Naturalis Historia

Pliny, the Elder

Pliny, the Elder, creator; Mayhoff, Karl Friedrich Theodor, 1841-1914, editor

Deorum honoris[*](honorif caufa BS(D). -ris VRJ. -ri dhv.) causa in sacris nihil aliud excogitatum est quam ut auratis cornibus hostiae, maiores dumtaxat, immolarentur. sed in militia quoque in tantum adolevit haec luxuria, ut M. Bruti[*](brutti B.) e[*](e BS. et VRT. ex fD. in d(?)hv.) Philippicis[*](philippif BVTf.) campis epistulae reperiantur frementis[*](frementif B(P) S. cfr. XXXIV 139. -tes rv.) fibulas tribunicias ex auro[*](dist. ego.) geri. ita[*](ita lldT(P)H. at hv. an itane?), Hercules? idem enim[*](enim om.hv. a. H.) tu, Brute, mulierum pedibus aurum gestatum[*](geftatumBcod. Colb. man. Dal. S. -ari rv(D).) tacuisti. et nos sceleris[*](ceterif B1. -ri B2.) arguimus ilium, qui primus auro dignitatem per anulos fecit! habeant[*](ut habeant hv. a. S.) in[*](in om.VRd.) lacertis iam quidem et viri[*](uiris V.), quod ex[*](ex BS. e rv.) Dardanis venit—itaque et Dardanium[*](dardanum dhH.) vocabatur; viriolae Celtice[*](celtice BTS. -cae rv.) dicuntur, viriae Celtiberice[*](celtiberice S.cae ll. v.)—;[*](iit.: cfr. Isid. XIX 31, 16.—cfr. Plin. infra § 151.) habeant feminae in armillis digitisque totis, collo, auribus, spiris[*](fpirif BG. piris r. peris B. per has hv.); discurrant catenae circa latera et in secreto margaritarum sacculi e[*](e RdTfhv(J). ae V.om.BS.) collo dominarum auro[*](auro Bhv(D). -reo r Brot.) pendeant, ut in somno[*](summo Dal.) quoque unionum conscientia[*](conscientiae V.) adsit: etiamne pedibus induetur[*](indu&ur BS. -uitur rv..) atque inter stolam plebemque hunc medium feminarum equestrem ordinem faciet[*](faci& BS. -cit rv.)? honestius viri paedagogiis[*](paedagogiis G. cfr. § 152. -ogis ll. v(D).) id damus, balineasque [*](& BVS. etiam R(?)dhv.) dives puerorum forma convertit[*](conuerrit Müller emend. V 12. locus nondum sanatus.). iam vero et Harpocraten[*](harpocraten et VR. -tem dhv. a. S.) statuasque Aegyptiorum numinum[*](nominum V. numerum B.) in digitis viri quoque portare incipiunt. fuit et alia Claudii principatu

differentia insolens iis[*](hiif B2. his VRC.), quibus admissiones[*](admissiones Mommsen (röm. Staats recht II p. 782 not. 2). -on//i//f B2S. -onem (-isi V) B1VRdhv.) liberae[*](liberae BS. -rti rv.) ius[*](ius S cum Lipsio. eius ll. v.) dedissent[*](de- disset coni. J.) imaginem principis[*](principes R.) ex auro in anulo gerendi magna criminum occasione, quae omnia salutaris exortus Vespasiani imperatoris abolevit aequaliter publicando principem. de anulis aureis usuque eorum hactenus sit dictum.

[*](cfr. Liv. IV 60, 6.—Gaius I 122. Varro 1. L. V 174. 169.) Proximum scelus fuit[*](fuit eiuf BS. fuit r. fecit dhv.) eius, qui primus ex auro denarium signavit, quod et ipsum latet auctore incerto. populous Romanus ne argento quidem signato ante Pyrrhum regem devictum usus est. libralis[*](libralis v. -les dhH. liberalis VR. libeli rari B.)—unde etiam nunc libella dicitur et dupondius[*](dupondius V1RdhH. dip- V2v. dupundiuf B1. dip- B2 disp- T.)—adpendebatur[*](appendebantur asses H. (libellarii . . asses coni. J).) assis; quare aeris gravis poena[*](paena BVD.) dicta, et adhuc[*](ad hunc B.) expensa in rationibus dicuntur,[*](Varro 1. L. V 182. 183. Festus p. 246a, 29. Isid. XVI 18, 8.—cfr. Plin. XVIII 12. Plutarch. Popl. 11. Cassiod. Var. VII 32.—Varro 1. L. V 95. Festus p. 213.—Gellius VI 13,1.) item inpendia[*](incendia atque in- cendia VR. intendia hv. a. B.) et dependere[*](pendere T. pondera hv. a. C.), quin et militum stipendia[*](stipendiorum hv. a. H), hoc est stipis pondera[*](ponderandis (-di d. -de h. -dae v) pensatores Vdhv. a. H.), dispensatores, libripendes, qua consuetudine in iis[*](iif Bv (S). his rC.) emptionibus, quae mancipi[*](mancipi BS. -pii d(?)C. -cupi rv.) sunt, etiam[*](etiamnum BS.) nunc libra interponitur. Servius rex[*](ex R.) primus signavit aes. antea rudi usos Romae Timaeus[*](temeosVT. Remeus C cum Budaeo.) tradit. signatum est nota pecudum, unde et pecunia appellata. maximus census cxx[*](cxVd. cx. M. R(?)hv. a. S.) assium[*](assum VRd.) fuit illo rege, et ideo haec prima classis.[*](Liv. epit. XV. Varro r. r. I 10, 2.—Paul. Diac. p. 98 s. v. grave aes. Festus p. 347a, 13.)—Argentum signatum[*](signatum est dhv. a. S. an est signatum?) anno urbis CCCCLXXXV[*](CCCCLXXXV Cellarius ap. Dal. CCCCLXXXXV B. DLXXXV r v. a. H),

Q. Ogulnio[*](vgulnio G. B2. o. c. Vd. D. c. R. c. h.om. v. a. Brot.) C. Fabio cos., quinque annis ante primum Punicum[*](decem ll. v.) bellum. et placuit denarium[*](denarius cod. Poll.v. a. H.) pro x libris aeris valere[*](ualere BS(D). om. rv. uncis inclusit (suppl. signari) J.), quinarium[*](quinque ll. v.) pro v, sestertium pro dupondio[*](du- pundio B1D. dipon- B2v. a. H. duopon- R.) ac semisse . librale[*](librale B(P)H.are r. -ae hv.) autem pondus aeris inminutum est[*](eft BS.om. rv.) bello Punico primo, cum inpensis res p. non sufficeret, constitutumque ut asses sextantario pondere ferirentur. ita quinque partes lucri factae, dissolutumque aes alienum. [*](Ovid. Fast. I 229 sqq. Festus p. 274a, 16 sqq. Paul. Diac. p. 172, 8. cfr. Vitruv. III 1, 8.)nota aeris eius[*](eiuf BS. om. rv.) fuit ex altera parte[*](parte—9 altera om.B.) lanus geminus, ex altera rostrum navis[*](naui R.), in triente vero et quadrante[*](quadranta R.) rates[*](rates B. -tenf B. -taes V. crates RT. erat aes d. aes hv.). quadrans antea teruncius[*](teruncius h (B)H. -cis VdT. terrunciuf B. terunis R. triuncis v.) vocatus a tribus unciis. postea Hannibale urguente[*](urguente Bhv(S). -te marcum r. -te Marcum Minucium Brot.) Q[*](q. RdThv. quem B1. que B2V.). Fabio Maximo dictatore asses unciales [*](assis uncialis VR.)[*](sedecim ll. v.) facti, placuitque denarium XVI assibus permutari, quinarium octonis, sestertium quaternis. ita res p. dimidium lucrata[*](demedium lucratum VR.) est, in militari tamen stipendio semper denarius [*](decem ll. v. ) pro x assibus datus[*](datuf eft BS. -tus dhv. -ta r.) est.[*](Liv. XXIII 15, 15. XXII 54, 2. (Festus p. 173b, 30).—Volus. Maec. § 45. (cfr. Liv. XLV 43, 6).) notae[*](note T. -ti VR. -ta v. a. H.) argenti fuere bigae atque quadrigae; inde[*](inde BS. et inde rv (D).) bigati quadrigatique dicti. mox lege Papiria semunciarii[*](femunciarii BTS. -ri d. -res V2. -ales hv. -uciari V1. -utiari R.) asses[*](assis VRd.) facti. Livius Drusus in tribunatu plebei[*](plebi VR. -bis dhv. a. S.) octavam partem aeris argento[*](argentum VRd.) miscuit. is[*](if BS. om. rv.), qui nune victoriatus appellatur, lege Clodia[*](claudia dT.) percussus est; antea enim[*](enim om.V.) hic nummus ex Illyrico advectus[*](abectus V.) mercis

loco habebatur. est autem signatus Victoria[*](uictoriae VR.), et inde nomen.—Aureus[*](aureus VRdhv. aenariuf B1. den- B2.) nummus[*](annum hv. a. S.) post annos LI[*](LI BU. LXII rv.) percussus est quam argenteus ita, ut scripulum valeret sestertios[*](sestertios Brot.(D). -tio B. -tius Vcod. Poll. -tiis Rdv. -nis h.) vicen os[*](uicenosBrot.(D). -nus VR. -nis dhv. uicienf B1. uincenf B2.), quod efficit[*](efficit Bhv (U). effecit rH(D).) in libram[*](libram ego. cfr. § 109. -ali BU. -as rv.) ratione sestertii[*](sestertii (ferft- B1. sexterti V) ll. v(S). lac. Ante indicate J. -ium U. -iorum C(D).), qui tune erat[*](erat v??? (corruptum in ERAN) ego. cfr. Mlommsen röm. Münzwesen p. 404 not. 123. erant ll. v(J). erant Do U. erant v??? D. erat hS.), V???DCCLX[*](DCCLX U(D coll. Mommseno). D nongenti (nun- VR1) VRd. cccc BJ. se- stertios DCCCC (nongentos v) hC.). postea placuit $X$[*]($X$ VTH. om. rv(J).); XXXX[*](XXXX BD. XL rH. XL milia hv.) signari ex auri[*](& BJ. om. rv.) libris, paulatimque principes inminuere pondus, et novisissime [*](nouif- fime BV2S. in miuissime V1. inmurss- R minutissime He cod. Colb.(U). -mus hv.) Nero[*](uero RThv. a. H.) ad xxxxv[*](XXXXV BD. XLV H. XL quinque milia rv.).

