De alimentorum facultatibus

ταῦτα μὲν οὖν ἐν τοῖϲ ἀγρίοιϲ φυτοῖϲ ἀριθμοῦϲι, καὶ κοινῇ περὶ αὐτῶν αὔταρκεϲ ἐγνωκέναι κακόχυμα πάντ’ εἶναι. περὶ δὲ τῶν ἡμέρων, οὐ κατὰ τὸν κοινὸν λόγον, ἀλλ’ ἰδίᾳ τὴν ἑκάϲτου δύναμιν ἐπίϲταϲθαι πολὺ κάλλιόν ἐϲτι, καὶ μάλιϲτα τῶν ϲυνεχῆ τὴν χρῆϲιν ἐχόντων, ἃ καὶ δι’ αὐτὸ τοῦτο ϲπουδάζεται τοῖϲ ἀνθρώποιϲ, ὑπὸ μακρᾶϲ πείραϲ βαϲανιϲθέντα τῶν ἄλλων εἶναι βελτίω. καὶ τοίνυν ἤδη περὶ αὐτῶν ἐφεξῆϲ ἐρῶ τὴν ἀρχὴν ἀπὸ τῶν λαχάνων ποιηϲάμενοϲ.

Προὔκριναν πολλοὶ τῶν ἰατρῶν τὸ λάχανον τοῦτο τῶν ἄλλων ἁπάντων, ὥϲπερ τὰ ϲῦκα τῆϲ ὀπώραϲ· εὐχυμότερον γάρ ἐϲτιν αὐτῶν. ὃ δὲ μέμφονταί τινεϲ αὐτοῦ, μέγιϲτον ἔπαινον ἔχει. καὶ εἴπερ ὄντωϲ ἀληθὲϲ ἦν, οὐ μόνον λαχάνων, ἀλλὰ καὶ τῶν εὐχυμοτάτων τε καὶ τροφιμωτάτων ἐδεϲμάτων οὐδενὸϲ ἂν ἧν δεύ|τερον· αἷμα γὰρ αὐτήν φαϲι γεννᾶν. ἔνιοι δ’ οὐχ ἁπλῶϲ αἰμα λέγουϲιν, ἀλλὰ καὶ τὸ πολὺ προϲτιθέαϲι, πολὺ γεννᾶν αἷμα φάϲκοντεϲ τὴν θριδακίνην. ἀλλ’ οὗτοι, κἂν εἰ φρονιμώτερον ἐγκαλοῦϲι, μείζονά γε ψεύδονται τῶν ἑτέρων· καίτοι καὶ αὐτὸ τὸ πολὺ γεννᾶν αἷμα μόνον λεγόμενον οὐκ ἄν τιϲ εὐλόγωϲ μέμψαιτο.

δῆλον γάρ, ὅτι τὸ τοιοῦτον πάντων ἂν εἴη τῶν ἐδεϲμάτων εὐχυμότατον, εἴ γε πλεῖϲτον μὲν αἷμα, τῶν δ’ ἄλλων χυμῶν οὐδένα γεννᾶν πέφυκεν. εἰ δὲ πλῆθοϲ μὲν ἀθροίζεϲθαι φήϲουϲιν ἐκ τῆϲ θριδακίνηϲ καὶ κατὰ τοῦτο μέμφοιντο, ῥᾷϲτον ἐπανορθώϲαϲθαι τὸ ἔγκλημα, δυναμένων γε δὴ τῶν ἐϲθιόντων αὐτὰϲ διαπονεῖϲθαι μὲν πλείω, προϲφέρεϲθαι δ’ ὀλίγαϲ. ταῦτα μὲν οὐν ἀπόχρη λελέχθαι πρὸϲ τοὺϲ ψέγονταϲ οὐκ ὀρθῶϲ τὸ λάχανον τοῦτο.

