Alexias

silio et bellica vritute hominis. qui cum celeriter adventare hostem aiulisset, illico se siiosque instruxit et auxiliarium adventu non exspectato, ex urbiuin regina in Thraciam proficiscitur ibique circa Halymrum fluvium castra sine fossa et vallo posuit. quoniam enim Bryennium in Cedocti campis consedisse certior factus erat , utrumque et suum et iiostium exorcitum satis magno distare intervalio voluit. nam ex adverso copias collocare non licuit, ne earum conditio hosti patefieret et quantus sibi exercitus esset, cognoscerelur. erat enini cuin paucis coutra pluriuioj, cum tironibus contra cxercitatissimos decertaturus. itaque audendi et aperto invadeudi tempus Alexius non esse ratus, furari victoriam volebat.

Iam vero cum narratio virum ulrumque generosum, Bryennium et patrem meum Ciinmenum Alexium, (ueque enim virtute nec rei bellicae experieulia alter alleri quidquam concedebat,) ad certamen composuerit, operae pretium est, acie utrimque instructa, qualis proelii fortuna fuerit, cognoscere. erant enim ambo duces speciosi ac nobiles, et si furliludiuem experientiamque speclas , pares velut aequalo examiue ; quarc forluna utram iu partem inclinaverit, viden-

[*](Ρ. 11)[*](Β)

dum nobis est. Bryennius igitnr, praelorquani quod copiis fideret, et belli usu protegebatur et acie beue instructa; Alexius conlra, qui in ropiis parvam exiguamque plane spem coilocabat, praesidium a solertia ac belli arte habebat. cum enim aller alteruin adventasse sensifiset et decertandi tempus iam adesse, Bryennius, qui Alexium, intereluso itinere, ad Caiaiirani castra posiiisse percepit, in ipsum movit, acie ita instructa. copiis in dextrum ac siuistrum cornu divisis, dextro cornu loiiannein fratrein praeposuit, idque quinque millibus constabat Itaionini ct qiii e jMauiaci illius copiis supererant. his additi erant equites Thessali et haud cximia pars eorum, qui sodales appellantur. sinistro cornu Tarchaniotes Calacalo praefuit; ibi Macedones atque Thraces stabant niunero admodum tria millia armatorum. Bryennius ipse mediam aciem tenebat, e Macedonibus Thracibusque el quotquot ex universa nobilitate selecti erant, con- stanleni. omnes autem equis Thessalis utebantur, et ferreis loricis galeisque lale fulgebant; cumque equi arrigcreut aures et clipei con-

cuterentur, et hominum et galearum splendor oculos praestringeba iniiciebatque terrorem. ipse in mediis versans Bryennius, velut Mars aut Gigas quidam, paene cubitum supra reliquaui turban omnem eminebat, ut et admirationem plane et terrorem intuentibus moveret. extra totam aciem, intervallo fere duorum stadiorum, Scythae thae nonnulli auxiliares positi erant, barbaris instructi armis; quos simulatque hostes apparerent et classica canerent, a tergo aggred seque in hoslium copias immittere et crebra assiduaque iaculatioaf eas atterere iussit, dum ceteri denso agmine qiiam vehementissimi arma inferrent. sic ille exercitum instruxit ; pater nieus Comnenul Alexius, explorata loci opportunitate , partem exercitus in faucibq collocavit, partem adversa fronte Bryennio opposuit. instriictis utria que, quique subsidebant quique in aperto stabant, cum iinumquein que oratione erexisset atque ad virtutem adhortatus esset, praecepit iis , quos in insidiis collocarat, ut cum primum in tergo hostiur essent , subito impetum in eos facerent et quam vehementissi

