Naturalis Historia

[*](Th. IV 6, 1. 2. —) Nascuntur etiam[*](etiam MD. et rv) in mari frutices arboresque — minores in nostro —, Rubrum enim et totus orientis oceanus refertus est[*](est Mv(J). om. r S) silvis. non habet[*](habet Mv. -ent r) lingua[*](lingna F2. ligna a) Latia[*](Latia ego. alia ll. v. Itala coni. J. cfr. VII 117. XI 123. III 7) nomen quod Graeci vocant phycos[*](phicos FEa), quoniam alga[*](alga Mv. halga D2F2. hala D1. haila r) herbarum maris[*](maris MJ. magis rv. de mendo cfr. VI 140) vocabulum intellegitur, hic autem est frutex. folio lato[*](folia lata va.J), colore viridi gignit quod quidam prason[*](prason B e Th. gra- MJ. -sson rv) vocant, alii zostera. [*](Th. ib. 3. 4. 5. 6. (cfr. Diosc. IV 98. Pl. XXVI 103). —)alterum genus eiusdem capillaceo[*](capillacio MD) folio, simile[*](simile— 17 folio om.a) feniculo, in saxis nascitur, superius in vadis[*](in uadis MF2Verc. -dit rv) haut procul litore, utrumque [*](utrimque F2) verno, et interit[*](interiit F2) aatumno. circa Cretam insulam[*](insulamque (om. nato — 14 quo) M) nato in petris purpuras quoque inficiunt, laudatissimo a parte aquilonis ut[*](ut M(P)S. aut rv(H). aut cum B) spongeis. tertium est gramini simile, radice geniculata et caule qualiter calami.[*](Th. IV 6, 6. (cfr. Diosc. IV 97. Pl. XXVII 56). — (18) Th. IV 6, 7. 8. 9.) aliud genus fruticum bryon[*](brion FE) vocatur, folio lactucae, rugosiore tantum, iam hoc inferius[*](inferius coni. U. inte- ll. G. in terra B. om. v) nascens[*](an post in exciderunt saxis et in, ut fuerit: nascens in saxis. et (= etiam) in alto uero? de re cfr. Th., de et.. vero XVI 156. XIX 122. XX 23. 30. XXI 156. XXV 67) , in alto[*](in altum M(U). palmi, tum Müller em. II p. 32) vero abies et quercus cubitali altitudine[*](& del.F2. etiam va. H); ramis earum adhaerent conchae[*](concae F1. cun- ctae Ea). quercu et tingui

lanas[*](lanas MF2d2v. linas r)[*](dist. ego) tradunt, glandem etiam quasdam ferre in alto[*](in alto etiam M). nau- [*](Th. IV 6, 9. 10. — (5) Th. IV 7,1. —) fragis[*](nau- fragiis E2ava.C) haec deprehensa urinantibusque; ea[*](que ea M. quae r. que v) et aliae traduntur praegrandes circa Scionen[*](Scionen U. -nem M.cfr. IV 36. sicio- r. Sicyo- Bas. Sycio- v) . vitis[*](uitis MB. uilis rv) enim passim nascitur, sed ficus[*](ficos F1a. (fico superser.F3). phycos dva.B) sine foliis, rubro cortice. fit et palma fruticum generis. extra Herculis columnas porri fronde nascitur frutex et alius lauri[*](lauri G. laeri M. lauro rv) ac thymi[*](thymi MG. ty- r. thymo si- milis v) , qui[*](que M) ambo eiecti in pumicem[*](pumicem Mv. -cer) transfigurantur.

