Commentarium In Evangelium Matthaei (Lib. 12-17)
Origen
Origenes. Origenes Werke Vol 10.1-10. 2. Klostermann, Erich, translator. Leipzig: Hinrichs, 1935-1937.
Age nos, qui multum desumus a profunditate para- bolae, quaedam modica quae suspicamur in ea dicamus. et primum quidem videamus de die parabolae, quae sit dies. et vide si possumus totum hoc saeculum praesens dicere unum diem, magnum quidem quantum ad nos. modicum autem et exigui temporis quantum ad dei patris et Christi et sancti spiritus vitam. et quid dico quantum ad vitam patris et fihi et spiritus sancti ? forsitan et quantum ad vitam quarundam beatarum virtutum
[*](4 αἰνίξαιτό <τι> Kl naeh Koe, τὸ (Μ ξε-) H 11 ἀπολϊπόμενοι Μ 13 πραγμάτων] δογμάτων vgl. S. 444, 23f Elt 22 <καὶ> Kl nach Koe, vgl. 25 ὅλον + Jioc lat. 35 τινων Kl, vgl. lat. τισι M Η)[*](10 age] itaque B 22 videamus x * videbimus ρ 25 unum] lat. las ἡμέραν μίαν, vgl. S. 444, 27 Koe)<>
et sublimium, conparatione generis multorum. nam quantum est una haec dies quantum ad vitam hominum diu viventium, tantum est omne saeculum hoc quantum ad vitam supernarum virtutum. et si tantum est quantum ad vitam supernarum virtutum, iam vide quam nulhus momenti est omne hoc saeculum ciuantum ad vitam dei patris et filii et spiritus sancti. utrum autem aliquod tale mysterium demonstretur in Deuteronomii cantico in quo dicit: »mementote dies saeculi« aut quaerat qui potest. et si tales sunt dies saeculi, consequens erit traditionem similem esse intellegere quae dicit : »et annos aeternos in mente habui et meditatus sum, nocte cum corde meo exercebar, et contribulabam spiritum meum. et dixi: non in saecula proiciet deus « et forte (ut audacter dicam) »in saecula« quidem »non deus« (multum est enim et in saeculo proicere deum), proiciet autem forsitan et in secundo saeculo, quando quaedam pec- [*](16 Deut. 32, 7 - 21. 27 Ps. 76, 7 f. — 31 Matth. 12, 32) [*](2 γένους τῶν ὑποκάτω Kl Koe γενητῶν τὰ κατὰ H γεννητῶν τὰ κατὰ Μ 3 <τοῦτον γὰρ τὸν> Koe, 4 ὄλος ὁ ~ Μ 6 παρὰ Μ 19 ἡμέραιῶνος H | εἰσιν, Kl Koe, vgl. lat., ὡς MH 23 ἔσκαλλε H 31 f ἐν τῷ < H) [*](4 hominum R (G) omnium B L 18 et] 1. ita ? Kl; so oft für gr. 20 intellegere + eorum R G)
<> <>.
cata non remittuntur »nec in hoc saeculo nec in«.
Quis ergo idoneus est sex illos dies et septimum requietionis ad huiusmodi dies referre, et post sabbata et neomenias et in primo mense festivitates et in quarta decima die mensis pascha et in ceteris azymorum ? sic autem sequens quis rationem in abyssum cadet intellectuum, ceteras festivitates aestimans secundum huiusmodi dies et totum septimanalem amium, in quo pauperibus et advenis et bestiis terrae donat deus fructus qui ex prima terrae operatione sunt geniti in tempore, cum iam nemo operabitur terram. abyssum autem dico propter altitudinem dogmatum, ut ascendens quis videat quinquagesimum annum et quae de eo in lege constituuntur et adinplentur. sed quaerentes unam propositae parabolae chem et aestimantes eam esse totum hoc saeculum praesens, intravimus in altitudines, opus habentes spiritu dei qui »omnia
[*](14 ff Vgl. Lev. 25, 6f — 20ff Vgl. Lev . 25, 10ff - 32 Vgl. I. Kor. 2, 10)[*](4 ἀναπαύσεως Kl, vgl. lat. ἀναστάσεως M H 6 σάββατα <καὶ> 8 〈τὸ ἐν〉 Kl, vgL lat. 10 καὶ <ἐν> Koe, vgL lat. 14 ἑβδομαδικὸν Ru ἑβδοματικὸν MH 19 γεωργουμένης <τῆς γῆς> Kl nach Hu Koe, vgl. lat. γεωργουμένην Μ H)[*](2 nec in futuro saeculo G L 14 septiraanalem annum y* septimanale magnum L 17 sunt y* sint L 23/24 altitudines y 26 in lege] intellege Ga intellegi (R) Gc 32. spiritum Gc B)<> » <> <>
scrutatur, etiam altitudines «. ego autem aestimo, quoniam sicut in exitu consummationis anni quaedam dicta sunt fieri oportere, sic (verbi gratia) »in consummatione saeculorum« sive annum aliquem conplentium sive aliud aliquid, »in abiectione peccati apparuit« noster, ut post consumraationem saeculorum quasi anni unius dierum, iterum aliud succedat principium, et »ostendat deus in saeculis supervenientibus supereminentes divitias bonitatis suae« in eos, quos ipse novit ostendere oportere. et haec quidem diximus propter diem qui in parabola nominatur praesenti, quae potest quis confirmare etiam ex loannis epistola ita dicentis: »filioli, novissima hora est, et sicut audistis quoniam antichristus veniet, nunc autem antichristi multi facti sunt ; unde cognoscimus quoniam novissima hora est« . novissima enim hora est post undecimam, in qua homo paterfamilias egressus invenit alios stantes, et clixit eis : quid hic statis tota die otiosi ?