in cornu dextrum invcliercntur. immortalps qui tlicunlur et quosdain e Gallis ὄπα se retinuit, iisque ipse praefuit. Chomatenis ac Turcis Catacaloneni praefecit , eumqiie atl Scytlias animum atlvertere et incuesiones eoruin propiilsare iiissit. his ita dispositis, ubi ad fauces exercitus Bryennii progressus est , repcnte siguo ab Alcxio patre meu dato, ingenti clamore irrunut qni in iusidiis positi erant , imprudentes hosles turbant , caesisque qiii ciiique obvii erant , in fugam vertunt. tiinc vero llryeniiius Itdiannes ducis frater, virliitis ac fortitudinis menior , verso equo, instantem sibi a tergo militeiii ex immortalium nuiuero plaga una occidit, fugam suorum sistit, praelioque restituto hostes repellit. quo factuiii est , iit immortales in efTnsain et inconditam fugain sc coniicereiit, hostibus semper terga caedenlibus. at pater nieiis iu metlios illatus hostes et slrenue pugnans, perturbabat et ipse eam aciei partem, in quam iucurrerct; onincs cnini, qui contra veuiebaiit , cacdit atqiie illico prosternit, cumque nonullos de suis subsequi sibiquc adcssc putaret, , certa-

mine non destitit. sed ubi fractam suorum aciem et iam multifa- riam fuga dispersam vidit, fortissimos quosrjue ( erant autem omnino sex,) celeriter coUigit, striclisque gladiis, si forte Bryennius prope accederet, invehi in eum sine mora statuit , etiamsi omnes simul occiderent. sed ab hoc eum consilio , utpote prorsus teiuerario, revocavit Theodotus quidam miles, qui a pueris ministcr patris mei fuerat. itaque reversus Alexius subducere se panlisper ex Bryennii acie voluit; sed nobilioribns quilmsdam eorum, qui dispersi fuerant, coUectis et in ordinem redactis, operi iterum institit. nondum autem pater meus inde se snbduxerat, cum Scythae Chomatenos, qui sub Catacaione erant, multo clamore aggredinntur et his qnoque pulsis facilique negotio fugatis, ad praedandum se vcrtunt et donnim aufugiunt. talis enim est Scytharum gens , ut priusquam adversariorum vim penitus fregcnint superioresque evaserunt, praednndo vicloriam jrritam reddant. nam qui in novissimo Bryenuii agmine erant lixae caionesque , ne quid a Scylhis patereulur, ordinibus ipsis se immi-

[*](Ρ. 13)[*](Β)V. [*](C)

scebant. qnos cum semper sequerentur quicumque e barbarorum manibus effagerant, factum fest, ut non exigua ordinum perturbatio oriretur et sigua inter se confunderentur. interea pater meus Alexius, qui, ut supra diximus, interclusus versabatur in ipso Bryennii exercitu, videt quendam ex equisonibus regium Bryennii equum ducere, purpureo stragulo ornatum el phaleris aureis; quin etiam iuxta curebant, qui romphaeas, ad imperatorum latera portari solitas, gestabant. quibus conspectis, Alcxins loricula , in fronte galeae pendente, faciem operuit, summaque νἰ cum sex quos dixi militibus iuvasit et deiecto equisone, non solum equo regio, sed etiam romphaeis potitus, clam se acie subduxit. cum in tuto constitisset, phaleris aureis instructum equum et romphaeas, quae ab utroque latere imperatoris gestari solebant, misit qui per exercitum ubique ostentarent ; simul praeconem, maxima voce praeditum, Bryennium cecidisse renuntiare iussit. quo facto, multi ex magni domestici scholarum patris mei exercitu, qui fuga dispersi erant, undique conveniebant in proelium-

[*](Ρ.14)Trj

que redibant, alii iil siistiuerent coufirinabanlur. qui aulem constitere quo quisque loco forLe erat, oculis retro versis, pbstupefiebaut iis, quae praeter exspectationem videbant. ac novuin qiujililaui prae- bebant spectaculum. dum enim equorum, quibus iusidebant, capita recta spectant, ipsi retorcpiebant ocnlos, ac neque porro vehebantur, neque equos couverlebant , perculsi ob id quod acciderat. nimirum miruui Scythae, de reditu cogitantes domumque iam abeuntes, non ainplius persecuturi erant , sed jirocul ab utrofjiie cxercitu, praeda j ouusti palabantur. atque nuntius de cajito caesoque Bryennio igna vis hucusque et fugientibus animos reddebat, praesertiin cuni uuntia- tis tldeiu adderent osLentalus ubique iinjieratorio oruatu equus et roia pliaeae lantuiu non clamantes, Bryeuuiujn, cui custodieudo iilai erant, hostili inanu iiiLereiuLuin esse.

