Historia persecutionis Africanae provinciae

(V, 6) In Tipasensi uero quod gestum est Mauretaneaf maioris ciuitate, ad laudem dei insinuare festinem. Dum suae ciuitati Arrianum episcopum ex notario Cyrilae ad perdendas [*]( 16 cf. Ps. 50, 13. ) [*]( 1 tambianensem W tabayensem M tabaiensem a tambadensem (S quisq: ad BV2 queq; ad certamina martynim quis potest explicare MS 3 secure W ut rogarent BWafi ut roganerant V1C1 et roganerunt V2C2MSL 4 ut] et BVCWaPH sapplicia BV C1. 6 petiit C se Waft indacias W MsaLbR 7 etj ei a p: om. WC282L; cf. Ind. III part. praes. = uerb. finit.\' uspendio P 8 noli noli] noli mi a 9 eine ante terribilem om. ϕ 11 patimur BV1 et alia dicens C multa om. 0 12 proelium Wb addicite PR adicite b 13 et uultis 0 arctate a 15 laminis a qualibus] quabus V1 quibus VMs ungulis] sin. guli 0 17 facie sua MsL 19 libores B 21 uero om. MS1. mauretaneae BVWMs: mauretaniae C mauritanee a maaritaniae rell. 22 insinnare om. β feetinem BWab: festimemos Y festinemus reU. 23 arrianoram b cyrillae Ma )

Quae cum regi innotuisset, comitem quendam cum iracundia dirigens praeoepit, ut in medio foro, congregata illuc omni prouincia, linguas eis et manus dextras radicitus abscidisset. Quod cum factum fuisset, spiritu sancto praestante ita loquuti sunt et loquuntur, quomodo antea loquebantur. Sed si quis incredulus esse uoluerit, pergat nunc Constantinopolim, et ibi reperiet unum de illis, subdiaconem Reparatum, sermones politos sine ulla offensione loquentem; ob quam causam uenerabilis nimium in palatio Zenonis imperatoris habetur, et praecipue regina mira eum reuerentia ueneratur.

(V, 7) Sed quis congruo sermone possit exsequi aut coaceluare diuersitates poenarum, quas ex iussu regis sui etiam ipsi Uuandali in suos homines exercuerunt ? In ipsa quoque quae gesta sunt Carthagine si nitatur scriptor singillatim astruere etiam sine ornatu sermonis, nec ipsa nomina tormentorum poterit edicere. Quae res hodieque posita in promptu demonstrat. Alios sine manibus, alios sine oculis, alios absque [*]( 2 nauali de] ualide β de om. a ispaniam W ad Hispaniam om. BVCMs1L confugiunt CMs confugit aLb 3 quia dictum VlClP quia ductum C* 6 miniateria a 7 celebrare congregati VC1Ms 8 carthagini αβ 9 innotuissent V2C28αβ 10 omne BV1C1 omnia PR 11 ei a dexteras qp abaidisset W Quod cum factum fuisaet] et (sic) β 12 loquuti BV: locuti rell. 13 locuntur CMsaLQ 14 uoluerint W reperiet MaLbI: repperiet rell. 15 subdiaconum β polytoa W 19 exequi ϕ WaLP1b coaceruate C 20 iussa P 22 quae om. BVClM scripto acriptor (sic) W 23 nomin// P 24 dicere β promtu BWLP 25 demonstratur Ms manibus aliis B VC abque W\' )

Sed qui hoc fabulosum putat, Uranium Zenonis legatum interroget, cuius praesentia praecipue gesta sunt, illa scilicet causa, quia ueniens Carthaginem sese pro defensione ecclesiarum catholicarum uenisse iactabat. Et ut illi ostenderet tyrannus neminem formidare, in illis plateis uel uicis pluriores tortores et crudeliores statuit, in quibus legatis moris est ascendendo ad palatium et descendendo transire: ad obprobrium uidelicet ipsius rei publicae et in nostri iam deficientis temporis faecem.