[*](Cic. de or. II 67, 269. Val. Max. IX 4, 3. Plutarch. C. Gracch. 17 p. 842.—Appian. Mithr. 21. (Val. Max. IX 13, 1).) Sed a nummo prima origo[*](origo VRdThv(D). -gine BS.) avaritiae[*](auaricia R.) faenore ex- [*](dist. ego.)cogitato[*](excogitato B1(Gesner)D. -tate B2. -tata rv.) quaestuosaque[*](quaestuosa v. a. H.) segnitia, nec[*](haec v. a. Brot.) paulatim: exarsit rabie quadam[*](quaedam B1) non iam avaritia, sed fames[*](famis V.) auri[*](auari B.), utpote cum Septumuleius[*](feptumulliufB. -timuleius Rd(B)v. a. J.), C[*](C. om.B.). Gracchi familiaris, auro rependendum[*](rependum V. -nfum hv.a.H.) caput eius abscisum[*](abfcifum BS. exc- rv.) ad Opimium tulerit plumboque in os addito parricidio suo rem p. etiam circumscripserit; nec iam Quiritium aliquis[*](aliquif BS. -uid r.uo hv.), sed universo nomine Romano infami rex Mithridates Aquilio duci capto aurum in os infudit[*](infudit dhv. -undit B. fudit r.).[*](cfr. Martial. ep. II 43, 11. VI 94, 1. XIV 97. Isid. XX 4, 8.—Appian. b. civ. p. 424.) haec parit[*](paret Vd.) habendi cupido! pudet intuentem nomina

ista, quae subinde nova Graeco sermone excogitantur [*](& BS. aut rv(D).) insperso[*](infperfo BS. exp- V. expresso Rv.) argenteis vasis auro et incluso, quibus deliciis pluris[*](plurif BS. om. rv.) veneunt[*](ueniunt VRd. ueneunt tam hv. a. S.misciamus V.) inaurata quam aurea, cum sciamus interdixisse castris suis Spartacum, ne quis aurum haberet aut argentum. tanto plus fuit animi fugitivis nostris! [*](med.: Plutarch. Alex. 40 p. 688.)Messalla[*](meffalla B1. -ala rv. cfr. XXXIV 22.) orator prodidit Antonium triumvirum aureis usum vasis in omnibus obscenis desideriis, pudendo crimine etiam Cleopatrae. summa[*](fumma BS. -am V. -ae Rdhv(U). cfr. § 89.) apud exteros licentiae[*](licentia B2.) fuerat Philippum regem poculo aureo pulvinis subdito dormire solitum, Hagnonem[*](hagnonem BS. hacn- d agn- R(?)G. hac nomen V.agonem B.) Teium[*](teium R(?)B. telum r. celum hv.), Alexandri Magni praefectum , aureis clavis suffigere crepidas: Antonius solus[*](folufBS. sopus dv. a. G. opus r. del. G. apud nos H cum Gron.) contumelia[*](contumeliae B1. in contumeliam hv. a. S. cfr. § 34.) naturae vilitatem[*](utilitatem BS.) auro[*](auro icit V1. aurifici V2.) fecit. o[*](o BVS. om.RdTH(U). opus hv.) dignum proscriptione [*](profcriptionem B1.), sed Spartaci[*](sed partaci V. sed praeter alia hv. a. B(C).)!

[*](Liv. XXX 37, 5. XXXVIII 38, 13. Appian. Pun. VIII 54.—Athen. XII 9 p. 514 f. (cfr. Plin. infra § 137). Ctesias ap. Diodor. II 9, 8.)Equidem miror populum Romanum victis gentibus in tributo semper argentum imperasse[*](imperitasse Rv. a. S.), non aurum, sicut Carthagini cum Hannibale[*](cum in annibale B.) victae octingenta[*](octingenta (-ena BS) milia BJ.om. rv.) milia, xvi[*](xviJ cum Budaeo coll. Liv. et Appiano. aut (AVT) VRdT (de mendo cfr. XXXV 38). om.BS. XII M. Brot.cum Gron. argenti hv.) pondo annua in quinquaginta annos, nihil auri. nec potest videri paenuria mundi id evenisse. iam[*](nam hv. a. Brot.) Midas[*](mida sed V. -da sed et hv. a. C.) et Croesus inrinitum possederant, iam Cyrus devicta Asia pondo XXIIII[*](XXIIIIVS. IXXIIII B1. |XXIIII| B2dT. XXXIV Rh (add. milia v).) invenerat praeter vasa[*](uasa aurea hv. a. S.) aurumque factum et

in[*](foliū ego. -ia ac P. cfr. Athenaeus. folia B. -ia ac rdhv -iatam J.) eo solium, platanum, vitem[*](uitam R. -temque hv.). qua victoria argenti D??? talentorum reportavit et craterem[*](graterem B.) Semiramidis, cuius pondus [*](MM U.) xv talentorum[*](talentorum ll. v(S). -ta C.) colligebat.[*](cfr. Herodot. II 103. Val. Flacc. V 418 sqq. Diodor. I 55, 4. 58, 2.) talentum[*](talentum autem d(?)hv. a. S.) Aegyptium pondo LXXX patere[*](patere M.D. -rem V. -re rv (H). capere G cum Budaeo. (an pendere, ut XXI 185, vel habere, ut § 54?).) M. Varro tradit. iam regnaverat in Colchis Saulaces[*](faulacef BS. salauces rv. Aeetae subolis S (-les U cum Vossio). a&ae- fubolif B1. &aefob- B2. et esubopes (aetaes- V) r v. a. S.) Aeetae subolis, qui terram virginem nactus plurimum auri argentique eruisse dicitur in Suanorum[*](fuaanorum B. Sann- G.) gente[*](& BS. sed r. sed et hv.), et alioqui velleribus aureis incluto[*](inculto B2. ingu- B1.) regno. et illius[*](ulliuf B1.) aureae camarae[*](camerae et hv. a. S. om.VR.), argenteae trabes[*](trabe R. -bae V.) et columnae atque parastaticae narrantur victae[*](uictae h. -to rv. (parantur) uictori Gutschmid opusc. III 454.) Sesostri, Aegypti regi[*](regi ego. rege ll. v.) tam superbo , ut prodatur annis quibusque sorte reges singulos e subiectis[*](subtectif B1.) iungere ad currum solitus atque[*](adque B1. idque R.) ita triumphare[*](triumphare Bhv. -auit r.)!

[*](extr.: Cic. pro Mur. 19, 40.—§ 54 extr.: cfr. Plin. XXXVI 111.) Et nos fecimus quae posteri fabulosa arbitrentur[*](arbitrentur hv. -rarent R. -rarentur rS.). Caesar, qui postea dictator fuit, primus in aedilitate munere [*](muneriVd.) patris funebri omni apparatu harenae argenteo usus est, ferasque etiam argenteis vasis[*](hastis Brot. Cum vet. Dal.) incessivere tum primum noxii[*](noxiis dT. mox hv.a.(P)H.), quod iam[*](iam etiam BS. etiam rv. (an iam et?).) etiam in municipiis aemulantur. C. Antonius ludos scaena argentea fecit, item L. Murena[*](munera (om.L.) R.); Gaius[*](gaiuf BS. et c. V. et caius Rv.) princeps in circo pegma duxit, in quo fuere argenti pondo CXXIIII.[*](CXXIIII Vdhv. a. Brot. CXXXIIII R.) Claudius successor eius, cum de Brittannia triumpharet, inter coronas aureas VII[*](VII VRhv. a. Brot.) pondo

habere quam contulisset Hispania citerior, VIIII[*](VIIIIBS. VIIII rv. IX C. Brot. ) quam Gallia[*](galla V. -llo R.) comata, titulis indicavit. huius deinde successor Nero Pompei theatrum operuit auro in unum diem, quo[*](quod R(?)C.) Tiridati Armeniae regi ostenderet[*](ostenderat hv. a. Lugd.). et quota pars[*](quod apars V.) ea fuit aureae domus ambientis urbem!

Auri in aerario populi R. fuere Sex. Iulio L. Aurelio cos., septem annis ante bellum Punicum tertium , pondo XVII[*](XVIIBS. XVI rH. om.hv.) CCCCX[*](CCCCX BS. Dcccx rH. DCCXXVII hG (D om. Dal.). -vi v.), argenti XXII LXX, et in numerato [*](nonaginta duo milia et extra numerum hv. a. H.) |LXI|[*](LXII. LXXXV. ccccVRdT(H, sed sine lineolis). ccc et Lxxxv milia item hv.)XXXV CCCC, Sexto lulio L. Marcio cos., hoc est[*](lac. indicavit D cum Mommseno (röm. Münzwesen p. 401 n. 108).) belli socialis initio, auri .... |XVI|[*](XVI (xv R). xx. Dcccxxix (-xxx VR) VRdTH. octingenta XLVI hv.)XX DCCCXXXI. [*](extr.: cfr. Liv. XLV 40, 1. 2. Val. Max. IV 3, 8.)C.[*](C. om.VRh.) Caesar primo introitu urbis civili bello suo ex aerario protulit laterum aureorum XV[*](xv argenteorum BdTH. om. rv.), argenteorum XXX[*](xxxBS. xxxv r (H add. M). xxvi milia hv.), et in numerato[*](numeratodTG cum Budaeo. -ero VRhv. nummo BUJ. (add. HS. VRdTH(D). pondo hv. om.BUJ).) |CCC|[*](|CCC| BJ.CCCS. CCC VRhv. CCCCdT.CCCCH.). nec fuit aliis[*](fuit talis V1R.) temporibus res p. locupletior . intulit et[*](et om.hH.) Aemilius[*](aemuliris V. amulius R.) Paulus Perseo rege[*](rege om.V.) victo[*](uictae V.) e Macedonica[*](macedonico Vhv. a. H.) praeda[*](praeda BU. -da Hs rdTH (D). -da pondo hv.)[*](|???| J. ??? BS. II. III (-M III?) VdT. IIIII R.MM. cccH. trium milium hv.) |MMM|, a quo tempore populus Romanus [*](romanus om.R.) tributum pendere desiit.

Laquearia, quae nunc et in privatis domibus auro teguntur, post Carthaginem eversam primo[*](primum VR.) in Capitolio inaurata sunt censura L. Mummi. inde transiere[*](tranfire B1VR.) in camaras[*](cameras dhv. a. S (ut semper).) quoque et parietes, qui iam et ipsi tamquam

vasa inaurantur, cum varie[*](uarie B2D. -ia rv. cfr. XIV 53. XXXVI 84. CFWMüller p. 2.) sua aetas de Catulo existimaverit , quod tegulas aereas Capitoli inaurasset.