Cuin in hoc loco res essent , peropportune ad Alexim domesticum nieslicum sciiolaruin advenit cohors auxiliariiiiu Turcoruin. qiii cuin proelium restitutum audivissent et hosles ubi esseut sciscitarentur, Aiexius Coinneuus Pater mcus iis de colle, qucm uua asceuderant.

velut e specula hostium exercitum monstravit. et hi quidem ita se habebant. temere erant permixti, ordinibas nonduni restilutis, et tanquam victoria iam potiti, in siiniina securitale dcgcbant seque extra periculum arhitrabantur. niaxiiue vero siipiuos eos Kraui-oriiiii dcfectio reddidit, qui, uoslris iuitio, ut diximus, in fugam versis, a palre meo ad Bryennium desciverant. cumque equis desilirent et , qui patrius ipsis fidcin dauili nios est , dextram offerrent, alii aliunde ibi confluxere, spectaturi, quid ageretur. pererbuit pcrcrcbiiit euiin toto exercilu fama, etiam Francos, reliclo duce sno Alexio, ad Bryennianos transiisse. cum igitur et pater meus et qui modo advenerant Turci ita confusos hostes cernerent, trifariaiii copiis auis dislributis, partcs iu iusidiis aliciihi subsistere, teriam in liostes impetum facere placuit ; idque consilium a patre meo Alexio profectum erat. sed Turci uon acie omucs simul adoriebantar, sed separatim singulis turis, spatio inter se distantcs. quarum lurmarum quaeque iusta cst incitJlis cipiis iu hoslcs irnierc lelaipic plu- rima coniicere. sequebatur Alexius pater meus qui universi excrci-

tus dux erat, collectis circa se ex dispersorum numero, quotquot tempus suggesserat. ibi unus eorum, qui circa Alexium immortales erapt, summae audaciae homo, concitalo equo ultra ordines progressus ipsum Bryennium, habenis immissis, recta petiit hastaque quam vehementissime in pectore percussit. verum torvo is vultu, priusquam hasta ihoraci infigeretur altius, glatlio e vagina educto, et hanc statim fregit, et hominis huincro percusso, cum summa vi ictum infligeret, brachium tolum abscidit cum ipsa lorica. ac Turci alius alii succedeutes, sagittariim quasi niibe agmen liryennii paene inumbrant; coutra quos Bryennii milites, licct repentino impetu perlerriti, tamen mox ordinibus restitutis, cum alius alium ad virtutem adhortaretu proelium sustinent. Turci autem et pater meiis, ubi aliquamdiu hostibus restiterunt, alius post alium fugere simulant ac paulatim ad insidiarum locum necopinantes eos callide ducunt. cumque eo perventum esset, ubi jirimae collocalae eraut insidiae, versa acie, a fronte hosti insislunt, et qui subsederant, signo dato, statim tanquam vesparum examen irruunt el multo clamore atque perpetua iaculatione et aures

Βryenii militum obtundunt, et oculos telorum involnunt tenebris. itaque cum omnes et equi et homines vnlneribns iam essent operti, resistere diutius Bryennii copiae non poterant, versisqno signis terga dabant. at Bryennius, licet arhnodum fatigatus pugna cedere coactus, quam forlis et strennus esset, ostendit. non enim destitit, quoquonersus instanles caedere et fugam snorum egregie ac pracsenti animo ornare. iu quo adintores utriinqne habuit et fratrem et filium, quorum eximia virtus hostibus eo die miraculo erat. sed cum equus Byrennii deficeret et neque fugere posset, nec vero etiam persequi, (non mullnni enim ab exspirando aberat ob assidnam ciirrendi molestiam) retraxit hiinc ille loro ac, velut gladiator penerosus, ad certamen paratus constitit duosque Turcorum ferociores ultro provocavit. quorum cum alter hasta eum peteret, priusquam perlerret ictum, gravius ipse percussus est. abscidit enim Bryennius eins manum gladio, quae una cum hasta in humum decidit. alter, relicto suo equo, velut pardalis in Bryennii equmn transiliit lumbisque insedit. cum-