(V, 8) Tunc igitur et quaedam uxor cuiusdam cellaritae regis, nomine Dagila, quae temporibus Geiserici multotiens iam confessor extiterat, matrona nobilis ae delicata, flagellis et fustibus omnino debilitata exilio arido et inuio relegatur, ubi nullus hominum forte consolationis gratia ueniendi haberet accessum, relinquens cum gaudio domum, maritum simul et filios. Cui postea oblatum esse dicitur, ut in miiiori heremo translata frueretur, si uellet, solacio sociorum, Illa uero [*]( 2 susspendio W spatulis a β capud C 3 dimeroum WL 4 iopalsione WPb manum W 5 pendentes Wt* 6 disruptis WaPb1R 7 celebri P 8 confraotib: BV1C1 rediderant b 9 palulu V1 10 anium β 11 caraam BVl 12 carthagini p 18 et ut] ut et £ tyrrannus W 14: in illis] illis β 1& est ad palatium ascendeado (ascendo V1C1) et de. scendendo (descendo V1C1) ϕ 16 denscendendo P descendo bR ipsius om. a rei puplice P 17 in om. Wβ nostris BVC1 Msl fecem mss 19 daliga ϕ dagilu W dagilium qui 0 20 confersor B conuersor V1O1 e converse restiterat C2 21 debelitata et relegata a religatur W 23 et] ac a 24 filium β oblitum BV1C1 (cf.Roenseh 296) in om. W 26 fueretur W ingenM BV1C1 ingens retl. )

(V, 9) Tunc etiam Eugenio pastore iam in exilio constituto et uniuersus clerus ecclesiae Carthaginis, caede mediaque maceratus, fere quingenti uel amplius, inter quos quam plurimi erant lectores infantuli. gaudentes in domino procul exilio crudeli traduntur. Sed libertatem tunc, dum media urbe caederentur, Murittae diaconi ceteris liberiorem tacere non debeo. Fuit quidam Elpidoforus nomine nimium crudelis et ferus, cui fuerat delegatum membra confessorum Christi suppliciis grassantibus laniare. Hic enim dudum fuerat aput nos in ecclesia Fausti baptizatus, quem uenerabilis Muritta diaconus de alueo fontis susceperat generatum. Post uero dum apostataret, tantae extitit feritatis aduersus ecclesiam dei, ut superior omnibus exsecutor persecutionis fuisset inuentus. Quid multa?

Dum primo presbyteri suppliciis macerandi ordine citarentur, post archidiaconum Salutarem artatur poenis memoratus Muritta; fuit enim secundus in officio ministrorum. Qui cum Elpidoforo sedente et fremente honorabilis senior coepisset extendi, priusquam exueretur, clam forte nescientibus cunctis illa, quibus eum suscipiens de fonte dudum texerat, sabana baiulabat. \' Quibus uentilatis simulque in ostensione cunctorum extentis in his uerbis totam ad fletum et lacrimas commouisse dicitur ciuitatem:

Chaec sunt linteamina, Elpidofore minister erroris, [*]( 22 Eoai. 6, 13. ) [*]( 1 naUaa CaL humane C2 hamanus aL 2 esset C2aLβ affectus C2L accessusa effectum P 4 et om. aL maceratur Lb 7 traduntur α W (cf.II, 37 tali exilio mancipatis = traditis) trudantur bB taadnntur P libertatem WS2aL: liber tamen BVC M libertate PB libvmte b cum de media W 8 muritae b liberiorem Bermonem V2MS1 9 helpidoforas W feraas W 10 crassantibus BVCWsaPb1 11 aput] sic BWa fuerat apud nos dudum 0 12 marritta W morita b alueo] alieno P 16 presbitero (prto V) BV1 17 arddiaoonum B archidiaconus salutaribus C7 aptator s morita b 18 helpidoforo W 21 eam P baiolabat ML 22 eitenaione a 28 totum BV1 tota W 24 eiuitati BV1 sunt om. P )