γιγνώϲκειν δὲ χρή, πάντων τῶν λαχάνων ὀλίγιϲτόν τε καὶ κακόχυμον αἷμα γεννώντων, ἐκ τῆϲ θριδακίνηϲ οὐ πολὺ μὲν οὐδὲ κακόχυμον, οὐ μὴν εὔχυμόν γε τελέωϲ αἷμα γίγνεϲθαι. ἐϲθίουϲι δ’ αὐτὴν ὡϲ τὰ πολλὰ μὲν ὠμήν· ὅταν δ’ εἰϲ ϲπέρματοϲ γένεϲιν ἐξορμᾶν ὑπάρξη|ται θέρουϲ ὥρᾳ, προεψήϲαντεϲ ἐν ὕδατι γλυκεῖ προϲφέρονται δι’ ἐλαίου καὶ γάρου καὶ ὄξουϲ ἢ διά τινοϲ τῶν ὑποτριμμάτων, καὶ μάλιϲθ’ ὅϲα διὰ τυροῦ ϲκευάζεται. χρῶνται δ’ αὐτῇ καὶ πρὶν εἰϲ καυλὸν ἐξορμῆϲαι πολλοὶ δι’ ὕδατοϲ ἕψοντεϲ, ὥϲπερ κἀγὼ νῦν ἠρξάμην, ἀφ’ οὖ τῶν

ὀδόντων ἔχω φαύλωϲ. εἰδώϲ γάρ τιϲ τῶν ἑταίρων ἐν ἔθει μὲν ὂν ἐκ πολλοῦ μοι τὸ λάχανον, ἐπίπονον δὲ νῦν ἔχον τὴν μάϲηϲιν, εἰϲηγήϲατο τὴν ἕψηϲιν. ἐχρώμην δὲ θριδακίναιϲ ἐν νεότητι μὲν ἐκχολουμένηϲ μοι ϲυνεχῶϲ τῆϲ ἄνω γαϲτρὸϲ m ἕνεκεν, ὁπότε δ’ εἰϲ τὴν καθεϲτη

λέγω δ’ οὐκ ἄλλο τι θριδακίνην ἢ ὃ πάντεϲ οἱ νῦν ἄνθρωποι καλοῦϲι θρίδακα, ἐπεί τοι | παρ’ ἡμῖν ἕτερόν τι λάχανον ἄγριον ὀνομάζεται θριδακίνη, πάμπολυ παρά τε τὰϲ ὁδοὺϲ φυόμενον ἐπί τε τοῖϲ ὑψηλοῖϲ τῶν τάφρων ἔτι τε κατὰ τὰϲ καλουμέναϲ λιβάδαϲ καὶ πολλὰϲ τῶν ἀϲπόρων χωρῶν. ἔϲτι δὲ μικρὸν ἐκεῖνο τὸ λάχανον, οἷόνπερ ἡ ἄρτι φυομένη θρῖδαξ ἡ κηπευομένη, καί τι βραχὺ πικρότητοϲ ἐμφαίνει, καὶ μᾶλλον ἔτι κατὰ τὴν αὔξηϲιν, ἐκκαυλῆϲαν δὲ καὶ πάνυ ϲαφῆ τὸν πικρὸν ἔχει χυμόν.

ὅμοιον δέ τι λάχανον ἄγριον τῇ θριδακίνῃ τῇδε καὶ ἣν ὀνομάζουϲι χονδρίλην ἐϲτὶ καὶ θᾶττον εἰϲ καυλὸν ἐξορμᾷ, πικρότητα ϲαφεϲτέραν ἔχον καί τινα γλίϲχρον τε καὶ λευκὸν ὀπόν, οἴόϲπερ ὁ τῶν τιθυμάλλων ἐϲτίν, ἀλλ’ οὐ δριμὺν ὡϲ ἐκεῖνοϲ, ᾧ πρὸϲ ἀνακόλληϲιν ἐνίοτε χρώμεθα τῶν ἐν τοῖϲ βλεφάροιϲ τριχῶν. ταῦτα μὲν οὖν ἄγρια καλεῖται λάχανα πρὸϲ διοριϲμὸν τῶν κηπευομένων, εἴρηται δὲ μικρὸν ἔμπροϲθεν ὑπὲρ αὐτῶν κοινῇ

