in se] in frem Br sancti otn. Z 8 ad quam] atque Br 9 georgi corr. ex georgii Br confessore P -i ex -e corr. Z r et mecum P 10 aequum Br per om. Z oratione P orationem Y uirtutem, sed corr. I. m erasa Z uirtutum Y ad uniuersis Br 12 urbem . om. Br post in rasvra; antea propter scriptum erat Z incolomesPYjBr a 13 peruenjmus corr. 2. m. Z sit ibi, sed corr. Z 14 oblationem ZBr prosperam faciens obtionem Y 15 equum ipsum PZ ipsum Y ipsum superscr. 1. m. equum Br ippum scripsi 17 qui Y quibus Z sermunculis corr. 2. n1. ex sermusculis Br terminatis ocius Y 18 cumtnbernalibus corr. 1. m. Br 19 homo Y homuntio Br comeatu Br qui] quasi, sed corr. Br 20 diuersas, sed corr. Br bella a pericnlosa Y belli pericula Br uel quae Y interq: corr. 2. m. Br 21 hominum Y ) [*]( 19* ) in eodem suo sedens dilecto equo ab omnibus infestis casibus iuxta supra memoratam talem exemptus commendationem christicolae Georgio deo condonante ad Diospolim prospere reuertitur illamque domum, in qua eiusdem sancti confessoris habebatur imago, secum deferens aurum in equi pretium sui gaudenter intrat sanctumque Georgium ac si praesentem adloquitur dicens: Sancte confessor. deo aeterno grates refero, qui me per tuae celsitudinis firmitudinem orationis sospitem reduxit. Propterea hos tibi uiginti solidos auri adfero equi pretium mei, quem tibi primule commendatum mihi usque in hodiernum conseruasti diem.\' Haec dicens supra discriptum auri pondus ante pedes sancti formulae confessoris deponit plus equum amans quam aurum et egressus foras ingeniculatione expleta tale iumentum supra sedens ad emigrandum instigat quidem, sed nullo modo moueri potuit. Quod ille homunculus uidens discendit de equo reuersusque domum intrat, alios decem adfert solidos inquiens: Sancte confessor, mansuetus quidem mihi equiti tutor in expeditione inter pericula fuisti, sed tamen, ut uideo, durus et auarus es in commercio equi.\' Haec dicens X super XX solidos adiciens ad sanctum dicit confessorem: Et hos tibi addo solidos, ut mihi placabilis fias et meum ad ambulandum resoluas equum.\' Hoc dicto egressus iterum ascendens equum ad meandum [*]( 1 aequo Br 2 exemtus P 3 christicola Y cristicole Z dospoim corr. 1. m. Br 5 habeatur ymago P habetur Y defferens, sed corr. Z prlłetium corr. Z 6 intrauit corr. ex intrant Br 7 acaP hic et l. 17 corr. 1. m. ZBr gratias Y gratis corr. in gratias Jir reffero PZ, sed corr. Z 8 qui ex quasi corr. 1. m. Br perpetuae ZBr, corr. 1. m. Br firmitudine erasa l. m Z 9 equasi, sed corr. Br 10 mei om. Br 11 diem conseruasti Br discriptum in descr. corr. Z 13 quam corr. ex quia Z ingenti locutione Y 14 supersedens Y 15 quod corr. ex quam Br 16 homo Y uidit P descendit YZ denscendit corr. 1. m. Br domus Z 17 soledos corr. Br 18 equique Yaequititii, corr. in aequitanti 2. m. Br equiti tutor] equitator Z in in priore expuncto Br 19 perricula corr. P sed nunc Z 20 commertio Br X solidos super XX adiciens Y adiciens solidos (corr. ex soledos) Br 23 hoc dictu P haec dictu corr. Z regressus P aequum corr. Br ) incitat, qui quasi infixus in eodem stabat loco nec etiam unum poterat mouere pedem. Quid plura? Post equum ascensum discensumque per quatuor singulas uices intrans domum decem secum solidos adferens et ad inmobilem reuersus equum iterum in domum regressus huc atque illuc currebat et tamdiu illius ippus nulla instigatione remoueri poterat, usquequo numerus solidorum LX adinpleretur congregatorum. Tum deinde supra commemoratum repetens sermonem de sancti confessoris mansueta humanitate et tuta in expeditione custodia et de eius quasi duritia uel etiam in commerciis auaritia commemorans, quae talia uerba, ut fertur, per quaternales singulas uices in domum reuersus repetebat, ad ultimum hoc modo sanctum adloquitur Georgium dicens: \'Sancte confessor, nunc tuam pro certo cognosco uoluntatem. Hoc itaque iuxta id, quod desideras, totum auri pondus, uidelicet LX solidos, tibi munus offero, ippum quoque meum; quem tibi prius promiseram post expeditionem condonandum, nunc tibi, licet inuisibilibus alligamentis uinculatum, condono, sed mox, ut credo, resoluendum per tuam in deo honorificentiam.J Hoc terminato sermone egressus domum eodem horae momento absolutum repperit ippum, quem [*]( 1 qui om., sed 2. m. superscripsit Br quasi quibus, deleto quibus Br 2 pedem poterat mouere pedem deleto priore pedem Br qui plura Y post] propter Z equi Y 3 descensum Y in domum YBr 4 secum X Br ad om. Y aequum corr. 2. m. Br 5 reuersus Br 6 ipsius PYZ equus Br ippus scripsi nulla om. Y signatione corr. in margine 2. m. Br numerum corr. 1. m. P 7 simul congregatorum YBr commemoratum supra Z 8 commemoratarum Y 9 humanitatis, sed corr. Z tota corr. 2. m. Br in om. Br 10 duritiaip corr. 2. m. Br in om. Br commercia Br, corr. Z commemoransque Br 11 quae tali corr. in qui talia Z et per singulas uices in domum quaternales Y pcr] et post Br 13 giorgium P scae, sed corr. ZBr 14 id q Br 15 uidi LX Y offel/ro litt. r erasa Z 16 ipsum quoque meum equum PZ et omisso equum Y ippum recte solum Br promil/seram una l. s erasa Z commiseram prius Br post] propter Z a 18 crao Br 19 in om. PZ honorificantiam PBr, corr. 2. pa. Br egrediens Y 20 reperiit Br ipsum PYZ, ippum solummodo Br ) secum deducens in domum sancto donatum adsignauit confessori in conspectu imaginis ipsius indeque laetabundus Christum magnificans discessit.

Hinc manifeste colligitur, quod omne, quodcunque Domino consecratur, siue homo erit siue animal, iuxta id quod in Leuitico scriptum est libro, nullo modo redimi possit aut mutari. Nam si quis mutauerit, et quod mutatum est et pro quo mutatum est, sanctificabitur Domino et non redimetur.