Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

illam vero funditus eiciamus individuorum corporum levium et rutundorum[*](rotundorum KV (sed fuit rut.) H) concursionem fortuitam, quam tamen[*](tamen add. K2 ) Democritus concalefactam et spirabilem,[*](spirabilem eqs. cf. Aug. epist. 118, 4, 28 ) id est animalem, esse volt. is autem animus, qui, si[*](si add. G1 s. l. ) est horum quattuor[*](quattuor horum Non. ) generum, ex quibus[*](ex quibus unde V2 Non ft. recte ) omnia constare

p.239

dicuntur,[*](animus...239, 1 dicuntur Non. 272, 29 ) ex inflammata anima constat, ut potissimum videri video[*](videri om. X (videt' pro video V sed t' Vc in r.) add. K2 s ) Panaetio, superiora capessat necesse est. nihil enim habent haec duo genera proni et supera semper petunt. ita, sive dissipantur, procul a terris id evenit, sive permanent et conservant habitum suum, hoc etiam magis necesse est ferantur ad caelum et ab is perrumpatur et dividatur crassus hic et concretus aër, qui est terrae proximus. calidior est enim vel potius ardentior[*](ardentior ex -us V1 ) animus quam est[*](est exp. Vc ) hic aër,[*](aer in mg. Vc ) quem modo dixi crassum atque concretum; quod ex eo sciri[*](sciri scribi K1 ) potest, quia corpora nostra terreno principiorum genere confecta ardore animi concalescunt.

accedit[*](accidit X accedit s Vrec ) ut eo facilius animus evadat ex hoc aëre, quem saepe iam appello, eumque perrumpat, quod nihil est animo velocius, nulla est celeritas quae possit cum animi celeritate contendere. qui si permanet incorruptus suique similis, necesse est ita feratur, ut penetret et dividat omne caelum hoc, in quo nubes imbres ventique coguntur,[*](caelum... coguntur Non. 264,32 ) quod et umidum[*](umidum G (add. sed rursus eras.) KR1V1 ) [*](hum. H) et caliginosum est propter exhalationes[*](exalationes GKV (exalat., in mg. p humorem V2)H) terrae.

Quam regionem cum superavit animus naturamque sui similem contigit et adgnovit,[*](agnovit H agn. V) iunctis[*](iunctis R1 iunctus GKVH) ex anima tenui et ex ardore solis temperato ignibus insistit[*](consistit V e corr. ) et finem altius se ecferendi[*](ecf. ut 238, 5 (eff. hic Vc)) facit. cum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus est,[*](add.s) tamquam paribus examinatus ponderibus nullam in partem movetur, eaque ei demum naturalis est sedes, cum ad sui simile penetravit; in quo nulla re egens aletur et sustentabitur isdem rebus, quibus astra sustentantur[*](hisdem X (isdem V isdem H?) susten- tatur G1 sustentur K1 sustantur V1 ) et aluntur.

p.240

Cumque corporis facibus inflammari soleamus ad omnis fere cupiditates eoque magis incendi, quod is aemulemur, qui ea habeant quae nos habere cupiamus, profecto beati erimus, cum corporibus relictis et cupiditatum et aemulationum erimus expertes;

quodque[*](que in r. Vc ) nunc facimus, cum laxati curis sumus, ut spectare aliquid velimus et visere, id multo tum faciemus liberius[*](liberiust. V) totosque nos in contemplandis rebus perspiciendisque ponemus, propterea quod et natura inest in mentibus nostris insatiabilis quaedam cupiditas veri videndi et orae ipsae locorum illorum, quo pervenerimus, quo faciliorem nobis cognitionem rerum caelestium, eo maiorem cognoscendi cupiditatem dabant.

haec enim pulchritudo etiam in terris

patritam

[*](patriam X patritam Non. et multi codd. s. XV., ex Nonio ni fallor. certe in Vat. 1733 is qui a. 1479 co- dicem emit in mg. adscripsit: patrita n. m.) illam[*](cognitionis add. Kc ) et

avitam

, ut ait Theophrastus, philosophiam[*](patritam ... 15 philosophiam Non. 161, 7 ) cognitionis cupiditate incensam excitavit. praecipue vero fruentur ea, qui tum etiam, cum has terras incolentes circumfusi erant caligine, tamen acie mentis dispicere[*](illa post disp. add. V2 ) cupiebant.

Etenim si nunc aliquid adsequi se[*](se om. G) putant, qui ostium Ponti viderunt et eas angustias, per quas penetravit ea quae est nominata

Argo/,[*](Enn. Med. 250) quia Argivi i/n ea[*](in ea add. Kc ) delecti/[*](delecti KV2B dilecti GRV1 ) viri
Vecti/ petebant pe/llem inauratam a/rietis,

aut i qui Oceani freta illa viderunt,

Europam[*](Enn. ann. 302) Libyamque[*](lybiamque X (lyp. V1)) rapax ubi dividit unda

, quod tandem spectaculum fore putamus, cum totam terram contueri licebit eiusque cum situm, formam, circumscriptionem, tum et habitabiles regiones et rursum[*](rursus V2 ) omni cultu propter vim frigoris aut caloris vacantis?