Primos[*](primus hv. a. S (ad superiora relatum).) inventores auri, sicut metallorum fere omnium, septimo volumine diximus. praecipuam gratiam[*](7,197) huic materiae fuisse arbitror non colore, qui clarior in argento[*](argenti VR.) est magisque diei[*](dies VR.) similis, ideo[*](et ideo hv. a. S.) militaribus signis familiarior, quoniam[*](quoniam is R (?)hv. a. S. quo nimis VdT. (quoniam—fulget pro glossemate hiabuit U 727).) longius fulget, manifesto errore eorum, qui colorem siderum placuisse in auro arbitrantur, cum in gemma[*](gemma BS. -mmis rv(D). cfr. II 158.) aliisque rebus non sit praecipuus. nec pondere aut facilitate materiae praelatum est ceteris metallis, cum cedat per utrumque plumbo, sed quia rerum uni nihil igne deperit, tuto[*](tuto RdB(D). toto V. tota hv.om.BS.) etiam in incendiis rogisque[*](rogisque durante materia hv. a. H.). quin immo quo[*](que V. quae R.) saepius arsit, proficit ad bonitatem, aurique experimentum ignis[*](ignes atque V. ignis atque hv. a. H (praem. quo C).) est, ut simili colore rubeat ignescatque [*](dist. U 728.)et[*](et BVdTS.id R(?)H. om.hv.) ipsum; obrussam[*](obryzum B.) vocant.[*](init.: Strabo III 2, 8 p. 146. cfr. Plin. infra § 94. 98.) primum autem bonitatis argumentum quam difficillime accendi. praeterea mirum, prunae [*](pme R1 pime R2.) violentissimi[*](uiolentiffimi BS. -mili dT. -me h. -mae rv.) ligni[*](ligni ll. v(S). igni dTC.) indomitum palea citissime[*](citiffimae B2. cti- B1.) ardescere atque, ut purgetur, cum plumbo coqui. altera causa pretii maior, quod minimum usus deterit, cum argento, aere, plumbo lineae[*](linaeB1.) praeducantur[*](praeducantur BB(S). -dicantur VR. produc- dC. duc- hv. cfr. § 75. 98.) manusque sordescant decidua materia. nec aliud laxius dilatatur aut numerosius dividitur , utpote cuius unciae in septingenas[*](septigenas Vd. feptvag- B2hv. a. G. feptag- B3in marg.) quinquagenas[*](et (aut d) quinquagenas dThv. a. S.) pluresque bratteas[*](bratteas v(S). -ttiaf BV.. -cteas RdC(ut semper).) quaternum utroque digitorum spargantur

. crassissimae ex iis[*](iif B1v(S). his rC.) Praenestinae vocantur, etiamnum [*](an etiam nunc?) retinente[*](retinente BS. -tes rv.) nomen Fortunae inaurato fidelissime ibi simulacro. proxima brattea quaestoria[*](quae hiftoria B.) appellatur. Hispania striges[*](ftrigef BS.gile r. -giles dhv(J).) vocat auri parvolas massas. super[*](fuper ll. S. quod super hv. an inter (ut,§ 72)?) omnia solum in massa aut ramento[*](auramento Vdhv. a. G. atra- B2.) capitur. cum cetera in metallis reperta igni perficiantur, hoc static aurum est consummatamque [*](consummatumque V.) materiam suam[*](fuam BS. om. rv.) protinus habet[*](habeat V.), cum ita invenitur . haec enim inventio eius naturalis est; alia, quam[*](aliquam V.) dicemus[*](dicimuf B.), coacta. super cetera non robigo ulla[*](rogo ulla B1. rvgula B2. rubigo ulla Rd(?)v. a. S.), non[*](68 sqq.) aerugo, non aliud ex ipso, quod consumat[*](confummat B.) bonitatem minuatve pondus. iam contra salis et aceti sucos, domitores rerum, constantia[*](conftantiam B.) superat omnia, superque[*](superat omnia superque ego. fuperque fuperat omnia B. super- que omnia rv. cfr. V 64. ) netur[*](netur Bhv. tuetur d. tuaetur r.an et netur?) ac texitur lanae[*](ac texitur lanae Bhv. -itur fine d. -it urinae V. at e$X$macr; urme R.) modo vel sine lana.[*](med.: Dio Cass. LX 33, 3 p. 678.) tunica aurea triumphasse [*](ueriuf BVh.) Tarquinium Priscum Verrius docet; nos vidimus Agrippinam Claudi[*](claudii V2v. a. S. -dio B2.) principis, edente[*](principi fedente B.) eo navalis proelii spectaculum, adsidentem[*](adsidente V.) et[*](& BS. ei rdhv(J).) indutam paludamento aureo[*](auro v. a.S.) textili sine alia materia. Attalicis vero iam pridem intexitur , invento regum Asiae.

[*](med.: Vitruv. VII 8, 4. Isid. XVI 19, 2.) Marmori et iis[*](his B2V.), quae candefieri[*](candide fieri B2.) non possunt, ovi candido inlinitur, ligno glutini ratione conposita[*](an re conposita vel conposito (i. e. mixtura conposita)? cfr. XXV 175.); leucophorum [*](leucoporum R. leudio-V.) vocant. quid[*](quod R.) sit hoc aut quemadmodum fiat, suo loco docebimus. aes inaurari[*](inauri R.) argento vivo aut certe[*](35,36)

hydrargyro legitimum erat, de quis dicemus[*](dicentus R. ut dicemus hv. a. J.) illorum [*](dist. J.)naturam[*](natura VR.)[*](eaf B1.)[*](100,125) reddentes. excogitata fraus est, namque aes[*](aes—) cruciatur in primis accensumque[*](accensumque om.VR.) restinguitur sale, aceto, alumine, postea exharenatur, an satis recoctum sit, splendore deprehendente, iterumque exhalatur[*](exhala- turll. v. exharenatur D. an excitatur? (cfr. XVII 46).) igni, ut possit edomitum mixtis pumice, alumine, argento vivo inductas accipere[*](& B.om. rv.) bratteas. alumen et in purgando vim habet qualem esse diximus plumbo.[*](60)

[*](cfr. Plin. XI 111. VII 10. IV 115. Strabo III 2, 8 p. 146.) Aurum invenitur in nostro orbe, ut omittamus Indicum[*](indictum V.) a[*](a BdTH. atque a rv.) formicis aut apud Scythas grypis[*](grypif B1VTS. -phis rdH. -phibus hv.) erutum, tribus[*](tribus J cum Bergkio exerc. Pl. I 14. apud (-ut V) nos tribus ll. v.) modis: fluminum ramentis, ut in Tago Hispaniae, Pado Italiae, Hebro Thraciae, Pactolo Asiae, Gange Indiae, nec ullum[*](illum VR.) absolutius aurum est, ut cursu ipso attrituque[*](ut trituque VR. tri- hv. a. S.) perpolitum[*](perpolito V. ppopulitum R.). alio modo puteorum scrobibus[*](scrobimuf B1.) effoditur aut in ruina montium quaeritur[*](quae- ritur BS. quare rv.); utraque ratio dicatur[*](dicetur Vhv. a. S.).

[*](extr.: cfr. Polyb. ap Strab. IV 6, 12 p. 208.)Aurum qui quaerunt, ante omnia segutilum[*](fegutilum BS. -gullum V1Rdhv. sabulum V2.) tollunt[*](tollant V. -llit B.); ita[*](dist. D.) vocatur[*](uocantur V.) indicium. alveus hic est[*](alueus hic est ll. H. del. U 729. -us ubi id est hv.) harenae, quae[*](quae VD. qua B. que RdThv.) lavatur [*](lauatur BD. -antur (leu- R) rv.), atque ex eo, quod resedit, coniectura[*](coiectura B1.) capitur.invenitur [*](ut inueniatur (-nitur V) Vhv. a. H.) aliquando in summa tellure protinus rara felicitate , ut nuper in Delmatia[*](delmatia B1S. dal- rv.) principatu Neronis singulis diebus etiam quinquagenas libras fundens. cum ita[*](cum ita BS. cumina RT. cummina V. gummi d(?)Hcum B. cum iam hv.)- inventum

est in summo caespite, talutium[*](talutium BS(D). -utatium r Brot.(J). alutatium H. -tionem hv. alutiatum Gron. coll. XXXIV 157.) vocant, si et aurosa[*](auroraBS. -ro ea Rdhv. -ro a V.) tellus subest[*](subae si V. subuesi R.an subsit?). cetero[*](ceterv??? B2hv. a. H.) montes Hispaniarum[*](hifpaniarum (span-VR) ll.TS. -niaed(?)hv.), aridi sterilesque[*](sterilisque VR.) et in[*](in om.R.) quibus nihil aliud gignatur, huic bono fertiles esse coguntur.

[*](cfr. Plin. XXXVII 119. XXXVI 63.—Strabo III 2, 9 p. 147. Diodor. V 36, 4.)Quod puteis foditur, canalicium vocant, alii canaliense, marmoris glareae[*](gloriae VRhv. a. B. ) inhaerens, non illo modo, quo[*](qui R.) in oriente[*](an orientis?) sappiro[*](sapphiro d(?)v. a. J. sci- pyro R.) atque Thebaico[*](theabatico VRd.) aliisque in gemmis scintillat, sed micas[*](miscas V2. micanf B2D.) amplexum[*](amplexu D cum Salm. exerc. Pl. p. 757a B.) marmoris. vagantur hi venarum canales per latera puteorum et huc[*](et hue ll. v.huc &B2D cum U 730. sed cfr. XXXVI 2.) illuc, inde nomine invento, tellusque ligneis columnis suspenditur. quod effossum est, tunditur, lavatur, uritur, molitur[*](molitur VRdB(J). moll- Bhv. a. B(SD).). farinam[*](in farinam Rd(?)hv. a. S.) a pila scudem[*](a pila scudem (cudem D) Madvig adv. crit. II 529. apitafcudem BS. apilascudunt V. -liscudent R. ac pilis cudunt dH. nam quod (quae h) ad pilas (in pilis hv) cudunt apilascudem hB.) vocant; argentum, quod exit a fornace, sudorem. quae[*](fudorem quae e (e om.B1) BS. -remque e (-que equi v) Vv. a. B. -rēq. e R1. -rem e R2. -risque qui e dTH cum B2. (fornacis) sudore: quae e B1.) e camino iactatur spurcitia in omni metallo scoria[*](13 fcoriB1.) appellatur. haec in auro tunditur iterumque coquitur. catini fiunt ex tasconio; hoc[*](oc R. haec hv. a. H.) est terra alba similis[*](simili TS.) argillae, neque enim alia flatum ignemque et ardentem materiam tolerat.

