Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

est illud quidem vel maxumum animo ipso animum[*](animum v. V) videre, et nimirum hanc habet vim praeceptum Apollinis, quo monet ut se quisque noscat.[*](mihi ... 16 noscat (om. 12 Decaearchus... 14 dixerunt) H) non enim credo id praecipit, ut membra nostra aut staturam figuramve noscamus; neque nos corpora sumus, nec ego tibi haec dicens corpori tuo dico. cum igitur

nosce te

dicit, hoc dicit:

nosce animum tuum.

nam corpus quidem quasi vas est aut aliquod animi receptaculum; ab animo tuo quicquid[*](quidquid hic GRV1 (corr. 1 ) ) agitur, id agitur a te. hunc igitur nosse nisi divinum esset, non esset[*](non esset add. Kc ) hoc acrioris cuiusdam animi praeceptum tributum deo sc. hoc se ipsum posse cognoscere[*](deo We. adeo sit hoc se ipsum posse cognoscere X (esset hoc praeceptum tributum a deo. sit hoc acrioris cuiusdam animi se ipsum posse cognoscere V, sed inde a praeceptum omnia in r. Vc). glos- sema latere, sit ex sc. natum esse cognovit We. ) .

Sed si, qualis sit animus, ipse animus nesciet,[*](nesciaet K) dic

p.244

quaeso, ne esse[*](ne esse ex non esse Kc ) quidem se sciet, ne moveri quidem se? ex quo illa ratio nata est Platonis, quae a Socrate est in Phaedro[*](Phaedr. 245 c, cf. Cic. rep. 6, 27. Ciceronem sequitur Lact. inst. 7, 8, 4 et Serv. Aen. 6, 727 phedro KRV) explicata, a me autem posita est in sexto libro de re p.: “Quod semper movetur, aeternum[*](et aet. X (sed et exp. Vvet Kc) aet. Somn. Macr. ) est; quod autem motum adfert alicui quodque ipsum agitatur aliunde,[*](aliunde (u(p' a)/llou) H e corr. s Somn. pars Macr. alicunde X) quando finem habet motus, vivendi finem habeat necesse est. solum igitur, quod se ipsum movet, quia numquam deseritur a se,[*](quia a se s. u. add. V2 ) numquam ne moveri quidem desinit; quin etiam ceteris quae moventur hic fons, hoc[*](hoc o in r. Rc ) principium est movendi.

principii autem nulla est origo; nam e principio oriuntur omnia, ipsum autem nulla ex re alia nasci potest; nec enim esset id principium, quod gigneretur aliunde. quod si numquam oritur, ne[*](ne G nec s Somn. Macr. ) occidit quidem umquam; nam principium extinctum nec ipsum ab alio renascetur nec ex[*](ex V2 s Somn. Macr. om. X (ou)/te a)/llo e)c e)kei/nhs genh/setai)) se aliud creabit, siquidem necesse est a principio oriri omnia. ita fit, ut motus principium ex eo sit, quod ipsum a se movetur; id autem nec nasci potest nec mori, vel concidat omne caelum omnisque natura et [*](et Somn. Macr. (consistat et P) om. W (ta=sa/n te ge/nesin sumpesou=san sh=nai kai\ mh/poe au/)qis e)/xein o(/qen kinhqe/na genh/setai)) consistat necesse est nec vim ullam nanciscatur, qua a[*](a V2 s Somn. Macr. om. X imp. GR) primo inpulsa moveatur. cum pateat igitur aeternum id esse, quod se ipsum moveat, quis est qui hanc naturam animis esse tributam neget? inanimum est enim omne, quod pulsu agitatur externo; quod autem est animal, id motu cietur[*](cietur s Somn. Macr. citetur X Macr. P 1 ) interiore

p.245

et suo; nam haec est propria natura animi atque vis. quae si est una ex omnibus quae se ipsa semper