[*](4ff Hebr. 9, 26 — 11 Eph. 2, 7 — 18 I. Joh. 2, 18)[*](3 γενέσθαι Μ 4 <καὶ> Koe, lat. 6 δείποτε Ha 8 <ἑνὸς> Kl vgl.lat. 15 > Diehl Kl Koe, vgl. lat. u. S. 440, 20; 444, 28 17 καὶ < Μ 23 ὥρa + est lat.)[*](13 deus < L 16 <in> vgl. gr. 18 qui] quae y 19 quae Kl Koe, vgl. gr. quem x 25 cognovimus G L)Post hoc requiramus quomodo non fortuitu paterfamilias quinque ordinibus operariorum tradit opera vineae: primuni quidem quando egressus est mane, secundo quando egressus circa lioram tertiam vidit alios stantes otiosos in foro, tertia vice et quarta quando iterum circa sextam et nonam <horam> similiter fecit, quinto autem circa undecimam <quando> exiens invenit stantes. et vide si potes primum quidem ordinem dicere Adam in principio creationis mundi et eos qui fuerunt in tempore illo, ut operarentur vineam culturae dei, secundum autem ordinem Noe et testamentum quod dispositum fuit ad eum [*](23 ff Vgl. Hier. in Matth. 153 A: sunt qui hanc parabolam aliter edissein rant : prima hora volunt missum esse in vineam Adam et reliquos patriarchas usque ad Noe, tertia ipsum Noe usque ad Abraham et circumcisionem ei datam, sexta ab Abraham usque ad Moysen, quando lex data est etc.) [*](1 1. ζητῶμεν ? Kl, vgl. lat. 5 ὅτι Μ προῒ Η 9 ὅτι Μ —27 ἅμα — Ἀδάμ <H) [*](4 tradidit R Gc | l. primo? Kl, vgl. Ζ.9 10 vidit] et vidit RGc 13 <horam> Koe, vgl. gr. 15 quinto Elt, vgl. gr. quando Μ H 18 <quando> Elt vgl. gr.)
Si enim Christus (qui condescendit hominibus multotiens) vocationem operariorum semper dispensavit,
et si de mundo sensibili et a sensu incipiente opera facere mysterium aliquod habent quinque operariorum ordines introducti, qui potest cognoscat. exerceatur autem, etsi non vult quis suscipere dogmata et quae dicentur a nobis. dict enim aliquis, quoniam tactus est in prima vo- [*](15 ff Vgl. II. Tim. 2,15 — 32-448,17 Vgl. Cluc Xr. 45 Or.) [*](12 εἶς ἄνθρωπος ~ H 14 κοὶ < 19 ἐργασομένους Hu, vgl. lat. ἐργαζομένους Μ H 21 πλεονάκεις H 22/23 ὠκοδόμησεν Μ 28 ἐργ <ατ> ῶν Kl, vgl. lat. 31 λεχθησόμενα + α nobis lat.) [*](3 vero] autem L + <ordinem> ? Kl, vgl. gr. 15 huius mundi] huiusmodi y 20 Si] lat. las εἰ st. εἶς Hu 30 1. <in> dogmata ? Kl. vgl. gr. dicentur Kl, vgl. gr. dicuntur x)
Arbitror autem, quoniam et opera vineae huiusmodi erant, ut opus haberent operariis secun- dum horas. oportebat enim mox
[*](1 Gen. 3, 2 - 2 Gen. 3, 3 - 6 Gen. 8, 21 — 8ff Vgl. Gen. 18, 6ff — 11 Vgl. Ex. 9, 23 u. ö. — 16 Vgl. Matth. 13, 16; Luc. 10, 23 — 27 —449, 32 Vgl. Cluc Nr. 44 or. Ci Nr. 220 Or. ? — 27f Vgl. Gen. 2, 15)[*](2 ὅ〈τι〉 Kl 7 τὸν] τὴν κλῆσιν〉 τοῦ Koe, vgl. lat. 10 σεμιδάλεος Μ 15 ἐπιδημίαν + significatur lat. 19 καὶ δογματικῆς] <λαμβάνειν> ὡς δόγματα vgl. lat.)[*](1/2 mulier dixit L 2 quod Pasch < X 5 in secunda R G Pasch secunda B misericordia μ 11f — subeinericios] Kl, vgl. Pasch 11 vel R Gc Pasch < Ga B L subcinericias G 15 dei vox y 18 oculis beatis R Ga B oculi beati (Gc)L)mane opera fieri in vinea, et vidit paterfamilias qui vocabat operarios, qui essent apti ad opera quae primo mane fieri oportebat. aliud autem opus circa tertiam horam erat, quod fuit indiebusNoe, quando testamentum disposuit ei. ita decem generationes a Noe usque ad Abraham, qui fuit principium alterius operis eminentioris , et erat operarius vineae tunc incipiens Abraham. et post eum Moyses et qui fuerunt cum ipso <adsumptusest> in vinea. deerat autem vineae aliquod novissimum opus, quod opus habebat nova vocatione, qiiae deerat in vinea breviter operante, quod est opus novi testamenti. cognovimus ergo intervalla vocatorum circa tertiam et sextarn et nonam et undecimam, in qua tantum fuit intervallum a nona Moysi hora usque ad undecimam, in qua est adventus Christi carnalis, quantum fuit a prima Adam usque ad tertiam Noe. convenit autem paterfami cum his qui primo mane vocati sunt, denarium. hunc autem puto nomisma esse salutis, non simul conlatis eis quae sunt secun-