Tertia ratio opera vicerit Gigantum. cuniculis per magna spatia actis cavantur[*](caufantur B.cfr. § 75.) montes lucernarum ad lumina ; eadem mensura vigiliarum est, multisque mensibus

non cernitur dies. arrugias[*](ac rugias Vd.) id genus[*](in gencis (gentis R) VR.) vocant. siduntque[*](an sidunt quoque?) rimae[*](utinam B.) subito[*](fubdito B1.) et opprimunt operatos[*](operantes V2. -arios hv.a.H.), ut iam minus temerarium videatur e profundo maris petere margaritas atque purpuras[*](atque purpuras BS. om. rv.). tanto nocentiores fecimus terras! relinquuntur[*](relinquontur B1S.) itaque fornices crebri montibus sustinendis[*](sustinentibus R.).[*](cfr. Diodor. III 12, 4 sqq. 13, 1.) occursant[*](occurrant V.) in utroque genere silices; hos igne[*](hof igneB2S (-ni dhv). hoc figne B1. hoc signi r.) et[*](et om.VR.) aceto[*](ag&o B1.) rumpunt, saepius vero, quoniam id cuniculos[*](id cuniculos BS. cfr. XVII 46. in cuniculis rv(D).) vapore[*](uapore BS. -or rv(D).) et fumo[*](fumo BS. -mus rv(D).) strangulat[*](ftrangulant BD.), caedunt fractariis[*](fractariif BTS. -turis Rdhv. ftractaris V.) CL libras ferri[*](ferrill. S. fere H. ferri terrain hv.) habentibus[*](habentibuf BS. agent- rv.) egeruntque umeris noctibus ac diebus per tenebras proximis tradentes ; lucem novissimi[*](nouissimis V2. nobi- V1R.) cernunt. si longior videtur[*](an uideatur?) silex, latus sequitur fossor ambitque[*](foffor ambitque & BS. -ssa ambitque H. -ssam quiete (-iaete V) r. -ssam ambit quiete (-tem d) dhv.). et tamen in silice facilior existimatur opera; est namque terra ex quodam argillae genere glarea[*](gloria Vd. -iae R. glareae hv. a. S.) mixta—gangadiam[*](gandadiam Vd. -dediam R. candidam hv. a. S.) vocant—prope inexpugnabilis . cuneis eam ferreis adgrediuntur et isdem malleis nihilque durius putant, nisi quod inter omnia auri fames durissima est. peracto opere cervices fornicum ab ultimo caedunt[*](cadunt BSJ.). dat signum ruina, eamque[*](ruina eamque BdTH. -namque r. -nae eamque G. rima eamque hv. ruinae rima eamque D.) solus intellegit in cacumine eius montis vigil[*](peruigil dhv. a. S.). hic voce, nutu[*](uoce nutu BS. (nutuue coni. H). uocent utue (utae R) rd. uoce ictuue Thv. uoce in tutumD.) evocari[*](euocari BH. uo- r. repente reuo- hv.) iubet operas pariterque ipse devolat. mons fractus cadit[*](cadunt B1.) ab sese longe fragore qui concipi humana mente

non possit, aeque[*](aeque VRdD. eq, BTS. om.hv.) et flatu[*](et flatu VRdThv(D).effl- BS.) incredibili[*](incredibilis VR. -le B1.). spectant victores ruinam naturae. nec tamen adhuc aurum est nec sciere[*](fciere B1v. -ivere B2. -ire r.) esse, cum foderent[*](foderent BS. -re dhv. foedere r. ), tantaque ad pericula et inpendia[*](& inpendia B (Gron.)H. et inte- R. et ince- VdT. euincenda hv.) satis[*](fati if B1. fatis V.) causae fuit[*](caufae fuit BS. fuit causae (-sa r) rdT (v)H.) sperare quod cuperent. alius par labor ac vel maioris[*](maioris Bhv. -or r.) inpendii: flumina ad lavandam hanc ruinam iugis montium obiter duxere[*](duxere ll. v(S). duce- C.) a centesimo plerumque lapide ; corrugos vocant, a conrivatione credo. mille[*](mille BS. ni mille (-llae V) r. nimirum hv.) et hic labores[*](labor est hv. a. S.): praeceps[*](praecepfeffe BS. -cepisse Vdhv. praes R.) esse libramentum oportet, ut ruat[*](ruat ueriuf BS. fruaris (flualis V2) rv. furat is H.) verius quam[*](quando (qua H) influat hv. a. S.) fluat; itaque altissimis partibus ducitur. convalles[*](conuallif B2Vv. a. S.) et intervalla substructis canalibus iunguntur. alibi rupes inviae[*](cauataeR(?)G.) caeduntur sedemque trabibus cavatis praebere coguntur . qui[*](qui BS. is qui Rhv(D). isque V.) caedit, funibus pendet, ut procul intuenti[*](intuenti BTS. -tis d. -tibus rv(D).) species[*](fe alifū B1.) ne[*](ne (n??? B2) ferarum BRTH. nefarium (naf- V1) Vd. -ria hv.) ferarum quidem, sed alitum fiat. pendentes maiore[*](maioresVR.) ex parte[*](an parte et (vel pendent et .. parte qui librant)?) librant et lineas itineri praeducunt[*](praeducunt BdTH. -dicunt r. -figunt hv.), quaque [*](quaqueBS. itaque rv.) insistentis vestigiis hominis[*](hominum VR.) locus non est, amnes[*](amnef BS. manes rv. manus cod.Colb. H.) trahuntur[*](trahunt H.) ab homine[*](ab homine BS. ad ho- mines rv. omne H (ad seqq. referens).). vitium lavandi[*](lauandi—lutum BS. om. rv.) est[*](est D cum U 735. & BS.), si fluens amnis lutum inportet[*](inportetll. S. -tent v. in sportis H.); id genus terrae urium vocant. ergo per silices calculosve ducunt[*](ducunt BS. -tur rv.) et urium evitant. ad capita deiectus [*](deiectuuf B1D.) in superciliis montium piscinae cavantur[*](caufantur VR.cfr. § 70.) ducenos pedes in quasque partes et in altitudinem denos. emissaria

in iis[*](in iif B1v(S). inis V. mis R. in his B2dhC.) quina[*](quida R.) pedum quadratorum ternum fere relinquuntur [*](relinquontur B1VdTS. -quntur B2. linquuntur Rhv. ), ut[*](ut BdTS. et rv.) replete stagno excussis opturamentis erumpat[*](erumpit Rhv. a. S.) torrens tanta vi[*](ui om.VR.), ut saxa provolvat. alius etiamnum in plano labor. fossae, per[*](per BdTH. om. r. in hv.) quas profluat, cavantur—agogas [*](agogas BdhB. agagas V2. -agans r. agangas v(Brot.).) vocant—; hae[*](hae J. haec ll. eae hv.) sternuntur gradatim ulice[*](ulice BV1RTH. -cem d. muricem V2. om.hv.). frutex[*](est ulex hv.a.H.) est roris marini similis, asper aurumque retinens. latera cluduntur[*](dist. J.) tabulis, ac per praerupta suspenduntur canales[*](canalef BJ..-le rS. -li hv.). ita profluens[*](perfluente (prof- v) de hv. a. S.) terra in mare labitur[*](labitur—9 mare BS. om. rv.) ruptusque mons diluitur , ac longe terras in mare his de causis iam promovit Hispania.[*](med.: cfr. Strabo III 2, 8 p. 146. Justin. XLIV 1, 7. Martial. ep. XII 57, 9.) in priore genere quae exhauriuntur inmenso labore, ne[*](nec V.) occupent puteos, in hoc rigantur. aurum arrugia[*](arrugia Bhv. auriga r.)[*](67) quaesitum non coquitur, sed statim suum[*](suum ll. v. cfr § 62. sudum coni. B.) est. inveniuntur ita massae, nec non in puteis, et[*](et ll. S. etiam hv.) denas excedentes libras; palagas[*](palagaf BS. -acas rv(Brot.). -acras Bas.), alii[*](ali VR. hispani alii hv. a. S.) palacurnas[*](psalacurnas V1R. palacranas hv. a. Brot.), iidem[*](iidemn Rhv (J). idem BVVen. D. id autem dS.) quod minutum est balucem vocant. ulex[*](ut lex R.) siccatur[*](ficcatur BdS. -tus hv. icatus r.), uritur, et[*](et—16 lauatur om.B.) cinis eius lavatur substrato caespite herboso, ut sidat aurum.[*](extr.: Strabo V 1, 12 p. 218,) vicena milia pondo ad hunc modum annis singulis Asturiam atque Callaeciam[*](Callaeciam J. calliae- B1. callia- B2. gallae- rv. cfr.XXXIV 156.) et Lusitaniam praestare[*](praestane V. p???anne R.) quidam prodiderunt, ita ut plurimum Asturia gignat. neque in alia terrarum parte[*](pare V1R.) tot saeculis perseverat[*](per- feuerat BS. om. rv.) haec[*](haee B2.) fertilitas[*](fertilitatef B.). Italiae parci[*](parti R. parcitum est hv. a. H.)

vetere interdicto patrum diximus[*](ut diximus h,v. a. H.); alioqui[*](alioquin B2v. a. H.) nulla fecundior[*](3,138) metallorum quoque erat tellus. extat lex censoria Victumularum[*](uictumularum BS. uictim- Vd. uittim- R. (uici) Ictimulorum B coll.Strabone. uictimiliarum hv.) aurifodinae[*](aurifodina BT.) in[*](in om.RdTH. qua in hv.) Vercellensi agro, qua cavebatur [*](cauabatur B2v. a. C.), ne plus quinque milia[*](milia BS. milli bus H. M G. om. rv.) hominum in opere publicani haberent.

[*](cfr. Vitruv. VII 7, 5. Diosc. V 120.) Aurum faciendi est etiamnum[*](etiannū B1. -amnunc RdT. etiam v. a. H.) una ratio ex auripigmento , quod in Syria foditur pictoribus in summa tellure , auri colore, sed fragile[*](fragile BS. -li rv.) lapidum specularium[*](capidum specularū R.) modo. invitaveratque[*](inuitauerat quae B.) spes Gaium principem avidissimum auri; quam ob rem iussit excoqui[*](excogi VR.) magnum pondus et plane fecit aurum excellens, sed[*](sed et Vd.) ita parvi ponderis, ut detrimentum sentiret propter avaritiam expertus, quamquam auripigmenti librae $X$ IIII permutarentur. nec postea temptatum ab ullo[*](illo VR.) est.

[*](med.: Pl. iun. 107, 9. 10. (Isid. XVI 24, 2). Plin. IX 139. Pl. iun. 107, 15.) Omni auro inest argentum vario pondere, aliubi[*](aliube (bis) B1. -ibi (bis)B2dhv. a. S.) decuma parte[*](decuma parte BS. non r. nona dH. dena alibi nona hv. exciderunt fortasse inB aliubi nona.), aliubi octava[*](octaua parte hv. a. S.). in uno tantum Callaeciae[*](Callaeciae J (Gall- S). callec- B. galliae rv.) metallo[*](metallo BdG. -telle R. -tellae V. -talle (-tallae C. -tellae v) loco hv. a. G.), quod vocant Albucrarense, tricensima sexta portio invenitur; ideo ceteris praestat[*](praeftat BS. -aeest rv.). ubicumque quinta argenti portio est, electrum[*](& electrum BS. cfr. infra et XXXVII 31. 78.) vocatur. scobes[*](fcobef BS. scro- rv.) hae[*](hae BS. ae V. eae Rdhv.) reperiuntur in canaliensi. fit et cura electrum argento addito. quod si quintam[*](u&ufta BS. om. rv.) portionem excessit, incudibus non resistit.[*](Homerus δ 73. (cfr. Plin. XXXVI 46).—Isid. XVI 24, 3. Pl. iun. 107, 11–14. Seren. 1057.) vetusta

et[*](ex B2.) electro auctoritas Homero teste, qui Menelai regiam auro, electro[*](& electro BS.), argento, ebore fulgere tradit. Minervae templum habet Lindos insulae[*](infula Bhv. a. B. an in insula? cfr. XIX 12; de mendo XXXIV 156. ) Rhodiorum, in quo Helena sacravit calicem ex electro; adicit[*](adiecit B2.) historia[*](storia V.), mammae suae mensura. electri natura est ad lucernarum lumina clarius argento splendere. quod est nativum, et venena deprehendit . namque discurrunt[*](discurit R.) in calicibus arcus[*](arcuuf B1D.) caelestibus similes [*](similis VR.) cum igneo stridore et[*](per (pro et) R.) gemina ratione[*](ratio B1.) praedicunt[*](praedicant R.).