moveat,[*](quae se ipsa moveat (to\ au)to\ e(auto\ kinou=n) Macr. quae se ipsam semper m. X sed semper del. Vvet ) [*](quae sese m. Somn. ) neque nata certe est et aeterna est.”[*](semper enim movetur...245, 3 aeterna est (sine 19 vel... 23 neget) H) licet concurrant omnes plebei philosophi—sic enim i, qui a Platone et Socrate et ab ea familia dissident, appellandi videntur—, non modo nihil umquam tam eleganter[*](eliganter K eleg. R1 ) explicabunt, sed ne hoc quidem ipsum quam subtiliter[*](supt. hic GR) conclusum sit intellegent. sentit igitur animus se moveri; quod cum sentit, illud[*](ilium X, corr. KcV2 s ) una sentit, se vi sua, non aliena moveri, nec accidere posse ut ipse umquam a se deseratur.[*](ad R1 ) ex quo efficitur aeternitas, nisi quid habes ad haec.[*](dicere post haec add. V2 )

Ego vero facile sim[*](sim def. Plasb. ad ac. 2,147 cl. Ter. Andr. 203 sum s ) passus ne in mentem quidem mihi aliquid contra venire; ita isti faveo sententiae.

Quid?

illa tandem num leviora censes, quae declarant inesse in animis hominum divina quaedam?[*](quaedam quidem K1 ) quae si cernerem quem ad modum nasci possent,[*](esset esse et X (corr. G1Vc; in R & e corr.?) ) etiam[*](quem ad modum... etiam bis in R, semel del. 1 ) quem ad modum interirent viderem. nam sanguinem bilem pituitam ossa nervos venas, omnem denique membrorum et totius corporis figuram videor posse dicere unde concreta et quo modo facta sint: animum ipsum—si nihil esset in eo nisi id, ut per eum viveremus, tam natura putarem[*](naturam GKR natura eius p. V (eius Vc, exp. al. m.) natura pu- tarem ex naturam putaremus H) hominis vitam sustentari quam vitis, quam arboris; haec enim etiam[*](etiam om. H) dicimus vivere. item si nihil[*](nil H) haberet animus hominis nisi ut appeteret aut fugeret, id quoque esset ei commune cum bestiis.[*](ipsum denique si nihil esse et... 27 bestiis H)

Habet primum memoriam, et eam infinitam

p.246

rerum innumerabilium. quam[*](Men. 81 e sqq.) quidem Plato[*](Quam quidem Platocf. 247, 4 Ego autem) recordationem esse volt vitae superioris. nam in illo libro, qui inscribitur Menon,[*](meñ K1 (ñ erasum, non in mg. add. 2) me non V1 ) pusionem quendam Socrates interrogat quaedam geometrica de dimensione quadrati. ad ea sic ille respondet[*](respondet s respondit X Boeth. ) ut puer, et tamen ita faciles interrogationes sunt, ut gradatim[*](gradatum RV1 ) respondens eodem perveniat, quo si[*](quo si quasi Boeth. K1V1 (corr. KcVc ) geometrica didicisset. ex quo effici volt Socrates, ut discere nihil aliud sit nisi recordari. quem locum multo etiam accuratius explicat in eo sermone, quem habuit eo ipso die, quo excessit e[*](Phaed. 72e sqq.) vita; docet enim quemvis, qui omnium rerum rudis esse videatur, bene interroganti[*](interrogati V1 ) respondentem[*](respondem X (corr. K2Vc)) declarare se non tum[*](cf. Lact. inst. 7, 22,19) illa discere, sed reminiscendo recognoscere, nec vero fieri ullo modo posse, ut a pueris tot rerum atque tantarum insitas et quasi consignatas[*](consignata V1 (s add. c) cognitgnatas primo R) in animis notiones, quas[*](quas add. Kc ) e)nnoi/as [*](ennoias X (i in e corr. V1) ENNOUAC Boeth. ) vocant, haberemus, nisi animus, ante quam in corpus intravisset, in rerum cognitione viguisset.