[*](5f Vgl. Gen. 9, 9)[*](7 l. ἐπὶ τὸν Ἀβραὰμ] ? Kl, vgl. lat. 9 ὐπερβαλλούσης Kl, vgl. lat. ὑπέβαλλον Μ ὐπέβαλον H 18 βραχὺ Μ 22 τῷ] Τὸ Μ 23 ἀρχῆς + Adam lat. | τρίτην + Noe lat. 27 <δοάστημα> vgl. lat.)[*](1 et vidit Ga B L ut videret R Gc 7 ita] per R Gc 13 <adsumptus sumptus est> Kl nach Diehl, vgl. 18 deerant Diehl deerat x 20 cognovimus] lat. las ἴσμεν st. ἴσα μὲν Diehl 29 cum his < G L 31 novissima B L)dum gloriam. salutis enim arbitror nomen esse denarium, gloriae autem quae sunt super denarium, si[c] alicubi nominata sunt nomismata eius, qui datam sibi mnam amplificavit in quinque mnas vel in decem. qui autem dicit his qui circa tertiam erant vocati: quod iustum fuerit dabo vobis, invitavit quideni operarios tertiae horae ad totum, quidquid [autem] potuerint operari; sibi <autem> iudicium reservavit opus quod fuerit factum, ut iustam reddat mercedem. quoniam autem similiter fecit etiam eis, qui circa, sextam et nonam venerunt, manifestum est quoniam et ipsis dixit : quod fuerit iustum dabo vobis. poterant autem aequale opus facere in vinea eis, qui ex mane sunt operati, quicumque in tempore <ori> volebant operantem virtutem ad opus extendere, quod ante non fuerant operati. sed quaeret aliquis, quare sic dicit [*](2ff Vgl. Matth. 25, 28) [*](1 δόξης Kl, vgl. lat. δόξει ό Μ H 2 τὸ1 < Μ 3 ὠνομάσθη Kl, vgl. lat. ὀνομασθῆ Μ Η 4 μᾶν Μ προετρίματο Μ 18 ὥραν + (qui) venerunt lat. 20 <ἴσον> Hu, vgl. 22 ἐργαζομένοις Μ 25 προκαμόντες Kl, vgl. lat. προκαμοῦσιν Μ H 29 ζητήσει Kl, vgl. lat. ζητήσαι MH) [*](4 si[c] KI, vgl. gr. 7 qui y* quid L 10 1. incitavit ? Kl 12/13 [autem] . . . <autem> Kl, gr. 23 brevi<ori> Koe, vgl. 25 quod Koe qui Diehl quae x 26 fuerat G L | operati Kl ope- rata X)
Quibus autem non placent dogmata ista, interpretentur nobis diern illam totam et eos, qui stabant tota die otiosi volentes quidem operari, non autem vocabantur in vineam, et quod fiducialiter se excusantes dixerunt: nemo nos conduxit. si enim consemtinata esset anima corpori, quomodo tota die steterunt otiosi ? aut dicant nobis, quae sit dies illa tota et in ea diversae secun-
[*](10 ὅτε] lat. las πῶς δὲ (nach Ζ. 20. 33) Diehl Koe 12 μὲν + γὰρ H 29 <μὲν> Kl, vgl. lat. 30 > Koe, vgl. lat.)[*](2 Kl, vgl. gr. ibi Χ 10 esse Kl, vgl. gr. et x 15 fideliter L 23/24 horam undecimam L 34 1. steterant ? Diehl, vgl. gr. 35/36 illa dies L)<>
dum diversas horas operariorum vocationes. utrum autem beati quidem, qui secundum parabolam a patrefamilias sunt conducti (erant autem et alii operatores qui conducebantur, sive ab aliis patribusfamilias sive ab ipso) et sive non beati aut non sic beati, supra nos est hoc intellegere digne aut secundum quod intellegimus <scripturae quae inteleigimus> credere. ego quaero et quae extra vineam sunt, ubi et inventiuntur operarii ab eo, qui exivit conducere eos. et considera ne forte locus est animarum ante corpus, qui est extra vineam locus, vinea autem non solum hic in corpore est, sed etiam extra corpus, ubi operantur operatores; nec enim in otio sunt animae operariorum a patrefamilias conductorum <in agrum>, cum a corpore fuerint liberatae. et Samuel ergo extracorpus operabatur prophetans et Hieremias orans »pro populo« . propter quod contendimus et operamur vineam, »sive constituti in corpore sive exeuntes a corpore«, accepturi fuerit iustum. et nemo est (quantum ad parabolam istam) qui non est operatus opera vineae,
[*](23f Vgl. I. Regn. 28 — 24f Vgl. II. Macc. 15, 14 - 27 Vgl. II. Kor. 5, 9)[*](1 τὰς < Ha 12 <καὶ> Koe, lat. 18 τοῦ < Μ 26 lat. las φιλοτιμούμεθα . . . ἐργαζόμεθα)[*](3/4 parabolam + istam L 11f <scripturae —int.> Kl, vgl. gr. 14 exiit L 15 considera] lat. las ἐπισκοποῦ Koe 16 animarum est L 22 <in agrum> Diehl, vgl. gr. 23 sunt L 32 lat. las ἐργασάμενος)qui tamen transmissus fuit in eam; neminem enim quasi qui minus fecerit opera paterfamilias reprehendit, quamquam de mercede maiore vel minore sperata culpavit. et forsitan locus, qui extra vinecim est, forum est, ubi erant stantes otiosi, magnam excusationem habentes ad hoc ut digni efficiantur totius diei mercede, secundum quod excusaverunt se ipsos dicentes : nemo nos conduxit. propter quod et paterfamilias libenter conduxit eos et (ut ita dicam) reddidit eis mercedem pro eo. quod magnanimiter tota die steterunt et expectaverunt usque ad vesperam conductorem.
