In C. Verrem

in hac pecunia publica, iudices, haec insunt tria genera furtorum[*](fructuum O): primum, cum posita esset pecunia[*](cum pos. esset pecunia cO: eam cum pos. esset p rell.) apud eas societates unde erat attributa, binis centesimis faeneratus est, deinde permultis civitatibus pro frumento nihil solvit omnino, postremo, si cui civitati solvit, tantum detraxit quantum commodum fuit, nulli quod debitum est reddidit. ac primum hoc ex te quaero: tu, cui publicani ex Carpinati litteris gratias egerunt, pecunia publica ex aerario erogata, ex vectigalibus populi Romani ad emendum frumentum attributa, fueritne tibi quaestui, pensitaritne tibi binas centesimas? credo te negaturum; turpis enim est et periculosa confessio.

mihi autem hoc perarduum est demonstrare. quibus enim testibus? publicanis[*](publicanis cO: -ani p rell.)? tractati honorifice sunt: tacebunt. Litteris[*](litteris cO: litterae p rell.) eorum? decreto decumanorum remotae sunt. quo me igitur vertam? rem tam improbam, crimen tantae audaciae tantaeque impudentiae propter inopiam testium ac litterarum praetermittam? non faciam, iudices, utar teste—quo? P. Vettio Chilone, homine equestris ordinis honestissimo atque ornatissimo, qui isti ita[*](ita cO: om. p rell.) et amicus et necessarius est ut, etiamsi vir bonus non esset, tamen quod contra istum diceret grave videretur, ita vir bonus est ut, etiamsi inimicissimus isti esset, tamen eius testimonio credi oporteret.

admiratur et exspectat quidnam Vettius dicturus sit. nihil dicet ex tempore, nihil ex sua voluntate, nihil, cum utrumvis licuisse videatur. misit in Siciliam litteras[*](litteras in Sic. O) ad Carpinatium, cum esset magister scripturae et sex publicorum, quas ego Syracusis apud Carpinatium in litterarum adlatarum libris, Romae in litterarum[*](adlatarum... litterarum om. cO) missarum apud magistrum L. Tullium, familiarem tuum, inveni; quibus ex litteris impudentiam faeneratoris[*](faenerationis?), quaeso, cognoscite. LITTERAE MISSAE P. VETTI, P. SERVILI, C. ANTISTI MAGISTRORVM praesto se tibi ait[*](ait se tibi O) futurum Vettius et observaturum quem ad modum rationes ad aerarium referas, ut, si hanc ex faenore pecuniam populo[*](pecuniam populo Op: pop. pec. al.) non rettuleris, reddas societati.

possumus hoc teste, possumus P. Servili et C. Antisti magistrorum litteris[*](litteris cO: om. p rell.), primorum hominum atque honestissimorum, possumus auctoritate societatis, cuius litteris utimur, quod dicimus obtinere, an aliqua firmiora aut graviora quaerenda sunt? Vettius, tuus familiarissimus, Vettius, tuus adfinis, cuius sororem habes in matrimonio, tuae frater uxoris[*](uxoris frater O testatur litteris cO: om. p rell.), Vettius, frater tui quaestoris, testatur litteris impudentissimum tuum[*](impud. tuum pO: tuum impud. al.) furtum certissimumque peculatum; nam quo alio nomine pecuniae publicae faeneratio est appellanda? RECITA RELIQVA. Scribam[*](Recita reliqua: haec verba habet in lacuna p, ab eadem scripta manu qua verba Recita testimonium publicum (§83 supra): om. edd. recc.) tuum dicit, Verres, huius perscriptorem faenerationis fuisse: ei quoque magistri minantur in litteris, et casu scribae tum duo magistri fuerunt cum Vettio. binas centesimas ab sese[*](sese O: se rell.) ablatas ferendum non putant, et recte non putant[*](et recte non putant om. O, suppl. s.l. p2). quis enim hoc fecit umquam, quis denique conatus est facere aut posse fieri[*](posse fieri Vp rell.: fieri posse (v, §126)) cogitavit, ut, cum senatus usura publicanos[*](usura pub. VO: pub. usura p rell.) saepe iuvisset, magistratus a publicanis pecuniam pro usura[*](usura VO: usuris p rell.) auderet auferre? certe huic homini spes nulla salutis esset, si publicani, hoc est si equites Romani iudicarent:

minor esse[*](esse VcO: esse cura p rell.) nunc, iudices, vobis disceptantibus debet, et tanto minor quanto est honestius alienis iniuriis quam re sua commoveri. quid ad haec respondere cogitas? utrum factum negabis an tibi hoc licitum esse defendes? negare qui potes? an ut tanta auctoritate litterarum, tot testibus publicanis[*](publicanisZielinski, p. 196) convincare licuisse vero qui? si hercule[*](hercule V: hercle O: me hercule p rell. (§32 supra) tuam pecuniam Vp rell.: pec. tuam cO) te tuam pecuniam praetorem[*](praetorem VcO: non populi Romani (ċprċ p) p rell.) in provincia faeneratum docerem, tamen effugere non posses; sed publicam, sed ob frumentum decretam, sed a publicanis faenore acceptam[*](acceptam V: accepto p rell. (faen. accept. om. O)), hoc licuisse cuiquam probabis? quo non modo ceteri, sed tu ipse[*](tu ipse VcO: ipse p rell.) nihil audacius improbiusque fecisti. non mehercule[*](mehercules O) hoc, quod omnibus singulare videtur,—de quo mihi deinceps dicendum est,— possum, iudices, dicere audacius esse aut impudentius, quod permultis civitatibus pro frumento nihil solvit omnino: maior haec praeda fortasse[*](fortasse VO: fortasse est p rell.), sed illa impudentia certe non minor.

et quoniam de illa faeneratione satis dictum est, nunc de hac tota pecunia aversa, quaeso, cognoscite. Siciliae civitates multae sunt, iudices, ornatae atque honestae, ex quibus in primis numeranda est civitas Halaesina; nullam enim reperietis aut officiis fideliorem aut copiis locupletiorem aut auctoritate graviorem. huic iste in annos singulos cum sexagena[*]((et §171) sexagena cO: sexaginta p rell.) milia tritici[*](milia tritici V: tritici milia rell.) modium imperavisset, pro tritico nummos abstulit, quanti erat in Sicilia triticum; quos de publico nummos acceperat, retinuit omnis. obstipui[*](Obstupui O sol. (contra Vcp)), iudices, cum hoc mihi primum Halaesae demonstravit in senatu Halaesinorum homo summo ingenio, summa prudentia, summa auctoritate praeditus, Halaesinus Aeneas, cui senatus dederat publicam[*](publicam VO: publice p rell.) causam ut mihi fratrique meo gratias ageret, et simul qui nos ea quae ad iudicium pertinerent doceret.

demonstravit[*](Demonstravit V: demonstrat p rell.) hanc istius consuetudinem ac rationem[*](ac rationem Op rell.: om. V) fuisse: quod[*](quod VO: quod cum p rell.: forte cum (ii, §66; iii, §154)) omnis frumenti copia decumarum nomine penes istum esset redacta, solitum esse istum pecuniam cogere a civitatibus, frumentum improbare, quantum frumenti esset[*](esset frum. V) Romam mittendum, tantum de suo quaestu ac de sua copia frumenti mittere. posco rationes, inspicio litteras, video frumenti granum Halaesinos, quibus sexagena milia modium imperata erant, nullum dedisse, pecuniam Volcatio, Timarchidi, scribae[*](Timarchidi et Volcatio scribac V) dedisse: reperio genus huius[*](huiusce pk) modi, iudices, praedae, ut praetor, qui frumentum emere debeat[*](debeat VO: debebat p rell.), non emat sed vendat, pecunias, quas civitatibus distribuere debeat[*](debeat VO: debebat p rell.), eas omnis avertat atque auferat. non mihi iam furtum, sed monstrum ac prodigium videbatur civitatum frumentum improbare, suum probare[*](suum probare cO: om. Vp rell.); cum suum probasset[*](cum suum probasset cO: om. p rell. (praeter V, in quo est cum suum frumentum probasset)), pretium ei frumento constituere; quod constituisset, id a civitatibus auferre, quod a populo Romano accepisset, tenere.

quot vultis esse in uno furto peccatorum gradus, ut, si singulis insistere velim, progredi iste non possit[*](possit VcO: posset p rell. (i, §105))? improbas frumentum Siculorum. quid? ipse quod mittis? peculiarem habes aliquam Siciliam quae tibi ex alio genere frumentum suppeditare possit? cum senatus decernit ut ematur in Sicilia frumentum, aut cum populus iubet, hoc, ut opinor, intellegit, ex Sicilia Siculum frumentum apportari oportere: tu cum civitatum Siciliae vulgo omne frumentum improbas, num ex Aegypto aut Syria[*](aut Syria VO: aut ex Syria p rell.) frumentum Romam missurus es[*](missurus es cO: missurus esses V: mittis p rell. (§222 infra))? improbas Halaesinum, Thermitanum, Cephaloeditanum[*](Ceph. Therm. V), Amestratinum, Tyndaritanum, Herbitense, multarum praeterea civitatum! quid accidit tandem ut horum populorum agri frumentum eius modi te praetore ferrent,—quod numquam antea[*](quod numquam antea om. O),—ut[*](ut Lamb. edd.: aut O: quod (pr. quae) V: om. p) neque tibi neque populo Romano posset probari, praesertim cum ex isdem agris eiusdem anni frumentum ex decumis Romam mancipes advexissent[*](adduxissent pqk)? quid acciderat ut ex eodem horreo decumanum probaretur, emptum improbaretur? Dubiumne est quin ista omnis improbatio cogendae pecuniae causa nata sit?