cumque nihil esset --- ,[*](lac. ind. Po.(suppl. fere: eorum quae sensibus perciperentur cl. div.2,9 Tim.28A)) ut omnibus locis a Platone disseritur—nihil enim[*](ille post enim hab. VBPs ) putat esse, quod oriatur et intereat, idque solum esse,[*](esse s esset) quod semper tale sit quale[*](quale EIDEAN corr. Sey. ) est (i)de/an appellat ille, nos speciem)—, non potuit animus haec in corpore inclusus[*](clusus V (ss ) ) adgnoscere,[*](adgn. G1 ) [*](agn. V) cognita attulit; ex quo tam multarum rerum[*](rerum om. V) cognitionis admiratio tollitur. neque ea plane

p.247

videt animus, cum repente in[*](in om. Boeth. ) tam insolitum tamque perturbatum domicilium inmigravit, sed cum se collegit[*](collegit s recollegit Boeth. colligit X (col V)) atque recreavit, tum adgnoscit[*](adgn. R1 agn. V Boeth. ) illa reminiscendo.[*](in illo libro... 11 vita et 14 aiunt enim nullo modo fieri pos- se ut ... 247, 3 reminiscendo (om. 18 cumque... 24 tollitur) libere reddit Boethius in Cic. top. 76 V p. 391, 7 Bai. (Stangl, Jahrb. 127 S. 290. 299) )

ita nihil est aliud discere[*](discere ex scire Kc ) nisi recordari. Ego autem maiore[*](maiore V1 ( add. c)) etiam quodam modo memoriam admiror. quid est enim illud quo[*](quo s quod X) meminimus, aut quam[*](que R1 quam Rc ) habet vim aut unde naturam?[*](natam Lb. CIMWNIDHC X) non quaero, quanta memoria Simonides fuisse dicatur, quanta Theodectes, quanta[*](quantas R1 ) is, qui a Pyrrho[*](pyrro G pirro K1 ) legatus ad senatum est missus, Cineas,[*](ceineas X) quanta nuper Charmadas,[*](carmadas G) quanta, qui modo fuit, Scepsius[*](scepsius V (e corr.?) secpsius GKR (e scespius1)) Metrodorus, quanta noster Hortensius: de communi hominum[*](hominum s omnium) memoria loquor, et eorum maxume qui in aliquo maiore studio et arte versantur, quorum quanta mens sit, difficile est existimare; ita multa meminerunt.

Quorsus igitur haec spectat oratio? quae sit illa vis et unde sit, intellegendum[*](intellegundum K1 ) puto. non est certe nec cordis nec sanguinis nec cerebri nec atomorum; animae sit ignisne[*](animae Bentl. anima W (aer ss. V3) ignisne s(?) Lb. ignisve. 'certe tenuissimae materiae est vis memo- riae; utrum animae an ignis, non diiudico, sed sive hoc sive illud est animus illa vi praeditus, divinus est') nescio, nec me pudet ut istos fateri nescire quod nesciam:[*](De communi itaque omnium ... 19 nesciam (om. verbis 14 ita... 15 meminerunt)) illud, si ulla alia de re obscura adfirmare[*](aff. Vc ) possem, sive anima sive ignis sit animus, eum iurarem[*](iurarem V iurarem eum K) esse divinum. quid enim, obsecro te, terrane tibi hoc[*](hoc V) nebuloso et caliginoso caelo aut sata aut concreta videtur tanta vis memoriae? si quid sit

p.248

hoc non vides, at quale sit vides; si ne id quidem, at quantum sit[*](at quale ... 2 quantum sit et 2 vides add. Kc ) profecto vides.

quid igitur? utrum capacitatem[*](capicitatem K1V1 ) aliquam in animo[*](in add. Kc in animo om. H) putamus esse, quo tamquam in aliquod vas ea quae meminimus infundantur? absurdum id quidem; qui enim fundus aut quae talis animi figura intellegi potest aut quae tanta omnino capacitas? an inprimi quasi ceram animum[*](ita in animum V) putamus, et esse[*](et esse, sed et del. V) memoriam signatarum rerum in mente vestigia? quae possunt verborum, quae rerum ipsarum esse vestigia,[*](quae possunt... 10 vestigia om. K1 (add. c ) H Marb. (in R haec unam lineam efficiunt!) ) quae porro tam inmensa[*](imm. R) magnitudo, quae illa tam multa possit effingere?

Quid?