Ad Ecclesiam Libri IIII

III. Sed dicit fortasse aliquis, non quidem debitores non esse sanctos, sed multo tamen maiora hominum saecularium [*]( 8 Gal 6, 4 ) [*]( 2 patientium p: patientem punct. e ult. syU. et 8. scr. m.\'.2 u A patieaamn B fdraitan ex *tam corr. rasura d 6 sestetriis A : 10 alLenatur carr. rasum A ex adleaatur, quod paulo ante intactum relvctun est \' : 12 cui∗∗libet B 14 et om. B 00 quicquid B ut fere semper 24 est inuidia (cum b) ed. Baluzius \' 1 )

sed esto istiusmodi conparatio iusta atque honesta uideatur: numquid etiam fida existimari potest ? quis enim de illo tanto ac tam terribili futuro dei iudicio satis certus est? aut quis\' dicere potest: ego minus debeo ille plus debet? quis postremo de se praesumere aut de alio desperare? omnes enim, inquit apostolus, stabimus ante tribunal Christi, et

unus quisque suum onus portabit, nihil ergo, inquit aliquis, inter sanctos et peccatores est? multum plane et paene inmensurabile. sed quia scriptura dicit beatus homo, qui semper est pauidus\', et numquam est de salute propria mens secura sapientis, licet multum inter sanctos et peccatores sit, quaero tamen ab omnibus religionem professis, quis sibi iuxta suam conscientiam satis sanctus sit, quis de illa futuri examinis tremenda seueritate non trepidus, quis de perpetua incolumitate securus?

quod si utique non est, sicuti neque esse debet, dicat mihi, obsecro, quilibet hominum, cur non totis substantiae suae uiribus id adnititur, ut uel mortis deuotione redimat quidquid uitae offensione contraxit? [*]( 8 Rom. 12 Phil. 2 15 Rom. 14, 10 17 Gal. 6, 4 19 Prou. 28, 14 ) [*]( % 4 alius in ras. B et fuisse uidetur alter (ut est in b) 6 estimet B existimet Halmius 7 consulationis A et m. 1 B 9 flere ed. Baiueius (cvm b) 15 diaperare AB II incpiid B 19 poene B 26 inoolomitate B si om. B 27i id ad(nititnr) signis transpositionis m. 2 additis B 28 quicquid rasura a quidquid A-- )

de illis enim, qui expediti omnibus sarcinis saluatoris uiam sequuntur et dominum legum Christum non sanctitate tantum sed etiam : paupertate mercantur, nihil est quod dici possit, nisi illud tantum, quod etiam propheta dixit: mihi autem nimis honorificati sunt amici tui, deus. hos enim ego omnes non aliter quam imitatores Christi honoro non aliter quam Christi imagines colo non aliter quam Christi membra suspicio, et ad hoc tantum illorum memini, ut eorum memoria dignus fiam.

IIII. Sed iniuriosa forsitan illa, quae supra diximus, religiosae professioni esse uideantur. quid enim, inquit aliquis, si uidua sit diues et uiduitatem tamen in magna opum copia non relinquens? quid, si uirgo integritatem professa et inpolluti corporis sanctitate deuota? quid, si coniugium sine opere coniugali, negans se ipsum sibi et habens se quasi non habens? quid, si monachus ab incunabulis deo militans ? quid, si clericus sacri ministerii seruitutem fideli seruitute consummans? numquid etiam hi aeternae salutis fructu periclitantur, si aut uiuentes opes integras habeant aut morientes indi. gentibus non relinquant?

parua est ad promulgandam de huiuscemodi quaestione sententiam sermo atque auctoritas mea. uideamus ergo, quid de his omnibus sacrorum uoluminum linguae ac praeceptorum caelestium uoces sonent, et tum . rectissime secundum datam a deo normam opinionis nostrae regulam dirigemus. ac primum non est, quod confugiendum sibi nunc quisquam putet ad ueterumex$mplorum esse solacia, ut dicat aliquos fortasse sanctos aut in lege aut ante legem diuites fuisse. abiit quippe illud tempus, mutata ratio est. [*]( 7 Psal. 138, 17 ,\\_.,:...... ) [*]( 6 raercantur] imitantar • ed. Baluzius 13 forsitamB forsitan ex forsitãeorr. tn. % A 23 parta sunt (uel; param est) coni. Rittershusius nix par guspicatur Hartelms 26 tum Halmius: cum 8. scr. tn. 2 tc A tunc B .29 solatia B)

etiam consectandae facultatis arbitrium, quia scilicet adhuc tunc uirga interdictorum caelestium non castigabatur. ubi enim, inquit apostolus, non est lex, nec praeuaricatio. lex ergo fecit aliquid non licere: nam concupiscentiam, inquit apostolus, nesciebam, nisi lex diceret: non concupisces.

