Commentarii in Apocalypsin

[IIabcns capita septem.] Capita septem septem mon- [*]( 17, 9-10 ) tes sunt, in quibus mulier sedet: id est ciuitas Romana. et reges septem sunt: quinque ceciderunt, unus est, alius nondum uenit; et cum uenerit, breui tempore erit. et bestiam quam uidisti de septem est [*]( 17, 8. 11 ) et octaua est. intellegi oportet tempus, quo scriptura apocalypsis edita est, quoniam tunc erat Caesar Domitianus. ante illum autem fuerat Titus frater illius et Vespasianus pater. Vitellius, Otho, Galba. hi sunt \'quinque qui ceciderunt\'; \'unus exstat\'. sub quo scribitur apocalypsis, Domitianus scilicet. (alius nondum uenit\': Neruam dicit. (et cum uenerit, breui tempore erit\'; biennium enim non impleuit. et bestiam [*]( 17, 8. 11 ) quam uidisti, inquit, de septem est: quoniam ante istos reges Nero regnauit. et octaua est, ait, modo cum illa [*]( 17, 11 ) aduenerit, computans loco octauo. et quoniam in illo est consummatio, adiecit: in interitum uadit. nam decem reges [*]( 17, 12 ) accepisse regalem potestatem, cum ille mouerit ab oriente aut mittetur ab urbe Romana cum exercitibus suis. haec [*]( 119, 1-121, 5 exstant apud Beatum p. 438 et 439 ) [*]( 1 Habens add. <1», Habens capita septem add. S 3 quinque] quia quinque H, quinque qui 1K 4 alius] et alius g aduenit F breui tempore erit] modico (-um M) tempore oportet eum perseuerare II) 5 et bestia quae (qui F) erat et non est et ipsa octaua est (I) cum Vulg. bestiam TS, bestia cet. quam audisti ait S 6 scriptura om. II, scripta g 7 edita] aedificata FII 9 Vitellius, Otho, Galba scripsi, uitellius et galba TIKM cum Beato p. 438, et uitellius galba H, uitae illius F, otho uitellius et galba S, galba otho et uitellius on; eius recensionis quae nomen Otho omittit auctor inter quinque reges qui ceciderunt Neronem numerauisse uidetur, quem de septem regibus fuisse lin. 13 sq. legimus hi] isti 533 qui om. T 10 scripta est S, scripta 93 12 enim om. T<b implebit IKM bestiam TD, bestia cet. 13 est] add. et IKM 14 illa aduenerit] uenerit IK 15 computans T, computas CBF, computa DII, amputas S, computatur 93, conputari M, conputare I, conputare debes K et om. S illum TIK, illa F 16 uadet g 17 cum] quam H 18 aut] ait S mittitur YIKM ad urbem Romam H Roma eS )

Unum autem de capitibus occisum in mortem et [*]( 13, 3 ) plaga mortis eius curata est: Neronem dicit. constat enim, dum insequeretur eum equitatus missus a senatu, ipsum sibi gulam succidisse. hunc ergo suscitatum deus mittere regem dignum dignis et Christum, qualem meruerunt Iudei. et quoniam aliud nomen afferturus est, aliam etiam uitam institurus, ut sic eum tamquam Christum excipiant Iudei. ait enim Danihel: desideria mulierum non cognoscetcum prius fuerit inpurissimus — et nullum deum patrum suorum cognoscet. non enim seducere poterit populum circumcisionis, nisi legis sit uindictor. denique et sanctos non ad idola colenda reuocaturus sed ad circumcisionem colendam, si quos potuerit seducere, ita demum fidem faciet sibi, [*]( 1 cf. Apoc. 13, 1 cf. Dan. 7, 8 3 cf. Apoc. 17, 13 121, 6- 123, 4J cf. Beatum p. 441 et 442 13 Dan. 11, 37 ) [*]( 1 cornua] coronas S et decem om. T(I>iВ 2 eradicare ZK93 3 illi et TDSS, illos et M, illis et F, illis 11, illi cet. 4 hi om. l\' meretricem odio habebunt (l>iВ 5 dicit] romanam IIIKM58, dicit romanam F comburent igni] comedent et ipsam (ipsa F) exurent (-it K) igni <l>iВ 6 ex capitibus suis tamquam iugulatum (-tus F) ad mortem et plaga (-am 33) mortis eius sanata est (sauatam esse 93) (&33 morte DCB 8 insequitur IK 9 guilam TlJI, uuilam F mittet OBgiВ, mittit IK 10 regem om. IK dignis et Christum] sed dignum g antichristulU H Iudei om. IK 11 afferturus TFHS, asserturus IK, habiturus g, allaturus cet. uitam etiam IK 12 instituturus Mgft institurus] add. est S ut] quod FH31S&, quo IK 13 enim om. TFIKMS 15 cognoscens F, agnoscet H potest IK 16 uindictor T, uendicator CB, iudicator g, uindicator cet. 17 non] nostros H reuocaturus est CBg, reuocabit IK colendam] suscipiendam et S 18 seducere] add. cum H demum] enim S fidem addidi (cf. F), et IKM, om. cet. sibi faciat fidem F sibi om. B )

