Naturalis Historia

E[*](et (pro e) Ea) reliquo genere pomorum ficus[*](ficis F) amplissima est, quaedamque et piris magnitudine aemulae[*](aemulę dG(D). -le DFG. -la Eav(L)). de Aegyptiae Cypriaeque[*](egyptia cypriaque Ea) miraculis retulimus inter externas. Idaea[*](13,56 sq.) rubet olivae magnitudine, rotundior tantum, sapore[*](sapore (DG?) v. -rem r) mespili. Alexandrinam hanc ibi vocant, crassitudine cubitali, ramosam[*](ramosa D2Eaz), materie[*](materie ad2G(J). -riae ll. S. -ria v. om.d1) validam, lentam, sine lacte, cortice viridi, folio tiliae, sed molli. Onesicritus tradit in Hyrcania[*](hircania FE) multum nostris esse dulciores fertilioresque, ut quae[*](ut quae G. utque DFGdv. atque Ea) modios CCLXX singulae ferant. [*](cfr. Varro I 41, 6. Col. V 10, 11. X 403. 414–418. Macrob. III 20, 2.—)[*](Athen. III 75f. 76b. 75ef. Script. hist. Aug. XII 11, 3. Martial. VII 53, 8.) ad nos ex aliis transiere gentibus, Chalcide, Chio[*](Chalcide Chio G. calchi decio ll. Chalcidicae v), quarum plura genera. si quidem et Lydiae[*](lidiae ll), quae sunt purpureae, et mamillanae similitudinem earum habent et callistruthiae[*](callistrutiae ll.va.Bas.) farti[*](farti ego coll. Col. V 10, 11. -tim FGEa. lartim D1 (?). partim D2v(D). parum B) sapore praestantiores, ficorum omnium frigidissimae[*](frigidissimae (DG?) v. -mi ll). nam de Africanis, quoniam[*](quoniam ego. quam ll. quas v) multi praeferunt

cunctis, magna quaestio est, cum id genus in Africam[*](africā Eav. -ca r) nuperrime [*](dist. ego) transient. [*]((4) Athen. III 75e. — cfr. Varro I 67. — (5) Athen. III 75f .— (6) Martial. VII 25, 7. — (7) Athen. III 77a. —) patriae nomen optinent etiam[*](etiam ego. Nam ll.v) Alexandrinae[*](alexandrinae (-iae F1d) ll.v(D). -ina G) ex nigris[*](ex nigris ego. eni- xegris (aeni- DG) DF1G. -xe cresis F2. -xe glis Ea. e nigris est (om. D) G. enixiores v) , candicante[*](cendi canterina Ea. candicans terina va.G) rima, cognomine delicatae. nigra et Rhodia est et Tiburtina de praecocibus. sunt et auctorum nomina iis, Liviae[*](Liuiae v. -io ll) , Pompei[*](Pompeiae va.S). siccandis haec sole in annuos[*](annuos Eav. anno r) usus aptissima cum mariscis et[*](et om.E1. sed F) quas harundinum folii macula variat. est et Herculanea et albicerata et aratia[*](aritia Eaz) alba, pediculo minimo, [*]((11) ib. 75c. — (12) ib. 77d. — (14) ib. 77e. —) latissima. primo autem provenit porphyritis [*](por- phyritis v. per- (-phir- Ga) ll), longissimo[*](longissima F1E1) pediculo. comitatur eam e[*](et (pro e) F2) minimis[*](minimis et va.S), vilissimis [*](uilissima D. -misque U 246) popularis dicta. contra novissima sub hieme maturatur chelidonia. sunt praeterea[*](praeter DFG) eaedem[*](eaedem om.EaS J) serotinae et praecoces, biferae, alba ac nigra, cum messe[*](cum ee (eę a) Ea) vindemiaque maturescentes . serotinae et a corio appellatae duro, ex Chalcidicis quarundam trifero[*](trifario EaS) proventu. [*](Cato 8, 1. — (21) Athen. III 77a.) Tarenti tantum praedulces nascuntur, quas vocant onas[*](onas ll.zv(S). onias Verc. omas (ὠμάς) B) . Cato de ficis ita memorat: Ficos mariscas in loco cretoso aut[*](et (pro aut) Cato) aperto serito, in loco autem crassiore aut stercorato Africanas et Herculaneas, Sacontinas[*](sacontinas ll. codd. Cat. Sagon- v. Sagun- Ven.), hibernas, Tellanas[*](Tellanas codd. Cat. C. telia- ll.v. Tellia- G. Tela- H) atras pediculo longo. postea tot[*](ut (pro tot) Ea) subiere nomina atque genera, ut vel hoc solum aestimantibus appareat mutatam esse vitam. sunt et hibernae quibusdam provinciis, uti[*](uti MJ. sicuti rv(D)) Moesiae, sed artis, non naturae[*](arte non natura Eazva.G(S). (non om.M)). parvarum genusarborum post autumnum fimo contegunt,[*]((3) Macrob. III 20, 5. —) deprehensasque in his hieme grossos, quae[*](que FEa) mitiore caelo refossae[*](caelo refossae Mv. calore (caelo Ea) fosse FEa) cum arbore atque in lucem remissae novossoles aliosque, quam quibus[*](quibus — 5 tamquam om.M) vixere, avide tamquam iterum natae accipiunt et curl venientium flore maturescunt, alieno praecoces anno, in tractu vel gelidissimo .