que firmiter ibi adhaeresceret et tergum inscendere niteretur, Bryenmius ut belua sese convertens, perfodere eum gladio voluit; neque tamen ex sententia res cessit, cum Turca pone tergum semper ictus, inclinato corpore, evitaret. denique lassata dextra iactandis in vanum ictibus, eum Bryennius desperaret, in mediam se hostium turbam iniecit; qui coinprehensum hominem, velut magnani gloriam adepti, ad Aiexium Comnenum ducebant, qui haud procul aberat et suos Turcorumque ordines instruebat atque ad pugnam incitabat. iamque praemissis nuntiis illi de capto Bryennio certiorem eum fecerant; mox ipsum adducebant, qui terribilis sane adspectu et pugnans et vinctus erat. tali modo captum Bryennium Alexius ad imperatorem duxit Botaniatem, nihil omnino afilictis oculis eius. non enim is erat pater meus, captis hostibus insultaret, sed ad poenam satis captivitatem ducebat; quin inuno post vietoriam niagna in eos erat humanitate et benignitate et munificentia. idque etiain in Bryennio ostendit. nam absoiuto iam cum eo sutis longo itinere, ubi ad locum . . . . . .

dictum venit, hoininis nioerore levaudi adque spem erigendi causa, “age" inquit “descemda,is ex equis, ut paulisper ab itinere " verum ille vitae suae timens, furenti similis erat nec quietem admodum requirebat. quid mirum? omnem salutis spem spem abiecerat. tamen imperatori statim dicto audiens fuit. nam tale est ingenium servorum, ut in quavis re dominis facile obediant, praesertim si qui hello capti sunt. itaque ubi desilierunt duces ex equis, Alexius statim in viridi herba, velut toro, recubuit, Bryennius autem, capite in alta quercus radice imposito, dum ille obdormit, non dulei, ut in suavissimo poemate est, inclinat lumina somuo; sed ubi resupinus, sublatis oculis, pendentem e ramis gladium Alexii conspexit neque ullum circa arbitrum vidit, moerore in audaciam mutato, patris mei interficiendi consilium capit. et pcrtecissel sane, nisi divina quaedam obstitisset vis, quae eius saevotoa, mitigavit. atque ut comiter imperatorem adspiceret, effecit. haec ego ex ipso saepe audire memini. unde perspicere cnivis licet, Comnenum a deo

[*](P. 17)[*](Β)[*](V. 18)

velut carum caput ad maiora servatum esse; nempe eius opera rem Romanam restituere volebat. ceterum si quid postea Bryennius passus est mali, id culpa quorundam factum est, qui circa imperatorera erant, pater raeus culpa caret.

Hunc exitum expeditio adversus Bryennium habuit; maguo autem domestico Alexio patri meo nulla remissio laborum dabatur, sed nova semper pericula subeunda erant. etenim Borilus barbarus, Botaniatae admodum familiaris, Cpoli egressus et magno domestico patri meo obviam factus, postquam Bryennium ex manibus eius accepit et infandum facinus perpetravit, imperatoris nomiue patrem meum iubet contra Basilacium proficisci, qui et ipse diadema sumserat et occidentem, ut paullo ante Bryennius, vehementissime miscebat. erat autem hic Basilacius vir ea tempestate inter omnes praecellens virtute, animo, audacia atque robore; cumque praeterea domiuandi cupidus esset, summa ad se muuera rapiebat et honores alios ambibat, alios poscebat. devicto enim Bryennio, ille quasi eiusdem successor rcrura potitus, ab Epidamno, quod est Illyrici caput, usque ad Thes-