[*](Th. IV 7, 1. 2. (Pl. XII 77. 37. 38). cfr. Strabo XVI 766 extr. 767. 770. 773. Agatharch. m. Erythr. 108 (83) Mü. Plut. qu. nat. 1, 911f. — (11) Th. ib. 3. 2.—) At in oriente mirum est statim a Copto per solitudines [*](solitudinem M. si- militudines F1) nihil gigni praeter spinam quae sitiens vocatur, et hanc raram admodum, in maria vero Rubro silvas virere[*](uirere MJ. uiuere rv), lauru[*](lauru (ego luc. p. 98) D. -rum ll.v) maxime et oliva[*](oliuam F2Eva.D) ferentibus[*](ferentes E. -tis J. -tem v) bacas et, cum[*](cum Mv. com D2a. con r) pluat[*](plures D2), fungos , qui sole tacti mutantur in pumicem. fruticum ipsorum magnitude ternum cubitorum est. caniculis[*](canuculis Fa cu- nic- E2) referta maria[*](maria D cum P (post est inserente) e Th. om. ll.v), vix[*](uis F1Ea) ut prospicere[*](prospicere MF2G. rosp- DF1E1. resp- E2adv) e[*](e om.Ea) nave[*](niue E1) tutum[*](tutum MD2F2v. tort- r) sit, remos[*](remus FE2a) plerumque ipsos invadentibus[*](inuadentibus B. -tium ll.v). [*](Th. ib. 3.) qui navigavere ex Indo[*](ex Indo ego. in indos ll.v. in Indico (sc. mari) B Keil ap. Bretzl p. 87. at cfr. VI 96 et 56. 107 sq. 115) Alexandri milites frondem[*](frondem Mv. -de r) marinarum arborum tradidere in aqua viridem fuisse, exemptam[*](exemptam Mv. -mpta DF2a. -mta r) sole protinus in salem[*](in sale M) arescentem[*](arescentem MD2F2v. -te r), iuncos quoque lapideos perquam similes[*](similes MD2F2v. -li r) veris per litora, et in alto quasdam arbusculas colore bubuli cornus ramosas[*](ramosas Mv. -sa r) et[*](et in va. G)

cacuminibus rubentes, cum tractarentur[*](contractarentur F1Ea), vitri modo fragiles, in igni autem ut ferrum inardescentes, restinctis colore suo redeunte. [*](Th. ib. 4. —) eodem tractu insularum silvas operit aestus, quamquam [*](quamq; Ea) altiores[*](altior est M. -ores sint va.G) platanis populisque altissimis. folia[*](foliis F2a) iis[*](iis F1L. is MD. om. rv. eius G) laurea[*](laurea ll.v(S). -ri G), flos violae et odore et colore, bacae ut oleis[*](ut oleus M), et ipsae[*](ut oleus M) odoris iucundi, autumno[*](autumno MF2v. -ni r) nascentes, vere decidentes[*](uere decidentes MJ.om. rv), foliis numquam deciduis. harum minors totas integit mare; maximarum cacumina extant, ad quae[*](atquę E2. atque F1. aquę F2a) naves religantur et, cum recessit[*](recessi F1a. -ess... E. decesserit va. G) aestus, ad radices. alias quoque[*](quoque in M) arbores in alto ab isdem accepimus eodem in mari visas, semper folia retinentes[*](retinentis MS. retenentes F1), fructu[*](fructum ava.G) earum lupino[*](luponi Ea) simili[*](similem va.G). [*](Iuba fr. 56 Mü. (Agatharch. ib.).) Iuba tradit circa Trogodytarum insulas fruticem in alto vocari Isidis[*](si dis F1a. sed dis E) crinem[*](crimen Ea), curalio [*](corhalio M, corallio va.S. cfr. XXXII 21) similem sine foliis, praecisum mutato colore in nigrum durescere, cum cadat, frangi. item alium, qui vocatur[*](uocatur MG. -cetur rv) chariton [*](charithon FE. car- a) blepharon[*](olepharon Ea), efficacem in amatoriis[*](amatoris F1EaD. amoris M). spatalia[*](spathalia B) ex[*](ex MD. om. rv) eo facere et monilia feminas; sentire eum se capi durarique cornus modo et hebetare[*](hebetare Mv. -ri r) aciem ferri. quod si fefellerint insidiae , in lapidem transligurari.

Externae arbores indocilesque nasci alibi quam[*](quam d2v. quae (que a) ll. (inMlitterae eva- nidae)) ubi coepere et quae in alienas non commeant[*](an commeent? cfr. n. luc. p. 47) terras hactenus fere sunt, licetque iam de communibus loqui, quarum omnium peculiaris parens videri potest Italia. noscentes[*](nascentes F2) tantum meminerint naturas earum a nobis interim dici, non culturas , quamquam et colendi[*](et incolendi M.an etiam col-?) maxima[*](maxima Mv(S). -mae F. -me rzH) in natura portio est. illud satis mirari non queo, interisse quarundam memoriam [*](memoria F) atque etiam nominum[*](a nominum (-ne D2) DFa) quae[*](que MD1. quam D2) auctores prodidere notitiam . quis enim non communicato orbe terrarum maiestate Romani imperii profecisse vitam putet commercio rerum ac societate festae pacis omniaque, etiam quae ante occulta[*](occulta ante va.S) fuerant, in promiscuo usu facta? [*]((17) cfr. Pl. VII 74. (Gell. XVII 21, 3).) at Hercules[*](hercule va.H) non reperiuntur [*](repperuntur M) qui norint[*](norunt DFG) multa ab antiquis prodita. tanto priscorum cura fertilior aut industria felicior fuit, ante milia annorum [*](mille annos P) inter principia litterarum Hesiodo praecepta agricolis pandere orso subsecutisque non paucis hanc curam eius, unde nobis crevit labor, quippe cum requirenda sint[*](ea sint M.an Iā sint?) non solum postea inventa, verum etiam ea quae invenerant prisci, desidia[*](desideria M) rerum internecione[*](internicione FTva.G) memoriae indicta[*](indicta ll.v(S). -ducta B). cuius vitii[*](uitii MD2dTv(J). summi r. somni B) causas quis alias quam publicas mundi invenerit? nimirum