nos enim ne

p.241

nunc quidem oculis cernimus ea quae videmus; neque est enim[*](enim est V2B) ullus sensus in corpore, sed, ut non physici[*](phisici KRH) solum docent verum etiam medici, qui ista aperta et patefacta viderunt, viae quasi quaedam sunt ad oculos, ad auris, ad naris[*](aures...nares ex -is V1? ) a sede animi perforatae. itaque saepe aut cogitatione aut aliqua vi morbi impediti apertis atque integris et oculis et auribus nec videmus nec audimus, ut[*](ut quo ss. V2 ) facile intellegi possit animum et videre et audire, non eas partis quae quasi fenestrae sint animi,[*](non... 10 sunt animi Non. 36, 12 ) quibus tamen sentire nihil queat mens, nisi id agat et adsit. quid, quod[*](quid quod V (sed quod corr. in cū1) qui quod GK1 (corr. c) R) eadem mente res dissimillimas comprendimus,[*](cũ (ex cō) prendimus V) ut colorem, saporem, calorem, odorem, sonum? quae numquam quinque nuntiis animus[*](animi in animis corr. V1 ) cognosceret, nisi ad eum omnia referrentur et is omnium iudex solus esset. atque ea profecto tum multo puriora et dilucidiora cernentur, cum, quo natura fert,[*](fertur Kc ) liber animus pervenerit.[*](illam ... 24 vult 239, 15 nulla vero est celeritas...240, 16 excitavit 240, 26 quod tandem ... 241,17 pervenerit H)

nam nunc quidem, quamquam foramina illa, quae patent ad animum[*](animos Non. ) a corpore, callidissimo[*](calidissimo K1RV) artificio natura fabricata[*](nam 19 natura fabricatur Non. 35, 26 ) est, tamen terrenis concretisque corporibus sunt intersaepta[*](intersepta X) quodam modo: cum autem nihil erit praeter animum, nulla res obiecta impediet, quo minus percipiat, quale quidque sit.

Quamvis copiose haec diceremus, si res postularet, quam multa, quam varia, quanta spectacula animus in locis caelestibus esset[*](esse R1 ) habiturus.

quae quidem[*](quidem culidem R1 ) cogitans soleo[*](solo R1 ) saepe mirari non nullorum insolentiam philosophorum, qui naturae cognitionem admirantur eiusque inventori et principi gratias exultantes[*](insultantes K1 ) agunt eumque venerantur ut deum; liberatos enim se per

p.242

eum dicunt gravissimis dominis, terrore sempiterno et diurno ac nocturno[*](anoct. (pro ac noct.)R) metu. quo terrore? quo metu? quae est anus tam delira quae timeat ista, quae vos videlicet, si physica[*](phisica KR Enn. Andr. aechm. 107 ) non didicissetis, timeretis,

Acherunsia[*](acherusia V) templa alta Orci, pallida leti, nubila[*](letio nubila GK1 (b post o add. Kc)R leto nubila V (leto n. B)) tenebris loca

? non pudet philosophum in eo gloriari, quod haec non timeat et quod falsa esse cognoverit? e quo intellegi potest, quam acuti natura sint, quoniam haec sine doctrina credituri fuerunt.

praeclarum autem nescio quid adepti sunt, quod[*](quod in qui mut. V2 ) didicerunt se, cum tempus mortis venisset, totos esse perituros. quod ut[*](ut om. K1 (add. 2 ) R) ita sit —nihil enim pugno—, quid habet ista res aut laetabile[*](loetabile GKR) aut gloriosum? Nec tamen mihi sane quicquam occurrit, cur non Pythagorae sit et Platonis vera sententia. ut enim rationem[*](veram rat. G1) Plato nullam adferret[*](afferret Kc (ex affirmet) Vc )—vide, quid homini tribuam—, ipsa auctoritate[*](auctoritate V tum m in r. V2 ) me frangeret: tot autem rationes attulit, ut velle ceteris, sibi certe persuasisse videatur.

Sed plurimi contra nituntur animosque quasi capite damnatos[*](dampnatos GK) morte multant, neque aliud est quicquam cur incredibilis is animorum videatur aeternitas, nisi quod nequeunt qualis animus sit vacans corpore intellegere et cogitatione[*](intelligere et cog. V sed igere in r., et in mg. Vc ) comprehendere.[*](neque aliud ... 23 conpraehendere H) quasi vero intellegant, qualis sit[*](conp. VH Quasi vero intellegant qualis animus sit vacans corpore intellegere et cogitatione co phendere R sed ipse haec delevit ac denuo scripsit: Quasi eqs.) in ipso corpore, quae conformatio, quae magnitudo, qui locus; ut,[*](ut cf. p. 439, 6 div. 2,129 aut Lb. ) si iam possent in homine vivo[*](vivo Bentl. uno) cerni omnia quae nunc tecta sunt, casurusne in conspectum videatur animus, an tanta

p.243

sit eius tenuitas, ut fugiat aciem?

haec reputent isti qui negant animum sine corpore se intellegere posse: videbunt, quem in ipso corpore intellegant. mihi quidem naturam animi intuenti multo difficilior occurrit cogitatio, multo obscurior, qualis animus in corpore sit tamquam alienae domi,[*](domui W cf. Wackernagel in comm. meo ) quam qualis, cum exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit. si[*](si Po nis W etsi Kü si etiam Sey., sed nec—nec pro et—et scripto. ) enim, quod numquam vidimus, id quale sit intellegere non possumus, certe et deum ipsum et divinum animum corpore[*](possumus et certe animum ipsum corp. H) liberatum cogitatione[*](cogitatione R) complecti possumus. Dicaearchus[*](dicearchus (dice archus) X) quidem et[*](cf. Lact. inst. 7,13, 9 opif. 16, 13) Aristoxenus, quia difficilis erat animi quid[*](quidin quae corr. V2 ) aut qualis esset intellegentia, nullum omnino animum esse dixerunt.