[*](cfr. Strabo XI 8, 4 p. 512. 14, 16 p. 532.) Aurea statua[*](statura VR.) prima omnium nulla[*](in nulla R.) inanitate[*](uanitate BS.) et antequam ex aere aliqua modo[*](modo BS. illo modo rv(D).) fieret, quam[*](quod R.) vocant holosphyraton [*](holospyraton R.), in templo[*](in- templor B1.) Anaetidis[*](anaetidis B1Vdhv (J). ran- B2. anet- R. Anait- Ccum B e Strab.) posita dicitur quo[*](quo BS. quod r(v add. in). quo sit H cum Gron.) situ terrarum nomen[*](nomenu (om. hoc) R.) hoc signavimus[*](significauimus hv. a. S. sed cfr. XXVI 17. XIII 21. VI 114. III 46.), numine gentibus[*](num ingentibnum ingentib. B1.. B1.) illis[*](5,83) sacratissimo.[*](Paus. X 18, 7. Hermippus ap. Athen. XI 113 p. 505d. (Cic. de or. III 32, 129. Val. Max. VIII 15 ext. 2).) direpta ea[*](ea BS. om. rv.) est Antonii Parthicis rebus, scitumque narratur[*](narrantur R. narratur dictum hv. a. S.) veteranorum unius Bononiae[*](boniae B1.) hospitali divi Augusti cena[*](caenam B.), cum interrogatus[*](interrogatuf BSJ. -garetur rv(D).) esset[*](eff& fcir&ne B2(ead.m.)S. eff& B1. essetne (essene r)uerum rdhv(D). esset uerumne esset J.), sciretne eum, qui primus violasset id[*](idBS. hic r. hoc dhv.) numen[*](nomen VR.), oculis membrisque captum[*](captumque V.) exspirasse; respondit enim cum[*](cumB1VRd.cfr. XIX 67. 128. (IX 121). tum B2hv.) maxime Augustum e[*](e BRS. de Vdhv.) crure[*](cruore hv. a. C.Bergk exerc. Pl. II 7.) eius cenare[*](cęnare B2.) seque illum esse totumque sibi censum ex ea rapina[*](rapinam B1.). hominum primus et auream statuam et solidam

LXX[*](LXXXX Bergk l. l.) circiter olympiade Gorgias[*](corumgias VR.) Leontinus Delphis[*](delihis V. -liis R.) in templo posuit sibi. tantus erat docendae artis oratoriae quaestus.

Aurum pluribus[*](pluribus ll. v(S). -imis d(?)C.) modis[*](modis—5 infantibus om.R.) pollet in remediis volneratisque et infantibus adplicatur, ut minus noceant quae inferantur[*](inferantur Bv.cfr. XXVIII 142. inter- r.) veneficia. est et ipsi[*](ipsis VR.) superlato[*](superlito Gron. sed cfr. XXVIII 103.) vis malefica[*](malefici VR.), gallinarum quoque et pecuariorum[*](pocuariorum R. pecorum v. a. S.) feturis. remedium abluere inlatum[*](inlitum Gron.) et spargere eos, quibus mederi[*](mereri V. uereri R.) velis. torretur et cum salis gemino[*](gemmo B1. -mme B2. grumo hv. a. H.) pondere, triplici misyis[*](misyis J. cfr. XXXIV 117. miffuif B1. miffif B2VRT. -sso d(?)hv. miseos (P)H.) ac rursus[*](duabus ll. v.) cum II salis portionibus et una lapidis, quem schiston[*](schi- tohn R2. sci- R1. scithon V.) vocant. ita virus trahit[*](trahit BS. tradit dhv. -ditur r.) rebus una crematis in fictili vase, ipsum purum et incorruptum.[*]((cfr. Diosc. V 124. Plin. XXXVI 156).) reliquus cinis servatus in fictili olla[*](olla BS(D). om. rv(J).) ex aqua[*](qua B.) inlitus[*](inlitaf B2.) lichenas in facie —lomento[*](dist. J.) eo[*](eo BS. cfr. § 89. eum rG(D). id hv.) convenit ablui—, fistulas etiam sanat et[*](et om.B.) quae vocantur haemorroides[*](haemoroidis VR.). quodsi[*](quod ei R.) tritus pumex[*](pumex B(P)H. spuma ex r. spuma hv cfr. Diosc.) adiciatur , putria ulcera et taetri odoris emendat, ex melle vero decoctum cum melanthio[*](melantio B. mella- V.) inlitum[*](et illitum R(?)hv. a. S.) umbilico leniter[*](leniter BVH(D). leui- Rdv (S).) solvit alvum. auro verrucas curari M. Varro auctor est.

[*](Th. lap. 26. 51. 40. Vitruv. VII 9, 6. Isid. XIX 17, 10.) Chrysocolla[*](crisocolla R.) umor est in[*](in om.B.) puteis, quos diximus, per venam auri defluens crassescente limo rigoribus hibernis[*](67 sq.) usque in duritiam pumicis. laudatiorem eandem in aerariis[*](aprariis V2. -ris V1Rd.) metallis et proximam in argentariis fieri conpertum

est. invenitur et in plumbariis, vilior etiam auraria . in omnibus autem his[*](hif BS. is V. iis Rdhv.) metallis fit et[*](et om.VR.) cura multum infra[*](uena V.) naturalem illam inmissis in venam aquis leniter[*](lenitur R. leuiter hv. a. S.) hieme tota usque[*](torusque R.) in Iunium mensem, dein siccatis Iunio et Iulio, ut plane intellegatur nihil aliud chrysocolla quam vena putris.[*](Vitruv. VII 14, 2. cfr. Diosc. V 104.) nativa duritia maxime distat; uvam[*](uuam ll. v(S). unam h. luteam C.) vocant. et tamen illa quoque herba, quam lutum[*](lutum ll. H. cfr. Vitruv. VII 14, 2. -team hv.) appellant, tinguitur . natura est, quae lino[*](lino hv. ligno (e add.V2) ll.) lanaeve[*](laenaeue B1.), ad sucum[*](fucum Gron. cfr. § 121. XXXV 44. XXXI 123.) bibendum . tunditur in pila, dein tenui cribro cernitur, postea molitur ac deinde tenuius[*](tenuiufBdTH. (sic add.hv). -nuis sic R. -nius sic V.) cribratur. quidquid non transmeat , repetitur in pila, dein molitur. pulvis semper in catinos[*](catinos (cant- R) VRdhv(D). -no BS. cfr. XXXIV 135.) digeritur[*](degeritur V.om.R.) et ex aceto maceratur, ut omnis duritia[*](duritias VR.) solvatur[*](dist. ego.), ac rursus tunditur, dein lavatur, in[*](in om.BSJ.) conchis siccatur[*](fic catur BS. -turque rv(D).), tum[*](tum ego. tunc ll. v. de mendo cfr. XXIX 34 extr.) tinguitur alumine schisto et herba supra dicta pingiturque[*](pinguiturque B1R.), antequam pingat. refert[*](referi V1R. -erri V2.) quam bibula docilisque[*](docilique R. dulcifque B.) sit. nam nisi rapuit[*](rapiūt B2.) colorem, adduntur et scytanum atque turbistum[*](turbystumR(?)hv. a. S.); ita vocant medicamenta sorbere cogentia.

[*](Diosc. V 104. Isid. XIX 17, 10.) Cum tinxere pictores, orobitin[*](orobotin B1. -biti M V1. scribiti M V2.) vocant eiusque duo genera faciunt: elutam[*](elutam B1dhv(S). -ta B2T. aelucta V.om.R. luteam B.), quae[*](que B2VT.om.R.) servatur in lomentum[*](in lomenta v.a.G. om.R.), et liquidam[*](liquida B2.) globulis sudore resolutis. haec utraque genera in Cypro fiunt. laudatissima autem est in Armenia,

secunda[*](fecundum B.) in Macedonia, largissima in Hispania; summa[*](summa V1RdThv. -mmae BV2D (ubi si pro ut dicendum erat). -mma est J. cfr. § 50. X 133. XXXIV 4. XXXVI 96. XXXVII 84.) commendationis , ut[*](ut Bhv(S). om. rH.) colorem[*](colorem BRThv. -re Vd.) in herba[*](herbae (om. in) v.a.H.) segetis laete[*](laete RdhC. -tae B1Vv. latae B2.) virentis quam[*](quam om.R.) simillime reddat.[*]((cfr. Suet. Calig. 18).) visumque iam est Neronis principis spectaculis harenam circi chrysocolla sterni, cum ipse concolori[*](concoluri (cvnc- B2) B.) panno aurigaturus esset. indocta opificum turba tribus eam generibus distinguit: asperam[*](afpe B. asperam siue harenosam D (auctore U) coll. v. 8.), quae taxatur[*](texatur V. mataxatur B. (an iam taxatur?).) in libras[*](libris VdT.) $X$[*]($X$ VII S. XVII B. DVII VT. denariis VII Rd(?). VII hv.) VII, mediam quae $X$ v[*](xv B.), attritam, quam et[*](quae XIII d(?)hv. a. S.) herbaceam vocant, $X$ III. sublinunt autem harenosam[*](harenosam ll. v (i. e. pessi- mam in omni genere: cfr. Diosc.). deleri h. l. et transponi post asperam (v. 6) voluit U 737. (an herbaceam vel etiam harena tum? cfr. XXXVI 176. 177. XXXI 49. Blümneri technol. III 183. IV 432. 511).), priusquam inducant, atramento et paraetonio[*](paratemio V. -enio R.).[*](cfr. Plin. XXXV 36. Vitruv. VII 14, 2.) haec[*](hae B1.) sunt tenacia eius, colore[*](colore BJ. -ri S. et colori rG. in colore hv.) blanda[*](bi- amda V. bidiāda R.). paraetonium, quoniam est natura pinguissimum et propter levorem[*](leuorem S. laeu- hv. liu- B. libo- r. cfr. XXXV 36.) tenacissimum, atramento aspergitur, ne paraetonii candor pallorem chrysocollae [*](chrysocolla VR.) adferat. luteam[*](lutea VR.) putant a luto[*](a lutea hv. a. H.) herba[*](herba Thv. -am ll.) dictam, quam ipsam caeruleo subtritam pro chrysocolla inducunt, vilissimo genere atque fallacissimo.