Post haec vesperefacto, id est saeculi consummatione et diei illius quae in parabola ista refertur, dicit dominus vineae procuratori suo, sive alicui angelo qui super mercedes tribuendas positus est, sive alicui ex multis procuratoribus procuratori, secundum quod scriptum est »sub curatoribus et actoribus« esse heredem in tempore quo »parvulus est«. secundum praeceptum ergo patrisfamilias vocantur operato-
[*](21-454, 15 Vgl. C luc Nr. 45 Or. - 28f Vgl. Gal. 4, 2. 1)[*](5 τῷ] τὸ H 9 δὴ Koe δ᾿ ἡ MH 14 — 16 διόπερ — ἐμισθώσοτο <Μ 26 μισθῶν οἴτε H 26 — 28 ἀγ- γέλῳ . . . ἐπιτρόπῳ Kl, vgl. lat. ἀγ- γέλων . . . ἐπιτρόπων MH | μισθῶν <τεταγμένῳ> Koe, vgl. lat. 30 παρὰ τὸν χρόνον <Μ)[*]( 6 maiore vel L aut maiore aut y | minore] lat. las μείονα ? 8 est1 <y 15/16 libenter conduxit eos paterfamilias y 21 haec y* <L 25 angelorum R 27 lat. las τινὶ st. ἑνὶ Koe)res a procuratore, ut merces novissimis detur in primis; primi enim operarii »testimonium habentes per fidem non acceperunt dei promissionem, pro nobis melius aliquid prospiciente« patrefamilias (qui vocati fuinius undecima hora), »ut non sine nobis perficiantur«. et misericordiam consecuti sumus, pro eo quod tota clie stetimus et voluimus conductorem nobis venire, otiati autem fuimus et cum excusatione ad opus adsumpti, et misericordiam consecuti primi mercedem speramus accipere, qui noti sumus Christi. post nos autem dabit mercedem eis qui ante nos operati sunt, et sic etiam eis qui fuerunt ante illos et sic usque ad pritnos. videns autem quis locum illum ubi commorabatur Samuel et qui consequenter consideravit de eis. qui ante undecimam horam sunt conducti, videbit quomodo portaverunt primi pondus diei et aestum; nos autem qui undecima sumus vocati, sicut illi quidem non portavimus pondus diei et aestiLm. portavimus autem pon-
[*](3 Hebr. 11, 39f - 19f Vgl. I. Regn. 28)[*](1 πρώτοις] in primis lat. 6 <τοῦ οἰκοδεσπότου> Koe, vgl. lat. | ἐν <H 19 διέτριφε Μ 21 <πρὸ> Kl, vgl. lat. 24 f Οἱ πρΌΤεροι-οἱ ἐν- unleserlich in M 24 — 28 οἱ πρότεροι — καύσωνα < Η 25 — 28 <ἡμεῖς> . . . ἐβοστάσα〈με〉ν . . . ἐβοστάσα〈με〉ν Kl, vgl. lat. 30 [οὖν] . . . 〈οἰκο〉- Koe, vgl. lat.)[*](7 fuimus] sumus L 13 fuimus] sumus B 17 Christo B)<> <> <>
dus eo quod stetimus otiosi, antequam paterfamilias veniret ad nos, qui dixit nobis : »ventite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis«. onus enim erat otiositas ipsa et quod non iudicabantur interim ad opera vineae digni. aestum autem portaverunt, qui ante undecimam erant vocati, unusquisque secundum aestimationem vocationis. non autem scientes pa- trisfamilias dignitatem primi et quoniam non debebant murmurare adversus eum, amplius aliquid salutis quam novissimi accipiunt accipere putaverunt et murmuraverunt contra patremfamilias invidentes nobis novissimis, qui unam horam usque ad consummationem fecimus et similes facti sumus eis. qui a principio diei ad divinam vineam sunt vocati. sed paterfamilias uni eorum dixit (forsitan Adae) : amice, non facio iibi iniuriam ; nonne denarium conveni tecum 1 accipe quod tuum est (tuum est enim salus, quod [*](1 Matth. 