Item inuenimus in quodam codice greco ita: ANTEMOC, [*]( seu tralatio nominis arguit hominem istum humanioris ac politioris literaturae plane inscium fuisse. usque eo enim inepta uisa est et uiro docto indigna haec interpretatio, ut plane suspicari libuerit eam in margine ab imperito aliquo ascriptam potius, quam alii postea imperitiores commentario attexuerint, quam ab autore traditam fuisse\' Millanius p. 66 15 II Cor. 11, 14 18 cf. librum genealogum anni CCCGLIl (Chronica minora saec. 1 V. V. VI. VII., ed. Th. Mommsen, uol. I, Berolini 1892, p. 194 sq.); huius libri auctor numerum 616, quem Ticonium Apoc. 13, 18 legisse scimus, ita interpretatus est, ut litteris nominis Antichristus quae secundum alphabetum latinum computatae 154 faciunt quater ductis secundum litteras quattuor nominis Xcro numerum 616 expleri censeret, interpolator autem archetypi codicum Florentinorum (cod. 623 saec. X et plut. 20 n. 54 saec. XI) his uerbispergit: Sed haec ad ) [*]( 1 numerus eius nomen hominis est et numerus eius sexcenti sexaginta sex g 2 habent g inueniuntur ... Teitan] xEtxav inueniuntur: teixkv enim hunc numerum habet g 12 facit g enim] est g 13 Teitan.. Diclux] Teitan, nempe id quod latine dicitur DICLVX g 15 priuatus.. abscisus] abscissus sit et ea priuatus g 18 ita om. g )

Item aliud eius nomen gothice, id est GENSERIKOS, quod sibi licebit, ut seducat gentes. quod eodem modo grecis litteris computabis: r gamma tres, E quinque, N ny quinquaginta, C simma ducenti, II ita octo, P ro centum, 1 iota decem, K kappa uiginti o septuaginta, C simma item ducenti, quae ut superius dictum est sexcenti sexaginta sex faciunt.]

[Etuidi aliam bestiam ascendentem de terra.J Aliam bestiam subeun- [*](13, 11 ) tem de terra magnum falsum prophetam dicit, qui facturus est signa et portenta et mendacia ante illum \'in conspectu hominum\', [*]( certum computationis numerum discrepare uidetur, iuxta quod alii doctores de numero bestiae tractauerunt. sic enim ait sanctus Victorinus episcopus: numerus eius, ait spiritus sanctus, nomen nominis (hominis cod. 54) est et numerus nominis eius DCXVT, id est Antichristus. in mutato enim nomine ueniet et duo sibi nomina imponet: Antemus Graece et Gensericus Gothice, scilicet ut multas gentes seducat (sequitur coinputatio nominis avtejjLo;). item aliud nomen grecum Teitan, quem gentiles Solem Phoebumque appellant: iuxta quod aliud orator (scil. rictorinus) ait: Teitan enim ... computatur sic (sequittir computatio). item aliud nomen Gotice, quod dicebat Gensericus, ut gentiles seducat: computa per litteram prudens (sequitur compzttatio). nunc iam ad superiorem ordinem redeamus. nam ideo ista de egregii Victorini episcopi uel aliorum dicta subiunximus, quia supra scriptum computum collecta summa ex nomine Neronis ad numerum bestiae non conueniebat. huic interpolatori recensionem quam dicimus tertiam Victorini notam fuisse apparet. 14 cf. Apoc. 13, 13 ) [*]( 3 quae g 4 fiunt secundum grecos S, secundum graecos faciunt g 5 id est GENSERIKOS, quod in S post licebit exstat, transposui librarii mendum corrigens, qui supra ct infra nomen GENSERIKOS graecis litteris scriptum ctiam ea singularum littenLrum nomina una cum earum numeris de suo addidit, quae proximis demum uerbis merito comparent 6 sibi licebit] per se liquebit g ut.. gentes om. g 8 ita idem quod eta 10 supra g 11 ea quae uncis angulatis ([]) inclusa sunt add. recensiones (1) + S = X; eaedem recensiones etiam atque etiam om. subsequentia uerba litteris diductis excusa, quae recensio T praebet 13 magna Ce, magum S falsumque X 14 et om. CBII ante illum om. H )