[*](Plut. Cato Cens. 27 init. cfr. Tertull. ad nat. II 16.) Sed a Catone appellata iam tum Africana[*](africana Mv. -cam r) admonet[*](ad- monet MJ. -net et rv) Africae[*](Africae del. D) ad ingens docimentum[*](documentum Eava.D) usi[*](uso va.J) eo pomo. namque perni ciali[*](pernitiali D2EaD. permiti- (-itti- M)r) odio Carthaginis flagrans nepotumque securitatis anxius, cum clamaret omni senatu Carthaginem delendam, adtulit quodam die in curiam praecocem ex ea provincia ficum ostendensque patribus[*](patribus ait a) : Interrogo vos, inquit[*](inquit Mv. -uid D2. in uuis r), quando hanc[*](hoc v a.H) pomum demptam[*](demtam M) putetis ex arbore. cum inter omnes recentem[*](recens zva.G) esse constaret: Atqui tertium, inquit, ante diem scitote decerptam Carthagine. tam prope a moeris[*](moeniis D2E. men- a. muris va.J) habemus hostem! statimque sumptum est Punicum tertium bellum, quo Carthago deleta est, quamquam Catone anno sequente rapto. quid primum in[*](sit (pro in) M) eo miremur, curam ingeni an occasionem fortuitam, celeritatemque [*](que om.a) cursus an vehementiam viri? [*]((2) Liv. XXVI 10, 3. Sil. Ital. XII 563. cfr. Pl. XXXIV 32. —) super[*](supra G) omnia est, quo nihil equidem duco mirabilius[*](mirabili ut DFG) , tantam[*](tantam Mv. tam r) illam urbem et de terrarum[*](et ceterarum Ea) orbe per[*](per om.M) CXX annos aemulam[*](aemula FEa) unius pomi argumento eversam, quod non Trebia[*](trebię Ea) aut Trasimenus[*](trhasymenus M. transimennus F. -enus va.c. trausimenus E. -ennus a), non[*](537,1 non cane M. num cannae E. nunc anne Fa)

Cannae busto Romani nominis perficere potuere, non castra Punica ad tertium lapidem vallata portaeque Collinae adequitans ipse Hannibal. tanto propius Carthaginem pomo Cato admovit[*](admouit MdG. –onuit r. adiri monuit v)!