Ligate eum pedibus et manibus funiculis suis, quia se ipse uoluntarie separare uoluit a catholicis dudum fratribus suis. Ipse funes extendit continuatos in laqueum, quibus et semet ipsum uinxit, et alios, ne ad istud uenirent conuiuium, [*]( 6 Ps. 108, 18. 11 Mt. 22, 12. 20 cf. Ps. 139, 6. ) [*]( 3 dimergendum WPR et ad mergendum M abyssum s2β abissum Wa 4 cinxerunt bR cincxerant P persequentg BV 5 flamantem b gehenam W qui P 6 te om. Ms maledictione et uestimenta b scindens ... sacramentam om. W 7 admittens P 9 congregari PR 10 stoIa C28α conspiciet et Ms1 conspiciens 0 11 nuptiali C2sdicebitque BVCWsR: dioebatque P dicetque CMaL dicet/// b 13 cogno W quun] quae b 14 uirgine horum VC1Ms1 membrorum] m. gestator (-ur ab) aβdecem] nouem C* texui h\': texi reU. tendiculi a tendiculo WS2b2 15 aquam BVMs1aL mandaui V1 pnrpuram BVPR 16 docoraui B conspioio cultum signaculi] conspiciunt oculi BVCML caractere B caractarem P 17 non uideo] . nouudd V1 nouum deifloe V\'M non conspitio occultũ signacali mei caracterem non uideo trinitatis amicum sic Ws4 18 manibus et pedibus αβ ipse se a 19 separari P a om. P dudum om. p 20 quibus ut PR 21 iuncxit W uerent BY\' )

(V, 10) Parantes itaque uniuersi dorsa sua uerberibus alacres ad exilium pergunt. Quibus adhuc in itinere longioris uiae constitutis destinantur, episcopis Arrianorum suggerentibus, homines inmisericordes ac uiolentes, ut illud, quod eis forte miseratio Christiana uictui contulerat profuturum, crudeliter auferretur. Quando unusquisque eorum libentius forte cantabat: \'nudus exiui de utero matris meae; nudum me oportet ad exilium pergere, quia dominus nouit esurientibus cibum porrigere et in deserto uestire\'. Nam et Uuandali duo, sub Geiserico saepius confessores, comitante matre, contemptis omnibus diuitiis suis, cum eisdem clericis ad exilium perrexerunt.

De multitudine autem pergentium confessorum, id est ecclesiae Carthaginis clericorum, suggerente quodam ei lectore Teuchario perdito, quos ille nouerat uocales strenuos atque aptos modulis cantilenae, designatione sua debere dicit duodecim infantulos separari, quos ipse, dum catholicus esset, tunc discipulos habuit. Statim illo suggerente sub festinatione ueredi mittuntur, et ui barbarici furoris bissenus numerus puerorum de itinere reuocatur. Segregantur corpore, non spiritu [*]( 1 1. c. 12 Iob 1, 21. ) [*]( 2 robore BVl decore P 3 marita b malta a consieotiae V 4 obmutiscens ab corriebatur C 6 parentes BVMS1α1P utique M nerbebua W 7 itenere 8 8 deatinatur BV1C1 9 niolenti C2WS2Lβ 10 contnlerant BV181 11 aufereretnr W 12 utero] nentre a matri W nudum etiam Wa 16 peiruenernnt W 17 confessores VMs1 18 cIeri. corum] electorum Ws1 quoddam W lectore a 19 theucbario Ws\'L theochario M theucario p 20 catilinae Vsl 21 separare V1 22 discipulus b abnit P 28 neredi mittuntnr ego (II, 38): nero dimittuntur BVWsPB uiri dimittuatnr ab niri/// mittuntur C dimittuntur M uiro dimittuntur Lv ui] in MP bissenos numeros BVsx 24 reuocantur V* )

Sed dum oun eis, quasi cum tali aetate, non blanditiis ageretur, superiores suis inuenti sunt annis, et ne obdormirent in mortem, lucernam sibi euangelici luminis accenderunt. Indignantur ob hoc grauiter Arriani et se superatos a pueris erubescunt; unde accensi subdi iugiter fustibus iubent, quos iam ante paucissimos dies uariis uerberibus dissipauerant. Inprimuntur uulneribus uulnera et rursum poena restaurata crudescit. Factum est domino confortante, ut nec aetas minor deficeret in dolore et magis animus cresceret roboratus in fide. Quos nunc Carthago miro colit adfectu et quasi duodecim apostolorum chorum conspicit puerorum. Una degunt, simul uescuntur, pariter psallunt, simul in domino gloriantur.