habentem cornua quasi agnum,

— id est speciem iusti hominis — [et loquebatur quasi draco;] loquentem quasi draconem; loquetur autem diaboli malitia plenus. hic enim facturus est \'in conspectu hominum\', ut et mortui uideantur surgere. sed \'in conspectu hominum\' [et ignem de caelo descendere faciet;] et ignis de caelo descendet; sed \'in conspectu hominum\' haec magi per angelos refugas et hodie faciunt. faciet etiam, ut imago aurea Antichristi 13, 14. 15 in templo Hierosolymis ponatur et intret angelus refuga et inde uoces et sortes reddat. faciet etiam hinc ipse, ut 13, 16. 17 accipiant serui et liberi notam in frontibus aut in manibus dextris — numerum nominis eius —, ne quis emat uel uendat. aspernationem autem dei et exacerbationen Danihel ante praedixerat: et statuet, inquit, templum suum inter duo maria super montem inclytum et sanctum, id est Hierosolymis; imaginem, sicut Nabochodonosor fecerat tunc, hic substituet [*](17 Dan. 11, 45 20 cf. Dan. 3, 1 ) [*](2 agno] agni FH agnum] agni Dm2e 3 iusti] intus S 4 draco- nem scripsi, draco Y 5 loquitur DX aiabolum I hic] haec S est] add. signa H 6 ut... hominum om. DCB et om. IK resurgere FIKS 8 et ignem ... hominum om. FIK alt. et] ut CB descendet D, descendit T, descendat CB 10 sed] add. ut dixi etiam S 11 et] add. usque S etiam] et g antichristo DmlCB 12 pr. et] ut H 13 et sortes om. <II hinc TDFHM, huic CB, hic elKS, hoc g hinc ipse] ipse hic IK 15 nominis] hominis IK 16 uendat] add. nisi qui notam habuerit F autem om. S dei om. CB 17 predixit H statuit TDmlFM 18 suum] finitur cod. D, cui duo folia desunt inter] in H, super CB duo maria scripsi, samaria TFH, samariam CBIKMS; cf. Hieronymi in Danielem c. 11 (XXV 573 31): inter duo maria super montem inclytum et sanctum 19 et sanctum om. IKlIl 20 fecit FH fecerat nab. X tunc] add. ita IK substituet CBM, substituit TFHIKS ) [*](XXXXIX. Victorinus Pet. ) [*]( 9 )

[Et uidi angelum uolantem per medium caelum.J Angelum [*]( 14, 6 ) uolantem medio caelo, quem dicit se uidisse: quem superius tractauimus eundem esse Heliam, qui anticipat praedicatione sua regnum Antichristi. [et alius angelus sequens [*]( 14, 8 ) illum.J alium autem angelum sequentem: eundem quem comitem praedicationis ipsius praedicat prophetam.

[Venit unus ex septem angelis, qui habent septem pateras, et locutus est mecum dicens:] Ait enim: ueni, ostendam [*](d) in rY = A) in editione Victorini 17, 1 ) [*]( 2 Matth. 24, 15; cf. Dan. 9, 27 ) [*]( 1 modo autem hic recole (recolit g) quod dominus S recolens] resoluens CB ammonens TCIKS; an ac monens scribendum? suas mIl. F 3 euersionis scripsi, desolationis F cum VHlg., om. eet. a danihelo (-le H) propheta FH 4 stante H sancto] suo T 5 aspernationem F exacerbatur II 6 quod] eo quod S pro deo S uel] add. cum S dogma] doctrina I 7 introducatur IK auersio g 8 auertantur FHS, uertantur IK a uera salute II 10 Et... caelum add. X 11 medio caelo] per medium caelum X quem alt.] iam S 12 Heliam] add. constat IK praedicatione] passione II 13 et ... illum add. X (et angelus alios sequebatur illum F) 14 autem om. X angelum angelum Bmle angelum] add. illum H quem TF, que CBHMg, om. IKS 15 ipsius om. BIK praedicat] dicit S, om. lKlJI prophetam] propheta T, om. F 16 sequuntur in recensionibus particulae quattuor a -)- b + c + d, quae secundum ordinem textus apocalypsis dispositae ad capitis XIV u. 18, u. 19 et 20, cap. XV u. 1 et 2, cap. XVII u. 1. 3. 6 pertinent; praemitto autem propter ordinem ueri exemplaris quo facilius comparatio fiat particulam d, quam reliquae a + b -f- c subsequentur Venit... dicens add. X et uenit H habent] habentes H, habebant F pateras] phialas H cum Vulg. 17 Ait enim om. X ) [*]( 9* )

[Et uidi ipsam mulierem sedentem super bestiam coccineam,[*]( 17, 3 )plenam nominibus blasphemiaej Sedere autem super bestiam russeam, auctricem homicidiorum, diaboli imago est, ubi etiam \'capita\' haec, de quibus supra tractauimus, meminit. hanc quidem \'Babylonem\' propter diffusionem dicit et in apocalypsi et in Esaia, in Ezechiel autem \'Sor\' eam nominauit. denique si compares, quae contra Sor dicta sunt et Esaias contra Babylonem dicit quaeque apocalypsis dicit, unum esse omnia inuenies.