[*](C)[*](D)

salorum urbem omnia in potestatem redigit, a ipso imperator el crealus et acclamatus. milites Bryennii sine duce oberrantes eum, quocunque vellet, sequebantur, cum etiam ceteroquin ob corporis magnitudinem et lacertornm robur et oris dignitatem in maxima admiratione esset. his enim rebus agrestes et bellicosi homines magis capinutnr: nam ad animum non penetrant, neque virtutis rationem habent, sed in corporis praestantia subsistentes, audaciam, robur celeritatem, magnitndinem admirantur easque dotes purpura ac diademate dignas iudicant. at ille non solum his virtutibus excellebat, verum etiam forti et intrepido animo erat praeditus. omaino regiam plane speciem Basilacius prae se ferebat; vox eius eral ingens quaeque totum exercitum percelleret; clamore sublato audacissinum quemque perterrefaciebat, et ut in fugam ipsa voce verlere potcrat, ita ubi ad pugnandum accendere vellet, invictus in dicendo erat. his ornatus virtutibus et egregiis copiis instructus, Thessalorum urbem occupat, ut diximus. sed pater meus Comnenus Alexius velut cum Typhone magno vel centimano Gigante pugnaturus, omnem expromsit militarem industriain ac fortitudinem scque ita ad certamen paravit, ut adversarii virlus exigere videretur. nondum igitur prioris

[*](Β)[*](C)

certaminis excusso pulvere, neque etiam cruore ab ense et manibus abluto, ut leo torvus in frenclentem istum aprum, animi Crmatus, proceclit. iamque acl fluvium, quem Bardarum iucolae vocant, pervenit; oritur is e Mysiae vicinis montibus, multasque regiones praeterfluens, et Berrhoeam et Thessalonicam adiacent, in duas partes occidentalem et orientalem divisis, iufluit in mare nostrum australe. facere autem soleut fluvii maiores, ut cura alluvione terram satis multam invexerint, in loca declivia fluunt et, veteribus relictis alveis aquaque cleslitutis, novas sibi vias aperiant et aqua impleant. quod igitur inter utrumque novum veteremque alveum erat intervallum ubi Alcixius pater meus, qua erat sagacitate, conspicatus est, fluvii tractiim ab altera parte pro munitione habens et veteri ab aitera parte alveo, quem iam in faucium altitudinem fluminis vis excavaverat, tanquam fossa natiya usus, castra posuit. distabat autem uterque alveus non plus tribus stadiis. ac statim iussit omnes inter-

[*](D)[*](V. 19)[*](Ρ. 19) καὶ ὑποχείριον.

diu quieti indulgere somnoque corpus reficere et iumentis pabulum dare; nam inumbrante vespera fore, ut vigilare debeant et improvisum hostium impetum exspectare. idque, arbitror, pater mens mandaverat, quod periculum sibi hoc vespere ab hostibus timebat. nam eos se aggressuros esse sperabat, sive rerum bellicarum usu, sive aliunde edoctus. neque praesagium eius intra longinquam spem haesit, nec praesagivit modo, quod autem facto opus erat neglexit. immo copias e castris cum armis et equis omnibusque, quae ad pugnam necessaria sunt, eduxit, ignibus in castris relictis late lucentibus et uno ex familiaribus monacho veteri Inhaunicio, cui castracommisit et coinmeatum, quem seeum portabat, reliquumque apparatum. ipse longissime a castris cum arinato exercitu subsedit, exspectans, quid futurum esset; idque eo consilio fecit, ut Basilacius, cum accensos undique ignes et splcndens patris mei tabernaculum ronspexisset, requiescere hunc ibi securum arbitraretur ac facili negotio capi posse.

Nec fefellit patrem meura, ut diximus, praesagium. Basilacius enim hostes, quorura adventimi exspectaverat, cum omnibus equitibus et peditibus (decem millium numerum implebant) repente adortus, adortus, cum tentoria undique lucentia invenisset et resplendens dens etiam imperatoris tabrnaculum videret, quanto impetu poluit eo irruit, ingenti clamore sublato. nusquam vero apparente Alexio, quem ibi deprehensurum speraverat, neque milite omniuo ullo nec duce prodeunte, nisi siqui calones viles relicti erant, etiam vehementius, ubi tandem esset balbus iste, claniabat, vel ipsis dictis magnum domesticum cavillans. utebatur enim pater meus ceteroqnin linguae volubilitate neque quisquam natura ad disserendum et agrumentandum magis comparatus erat; in canina tantum liltera leviter haesitabat et aliquantum balbutiebat, quanquam in reliquis optime fluebat oratio. hinc igitur illudeudi occasione Basilacius sumta, clamitabat pervestigabatque omnia et subvertebat arcas, mensas, vasa, ipsum denique patris mei lectum, ne forte imperator alicubi laleret.