alii subiere ritus circaque alia mentes hominum detinentur et avaritiae tancum artes coluntur. antea inclusis gentium imperiis intra ipsas adeoque[*](adeoque MJ. uid- (-quae Da) r. id- v(D)) et ingeniis[*](ingeniis Mv. -entis r), quadam sterilitate fortunae necesse erat animi bona exercere, regesque innumeri honore artium colebantur et in ostentatione has praeferebant opes[*](opes MD2D. opem r. -em et v. opum G), inmortalitatem sibi per illas prorogari arbitrantes, qua re abundabant[*](abundant M) et praemia et opera[*](opera MVerc. -rae GEG. -re DFav) vitae. posteris laxitas[*](laxita M) mundi e; rerum amplitudo damno fuit. postquam senator censu[*](censu om.M legis Ead) legi coeptus[*](ceptus Fda. acceptus E), iudex fieri censu[*](censsum M), magistratum ducemque nihil[*](nihil MGH. nil rv) magis[*](magis om.M(Fels p. 27) D) exornare quam census, postquam coepere orbitas in auctoritate summa et potentia esse, captatio in quaestu fertilissimo ac sola gaudia[*](gaudio M) in possidendo , pessum iere vitae pretia omnesque a maximo bono liberales dictae artes in contrarium cecidere ac servitute sola profici[*](perfici (coni. H) Brot.) coeptum[*](coeptum Mv(S). -tam DFG. -tae EazBrot.). hanc alius alio modo et in aliis adorare , eodem tamen habendique ad[*](habendique ad ll.H. -di quae- stu ad zv. -di quo eat (Badaeus) C) spes omnium tendente voto. passim vero etiam egregii[*](e grege M) aliena vitia quam bona sua colere malle. ergo Hercules[*](hercule Mva. H. cfr. luc. p. 61. 62) voluptas vivere coepit, vita ipsa desiit. [*](Verg. G IV 148.) sed nos oblitterata[*](obliterata MFC) quoque scrutabimur, nec deterrebit quarundam rerum humilitas, sicuti[*](sicuti MD. -ut rv) nec in animalibus fecit, quamquam videmus Vergilium praecellentissimum vatem ea de causa hor???orum dotes fugisse et in his[*](et in his (iis J) MJ. et (e Ead. et e H) tantis r H. e tantisque v) quae[*](que Fa) rettulit flores modo rerum decerpsisse[*](decerpisse F), beatum felicemque gratiae quindecim omnino[*](omni E. -nib; a) generibus uvarum nominatis, tribus oleae[*](tribolae FE. -bule Gd. -lo a), totidem pirorum, malo vero tantum Assyrio, ceteris omnibus neglectis.

[*]((4) Col. III 8, 5. cfr. Pl. infra 87. —) Vnde autem potius incipiamus quam a vitibus? quarum principatus in tantum peculiaris Italiae est, ut vel hoc uno[*](una F1G) omnia gentium vicisse etiam[*](etiam MJ. quam r H. quamquam v) odorifera possit videri[*](uidere Fa) bona, quamquam[*](quoniam (Fels p. 46) D) ubicumque pubescentium odori nulla suavitas praefertur.

[*](cfr. Gai inst. IV 11. Th. I 3, 1. Hor. od. I 18, 1. (aliter Col. III 1, 2). —)