et ideo opes, quas ante legem deus non reprehenderat, homo libere possidebat. in lege quoque nihilominus prope idem iuris omnibus suppetebat, quia lex hominem, dummodo iuste, habere quod uellet penitus non uetabat. itaque tunc omnes omnino sancti cunctis facultatibus suis iuxta praescriptos legis terminos utebantur, ambulantes, ut legimus, in omnibus mandatis et iustificationibus dei sine querela.

sic utique illi ipsi ambulauerunt, de quibus ista memorantur, sicut prophetes Anna in ieiuniis atque orationibus uiuens, sicut Nathanael ille, quem legimus, ueri Israhelitae laude sublimis et ipso domino ac deo teste mirabilis, sicut Tobis, magnanimitate deuotionis praecepta legis excedens, sepulturis hominum mortuorum etiam cum mortis periculo seruiebat et indigentibus usque ad indigentiam suam consulens in tantum largitatis affectum uenerat, ut mercennario suo partem bonorum omnium deputaret, et hoc, quo magis possit mirum esse, iam diues et, quo mirabilius, diues ex paupere, quia maiorem ferme habendi excitant cupiditatem opes post indigentiam.

V. Tales ergo tunc sancti erant, secundum legem omnia habentes secundum legem omnia relinquentes. ac sic perfectus fuit omnis qui legi paruit, et tam deuotus qui sub lege tunc minus fecit, quam nunc in euangelio qui plus facit: tunc enim quasi euangelium lex fuit. quo fit, quod. qui se [*]( 3 Rom. 4, 15 5 Rom. 7, 7 12 Luc. 1, 6 ) [*]( 2 facaltatis ex -tes corr. m. 2 B 4 inquid B 5 aliquit 4 10 paenitus JJB .12 legibus B(b) 14 quaere.la (MC) A sic) sic B ■ 16 naianabel B ueri ex neve corr. m. 2 B 21 mercenario B 86 legem} in mg. adscr. m.rec. euangelium B 27 sic] si B 30 qd corr. ex q A. )

plus tunc indulgentiae erat et plus licentiae. tunc esus carnium praedicabatur nunc abstinentia: tunc in omni uita ieiuniorum paucissimi dies nunc quasi unum ieiunium uita omnis: tunc laesis ultio suppetebat nunc patientia: tunc irascentibus lex ministra erat nunc aduersaria: tunc accusatori gladium porrigebat nunc caritatem: . tunc , etiam carnali inlecebrae lex indulgebat nunc euangelium nec aspectui: tunc corporeae uoluptates habebant quandam licentiam nunc iubentur etiam oculi custodire censuram: tunc ad multas uxores recipiendas . unius mariti torum.lex dilatabat nunc etiam ad unam excludendam casti affectus deuotione constringit.

superest enim, inquit apostolus, ut et qui habent uxores ita sint ac si non habeant, et qui flent tamquam non flentes, et qui gaudent tamquam non gaudentes, et qui emunt tamquam non possidentes, et qui utuntur hoc mundo tamquam non utantur; praeterit enim figura huius mundi. uidete \' quam breuiter missus a deo doctor cuncta moderatus sit et intra unam perfectionem uniuersa concluserit, non inlicita solum interdicendo sed etiam licita coartando, circumcidens scilicet et usum coniugiorum et infidelitatem fletuum et intemperantiam gaudiorum et habendi libidinem et emendi , cupiditatem et ipsam denique mundi huius breuem atque umbratilem uoluptatem. et haec omnia cur?

cur utique nisi, ut ipse dixit, quia praeterit figura huius mundi ? quam longe [*]( 3 II Cor. 5, 17 15 I Cor. 7, 29\' ) [*]( 1 enangelium ed. BvAuzius (cum b) 4 indulgentiae ex indigentiae corr. m. 8 B .6 aMQs A 7 fcnbpetebat B 14 ad nnam add. s. I. m, 2 B . 22 intra unam AB (6): intra quam Cum jedd. etiam Halmius nihil in apparata crit. adnotans 28 atQrdicendo cum Rittershusio Halmius : intoreidenda AB quod fOrt. retinere debebcm propter sequens oircamciddoa cf. Indicem III & u. intercidete . 27 enr altetum erasum ted ita; ut adhuc legi possit.A, om.B ..\'. )