[*](D)[*](V. 20)[*](Ρ. 20)

quod dum facit, identidem monachum Iohannicium adspicichat. etenim studiose id egerat raater Alexii, ut quoMes in helhiin is proficisceretur, contubernalem Jiaheret ex venerabilioribus unum monachis; cui malernae voluutati pius filius uon solum cum puer esset, verum etiam iuvenum nuinero adscriptus atque adeo donec uxorem (luxit, ohsecutus est. totuin igitur tabernaculum Basilacius perserutabatur et, ut Aristophanes dicit, ἐρεβοδιφᾷν non desinebat, interrogans rdgnns siinul lohanniciuiu de magno domestico. is cum Alexium ante horam ciiin universo exercitu egressuin castris asseverarct, quanto in errure esset, sensit, sihique prorsiis desperans ac multum vociferatus, “commilitones" exclamat “decepti sumus; bellum extra " necdum loqui desierat, ciim copias e castris cxeuntes pater meus Comnenus Alexius adorilur, aginen cum paucis suorum praecurrens maxima cum vehemenlia. ibi unum quendam aciem instruentem cum animadverteret, (plerosque cniin Basilacii milites — id enim paler meus praestrukerat — praedae ac rapinaruin stiulio palantes, autcquam in ordiueiii redierant, oppressit repentina pernicie magnus domesticus,) eum igitur cum aciem instruentem videret et vel ex procerilate corporis vel ex armorum splendore (nam ea astrorum lumine fulgebant) ipsum Ba-

[*](Β)[*](C)[*](D)

silacium esse suspicaretur, atroci impetu irruit manumque percutit; quae statim una cum gladio in terram decidit. magnopere hostes ea re perturbati sunt. cjuancfuam Basilacius non erat, sed eius comitara unus nobilissimus nec ipso Basilacio virtutis laude inferior. iamque vi Alexius invehitur, sagittis petit, ferit hasta, clamoribus tefret, noctis miscet tenebris, denique ex omni et loco et tempore et re opportunitalem victorlae capit eaque commode utitur intrepido ac praesenti animo atque in summa trepidatione, cum alius alio fugeret, omnes tamen et hostes et suos discernebat. erat etiam Cappadox quidam Gules nomine, fidus patris mei famulus, manu promptus et animo in proeliis audacissimo: qui conspicatus Basilacium ac probe agnoscens, galeam percussit; sed idem quod Menelao contra Paridem pugnanti accodot. ensis in terna quaternaque fragmina ruptus manu excidrt, capulo solo relicto. quem ubi vidit imperator, reprehendi statim, quod gladius deesset, ignaviaeque insimulat; sed miles capu lurn, quem adhuc tenebat, ostendens, magnum domesticum placavit.

[*](p. 21)[*](Β)[*](V. 21)

et alius quidam Macedo Petrus nomine, cognomento Tornicius, medios in liostes illatus, multos ex iis trucidavit. interea phalanx sequebatur ignara eorum, quae fiebant; quia enim noctu pngnabatur, non poterant omnes, quae fiebant, ceruere. at Comnenus in aciei partem nondum inclinatam irruit caesisqne obviis, cum qui e Basilacii exercitu adbuc locum obtinebant, deiicere festinaret, proclio rursus excessit suosque post tergum, ne cessarent, sed sequerentur et celerius accederent, missis nuntlis, hortabatur. tum Gailus quidam e domestici copiis, ut breviter cuncta perstringam, niiles slrenuus Martemque spirans, qui patrem meum ex mediis hostibus, stricto et de rccenti caede fumante gladio, ad suos rcgredientem conspicerct, ratus hostium nnuni esse, vehemenli impetu, hasta ferit circa pectus; ncc multum abfuit, quin imperatorem equo deiiceret, nisi is ct firmius insedisset, et nominatim homiuem compellasset, illiro caput ei abscissurum sc esse minilans. ille ciim ignorantiam quandam excusaret seque nocte ac pugua perlurbalum asseverarcl, incoluinis evasit.