Illis diebus et duo negotiatores, Frumentius et alius Frumentius ipsiusdem urbis, egregio martyrio coronati sunt. Tunc et septem fratres non natura, sed gratia, simul in monasterio commanentes, confessionis certamine expleto inmarcescibilem peruenerunt ad coronam [id est Liberatus abba, Bonifatius diaconus, Rusticus subdiaconus, Rogatus monachus. Septimus monachus et Maximus monachus]. [*]( 6 cf. Ps. 12, 4. ) [*]( 2 costrigebant W constriugebaa b 3 minatibus W 4 gla- . dii BV1C1 dum om. BVGMS1L 5 tale P1 blanditus B blanditer C blanditiis sed uerberibus Ws2 8 a pueros albl 9 iugiter ego: igitur BVCs\' iterum WS2αβ; om. CML 10 dissiparant β 11 reBtanrat BV1 14 corum P 15 salIunt P 17 et duo] duos W negutiatores B negatiatores b 18 ipci eiusdem Caβ ipsius Ms eiusdem Lv 19 simnl in monasterio si* mul b 20 inmaroesBibilem VCsta 21 id est et rel.] nomina e Pass. §. 7 neque iwtegre neque eodem ordime inlata deleui abbas Lb bonefacius a bonifacius sLβ 22 diaoonorum W ante Rosticns WL addunt sernos aabdiaoonns rogatus monacus P 23 septiminus BW Sept. mon. om. Cβ et Max. mon. om. C mazimus monacns P )

(V, 11) Nam illo tempore crudeling Arrianorum episcopi, presbyteri et clerici cum rege et Uuandalis saeuiebant. Nam ad persequendum ipsi cum suis clericis ubique gladiis accincti currebant; sicut quidam episcopus inter illos, ceteris crudelior, Antonius nomine, qui tam nefaria et incredibilia in nostris exercuit, ut narrari non queant. Fuit iste in quadam ciuitate proxima heremo, quae Tripolitanae prouinciae uicinatur: qui ut bestia insatiabilis, catholicorum sitiens sanguinem, huc illucque ad rapiendum rugiens excurrebat.

Nam impius Huniricus sciens Antoni ferocitatem in ipsis heremi partibus uoluit sanctum Eugenium relegare. Quem dum custodiendum Antonius accepisset, ita eum artiori custodia cinxit, ut nullum ad eum introire permitteret, insuper uariis insidiarum atque poenarum suppliciis extinguere cogitaret. Sed Eugenius [sanctus, dum nostrae persecutionis deSeret incommoda et asperitate cilicii senilem adtereret corpus, nudamque super humum cubitans stratum sacci sui rigaret imbribus lacrimarum, aliquando sensit infestum paralysis morbum.

Quo nuntio in gaudio conuersus Arrianus pergit festinus ad cubuem exilii hominis dei; et cum uideret urguente passione uerum pontificem balbuttientia uerba producere, cogitauit simul extinguere, quem superesse nolebat. Praecepit ut acetum asperum nimisque acerrimum quaereretur; qui, cum fuisset allatum, uenerabilis senis recusantibus et nolentibus faucibus ingerebat. Nam si communis dominus, qui [*]( .2 presbiterici B et ante clerici om. b . cum ego: quam mss rege et BVlW reges et L rex et V2CMsβ; om. a uuradalis W uuandalos BV1 uuandali rell. seruiebant V feruebant VIM 3 clericis suis a aocinti Wa 5 inoredebilia V nostros ϕ WL 9 fugiens BVCaL furens V2М8 uniricus B hunericus MaL honoricus β 10 antoni BV: antonii rell. 11 religare W dum ad W 12 uinxit a1 13 insuper eum a insidiatorum b 16 senile mss praeter BVls 17 saccis ui rigaret VCl Baccis (sacci b) inrigaret Мβ 18 parilysis BV, gaudium Ws* 19 cubile mss praeter BV1 exiilii W enmii cpL 20 balbutientia (-cia a) MsaLb 22 acqtu W 28 qui BV\': quod V2CWM 8 α β cui L adlatum Pb1 uenerabili senis B\'V 01 uenerabili seni C2αβ 24 faucibus om. W Ii] sicut β )

(V, 12) Alio autem nostro episcopo Habetdeum similiter relegato Tamallumensis ciuitatis, in qua Antonius fuerat, quantum potuerat infestari, res ipsa demonstrat. Nam cum diuersis eum persecutionibus adfligeret nec posset facere Arrianum, uideretque Christi militem semper in confessione constantem — promiserat enim suis dicens: cnisi eum nostrae fecero religionis, non sit/Antonius\'; — at ubi in sua promissione minor inuentus est, suggerente sibi diabolo cogitat aliud.