[*](Ov. fast. II 412. Plut. Romul. 4 init. Varro II 11, 5; LL V 54. Fest. 169, 27 sq. M. Liv. I 4, 5. X 23,12. — (12) Tac. A XIII 58. —) Colitur ficus arbor in foro ipso ac comitio[*](ac (ad F2) commiciora me F. (post Romae deficitM)) Romae nata, sacra[*](sacra v(S). -ro ll. H) fulguribus[*](fulguribus v. -goribus ll) ibi conditis magisque ob memoriam eius quae, nutrix[*](nutrix fuit va.S) Romuli ac Remi[*](a ac Remi del. J) , conditores[*](conditores F. -ris (DG?) Eav. -rum U) imperii[*](imperii— 8 pro- texit D2S. om. rv) in Lupercali prima protexit, ruminalis[*](ruminalis Brot. -ialis D2. om. rv) appellata, quoniam sub ea inventa est lupa infantibus praebens rumim (ita[*](rumim ita DFGS. ruminita Ea. -men ita v) vocabant mammam), miraculo ex aere iuxta dicato, tamquam in comitium sponte transisset Atto[*](acto Ea. adacto va. H) Navio[*](nauio — 12 praesagio D2S. nauigio rv. Nauio augure H) augurante. nec sine praesagio aliquo arescit[*](aliquo arescit D2S. -qua re scit r. ilico (illic H) arescit v) rursusque cura sacerdotum seritur. fuit[*](lac. explev. CCLX v) et ante Saturni aedem, urbis anno .. sublata sacro a Vestalibus facto, cum Silvani[*](siluani D2G. -nisi D1F2G. -no si F1. -ni isi Ea. -ni et isidis zv) simulacrum subverteret.[*]((16) Liv. VII 6, 5. Val. M. V 6, 2.) eadem fortuito[*](fortuito D2v. -tos DIFG. -tu Ea) satu[*](satu Verc. -to v. aut ll) vivit[*](uiuit ll. G. adui- B. adiu- v) in medio foro, qua sidentia[*](sidentia Gv. -dencia D1F. -dantia r) imperii fundamenta ostento fatali Curtius maximis bonis, hoc est virtute ac pietate ac morte praeclara, expleverat. aeque fortuita eodem loco est vitis atque olea, umbrae gratia sedulitate [*](sed utilitate Eaz) plebeia satae[*](sate FEa), ara[*](ira D1FG) inde sublata gladiatorio munere Divi luli, quod novissime pugnavit in foro.

Admirabilis est pomi huiusce festinatio, unius in

cunctis ad maturitatem properantis arte naturae.

caprificus vocatur e[*](uocatur e G. -tore DFG. e Eav) silvestri genere ficus numquam maturesceus , sed quod ipsa non habet alii[*](aliis Eava.D) tribuens, quoniam est naturalis causarum transitus fitque[*](FITque ego. ATque ll.v. aeque D) ut[*](ut om.Eava. D) e putrescentibus gignatur[*](gignatur GdT. fign- F. id gnatū Ea. (deDnon liquet). iden- tidem (del. SD) generatur v) aliquid. [*]((2) Th. C I 18, 4. II 9, 5. 6. (H II 8, 1. 2). cfr. Ar. V 32 extr. —) ergo culices[*](culicis F2. -cio F1) parit; hi fraudati alimento in matre, putri eius tabe, ad[*](ad (DG?) v. ac d. & FEa) cognata[*](cognata (sc. alimenta) D2Ga. -nat r. -natam v) evolant[*](uolant va.(Salm.)S(J). cfr. v. 12 et Th.ἐκρέτονται) morsuque ficorum crebro, hoc est avidiore pastu, aperientes ora earum, ita[*](ita FeazS. atque ita (DG?)v (D)) penetrantes[*](penetrantes v. -ntis FEa) intus solem primo secum inducunt[*](in- ducant Fd) cerialesque [*](cerelesque E1. cereal- E2ava.S(J)) auras inmittunt foribus[*](foribus v. flo- ll) adapertis[*](adapertis (DG?)dTH. &ap- FEa. ap- v) . mox lacteum umorem[*](humerem F1. -marem E1), hoc est infantiam pomi, absumunt[*](adsumunt E. assu- a) — quod fit et sponte —, ideoque ficetis caprificus permittitur[*](praemittitur H Brot.) ad rationem venti, ut flatus evolantes in ficos ferat. [*]((14) Th. C II 9, 7. (H II 8, 3).) inde repertum ut inlatae quoque aliunde et inter se colligatae inicerentur fico, quod in macro solo[*](solo (DG?) v. so ll) et aquilonio non desiderant[*](desideratur Eava.D), quoniam sponte arescunt loci[*](loci (DG?) v. -cis ll) situ rimisque eadem quae[*](que (pro quae) FEa) culicum opere[*](opere ll (U 247) J. -rae S. -ra v) causa[*](causa ll.v. an natura (naproca)? cfr. v. 1) perficit, nec[*](nec non va.S) ubi multus pulvis[*](puluis v. pulfuf ll), quod evenit maxime frequenti via[*](frequentatiua Ea) adposita. namque et pulveri vis siccandi sucumque lactis absorbendi. quae ratio pulvere et[*](et puluere et a) caprificatione hoc quoque praestat ne decidant, absumpto umore tenero et cum quadam fragilitate ponderoso. [*]((1) Th. C I 16, 7. (H I 12, 1). — (4) cfr. Stat. silv. I 6, 15. — (5) Col. XII 15, 2. — (6) Sen. ep. 87, 3. — (7) Cato 56. —) ficis mollis omnibus