[*](Diosc. V 104. eupor. I 88.) Usus chrysocollae et in[*](in om.B.) medicina est ad purganda volnera cum cera atque oleo. eadem per se arida siccat[*](ficcat & Bhv. et sicca r.) et contrahit. datur et in angina orthopnoeave[*](orthopneaue B1. -eiue B2. hortopnoue V.) lingenda [*](lingenda B(P)H. pin- r. miscen- hv.) cum melle. concitat vomitiones, miscetur et collyriis

ad cicatrices oculorum ac viridibus emplastris ad dolores mitigandos, cicatrices trahendas. hanc chrysocollam medici[*](medici—4 chrysocollam om.B.) acesim[*](acesin hv.a.D. accesim V. -essim Rd.) appellant, quae non est orobitis[*](arabitis R.). [*](Diosc. V 92.—cfr. Plin. XXXIV 116.) chrysocollam et aurifices sibi vindicant adglutinando[*](aglutinando V. glu-B2.) auro, et inde omnes[*](omnes Rhv. -nis r. -nem coni. H.) appellatas[*](appellataf BS. -ta (ape- V) r. -tam Thv.) similiter virentes[*](utentes hv. a. S.) dicunt. temperatur autem[*](autem BS. -em ea rv(D).) Cypria aerugine et pueri inpubis urina addito nitro teriturque[*](teriturque BS. -tur rv.) Cyprio aere in Cypriis mortariis; santernam vocant nostri. ita feruminatur[*](feraminatur Rd. elum- B2.) aurum, quod argentosum vocant. signum est, si addita santerna nitescit [*](an nitescat (vel -scet)?). e diverso aerosum[*](areno-fum B2.) contrahit se hebetaturque et difficulter feruminatur[*](eluminatur B2. (aurum prava iteratione add.VRhv. a. C).). ad id glutinum fit auro et septima argenti parte[*](parte om.Vdh.) ad supra dicta[*](dictam B.) additis unaque tritis[*](contritis Rdhv. a. S.).

[*](cfr. Plin. XXXIV 158.—Th. H. V 9, 3.—cfr. Plin. supra § 60. Diosc. V 146. Nicand. ther. 45 sqq. Aristot. mir. ausc. 115. Aelian. n. a. IX 20.) Contexique[*](contextiq; R. -tisque d. -texi hv. a. S. (an con- texi quoque?).) par[*](par Bhv. pars r.) est reliqua[*](aliqua R.) circa hoc, ut universa naturae contingat[*](contingit R.) admiratio. auro[*](auro BS. -rū VR. -ri dhv.) glutinum est tale[*](est tale VRdhv. epalea B.), argilla ferro, cadmea aeris massis, alumen[*](alumine B.) lamnis, resina plumbo et marmori, at[*](at ego. & BS. sed rv.) plumbum nigrum albo iungitur ipsumque[*](oleumVRd.) album sibi oleo, item stagnum aeramentis[*](aeramentia B.), stagno[*](stannum ... stanno C.) argentum.—Pineis optume[*](optime B2v. a. S. -mi VR.) lignis aes ferrumque funditur[*](tunditur VRd.), sed et[*](et om.R.) Aegyptio[*](egypto R. aegyptia d(?)hv. a. S.)[*](palofif B1.) papyro, paleis aurum.—Calx aqua accenditur et Thracius lapis, idem oleo restinguitur, ignis autem aceto maxime et visco et ovo.—Terra minime flagrat, carboni[*](carbonibuf (om. uis) B.) vis maior exusto iterumque flagranti.

[*]((cfr. Plin. XXXIV 173. Diosc. V. 100).) Ab his[*](abis V.) argenti metalla dicantur, quae[*](quae Bhv. quae satis dT. que satisque r.(an exciderunt aliqua?).) sequens insania est. non nisi in puteis reperitur nullaque spe sui nascitur[*](inaurif B1.), nullis, ut in auro, lucentibus scintillis. terra est alias[*](aliaf BS. -ia dhv. abilia r.) rubra, alias[*](rubra aliaf BS. rufa alia rv.) cineracea. excoqui non potest, nisi cum plumbo nigro aut cum vena plumbi—galenam[*](gallinamVR.cfr. XXXIV 173.) vocant—, quae iuxta argenti venas plerumque reperitur. et codem opere ignium discedit[*](difcedit BS. cfr. § 99. descendit rv.) pars in plumbum, argentum autem innatat[*](natat B.sed cfr. § 99. 103. XII 123. XXIV 41.XXXI 90. 107 al.) superne, ut oleum[*](olem Va olim VR.) aquis. reperitur in omnibus paene provinciis, sed in Hispania pulcherrimum, id quoque in sterili solo atque etiam montibus, et ubicumque una inventa vena[*](uena om.VRd.) est, non procul invenitur alia. hoc quidem et in[*](in om.BVa.) omni fere materia[*](materia Bdv. -iae r.), unde metalla[*](metallia VaRa. -lli VR.) Graeci videntur dixisse. mirum, adhuc per Hispanias[*](spanias V.) ab Hannibale inchoatos durare puteos. sua nomina ab inventoribus[*](habent uentoribus VR.) habent[*](habentes d(?)hv. a. S.), ex[*](trecenta mil. B.) quis Baebelo[*](baebelo BS. bebulo rH. -belo v.) appellatur[*](appellantur VR.) hodie,[*]((cfr. Posidon. ap. Strab. III 2, 9 p. 147).) qui[*](hodieque qui hv. a. J.) ccc pondo Hannibali subministravit[*](** D??? B2. mille quingentos Rradhv. a. S.)[*](paffuuf B1D.) in dies, ad MD passus iam cavato monte, per quod spatium Aquitani[*](Accitani coni. H. Iacetani P. aquatini coni. S. de machine nomine cogitavit J.) stantes[*](instantes J.) noctibus diebusque egerunt aquas lucernarum mensura amnemque[*](amnemqueBdhv. manemque r. (de mendo cfr. § 75).) faciunt. argenti vena in summo reperta crudaria appellatur.[*](extr.: cfr. Plin. supra § 60. Isid. XVI 19, 1.) finis antiquis fodiendi solebat esse alumen inventum; ultra nihil quaerebatur. nuper inventa aeris vena infra alumen nullam[*](nullam BS. uena alba r. alba dTH. alba nullum hv.) fine[*](foffif B2.) spei fecit. odor ex argenti fodinis inimicus omnibus

animalibus, sed maxime canibus.—Aurum argentumque quo mollius, eo pulchrius. lineas ex argento nigras praeduci [*](praeduci BVdTS. prod- R(?)G. fieri hv.) plerique[*](plerique BRG. fie- VdT. producique hv.) mirantur[*](miramur hv. a. G.).

[*](Diosc. V 110. cfr. Isid. XVI 19, 2. 3.—Vitruv. VII 8, 4. 5.) Est[*](est om.B.) et lapis in[*](in om.VR.) iis[*](iif B1v. his rC.) venis, cuius vomica liquoris aeterni argentum vivum appellatur. venenum rerum omnium [*](que BS. per r. om.hv..) est[*](eft ll. S.exedit (exest G) ac hv.) perrumpitque vasa permanans[*](permananta (-nata R1) obedire VR.) tabe dira. omnia ei innatant praeter aurum; id unum ad se trahit. ideo et[*](& Bhv. om. r.) optime purgat, ceteras[*](ceteris eius sordens VR.) eius sordes expuens crebro[*](cribro VR.) iactatu[*](iactatus R.)[*](dist. S.) fictilibus in vasis. ita vitiis[*](ita uitiis hv(J). ita uitis VR. ita ut iif (hiif B2) B. auitis dT. alutis (P)Brot. uestibus H. ita autem iis S.)eiectis[*](eiectis S e coni. J. tectif B. iniectis RdH. inuectis V. abiectis hv.) ut et[*](ut et hv(S). & ut B. sed ut rH(D). ut Dal.) ipsum ab auro discedat, in pelles subactas effunditur, per quas sudoris vice defluens purum relinquit[*](reliquid VR. -uit dv.a.C.) aurum. ergo et cum aera[*](rara VR.) inaurentur[*](inaurantur R(?)hv.a.S), sublitum bratteis[*](bratis R.) pertinacissime retinet , verum pallore[*](pallorem B2.) detegit simplices aut praetenues[*](praetenebres VR.) bratteas . quapropter id furtum quaerentes ovi[*](oui Bhv. ob r.) liquore candido usum eum adulteravere, mox et hydrargyro, de quo dicemus[*](123) suo loco. et alias argentum vivum[*](uiuom B1S.) non largum inventu [*](inuentu D cum U 738. -tum ll. v.) est.

[*](Diosc. V 99.) In isdem[*](hifdem B2V.) argenti metallis invenitur, ut proprie[*](prope B.) dicatur[*](dicatur ego. -tuf B1. dictuf B2. -cemus r. -camus hv.), spumae lapis candidae nitentisque, non tamen tralucentis[*](trali lucentif B1. transluc- B2v. a. J.); stimi[*](stimi RJ. fimi B. ti- V. stimmi dhB. -mini v.) appellant, alii stibi[*](ftibi BVS. -bia R. -ium C. stybiam dh. stib- v.), alii[*](alii om.V.) alabastrum, aliqui

larbasim[*](larbafim BS. -son B e Diosc. turbasin rv.). duo eius genera, mas ac femina. magis probant feminam[*](magis probant feminam om.B.), horridior est mas scabriorque et minus ponderosus minusque radians et harenosior, femina contra nitet, friabilis[*](friabiles V. fragilif B2.) fissurisque, non globis, dehiscens.

[*](Diosc. V 99.) Vis eius adstringere ac refrigerare, principalis autem circa oculos, namque ideo etiam plerique[*](plerique om.Rhv. a. G.) platyophthalmon [*](platyophthalmon dv. platyopth- BVh. platiobth- R.) id appellavere, quoniam in calliblepharis[*](calliblepharif BG. callibus. Leparis VRd. collyriis C. callibus hv.) mulierum [*](mulierumque epiphoris hv.a.G.) dilatet oculos, et fluctiones inhibet oculorum[*](oculorv??? B2.)[*](efluctionef B2.) exulcerationesque farina eius ac turis cummi admixto. sistit et[*](et om.VR.) sanguinem e[*](e om.VR.) cerebro profluentem, efficacissime[*](efficaciffime BJ. -mum S. -caci r. -cacior hv.) et contra recentia volnera et contra veteres canum morsus inspersa[*](inp R1. inpsa R2. an inspersa per se?) farina et contra ambusta igni cum adipe ac spuma[*](summaV1R.) argenti cerussaque et cera. uritur autem offis bubuli fimi circumlitum in clibanis, dein restinguitur mulierum lacte teriturque in mortariis admixta[*](inmixta BS.an mixta?) aqua pluvia[*](pluuiae B2. -iali G.); ac subinde turbidum transfunditur in aereum vas emundatum[*](emundatur dT. emmu- VR. et mu- v.a.S.) nitro. faex eius intellegitur plumbosissima, quae[*](quae BS. quaeque rv.) subsedit in mortario abiciturque[*](abiciturque G. abigi- BVv. -tur Rd.). dein vas, in quod[*](quod BdS. quo rv.) turbida transfusa sint[*](sint S. fit B. sunt rv(D). an turbidū transfusū sit?), opertum linteo[*](in lenteo VR.) per noctem relinquitur et postero die quidquid innatet[*](innatet B1. -tat rv. cfr. p. 141, 4 et Frobeen p. 39.) effunditur spongeave[*](fpongeaue BS. -eaque VD. -giaque rv.) tollitur. quod ibi subsedit, flos intellegitur ac linteo[*](linteo BdhS. -olo v. lenteo r.) interposito in sole siccatur, non ut perarescat, iterumque in mortario teritur et in pastillos dividitur. ante omnia autem urendi[*](terendi B.) modus

necessarius est[*](eft Bv. et r.), ne plumbum fiat. quidam non fimo utuntur coquentes, sed adipe[*](alipe B1.). alii[*](ali B1VD.) tritum in aqua triplici linteo saccant[*](ficcant B2V2dhv.a.G.) faecemque abiciunt idque, quod defluxit[*](defluxit VRdG. cfr. § 86. 99. 107. XXXIV 135. -xerit hv. effluxit BS.), transfundunt[*](dist. ego.), quidquid subsidat[*](fubfidat BdG(S). -dit Brot. -dit ad V2. -dit (-det v.a.C)id hv. subdit ad V1R.) colligentes. emplastris quoque[*](quoque om.hv.a.G. (an que?).) et[*](et om.VRhv. a. G.) collyriis[*](collyriisque hv.a.G.) miscent.