περὶ δὲ τῆϲ κηπευομένηϲ θριδακίνηϲ τῆϲ ἅπαϲι ϲυνήθωϲ ἐϲθιομένηϲ τε καὶ καλουμένηϲ θρίδακοϲ ἐν κεφαλαίῳ πάλιν ἀναλαβὼν ἐρῶ μνήμηϲ ἕνεκεν. ὡϲ ὑγρὸν μὲν ἔχει καὶ ψυχρὸν τὸν χυλόν, οὐ | μὴν κακόχυμόϲ γ’ ἐϲτί. διὰ τοῦτ’ οὖν οὐδ’ ἀπεπτεῖται τοῖϲ ἄλλοιϲ λαχάνοιϲ ὁμοίωϲ οὐδ’ ἐπέχει τὴν διαχώρηϲιν, ὥϲπερ οὐδὲ προτρέπει. καὶ τοῦτ’ εἰκότωϲ αὐτῇ ϲυμβέβηκε μήτ’ αὐϲτηρὸν ἐχούϲῃ τι μήτε ϲτρυφνόν, ὑφ’ ὧν ἴϲχεται τοὐπίπαν ἡ γαϲτήρ, ὥϲπερ ὑπὸ τῶν ἁλυκῶν τε καὶ δρι

Εἴτε τοὺϲ παρὰ τοῖϲ Ῥωμαίοιϲ ἰντίβουϲ προϲαγορευομένουϲ ὠνόμαζον οἱ πρόϲθεν Ἀθηναῖοι ϲέρειϲ εἴτε τινὰ ἄλλα τῶν ἀγρίων λαχανωδῶν φυτῶν, οὐκ ἀκριβῶϲ ἔχω φάναι. οἱ δ’ οὖν ἴντιβοι ταῖϲ θρίδαξι παραπληϲίαν ἔχουϲι δύναμιν, ἀπολειπόμενοι καὶ καθ’ ἡδονὴν αὐτῶν καὶ κατὰ τἄλλα τὰ πρόϲθεν εἰρημένα περὶ θριδάκων.

Ἔϲτι καὶ ταύτηϲ ἑτέρα τῆϲ κηπευομένηϲ ἡ ἀγρία μαλάχη, καθάπερ τῆϲ θρίδακοϲ ἡ θριδακίνη. διαφέρει δ’ ἀεὶ τῶν ὁμογενῶν φυτῶν ξηρότητι μὲν τὸ ἄγριον, ὑγρότητι δὲ τὸ κηπευόμενον. ἔχει δὲ καὶ γλί|ϲχρον τι κατὰ τὸν χυλὸν ἡ μαλάχη, τῆϲ θρίδακοϲ οὐκ ἐχούϲηϲ, ἀποκεχώρηκέ τε ϲαφῶϲ τοῦ ψύχειν, ὡϲ καὶ πρὸ τῆϲ ἐδωδῆϲ ἔνεϲτι γνῶναι, καταπλάϲαντά τι τῶν θερμῶν παθῶν, οἱόνπέρ ἐϲτι τὸ ἐρυϲίπελαϲ, ἀμφοτέροιϲ ἐν μέρει τοῖϲ λαχάνοιϲ, ὥϲπερ καὶ ποιοῦϲιν οἱ ἄνθρωποι, τρίβοντεϲ ἐπιμελῶϲ τὰ μαλακὰ τῶν φύλλων ἄχρι τοῦ λειότατα γενέϲθαι. γνώϲῃ γὰρ ἐν τῷδε τὴν μὲν θρίδακα ψύχουϲαν φανερῶϲ, μετρίαν δέ τινα καὶ οἷον χλιαρὰν θερμαϲίαν ἔχουϲαν τὴν μαλάχην.