Pedibus manibusque ligatis uinculis ingentibus artat episcopum, oreque obturato, ne lingua clamaret, aquam corpori at putabat rebaptizationis spargit: quasi ualeret conscientiam ligare cum corpore, aut non aderat qui audit gemitus compeditorum et cordis secreta rimatur, uel superare posset aqua mendax tantae uoluntatis propositum, quem iam homo dei metantibus lacrimis miserat legatum in caelum. Exuit statim uirum uinculis et tali quasi gaudens prosequitur uoce: ecce iam, frater Habetdeum, noster Christianus effectus es; quid ultra facere poteris, nisi ut uoluntati consentias regis\'? Cui Habetdeum: \'illa est, impie Antoni, mortis damnatio, ubi [*]( 17 cf. Ps. 101, 21. ) [*]( 1 potaret] pateretur C* portaretur M\'s\' potaretor М282 2 omino W 3 neritas V1 ingeaisset C ingessiset W 4 obnoxio o\' accipit PB ancmentum W argnmentum P cnijcum a 6 epm W habetdens a 7 religato WPB tam alumensis M tamullumensis a 8 potuerit αβ 9 posse BVX potesset b\' 12 religioni P sit] sum V2Msb2 non ait antonius antonius C1 13 cogit B 15 obdnrato CM optnrato 0 aqua B 16 aspergit b conscientia BVl 18 et om. a superaret posset W 19 noluntis propositum (sic) V praepositum PR quem] qui C* quod WS2aL 20 metentibus a ligatum PB in caelum legatum a exnet B V1 21 ecce iam] ecclesiae PblB 22 habetdeus a et sic deinceps nostrae PB quid ... regis ow. β 24 impię BY antonii BV1C1M )

(Y, 13) Erat quidem generalis ista uiolentia tyrannorum.

Nam Uuandali pro hac re ubique fuerant destinati, ut transeuntes itinera sacerdotibus suis adducerent iugulandos. At ubi eos fallacis aquae gladio peremissent, indicium eis perditionis scriptura teste tradebant, ne alibi simili uiolentia traherentur, quia non licebat siue priuatis siue negotiatoribus alicubi transire, nisi descriptam caracteris indicio suam miseri ostenderent mortem; quam per reuelationem seruo suo Iohanni olim iam ostenderat Christus, ubi dicit: nulli licebit aliquid emere uel uendere, nisi qui habuerit caracterem bestiae in fronte sua et in manu sua.

Nam et episcopi atque presbyteri illorum cum armatorum manu nocturnis temporibus uicus uel oppida circuibant, et sic despicatis postibus ianuarum aquam gladiumque gestantes animarum praedones intrabant; et quos domi reppererant, alios forte in lectulis soporatos, imbre igneo atque fulmineo respergentes daemonica uociferatione Christianos suos ipsi pariter uocitabant, ut ludum prorsus suae [*]( 14 Apoc. 13, 16-17. ) [*]( 1 assentio a ergo M meae om. W 2 confite W credi BV1C1 et credidi et α 3 cathenis Wβ uincxieti b ianua B opilasti WM 4 praeterio W snbscribentibus αβ 5 et om. Wa lectitanda VC: lectitandam BV1MSPR lectitandaque W lectitandam ab 6 quidam BV1MSL1PbRquaedam Halmius generania P 8 ad BV\'Cl 9 iudicium ab 10 scriptnrq V1 simili] sibi B1VC1Ms1 sini B2 sua L 12 decriptam B deecripto V2CMs miseri] amiseris P miseris bB ostAlnderet P 13 per uelationem 01 iam om. aL 14 ostenderet V1C181licenit B 15 uel) ant a carractaerem b 18 uicos mss praeter BV. sic om. M despicatis postibus] despicatibus BVC1MS1L despicatis iannis C\' innarum W 20 reppererant] sic BVCWsdb aliis BVC1 alio W in lectulis forte a 21 respargentes a daemoniaca Wa dominica β. )