11, 28 — 22ff Vgl. Hier. in Matth. 153 D: legi in cuitisdam libro amicum iitum, qui increpahir a patrefamilias, primae horae operarium, protoplastum intellegi etc.) [*](2f H. i. m. τί κείμενον ? 7 <αὐτὴ> Diehl Koe, vgl. lat. 9 γε] autem lat. 10 <κληθέντες> Diehl Koe, vgl. lat. 11 κατὰ Μ 12 <δὲ> Koe, vgl. lat. 14 οὐ < H 26f καὶ ὕπαγε stellt Koe hinter δηνάριον, vgl.lat. 27 γὰρ < Ηa) [*](8 indicabamur B 16 adversus eum murmurare L 18 accipere <se> ? Diehl 29 enim < R G)
Postquam autem dictavimus haec in parabola hac prae-
[*](11 I. Kor. 15, 10 - 19 Matth. 21, 43 — 26ff Vgl. C Nr. 220a Or.)[*](1 τῷ ἐσχάτῳ> Diehl, vgl. 3 τοῖς ἐσχάτοις> Koe, vgl. lat. 9 τάχα Kl, vgl. lat. 19 ἡμῶν Μ 21 αὐιῆς Lo, vgl. tom. 17, 6. 7. 12f. und Hautsch TU. 34, 2a, 74 αὐτοῦ Μ H 24 ἀξίως] 1. <ὡς> ἄξια? lat., wo et in ut zu verbessern ist Koe 26 1. μετὰ <δὲ> ? Kl, vgl. 27 <ταύτην> Diehl, vgl. lat.)[*](1 denarius R G | autem] 1. enim ? Kl, vgl, gr. 2 isti] huic B | sicut] quemadmodum y | et2 < G 3 dixit + et y 4/5 <mium > tum Diehl Kl, vgl. gr. 6f non tamen L 12 illis < L 17 <dicemus> Kl, vgl.gr. 22 et — perficientes] ignate salute perficientes G (!) perficientes digna et salutaria et B)<> ̣ a > <>
senti, subveniunt nobisetiamhaec, quae possunt esse utilia eis, qui in altiori et secretiori expositione proficiunt. dicet enim aliquis omnem vitam hominis esse diem unum secundum parabolam hanc. hoc ergo ostenditur, quoniam quidam quidem a pueritia ante aetatem ad operandum opera regni dei accedunt et ipsi sunt qui primo mane conducuntur in vineam, alii autem in adolescentia veniunt ad dei culturam et ipsi sunt qui hora tertia invitantur, alii vero viri perfecti et ipsi sunt qui in sexta vocantur, alii autem iam senes adducuntur ad dei culturam et ipsi sunt qui circa nonam vocantur. ahi autem in ipso exitu vitae senes ad plenum et ipsi sunt qui circa undecimam vocantur. [*](4—458,5 Vgl. C(??)uc Nr. 45 Or.) [*](2/3 προ[σ]κόπτουσι <ν ἐν> Kl nach Hu Koe, vgl. lat. 6 εἶναι (auch Cluc Nr. 45) + unum lat. 12 μετὰ (auch Cluc Nr. 45)] κατὰ Koe, vgl. lat. 14 ἀπὸ + τῆς Cluc Nr. 45 15 ἄνδρας (auch Cluc Nr. 45) + perfecti lat. 19 πρεσβύτας + iam lat. 20 〈τοὺς περὶ〉 Kl mit Cluc Nr. 45, vgl. lat. 26 ἐξόδῳ + vitae lat. 27 〈ἤδη〉 KI mit C luc Nr. 45 〈ποντελῶς〉 Koe, vgl. lat. | 〈περὶ〉 KI, vgl. lat.) [*](1 subveniunt ρ subvenit Χ 5 vitam hominis R G ~ B vitam L 8 quidem < G L | ante] lat. las Πρὸ τῆς st. Πρώτης 13/14 sun ipsi GL)