VI. Sed quaerit fortasse aliquis, quid sit istud, quod nunc plus exigat deus a Christianis per euangelium quam a Iudaeis ante per legem. certa istius rei ratio est: ideo enim maiora nunc domino nostro soluimus, quia maiora debemus. Iudaei quippe habebant quondam umbram rerum nos ueritatem: Iudaei fuerunt serui nos adoptiui: Iudaei acceperunt iugum nos libertatem, Iudaei maledicta nos gratiam, Iudaei litteram interficientem nos spiritum uiuificantem: Iudaeis seruus magister missus est nobis filius: Iudaei per mare transierunt ad heremum nos per baptisma introimus in regnum: Iudaei manna manducauere nos Christum, Iudaei carnes auium nos dei corpus, Iudaei pruinam caeli nos deum caeli: qui cum, ut apostolus ait, in forma dei esset, humiliauit semetipsum usque ad mortem, mortem autem crucis, non contentus scilicet simplicem pro nobis subire mortem, nisi ipsam uoluntariae necis susceptionem summorum suppliciorum perpessione cumulasset.

pro hoc ergo solo quid soluere homo poterit, cui se per ultimam poenarum acerbitatem Christus inpendit? aut quid pro se dignum domino repensabit qui ipsum a quo redemptus est deum debet? haec ergo causa est, qua [*]( 20 Pliil. 2, 8 ) [*]( 1 sunt ergo ed. Baluzius quos suspectum habeo; fort. scrtb. qui tWfto teq. illi . 4 se ipsos (cum b) ed. Balusius 5 libe∗t∗∗ (n et er eras. sed ita ut adhuc legi possint) A \', dioerem p: dicere Å. diceremus B 6 alios 8. 0 sor. i m. S B (aic) 8 toteraa mendacitate] hoc loco tgregie firmatur Hartdii coniectura ad p. 160, 5; efr. md p. 174,12 10 a om. A 15 maledictam B 18 babtisma A. 19 manna* (eras. m) A 24 nec punct. et 8. scr. m. 2 necis A )

et ideo, sicut supra dicere coeperamus, si uidua: est quaepiam, nequaquam sibi sufficere ad aeternam salutem nomen uiduitatis putet, sed uideat qualem esse in apostolo uiduam deus iubeat dicens: quae uere uidua est, desolata sperat in domino, instat orationibus nocte ac die; nam quae in deliciis agit, uiuens mortua est. uno eodemque praecepto duas apostolus formas uiduitatis expressit, unam uitae alteram mortis: in deliciis mortem posuit. ergo absque dubio diuitem esse non uult quam deliciosam esse non patitur, quia omnis fructus diuitiarum in usu est positus deliciarum; alioqui remoto usu deliciarum causae opum non relinquuntur.

VII. Cum itaque apostolus in deliciis uiduae mortem esse memorauerit, promptum est quod ad uitae aeternae fructum uult uniuersa distribui, qui non uult ad mortis usum aliqua reseruari. et ideo dicit: quae uere uidua est, desolata sperat in domino, docens scilicet parum esse, si non sit [*]( 3 Rom. 8, 35 15 I Tim. 5, 5 ) [*]( 2 praetio d 3 inquid B 5 fames ex famis corr. m. 2 A 6 apoatulo Å. 17 diliciis A dilicitiis B 19 post mortis rBC. fII. add. cQ A deliciii ex diliciis (ut paulo post deliciosam, delieiarum) corr. m.2 A 21 omnes B 22 alioquin ex alioqui corr. tJI. 2 A .. 37 diliciarum AB contra statim deliciis ex diliciis iterum corr. m. 2 A 25 promptum ex prumptum corr. m. 1 ut uid. Å m. 2 B 27 reseruari ex -re corr. m. 2 B \' )

quod si ita est, quaecumque se uitae cupit esse non mortis nequaquam sufficere sibi aestimet, si et delicias sibi ob deum et diuitias abnegarit, nisi et oratione et labore id promeruerit, ut uidua dei esse uideatur: quia non est dubium, quod quemadmodum quis in hoc saeculo Christo adhaeserit, ita in Christi corpore permanebit, secundum illud: adhaesit anima mea post te, me autem suscepit dextera. tua. quo declaratur, quod eam tantum animam, quae deo adhaeserit in hoc saeculo, dextera dei suscipiet in futuro.

haec ergo uiduitatis est regula. nam de coniugibus continentiam professis et spiritu dei plenis dubitare quis debeat, quin sua heredibus mundanis seruire nolint qui se ipsos mundo eliminauerint ? quomodo enim ad se pertinentia aliis addicant qui ipsos se sibi denegant? tam noua enim. uirtute praediti concessasque et, quod maius est, expertas corporum uoluptates admirabilis continentiae austeritate calcantes quemadmodum aliquid rerum suarum non deo uoueant, qui ipsum intra se deum esse fecerunt? ut meo quidem iudicio etiam de tali coniugio rectissime dici possit: laetare sterilis quod non paris, erumpe et exclama quod non parturis, quia multi filii desertae magis quam eius quae habet uirum.