[*](Diosc. V 101.) Scoriam in argento Graeci vocant helcysma. vis eius adstringere et refrigerare corpora, ac remedio est[*](ac remedio est ego. acre dief B1. hac re B2. om. rv. hac de re D. quare his Müller emend. V 12. locus adhuc corrupts. conici possit etiam acribus (cfr. XXX 174) vel uiridibus (φαιαῖςDiosc. cfr. § 92) vel a Graecis (sc. medicis).) addita[*](addita ego. -tur ll. v.) emplastris ut molybdaena, de qua dicemus in[*](34,173 sq) plumbo[*](dist.v. a. C(U 739).), cicatricibus maxime glutinandis, et contra tenesmos dysenteriasque infusa clysteribus cum myrteo[*](murteo B1. mirtę B2.) oleo. addunt et in medicamenta[*](medicamentū R.), quae vocant liparas, ad excrescentia ulcerum aut[*](autem (aut B2) attritu B.) ex attritu facta aut in capite manantia.

[*](extr.: Diosc. V 102.)Fit in isdem[*](hisdem V.) metallis et quae vocatur spuma argenti. genera eius tria: optima quam chrysitim vocant, sequens[*](fequenf BS. sed que V1R. sed quam V2. secunda hv.) quam argyritim[*](squā argaritim R. -garytim V1. squama agarytim V2.), tertia quam molybditim. et plerumque omnes hi colores in isdem[*](hifdem B.) tubulis[*](tubulif B2v. cub- h. tab- r.) inveniuntur. probatissima est Attica, proxima Hispaniensis. chrysitis ex vena ipsa fit, argyritis ex argento[*](an ex argenti (sc. fusura)?), molybditis e[*](e BS.om. rv.) plumbi ipsius[*](ipfius ll. v. an potius?) fusura[*](dist. v. a. S(U 740).)—quae fit Puteolis—et inde habet nomen. omnis autem fit excocta sua materia ex superiore catino defluens in inferiorem et ex[*](& ex BG. ex rv.) eo sublata vericulis[*](uericulif BS. uehi- r. ueruc- hv.) ferreis

atque in ipsa flamma convoluta vericulo[*](uericulo B. ueni- h. ueruc- v. uerit oculis ferreis at- que r.), ut sit modici[*](modice VR.) ponderis. est autem, ut ex nomine intellegi potest, fervescentis et futurae[*](et foturae B2. del. H Brot. an e fuura?) materiae spuma. distat a scoria quo potest spuma a faece distare: alterum purgantis se[*](purgatis se V1. -atiffimae B.) materiae , alterum purgatae vitium est.[*](Diosc. V 102.) quidam duo genera faciunt spumae, quae vocant scirerytida[*](fcirerytida BS. sciror- U 741. sclerer- D. scelerelythrida Vd. stelere lychryda R. sterelytrida h. (stelery- v) -tida C. lythrida Brot.) et peumenen[*](peumenen ll. S. -nem dhv. reum- D. pneum- U 741.), tertium molybdaenam in plumbo dicendam. spuma, ut[*](aut fit BV1.) sit[*](34,173) utilis[*](ulif B.), iterum coquitur confractis tubulis[*](tabulif B1dh.) ad magnitudinem anulorum[*](anulo- rum ll. v (G). auellanarum C (S) cum B e Diosc. (καρύων). nucularum coni. J.). ita accensa[*](adcenfa B1.) follibus ad separandos carbones cineremque abluitur aceto aut vino[*](aut in uino VR.) simulque restinguitur. quodsi sit argyritis, ut candor ei detur, magnitudine fabae confracta in fictili coqui[*](coci V.) iubetur ex aqua addito in linteolis [*](lentiolif B1.) tritico et hordeo novis[*](nouis ll. v. transponendum videtur post linteolis (vel etiam nouo post fictili): cfr. Diosc.), donec ea purgentur. postea VI[*](sex ll. v.) diebus terunt in mortariis, ter die abluentes aqua frigida et, cum dies[*](dies ego. cfr. Diosc. (εἰς ἑσπέραν). denigrare CFW Müller p. 28. om ll. v.) desinat[*](desinant hv. a. J.), calida, addito sale fossili[*](fusili VR.) in libram spumae obolo. novissimo die dein[*](die dein BJ. die in r. die hv. cfr. § 22.) condunt[*](combunt R.) in plumbeo[*](plumbo V.) vase. alii cum faba candida et tisana[*](tisane V. ptisana Thv. a. J.) cocunt siccantque sole[*](in sole dTv. a. S.)[*](sole—20 siccantque om.VR.), alii in lana candida cum faba, done[*](donec om.d.) lanam non denigret[*](denigret BdBrot. -rent hv.). tune salem fossilem adiciunt subinde aqua mutata siccantque diebus XL calidissimis aestatis. nec non in ventre suillo[*](in- uentoref uillo B2.) in aqua coquunt[*](cogunt V.) exemptamque[*](exemptamnque Bhv. -taque r.)

nitro[*](intra R.) fricant et ut supra terunt in mortariis cum sale. sunt qui non coquant, sed cum sale terant et adiecta[*](adiacta B1.)[*](103) aqua abluant.[*](extr.: Diosc. eupor. I 168. cfr. Cels. V 19, 26.) usus eius ad collyria et cuti[*](cuti ego et dist. coll. Diosc. (de dativo cfr. XXVIII 97. an cutem, ut XXVIII 139. XXXV 194? ). litum B1V. fitum B2D. litu ad R(?)B. nitrum ad hv.) mulierum[*](muliebrum hVen. -brium v. a. D.) cicatricum foeditates tollendas maculasque, abluendum[*](et (et ad d) abluendum dhv. a. S. ad alendum J.) capillum. vis autem siccare[*](secare R.), mollire, refrigerare[*](frigerare VR.), tempe- [*](dist. ego.)rate[*](temperate B. -are Vdhv. tēptare R.) purgare, explere ulcera, tumores lenire[*](linere Vd. -nire R.); talibusque[*](talibusque ll. v. albisque Fröhner anal. crit. 2 p.19. cfr. XXXV 176. (XXXI 63). Müller emend. V 12.) emplastris additur[*](addi- tur et liparif BS. om. rv.) et liparis supra dictis. ignes etiam[*](105) sacros tollit cum ruta myrtisque[*](myrtoque hv. a. S.) et[*](et om.R.) aceto, item[*](item BS. -mque rv..) perniones cum myrtis et cera[*](cera v. cetera ll. add. domineum V. et abdomine hv. a. G.).

[*](extr.: Cic. ad fam. IX 16, 8. Verg. Buc. X 27.) In argentariis metallis invenitur[*](inuenitur om.V.) minium quoque , et nunc inter pigmenta magnae auctoritatis et quondam apud Romanos non solum maximae, sed etiam sacrae. enumerat[*](enumerant Vd.) auctores Verrius, quibus credere necesse sit Iovis ipsius simulacri[*](simulacris VR.) faciem diebus festis minio inlini solitam triumphantiumque[*](triumphantumque V2dhv. a. S. -temque V1R.) corpora; [*](extr.: cfr. Plin. VI 190. Herodot. IV 192. VII 69.) sic[*](siccū illū R.) Camillum triumphasse ; hac religione etiamnum[*](etiannum B1. -amnunc VRdv. a. S.) addi in unguenta cenae[*](caena V. cena d.) triumphalis et a censoribus in primis Iovem miniandum locari. cuius rei causam equidem miror, quamquam et hodie id expeti constat Aethiopum populis totosque eo tingui proceres, hunc ibi deorum simulacris colorem esse. quapropter diligentius persequemur omnia de eo.

[*](Th. lap. 59.) Theophrastus Lxxxx[*](xc v. a. D.) annis[*](annos VRhv. a. G.) ante Praxibulum

Atheniensium magistratum[*](magiftratum BB. -strum rv.)—quod[*](quo VRd.) tempus exit in urbis nostrae CCCXLVIIII[*](CCCXLVIIII Brot. cum B (?).CCXLVIIII ll.v. CCCCXXXVIIII S cum Casaubono (ad Praxibuli annum referens).) annum—tradit inventum minium a Callia[*](gallia BV.) Atheniense initio sperante[*](feparante B1.) aurum excoqui posse[*](ex eo qui posse V.) harenae rubenti[*](harena rubente hv. a. S. ) in metallis argenti; hanc fuisse originem eius,[*](Th. lap. 58.—cfr. Solin. 23, 4. Isid. XIX 17, 7. Diosc. V 109. Vitruv. VII 8, 1.) reperiri[*](repperiri BD.) autem[*](natiuum (pro iam tum) coni. H. ) iam tum in Hispania[*](hispaniis hv. a. H.), sed durum et harenosum, item apud Colchos in rupe quadam[*](quaedam VR.) inaccessa[*](inaccensa V.), ex qua[*](ex aqua Vdh.) iaculantes decuterent[*](decuderent V. decid- dT.); id[*](id Bhv. in r.) esse adulterum, optimum vero supra Ephesum Cilbianis agris harena[*](harenam hv. a. S.) cocci colorem habente[*](habene V. -ere Rhv. a. S.), hanc teri[*](ter ei B1.), dein lavari farinam et quod subsidat iterum lavari; differentiam[*](diffe- rentiam Bhv. -tia r.) artis esse, quod alii minium faciant prima lotura, apud alios id esse dilutius[*](dilutif B1. -tv??? B2.), sequentis autem loturae optimum.