Vineam autem secundum hanc expositionem intellegimus regnum dei, quod in ecclesia praedicatur. forum autem est, quidquid est extra vineam foris, id est extra ecclesiam Christi, extra verbum veritatis, unde sermo dominicus accipit eos qui vocantur a Christo et mittit in vineayn, id est in ecclesiam. non autem numerabuntur (secundum expositionem istam) inter
[*](1 καὶ < C luc Nr. 45 lat. 15 νεότητος περὶ〉 Kl Koe, vgl. lat. 17 〈ἀργοῦσιν > y Diehl Kl Koe, vgl. lat. 20 — 32 änge am oberen Rand in Μ abgerissen 31 δ’ > Kl Koe δὲ M H)[*](1 adfectus] adferter G 2 respicitur — non < B respicitur < G 3 adspicitur + neque B 6 *** Koe, vgl. gr. 15 <in dei cultvira) Diehl, vgl. gr. 28 accepit L 31 numerabantur G La)〈> <>
operarios vineae, quotquot vocati sunt quidem primum ad dei culturam, non autem conservantes quae fidei erant victi *** egressi sunt de vinea, id est de ecclesia dei vel de fide »veritatis« vel de iustitia regni caelestis peccantes, etsi post adinpletionem voluptatum suarum in peccatis voluerunt quasi paenitentes iterum ab initio vineam operari. nec enim possunt dicere patrifamilias : nemo nos conchixit; conducti enim fuerunt secundum tempus primum, quo sunt vocati ad fidem. sed neque dicetur eis : quid hic statis tota die otiosi? maxime si »incipientes « postmodum »carne« perficiuntur, et si postea regredi volunt, ut iterum spiritu vivant. et non diximus haec dissuadentes surgere eos qui ceciderunt aut inpedientes ne convertantur aversi, aut ne ad domum patriam revertantur lascivi filii qui vivendo luxuriose evangelicae doctrinae substantiam consumpserunt. habeant enim propter paenitentiam, quoniam victi sunt a vita per-
[*](6 Vgl. II. Thess. 2, 13 - 17 Vgl. Gal. 3, 3 — 24ff Vgl. Luc. 15, 13. 18ff)[*](10 〈πόλιν ἀπ’ ἀρχῆς> Kl Koe, vgl. lat. 17 εἰ] οἱ M 19f πάλιν und ἐξ ὑπαρχῆς] vgl. lat. Ζ. 10 iterum ab initio 23 ἢ 〈ἐμποδίζοντες〉 Kl, vgl. lat. | ἐπιστρέφειν Μ 25/26 ἀσελγεῖς υἱοὺς τοὺς〉 Koe, vgl. lat. 28 μὲν < Μ)[*](4 victi ***Diehl Kl Koe, vgl. gr. 8 etsi] et L 9 peccatis y* + suis L 17 incipiente y 18/19 perficiuntur Kl percipiuntvir G efficiuntur B perficientur L 21 dicimus Diehl, vgl. gr. 22 ceciderint y 24 aut Kl, vgl. gr. ut x 27/28 habeant R G habebunt B habebant L 29 victi . . . vita perversa y* victi . . . viciis perversis L (lat. hat miBverstanden))versa, meliorem eis qui in peccatis conprehensi fuerint consolationem salutis. non tamen debemus aestimare, quoniam similes sunt eis qui propterea peccaverunt in iuventute sua, quoniam nondum didicissent quae fidei erant. vult ergo paterfamilias novissimis clare quemadmodum et primis denarium salutis, quoniam licet ei facere quod vult in propriis suis et arguere eum qui malum oculum habet, propter quod paterfamilias bonus est. erunt ergo multi ex novissimis vocatis primi et quidam primorum novissimi; nam et »multi vocati sunt, pauci autem inveniuntur electi.