ὑπέρχεται δὲ τὸ λάχανον τοῦτο ῥᾳδίωϲ οὐ διὰ τὴν ὑγρότητα μόνον, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν γλιϲχρότητα, καὶ μάλιϲθ’ ὅταν ἐλαίου τε καὶ γάρου δαψιλῶϲ τιϲ αὐτῷ ϲυγκαταπίῃ· μετρίωϲ δ’ ἔχει καὶ κατὰ τὴν πέψιν

Μαλάχην μὲν ἔφην οὐ μόνον ἥμερον, ἀλλὰ καὶ ἀγρίαν εἶναί τινα, καθάπερ γε καὶ | θριδακίνην· ἄγριον δὲ τεῦτλον οὐκ ἔϲτιν, εἰ μή τιϲ ἄρα τὸ λάπαθον οὕτωϲ ὀνομάζειν βούλοιτο.

χυλὸϲ δ’ ἐν τοῖϲ τεύτλοιϲ εἶναι φαίνεται μετρίωϲ ῥυπτικόϲ, ὡϲ καὶ τὴν γαϲτέρα πρὸϲ ἔκκριϲιν ἐπεγείρειν καὶ τὸν ϲτόμαχον ἐνίοτε δάκνειν, καὶ μάλιϲτ’ ἐκείνων, ὅϲοιπερ ἂν εὐαίϲθητον αὐτὸν ἔχωϲι φύϲει, καὶ διὰ τοῦτ’ αὐτοῖϲ κακοϲτόμαχόν ἐϲτιν ἔδεϲμα πλεῖον βρωθέν.

ἡ τροφὴ δ’ ἀπ’ αὐτοῦ βραχεῖα, καθάπερ ἀπὸ τῶν ἄλλων λαχάνων. ἐπιτηδειότερον δ’ ἐϲτὶ μαλάχηϲ εἰϲ τὰϲ κατὰ τὸ ἧπαρ ἐμφράξειϲ. ἔτι δὲ μᾶλλον, ὅταν μετὰ νάπυοϲ ἢ πάντωϲ γε μετ’ ὄξουϲ ἐϲθίηται· καὶ τοῖϲ ὑποπλήνοιϲ δὲ τὸν αὐτὸν τρόπον ἐϲθιόμενον ἀγαθὸν γίγνεται φάρμακον· εἰκότωϲ γὰρ ἄν τιϲ αὐτὸ φάρμακον εἴποι μᾶλλον ἢ τροφήν, ὅταν οὕτωϲ ἐϲθίηται. καὶ τοῖϲ ἀνθρώποιϲ δ’ ὁρῶ ϲχεδὸν ἅπαντα τὰ τοιαῦτα δίκην ὄψων, οὐ τροφῶν ἐϲθιόμενα, καθάπερ ἐνίοτε καὶ πράϲον καὶ γλήχωνα καὶ θύμα καὶ θύμβραν καὶ ὀρίγανον ἔτι τε καὶ κρόμυον καὶ ϲκόροδον καὶ κάρδαμον ὅϲα τ’ ἄλλα τοιαῦτα.

Καὶ ταύτην οἱ πολλοὶ μὲν ὡϲ ὄψον ἐϲθίουϲιν, ἰατροὶ δ’ ὡϲ φαρμάκῳ ξηραίνοντι | χρῶνται. λέλεκται δὲ περὶ αὐτῆϲ ἤδη μέν τινα κὰν

ξηρᾶναι δ’ ὑγρὰν γαϲτέρα βουληθέντεϲ, ὅταν ἤδη μετρίωϲ ἡψῆϲθαι δοκῇ, τὸ πρότερον ὕδωρ ἀποχέοντεϲ ἐμβαλοῦμεν εὐθέωϲ ἑτέρῳ θερμῷ κἄπειτα πάλιν ἐν ἐκείνῳ καθεψήϲομεν, ὡϲ τακερὰν γενέϲθαι, μὴ καθέψοντεϲ, ὅταν ὑπαγωγῆϲ ἕνεκα λαμβάνηται. βουλόμεθα γὰρ οὐκ ἀποθέϲθαι πάντα τὸν ἴδιον αὐτῆϲ χυλὸν ἐπὶ τῆϲ τοιαύτηϲ χρείαϲ, ἀλλὰ φυλάττειν ὅϲον οἵόν τε μάλιϲτα. τελέωϲ μὲν οὖν φυλάττειν τὸν ἴδιον χυλὸν οὐδὲν τῶν ἑψομένων δύναται, μᾶλλον δ’ ἀποβάλλει τὰ μέχρι πλείονοϲ ἑψηθέντα.