Vites iure apud priscos magnitudine quoque inter arbores numerabantur[*](nominabantur M). lovis simulacrum in urbe Populonio ex una conspicimus tot aevis incorruptum, item Massiliae pateram[*](patheram a. pathae- DF. panthe- Md). Metaponti templum Iunonis vitigineis columnis stetit. etiam nunc scalis tectum Ephesiae Dianae scanditur una[*](una e H cum Salm. (S)) vite Cypria, ut ferunt quoniam ibi ad praecipuam amplitudinem exeunt. nec est ligno ulli aeternior natura. verum [*]((19) cfr. Pl. XVII 200.) ista ex silvestribus facta crediderim; hae vites[*](mites Salm.) tonsura annua coercentur, et vis earum omnis evocatur in palmites aut deprimitur in propagines, sucique tantum gratia ex iis petitur[*](ex iis petitur ego. exisse intur D1G. exisse tur FE. exisse quantum intur a. ex his est in D2. ex his est dD. ex iis v. exire sinitur (Salm.) H. (loc. corr.)) pluribus[*](pluribus D2dv. ibus r) modis ad caeli mores solique ingenia. in Campano agro populis nubunt, maritasque conplexae atque per ramos earum procacibus bracchiis geniculato cursu scandentes cacumina aequant, in tantum sublimes, ut vindemitor[*](nindemiator va. H(D). cfr. XVIII 309. 310) auctoratus rogum ac tumulum excipiat, nulla[*](nullo va.S. cfr. vol. 1 p. 552 ad VI 1) fine crescendi, vidique[*](crescendi uidique ego. crescent (-cunt v) diuidique (uid- D) ll.v)iam[*](iam ego. cfr. IX 116. XIX 11. am DF1G. ant F2. an E. ac a. aut v. etiam D) porticus[*](por- ticus D. potius ll. v.add. uelli (aue- v) nequeunt Ev. (an totas?)), villas et domos[*](& domos uelli nequeunt. Et domos a) ambiri singularum palmitibus