[*](17 Vgl. Matth. 22, 14 - 22f Vgl. I. Kor. 12, 8)[*](3 〈παραμυθίον σωτηρίας〉 Koe, vgl. lat. 4 αὐιῶν Hu, αὐτοῦ MH 11 ἔξεστι〈ν αὐτῷ〉 Κl, vgl. lat. 12 αὐτοῦ H 16/17 κληθέντων] im lat. vor πρῶτοι, »mit Recht« Koe 24 πλουσιώτερον <νοῦ> Koe 26 [καὶ] Kl 30 μεγαλοφυέστερα Kl (od. -εστέρων?) μεγαλοφυέστερον Μ H)[*](5 sint L 12 arguere] lat. las ἐλέγχειν | eum <G 15 vo- cati L)Ascendens autem lesus in Hierosolyma accepit duodecim discipulos suos seorsum in via et dixit eis: ecce ascendimus in Hierosolyma, et filius hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis, et condemnabunt eum morte, et tradent eum gentibus ad deludendum et flagellandum et crucifigen dum, et tertia die resurget.
[*](11 ff Zum Zitat vgl. Hautsch TU. 34, 2a, 67 f — 27 Marc. 10, 32)[*](8 〈Ὠριγένους〉 υ 15 τὰ < Μ)[*](11 ascendens autem] scundum mathm. In illo tempore ascendens L | in < B 12 Hierosolimam B L 16 ierosolimam L hierusalem y 18 ff — resurget] Omelia Origenis de eadem lectione L 20 illudendum B 23 die tercia B)Paulus qui hortatur nos fieri suos imitatores, sicut ipse imitatus est Christum, sciens Christum per haec ad manifesta <obvianda>pericula promptissime ascendisse <in Hierosolyma prae>scientem, quoniam tradendus fuerat j^rincipibus sacerclotum et scribis et condemnandus fuerat morte et gentibus erat tradendus ad deludendum et flagellandum et crucifigendum, simile aliquid fecit. cum enim Agabus accepisset »zonam« eius et alligasset sibi manus et pedes dicens: »haec dicit spiritus sanctus: virum cuius zona est haec, sic alligabunt in Hierusalem ludaei et tradent in manus gentium«, audiens ista Pauhis imitans suum magistrum in Hierusalem promptissime ascendebat. et cum ali-
[*](2 Marc 10, 34 — 5 Luc. 18, 31 — 6 Luc. 18, 34 - 11 I. Kor. 11, 1 — 24ff Act. 21, 11)[*](13 Χριστὸν 〈διὰ τούτων〉 Koe, vgl. lat. 14 〈προθύμως〉 Kl vgl. Ζ. 33 u. lat. 23 lat. las παροπλήσιόν τι Koe 25 δείσας Μ 27 ἐστιν <H)[*](14 <obvianda> vgl. gr. und S.463,16(31) 15 <in — prae>Diehl, vgL gr. 27 haec < L 28 alligabunt + eum y 30 manibus y 31 imi- tatus L)quid humanum passus fuisset ab his, qui propter dilectionem eius coeperant flere et prohibere, »ne ascenderet in Hierosolyma« , dixit : »quid facitis flentes et confringentes cor meum ? ego enim non solum alligari, sed et mori paratus sum pro nomine domini nostri lesu Christi« . haec ergo considerantes [scire debenms, quoniam] frequenter et cognoscentes, quoniam temptationes aliquas subituri sumus dolorum, nos ipsos secundum quod iustum est ad obviandas temptationes offerre debemus, accipientes exemplum huiusmodi primum quidem a salvatore, deinde autem ab ajDostolo eius. et ne arbitreris haec contraria esse eis, quae superius diximus, quoniam »si quis vos persecutus fuerit in civitate ista, fugite in alteram« , et quod dominus audiens »quod lohannes traditus erat« in »secessit« inde. sed sciendum, quoniam nec semper convenit declinare pericula nec semper obviare periculis; tamen sapientis est alicuius in Christo, ut [*](3 Act. 21, —4 Act. 21, 13 — 20 Matth. 