[*](Homerus B 144. 637.)[*](cfr. Plin. XXIX 25. Diosc. V (110). 109. Solin. 25, 14. Isid. XIX 17, 8.) Auctoritatem colori fuisse non miror. iam enim Troianis temporibus rubrica in honore erat Homero teste, qui naves ea commendat, alias circa pigmenta picturasque [*](que BS. qui r. quidam hv.) rarus[*](raruf BB. ramus r. (quaeramus v).). milton[*](militono B1. -Itono B2. militon hv. a. B.) vocant Graeci miniumque cinnabarim [*](cinnabarim Bv (S). -rin Vd. -ri R(?)hG.). unde natus error inscitia[*](infcitia ego coll. XXIX 25. indicio BS. -co v(J).) nominum[*](nominum BS. -ine rJ. cinnabaris nominee hv. (conici potuerit Indico nomine enim sic etiam appellant).). sic enim appellant illi saniem draconis elisi elephantorum morientium pondere permixto utriusque animalis sanguine, ut diximus, neque est alius[*](altuf B1. alter B2.) colos, qui in pictura proprie[*](8,34) sanguinem reddat. illa cinnabaris antidotis[*](antidatif B1.) medicamentisque

utilissima est. at[*](ad B1D.), Hercules[*](herculef BS. -lae V. -le rv.), medici, quia cinnabarim [*](cinna- barin dhv. a. S. -rū VR.) vocant, utuntur hoc minio, quod venenum esse paulo[*](paullo B1.) mox docebimus.[*](124)

Cinnabari[*](cinnabar VRd.) veteres quae[*](quae Bhv. om. r.) etiam nunc vocant monochromata pingebant. pinxerunt et[*](et om.VRd.) Ephesio[*](epheso Rd.) minio, quod derelictum[*](relictum VRT.) est, quia curatio magni operis erat. praeterea utrumque nimis acre existimabatur[*](exiftimabatur BS. -matur rv.). ideo transiere[*](tranfiere B(-ff-B)C. -ire rv.) ad rubricam [*](rubricam Bv. lub- r. (cfr. § 123).) et sinopidem, de quibus suis locis dicam. cinna-[*](35,31 sqq.) baris adulteratur[*](ad- ulterabatur B.) sanguine caprina aut sorvis[*](foruif B1J (ut cod.Msemper). sorbis rv.) tritis. pretium sincerae[*](sincere V. -ri B.) nummi[*](nom. (non R1) mil. R.) L.

[*](cfr. Plin. II 30.—Vitruv. VII 9, 4.) Iuba minium nasci et in Carmania, tradit, Timagenes[*](imagines V. hermogenes hv. a. H.) et[*](et om.VdT.) in Aethiopia, sed neutro[*](neutro in luco VRd.) ex loco invehitur ad nos nec fere aliunde quam ex Hispania[*](hifphania B.), celeberrimo[*](celeberrimo BS. -mus r. -mū dhv.) Sisaponensi[*](sisaponensi S. ex sisa- hv. fifapompon- B. isapone- seo R. irap- V.) regione in Baetica miniario metallo vectigalibus[*](e uectigalibus D cum U 742.) populi Romani[*](pyrro romano R.), nullius rei[*](regi R.) diligentiore custodia. non licet ibi[*](dist. ego.) perficere id, excoctique[*](excoctique V. -oqui quae B. -ique Rdhv. an excoctaque (corruptum in -ociaque)? cfr. §121. 95. XXXIV 142.) Romam adfertur[*](adfertur BS. def- d Brot. ref- T. perf- v. deferuntur VD. deruntur R.) vena signata, ad[*](ab V.) bina[*](bina BS. dena rv.) milia fere pondo[*](modo B.) annua, Romae autem lavatur[*](lauantur D.), in vendendo[*](dist. v. a. J.) pretio statuta[*](statuto VdTJD. (cfr. XVIII 178).) lege, ne modum excederet HS[*](HS om.Bhv. a. H.) LXX in libras. sed adulteratur[*](ad- alteratū VR.) multis modis, unde[*](unde Bdv. n??? de r.) praeda societati.[*](Diosc. V 109.) namque est alterum genus omnibus[*](omnibuf BS. in omn- rv(D).) fere argentariis

itemque[*](item VR.) plumbariis metallis, quod fit exusto lapide venis permixto, non ex illo, cuius vomicam argentum vivum[*](uiuom BS. unum VR.) appellavimus—is[*](his V.) enim et ipse in argentum[*](99) excoquitur—, sed ex aliis simul repertis. steriles etiam plumbi[*](dist. ego. cfr. Diosc.) micae. deprehenduntur[*](micae deprehenduntur B2D. de micae preh- B1. depreh- (praeh- V) rv.) solo[*](solo ll. v(S). suoG.) colore nec nisi in fornacibus rubescentes exustique tunduntur in farinam. hoc[*](hoc BS. et hoc hv. om. r.) est secundarium minium perquam paucis notum, multum infra naturales illas harenas. hoc ergo adulteratur minium[*](minio B.) in officinis sociorum, et vilius[*](et uilius ego. & uiuif B. item rv. et ubiuis J.) Syrico[*](firico BV. scyr- anon. ap. B). quonam modo Syricum[*](firicum B (item infra). scyr- v. a. H.) fiat suo loco docebimus[*](dicebimus VR. -cemus hv. a. S.); sublini[*](sublimi R.) autem[*](35,40) Syrico minium compendi[*](comp???hendi B2.) ratio demonstrat[*](demonftran B1.). et alio modo pingentium furto opportunum est, plenos subinde abluentium penicillos. sidit autem in aqua constatque furantibus .[*](extr.: Vitruv. VII 9, 5.) sincero cocci nitor esse debet[*](debet et VR.), secundarii autem splendor in parietibus sentit[*](sentit d(?)hv. -ire ll. S. de vocabulo cfr. XXXIV 124. 93.)plumbaginem.[*](plumbaginem ego. cfr. XXXVII 68 et XXXIV 168. imaginemll. v(J). ulig- C.) quamquam hoc robigo quaedam metalli est. Sisaponensibus autem miniariis[*](dist. ego cum Madvigio adv. crit. II 529. ) sua[*](sua uero VR. sua d. suae uenae hv. a. S.) vena harenae[*](harenae BS. -na rv.) sine[*](fine Bhv. est in r(din ras.).) argento. excoquitur auri modo; probatur auro candente, fucatum enim[*](fuga enim VRd. fucatum h.v. a. S.) nigrescit[*](ni- grefcit Bhv. crescit in r.), sincerum retinet colorem. invenio et calce[*](calcem B2.) adulterari, ac[*](ae (pro ac)B.) simili ratione ferri candentis lamna, si non sit aurum deprehendi[*](dist. S.).[*](Vitruv. VII 9, 2. 3.—Diosc. V 109.) inlito[*](inloto B1. illico d(?)hv.a.S.) solis atque lunae contactus[*](contactu B2. -tractus R.) inimicus[*](inimicū B2.). remedium, ut pariete[*](parieti hv. a. S.) siccato cera Punica cum oleo liquefacta

candens saetis inducatur iterumque admotis gallae[*](gallae Rdhv. cfr. XVI 28. gal. ea B. galea V(?)D cum U 744.) carbonibus inuratur[*](inurantur B. aduratur R(?)hv. a. S.) ad sudorem usque, postea candelis subigatur ac deinde lintels puris, sicut et marmora nitescunt . qui minium[*](ni- mium B.) in officinis poliunt, faciem laxis vesicis inligant, ne in respirando pernicialem[*](pernitialem B2. permit- B1. permitt- V. (demendo cfr. XV 74. VIII 135).) pulverem trahant et tamen super[*](fuper ego. ut per ll. v. cfr. Diosc., de mendo XXIX 83.) illas[*](illas VRdv. leuiaf B1. -ia B2D. an ueficas?) spectent[*](specteret V1. -tet V2R.). minium in voluminum [*](uolumini- bus d(?)G.) quoque scriptura[*](scripturae V. -re R.) usurpatur clarioresque[*](cariorefque B.) litteras vel in muro[*](muro D cum Mommseno C. I. L.I 16. auro ll. v aere Hüb- ner.) vel in marmore, etiam in sepulchris, facit[*](fecit BS.).

[*](Th. lap. 60. Diosc. V 110.) Ex secundario invenit[*](inuenti.ita B.) vita et hydrargyrum[*](hydro argyrum VRd (ut plerumque).) in vicem argenti vivi, paulo ante dilatum. fit autem duobus[*](64,100) modis: aereis mortariis pistillisque trito minio ex aceto aut patinis[*](patenis V2. patilif B2. poatilof B1.) fictilibus inpositum[*](an inpositum in?) ferrea concha[*](conca V. concea R.), calice coopertum[*](copertum V. op- d.), argilla superinlita[*](superinlata VR. -illata dVen.), dein sub patinis[*](patenis V2. pastinis V1R.) accenso[*](accenso J cum vet. Dal. -sum ll. v.) follibus continuis igni atque ita calici[*](calici BdS. -cis rv.) sudore deterso, qui fit argenti[*](argento Rh.) colore et aquae liquore. idem[*](iden B1. id eft B2.) guttis dividi facilis et lubrico[*](rubrico VRd. (cfr. §§ 117).) umore confluere[*](compluere BS.).[*](124) quod cum venenum esse conveniat, omnia, quae de minio in medicinae usu traduntur, temeraria arbitror, praeterquam fortassis[*](fortasse quod hv.a.H.) inlito[*](inlitum hv. a. H(S).) capiti[*](capite dTH.) ventrive[*](uentrisue V2d. -suae V1R. -treue ThH.) sanguinem sisti[*](sisti VRdD. -tit Bhv(S). -tendum TH.), dum[*](dum om.T.) ne qua[*](qua BS. quod V. quid RdThv.) penetret[*](penetret BTG. peteret VR. praetereat din ras.hv.) in viscera ac volnus attingat. aliter utendum non equidem censeam.

Hydrargyro[*](hydrarguro B1. -giro B2.) argentum[*](argum???tum R.) inauratur[*](inauratum B.) solum nunc prope, cum et in[*](in Bhv. om. r.) aerea[*](aerea BS. aera hv. aeris VdT. ueris R.) simili modo duci[*](duci ll. v. cfr. § 128. an etiam aeri .... obduci? cfr. XXVIII 146.) debeat. sed eadem fraus, quae in omni parte vitae ingeniosissima est, viliorem excogitavit materiam, ut docuimus.

[*](100)

[*](Th. lap. 47. 46.) Auri argentique mentionem[*](mentio B1.) comitatur lapis, quem coticulam appellant, quondam non solitus[*](solus VR.) inveniri nisi in flumine Tmolo[*](tmolo B e Theophr. timocho VRd. hym- hv. in//ocho B.), ut auctor est Theophrastus, nunc vero passim. alii[*](ali B1. quem alii hv. a. S.) Heraclium[*](heraclius VR.), alii Lydium vocant. sunt autem modici, quaternas uncias longitudinis binasque latitudinis non excedentes. quod a sole fuit in iis[*](iis v. his ll. C.), melius quam quod a terra. his coticulis periti[*](peritum (om. cum) V.) cum e vena ut[*](ut dG. aut B. tui r. om.hv.) lima rapuerunt[*](rapuerint hv. a. S.) experimentum, protinus dicunt, quantum auri sit in ea, quantum argenti vel[*](uel—15 argenti om.B.) aeris, scripulari[*](scripulari dTH. scribu-VR. scrupulati h. -ari v.) differentia , mirabili ratione non fallente.

Argenti duae differentiae. vatillis[*](ban- tillis h. bat- v. a. S (item infra et XXXIV 112).) ferreis candentibus [*](condentibus Vd.) ramento inposito, quod candidum permaneat, probatur. proxima bonitas rufo, nulla nigro. sed experimento quoque fraus intervenit. servatis in urina virorum vatillis inficitur ita ramentum obiter, dum uritur candoremque mentitur[*](metitur VR.). est aliquod[*](aliquod ll. v(S). aliud d(?)C.) experimentum politi[*](politi Bhv. -ici R. pollici VdT.) et in halitu hominis, si sudet protinus nubemque discutiat.