ac sequacibus loris. quodque memoria[*](quodque memoria dTJ (et dist.). quoque me- ll.G. Me- moria quoque av. memoria H) dignum inter prima Valerianus quoque Cornelius existimavit, una vitis Romae in Liviae porticibus subdiales[*](subdiuales azva. C) inambulationes umbrosis pergulis opacat, eadem duodenis musti amphoris fecunda. [*]((8. 9) Col. V 7, 1. Varro I 8, 3. cfr. Pl. XVII 201. —) ulmos[*](ulmi Eaz) quidem ubique exuperant[*](exsuperant v. exube- ll), miratumque altitudinem earum Ariciae ferunt legatum regis Pyrrhi Cineam facete lusisse in austeriorem gustum vini, merito matrem eius pendere in tam alta cruce. rumpotinus[*](rumpotinus Ven. cum B2 (Brot.). rumbo- B1. rumto- DFa. ronto- v. rumtinis GE(?)) vocatur et alio nomine opulus[*](opulus (D?) S e coni. Dal. pop- ll. v) arbor Italiae Padum[*](pagum Fva. B) transgressis, cuius tabulata in orbem patula ???eplent puroque perductae[*](perducto a. prod- va.H) dracone in palmam eius inde sub rectos[*](sub rectos Brot. subr- v. in subr-C(S). subreptus ll) ramorum digitos flagella dispergunt. [*]((12) Varro I 8, 4 extr. — (16) cfr. Pl. infra 40. XVII 165. 184. —) eaedem motici hominis[*](hominis (DG?) v. -nes ll) altitudine[*](alti- tudine om.Ea) adminiculatae sudibus horrent[*](herent a), vineamque faciunt aliae[*](aliae ego (et dist.). et alia ll. -iae v. e talea (coni. S) J) inprobo reptatu[*](inprobo perticarum reptatu D2D) pampinorumque per inaniaomnia[*](per inania omnia ego. peritiam damna ll. per parietum (pa- rietum in D) damna JD. peritia domini Brot. superfluitate peritia domini amplo v. (loc. corr.)) discursu atria media conplentes . tot differentias vel sola tantum[*](tantum om.aT) Italia recipit. stat provinciarum aliquarum[*](in aliquarum Fa) per se[*](fere F1. verse F2) vitis sine ullo pedamento[*](ullo impedimento a), arcus[*](artus E(?)va.S. an recte? cfr. n. luc. p.99) sues in se colligens et brevitate crassitudinem pascens. [*]((19) cfr. Pl. XVII 186.)vetant hoc aliubi venti, ut in Africa et Narbonensis provinciae partibus, ubi[*](ubi D2D. om. rv) ecrescere ultra suos pollices[*](polices Fa) prohibitae [*](prohibiti FGa) semperque pastinatis[*](per se natis P) similes[*](similis FaD) herbarum modo vagantur per arva ac sucum terrae passim uvis bibunt, quae ob id magnitudinem infantium puerorum in interiore parte Africae exsuperant. vina non alibi[*](tristiora — alibi D2in marg. S. om. rv) tristiora, sed uva[*](uua va.S) non alibi gratior[*](gra- tiora adT) callo, unde[*](unde TS. ut inde av. inde r) possit invenisse nomen durus acinus[*](duracina G. -atinus G(?)). [*]((8) Verg. G II 102. Macrob. III 20, 7. Col. III 2, 1. —) namque genera magnitudine, colore, saporibus acini[*](acini (-na G) ll.v(S). -nis C) innumera etiamnum multiplicantur vino[*](uina D2a). hic purpureo lucent colore, illic fulgent roseo nitentque viridi; candicans enim nigerque vulgares . tument vero mammarum modo bumasti, praelongis dactyli[*](dactilis Fda) porriguntur acinis. est et[*](et om. H Brot.) illa naturae lascivia, ut praegrandibus adhaereant parvi[*](perui F2. per d. p uī a. pergulis parui va.(P)G2) comites[*](comites D2dTD. mites rS. -tes et v), suavitate certantes; leptorragas[*](leptorragas G(?)S. -oragas Ven. -orrogas DF. -orogas Eav) has vocant. [*]((11) Cato 7, 2. (Hor. sat. II 2, 121). — (14) Cato 7, 2. Col. I 6, 20. (Hor. sat. II 4, 72). — (16) Suet. Aug. 77. Verg. G II 96. Strabo IV 206. cfr. Pl. infra 67.) durant aliae per hiemes[*](hiemes (D?)TH. -mis FGd. -mem Eav), pensili concamaratae nodo[*](modo z). aliae in sua tantum continentur anima, ollis fictilibus[*](doliis fictilib; F2G) et insuper doliis[*](et — doliis om.F1) inclusae, stipatae vinaceis circumsudantibus. aliis gratiam, qui et vinis[*](uinie F. -niae G), fumus adfert, fabrilisque[*](fabrilisque (sc. fumi) Ea. -lis quae S. -lis iisque B. -lisque iis v. fabilesque DFG. fabri- D) in eo[*](in eo ego. in ea ll. S. del. v. (an in ea re?)) gloriam[*](gloriā v. -ia ll.S) praecipuam[*](praecipuam ego. -ua in ll.S. -uā in v) fornacibus Africae Tiberi [*](tibus Fa) Caesaris auctoritas fecit; ante eum Raeticis prior mensa erat uvis ex[*](uuis ex ego. et ullis (uillis D2. nullis a) ll. v. et uuis B. e (ex D) uillis JD) Veroniensium[*](ueromensium F1a. Verone- va.J. cfr. § 67. XV 48. XXXVI 48 (contra IX 75. XVIII 109)) agro. quin et patientia nomen acinis dat[*](dat ego. datur ll.v. cfr. § 22. 24. XIII 105. IV 51) passis. conduntur et[*](et a d(?)v) musto[*](muste Fa1. -tę E) uvae ipsaeque vino suo inebriantur. aliae decocto[*](decoctae Eava.S) in musto dulcescunt, aliae vero subolem novam[*](nouā av. -ua r) in ipsa matre expectant tralucidae[*](tralicidae FE. -die a. translucidae va.S), vitro, additque[*](additque D2G. adfit- (affit- a) r. affert- v) acinis eandem[*](tandem FGda) quam in doliis amphorisve duratricem illam firmitalem austeritas picis infusa pediculo. [*](cfr. Pl. XXIII 47. Martial. XIII 107. Plut. qu. conv. V 1, 676c. —)iam inventa vitis[*](uitis om.zH Brot.) per se in vino picem resipiens, Viennensem agrum nobilitans[*](nobilitas Fa)[*](dist. D) Taburrno[*](taburno D2E2D. abu- r. Aruerno v) Sotanoque[*](sota- noque ll.D. seca- v. Sequa- G2) et Helvico[*](Heluico v. ellinco ll.D. cfr. III 36. XXIII 48) generibus, non pridem haec[*](haec J. hanc ll. om. v) inlustrata atque[*](atque haec va.S) Vergili vatis aetate incognita , a cuius obitu XC aguntur anni. quid[*](qui Ea) , quod inserta[*](insertae va.S) castris[*](dist. S) summam rerum imperiumque continet[*](continet TzS. -ent ll.v) centurionum in manu vitis et opimo praemio tardos ordines ad lentas[*](laetas Lipsius. elatas coni. H. at cfr. Müller em. II p. 30 n. 1) perducit aquilas atque eiam in delictis[*](delictis v. deltis ll) poenam[*](penam F. -ne Ea) ipsam honorat ? nec non vineae[*](uinę F) oppugnationum[*](ob pugnationem FGd) dedere[*](dedere D2v. de r) rationem[*](ratione Ea). nam in medicaminibus adeo magnum obtinent locum, ut per sese vino ipso[*](uinū ipsū Ea. -na ipsa sz) remedia sint.

[*](Verg. G II 103. Col. III 2,29.30. — (19) Th. II 5, 7.)