Quod autem ait: mitte falcem tuam acutam et uindemia botruones uineae, de gentibus perituris significat [*](a) in YX=B) in editione Victorini 14, 18 ) [*]( 10 cf. Apoc. 17, 3 cf. p. 119, 1 sqq. 11 cf. Apoc. 17, 5 et Esai. 21, 9 12 cf. Ezech. cappo 26-28 ) [*](1 damn.] iudicium X (post iud. add. mortis et H) illius add. X qui F 2 multas om. FIKM inquit om. X 3 sanctorum] add. et (et de H) sanguine martyrum (add. ihesu H) FHS decreta S illis I 4 semper sunt om. CB consumata Hg nequitiae om. X et] in S omne scripsi, omnes S, omnem cet. contra] add. uerae S 5 etiam] et nunc iam S lata (iacta g) indulgentia etiam S, latam indulgentiam cet. ipse eg 7 Et... blasph. add. X supra FS 8 plenam .. bl.] habentem nomina (nomen M) blasph. IKM blasphemiam F autem] eam add. CB supra F 9 russeam TS (cf.p. 71, 4.111, 4), roseam HIKM, rufam CB, rubeam g actricem CB, auctrix I, autorem g, auariciam F diaboli om. F 10 capita hec IK, de capita haec F, de capite hec TM, de capitibus H, de captiuitate eius S) et capita haec CB quibus] qua S supra tract. (tractabamus M) IKM, pertract. TFHS, retract. C, tract. B memini S 11 confusionem CBS dici S 12 apocalypsin TFIKMS hisaia T, isaia F sor eam TFHK, sororem eam I, sodomam S, ante rufam CB, ante roseam (in mg. aliter sor eam) M 13 incompares H sor THIK, sodomam S, assur CB, om. F et] add. quae S isaias contribulationem F 14iu apocalipsin F 16 tuam om. CB 17 botruones T, botriones CB, botros FHS, botros fructus IKM uineae] uue T perituros IK )

[Et misit angelus falcem et \'lIinclcmiauit uineam terrae et[*]( b) add. ΥΦ)misit in torcular irae animationis dei, et calcatum est torcular[*](14, 19. 20)foris extra ciuitatem.) Quod autem dicit missum in torcular irae dei et calcatum extra ciuitatem, calcatio torcularis retributio est peccatoris. et exiet sanguis [de torculari] usque ad frenos equorum: exiet ultio usque ad principes populorum, id est rectores, siue diabolum siue angelos eius. nouissimo certamine exiet ultio sanguinis effusi — sicut ante praedictum est: in sanguine peccasti et sanguis te persequetur — per stadia mille sexcenta, [*](14, 20 )15 id est per omnes mundi quattuor partes. quaternitas est enim [*](9-137, 2 cf. Beat. p. 460 sq. 13 Ezech. 35, 6 (e:; a[p.a ήμαρες LXX), cf. Hieron. in Ezech. XI: quoniam sanguini tradam te-siue quoniam in sanguine peccasti-et sanguis te persequetur (XXV 333 flf) ) [*]( 1 aduentu CBHKg hoc illud (= ih abx6) T<I>, hoc et illud S, hic illud CB 2 in messes aridas S sed semelj et semen S sed om. I aduentu HIK 3 consummatio IK, consummatione S, consummationem Mg mundi orn. CB regni CB apertione CB<Į>, appari- tionem S 4 regnuin IKM, regis F beatorum g futuram g est om. S 5 Et.. ciuit. add. X falcem] add. suam H 6 animationis FH (cf. Cypr. de lapsis c. 21: iram animationis suae = Esai. 42, 25), animaduersionis IKM, om. S calcatus F 7 foras M, furoris S quod .. ciuitatein om. M autem om. X 8 calcati IK calcatio] add. est CBml 9 exiit F, exiuit HIKMS cum Vulg. de torculari add. X 10 equoruinj add. et intra H, et quid hoc loco equi nisi principes et rectores mundi sunt, quia per eos diabolus operum suorum nequitiam uelociori cursu exercendo discurrit? bene ergo dicitur: \'exiit sanguis de torculari usque ad frenos equorum\' 58 (ex Ticonii libro, cf. Primasium et Bedam ad h. l.) exiet] et ut I, et in K ultio] damnationis ultio 33 usque (alt.).. lin. 12 ultio om. S 12 ad angelos F post eius angelos add. id est homines malos S in nouissimo uero certamine in diem iudicii 95 exit K, exiit IM 13 sicut ante] sequente (e tert. corr. in i) I 14 persequetur CBMg, persequitur cet. Btadia] add. inquit S sexcenta] sexcentos quater T 15 partis T est om. FS )