tactus, maturis frumenta intus, sucus maturescentibus lactis, percoctis mellis. senescunt in arbore anusque destillant[*](destillant S. dist- ll.v (passim)) cummium[*](cum nimiū Ead. gummi (-mi modo C) va. H)[*](dist. U 248) lacrima[*](lacrima ll. H (J). -mas S. -mam v). siccat[*](siccat ll. Verc.(S). -as H. -ant v. -anturque C) honos laudatas, servat in capsis, Ebuso in[*](in ego. om. ll. v. cfr. VIII 226. XIX 94. CFW Müiller p. 21) insula praestantissimas amplissimasque, mox in Marrucinis; at[*](at v. aut ll) ubi copia abundat[*](abundat (hab- a) adv(J). -ant r S) , implentur orcae[*](orcae v(C). -chae F. orzhae Ea. archę d. arcae Verc.) in Asia, cadi autem in[*](in v. om. ll) Ruspina Africae urbe, panisque simul et opsonii [*](obsonii Fava.S) vicem siccatae implent, utpote cum Cato cibaria ruris[*](cibariarum ris (res d) Fd) operariis iusta ceu lege sanciens minui iubeat per fici maturitatem . cum recenti[*]((om. cum) recenti a. -tes va.G) fico salis[*](fico salis D2dTS. -cos (-co a) aliis r. -co salitis G. -cus. Salis (-le B) v) vice caseo[*](uice caseo. ll.S. uice casei G. siccatis et casei loco v) vesci nuper excogitatum est. [*]((12) Cic. div. II 84. —) ex hoc genere sunt, ut diximus, cottana[*](cottana L. castaneae ll.v. coctana B. cottona Ber.) et caricae quaeque conscendenti navem adversus Parthos[*](13,51) omen fecere M. Crasso venales praedicantis voce, Cavneae. omnia haec in Albense rus[*](Albense rus e v. abfenf erufe (e rure Ea) v) e Syria intulit L. Vitellius[*](I uitellus F), qui postea censor fuit, cum legatus in ea provincia esset, novissimis Ti.[*](Tiberii v. titi Eaz.om.DFG) Caesaris[*](cesari F) temporibus.

[*]((17) Th. III 12, 5. (Pl. XXIII 141).)

Malorum pirorumque generi adnumerentur[*](generari adnumerantur F) iure mespila atque sorva[*](sorba ll.v). mespilis tria genera[*](generat F): anthedon, setania; tertium degenerat, anthedoni[*](antedoni FE) tamen[*](tametsi va.H) similius, quod Gallicum vocant. setaniae maius pomum candidiusque, acini molliore ligno; ceteris minus pomum, sed[*](est sed D2D) odore[*](olore F) praestantius

et quod diutius servetur. arbor ipsa de amplissimis. folia ante quam decidant rubescunt; radices multae atque altae et ideo inexstirpabiles. non fuit haec arbor in Italia Catonis aevo.