10, 23 — 26f Vgl. Matth. 4, 12 - 28 ff Vgl. Orig. tom. XI, 54 in Joh. (IV, 417, 26ff)) [*](2/3 κλεόντων H 12 ἐπικειμένους <ἡμῖν> Koe, vgl. lat. 14 <ἡμεῖς Diehl, vgl. lat. 18 μὴ] et ne lat. | νομήσης H 19 ἐπ’ αὐτοῖς] superius lat. 21 ἠμᾶς Μ 22 ἑτέραν] ἄλλην H 30 ὀμόσοι Μ) [*](4 iherosohmam B L 11 [scire — quoniam] Kl, vgl. gr. 20 eius y* paulo L 22 diximus + et frequenter G L (aus Ζ. 12 ?) 26 audiens dominus L 32 1. alicuius <opus> ? ? Kl, vgl. gr.)
Post hoc observandum est quoniam ascendens in Hierosolyma <Iesus, si> duodecim accepit seorsum, in duodecim autem adhuc erat et ludas, ergo et ludam accepit seorsum; adhuc enim (forsitan) dignus erat cum ceteris seorsum accipi et audire quae passurus erat magister; et non reprobo, quoniam adhuc nesciebat ludas quid esset facturus, sicut nec aliquis nostrum (nam et omnibus nobis est dictum: »noli gloriari in crastinum, nec enim scis quid pariet superventura« ). necdum enim (arbitror) inmiserat »in cor ludae diabolus ut traderet« Iesum.
[*](28 Prov. 27, 1 — 31 Joh. 13, 2)[*](8 > Koe, vgl. lat. | καὶ θανάτου Kl, vgl. lat. ~ M H 12 ἤπερ H 14 δὲ < H I ἔτι + et lat. 15 καὶ] ergo et lat. 25 ἀπογινώσκων] falsch reprobo lat. 26 ὡς + nec lat. 30 γὰρ] δὲ Μ)[*](6 quidem < y 11 in < B | iherosoHmam B L 12 <Iesus, si> Kl, vgl. gr. 27 sicut y* sed L 81 superventura + dies B L 32 ludae <Simonis Scariotae> Diehl, vgl. 33 diabohis] sathanas L)et videat qui potest quoniam ab initio evangelii usque nunc Matthaeus nusquani accusavit ludam, nisi in catalogo duodecim apostolorum dixit: »et ludas <is> Scariota, qui et tradidit eum« . multa autem de hoc, quoniam et ludam similem fecit ceteris, dixi- mus ubi tractavimus: »hos duodecim misit lesus praecipiens eis et dicens« quae dicta sunt conferamus itaque haec eis, quae supra sunt dicta simiha, quoniam illic his ipsis verbis domino pro- phetante quae erat passurus, »accepit eum Petrus et coepit <eum> increpare dicens : tibi esto, domine; et hoctibinon erit« , hic autem non referuntur discipuli dixisse aut fecisse aliquid, cum audissent tristia haec Christo futura. et puto, quoniam ideo nunc [*](9 Matth. 10, 4 var. lect. — 13ff Vgl. S. 116f — 15 Matth. 10, 5 — 24 Matth. 16, 22) [*](4 ἐπιστῆσαι Koe ἐπιστήσας MH 6 ἰοὐδεπω ἰούδας H 9 <καί> vgl. lat. 10 παρέδοκεν H 16 αὐτοῖς + et lat. 18 δὴ Kl Koe, vgl. lat. δὲ MH 25 ἵλεός H) [*](7 simon <is> ρ 8 (B) L 9 1. qvioniam <antea> ? vgl. gr. 10 f diximus ubi tractavimus Kl, vgl. gr. tractavrmus ubi diximus x 25 <eum> Kl, vgl. 26 esto tibi L 29 tristia Ga L tristitia Gc tristitiam B (und : futuram) 1. tristi sti<or> a a? Kl, vgl.)