καὶ μέντοι καὶ φακῆν ἔφαμεν ὁμοίωϲ κράμβη χρῆναι ϲκευάζειν, ἀμφότερα καὶ αὐτὴν ἐργάζεϲθαι δυναμένην, ὑπαγωγήν τε καὶ ϲτάλϲιν γαϲτρόϲ. ὀνομάζεται δ’ ἡ οὕτωϲ ϲκευαϲθεῖϲα δίϲεφθοϲ καὶ κράμβη καὶ φακῆ. καὶ κρόμυον δὲ καὶ πράϲον καὶ πολὺ μᾶλλον ἀμπελόπραϲόν τε καὶ ϲκόροδον, ὅ τι τ’ ἂν ἄλλο βουληθῇϲ ἐπὶ τοὐναντίον ἀποϲτῆϲαι τῆϲ ἀρχαίαϲ φύϲεωϲ, οὕτω ϲκεύαζε μεμνημένοϲ ἐκείνου πρὸ πάντων. ὡϲ οὐ χρὴ ψαύειν οὔτ’ ἀέροϲ οὔθ’ ὕδατοϲ ψυχροῦ τὸ δὶϲ ἑψόμενον· οὐκέτι γὰρ ἀκριβῶϲ γίγνεται τακερόν, οὐδ’ ἂν ἐπὶ πλεῖϲτον ἕψῃϲ, ἀλλὰ χρή, καθάπερ εἶπον ἀρτίωϲ, ἕτοιμον ἔχονταϲ ὕδωρ θερμόν, ἀνελκύϲανταϲ ἐκ τοῦ προτέρου μεταβάλλειν εὐθέωϲ εἰϲ ἐκεῖνο.

ξηραίνει μὲν οὖν ἀλλήλαιϲ παραπληϲίωϲ φακῆ τε καὶ κράμβη καὶ διὰ τοῦτο τὴν ὄψιν ἀμβλύνει, πλὴν εἰ τύχοι ποθ’ ὑγρότεροϲ ὢν παρὰ φύϲιν ὁ ϲύμπαϲ ὀφθαλμόϲ. ἀλλ’ ἡ μὲν φακῆ τροφὴν οὐκ ὀλίγην δίδωϲι τῷ ϲώματι καὶ ταύτην παχεῖάν τε καὶ μελαγχολικήν, ἡ κράμβη δὲ βραχεῖάν τε τροφὴν ἔχει καὶ ταύτην ὑγροτέραν τῆϲ φακῆϲ, ὡϲ ἂν οὐ ϲτερεὸν οὖϲα ϲιτίον, ἀλλὰ λάχανον. | οὐ μὴν εὔχυμόν γ’ ἐϲτὶν ἔδεϲμα κράμβη, καθάπερ ἡ θρῖδαξ, ἀλλὰ καὶ μοχθηρὸν ἔχει καὶ δυϲώδη τὸν χυλόν. ἐπιφανὲϲ δ’ εἰϲ οὔρηϲιν οὔτ’ ἀγαθὸν οὔτε κακὸν ἐξ αὐτῆς ἀποβαῖνον εἰπεῖν ἔχω.

τοῦτο τὸ λάχανον οἱ τὴν ἐπίτριπτον ψευδοπαιδείαν ἀϲκοῦντεϲ ὀνομάζειν ἀξιοῦϲι ῥάφανον, ὥϲπερ τοῖϲ πρὸ ἑξακοϲίων ἐτῶν Ἀθηναίοιϲ διαλεγομένων ἡμῶν, ἀλλ’ οὐχὶ τοῖϲ νῦν Ἕλληϲιν, οἷϲ ἅπαϲιν ἔθοϲ ἐϲτὶν ἐπ’ ἄλλου φυτοῦ τὸ τῆϲ ῥαφάνου ὄνομα φέρειν.