Ad Ecclesiam Libri IIII

utatur medioamento alii oblato ad sua uulnera, uereatur oontumaciae inoboedientis exemplum, cogitet quid ipse sit passurus in morte, cum uideat quid rex Assyrius pertulerit in uita. euidens est de superbia ac rebellione documentum. consideret an ipse, si non audierit, mortuus euasurus sit, cum uideat quod rex ille, qui non\' audiuit, se ipsum uiuus amisit. offerat ergo uel moriens ad liberandam de perennibus poenis animam suam, quia aliud iam non potest, saltim substantiam suam, sed offerat tamen cum conpunctione cum lacrimis, offerat. cum. dolore cum luctu.

aliter quippe oblata non prosunt, quia non pretio sed affectu [*]( 15 Dan. 4, 24 , ) [*]( 2 diliciarum AB 3 incuriae edi - Baluzpus : 5. index fidei Itittershusius 7 mereantur B 8 districtionis AB; destrictionis Balmius; at cf. de gub. VI 3 adnott crit. 11 distiftito AJB 20 inobydientis A inobędientis B 22 asyrius B 23 xlocimentum B et punct. i et 8. scr. m, 2 u A 27 saltem ex saltim corr. m. 2 A 29 praetio A ; ,, )

itaque cum offert deo quispiam facultates suas, non offerat quasi praesumptione donantis sed quasi humilitate soluentis, nec absoluere se peccata sua credat sed adleuare, nec offerat cum redemptionis fiducia sed cum supplicationis officio; nec quasi totum debitum reddens sed quasi uel paruum de magno reddere cupiens, quia etiamsi tradat quod habet pro modo rerum, non reddit quod debet pro magnitudine peccatorum. et ideo, licet offerat, oret deum, ut sua placeat oblatio, plangens id ipsum quod tarde offert, plangens ac paenitens quod non prius: sic erit, ut iuxta prophetam propitietur forsitan deus delictis tuis.

XI. Sed dicit aliquis: totum ergo deo oblaturus est quod i habet? non offerat totum quod habet, si non putat se debere totum quod habet. non quaero cuius sit quod offertur, a quo sit acceptum ante quod redditur: hoc dico solum, non offerat totum pro debito, si debere se totum non putat pro reatu. totum ergo, inquit quamuis peccator aliquis, oblaturus est? immo nihil, si non cum fide, immo nihil, si non cum ambitu, immo nihil, si non cum prece, immo nihil, si non hoc animo, ut hoc ipsum inter praecipua beneficia dei reputet, quod [*]( 1 aenim A 2 fides ex fidis corr. m. 2 AB 11 plicationis B placationis (cum b) ed. Baluzim 16 id ipsum-olfert plangens om. A B (b); quod fugisse uidetur Hahnium qui nihil in adn. crit. adnotarit 17 penitens B sicque (iterum cum b) ed. Baluzius erit s. scr. m. 2 ge ut sit egerit A 18 tuis s. scr. m. 2 eius A (cf. infra §. 62): suis B fort. recte uel scrib. eius; cfr. adn. crit. ad II51 20 si non putat - habet om. B 21 nec quero B offertnr uel a quo (iterum cum b) ed. Baluzim 22 reddit ex redditur corr. rasura A 24 inquit quamnis aliquis peccator (itemm cum b) ed. Baluzius 26 praece A , 27 precipua A. ) [*]( VIII. 16 )

totum, inquit aliquis, oblaturus est? at ego dico esse hoc totum parum. quid enim? iam scit aliquis an peccatorum mensuram oblata conpensent ? iam scit aliquis an tantum sit in officio placationis, quantum est in offensione discriminis? si nouit quisquam hominum peccatorum quanti redimere delicta possit, utatur scientia ad redemptionem. si uero nescit, cur non tantum offerat quantum potest? ut, si conpensare peccata non ualet pretii magnitudine, saltim mentis deuotione conpenset. perfectum enim conscientiae fruetum exhibet qui intra conscientiam nil relinquit.

dura nonnulli haec absque dubio et inmensurata causantur, maxime quia propheta is, de quo diximus, Babylonium regem hoc tantum admonuisse uideatur, ut multa donaret, non ut uniuersa distraheret. non profero interim testimonia euangelii nec confugio ad uocem loquentis dei: non dico aliud uetere aliud noua lege praeceptum. unde etiam apostolus ecce, inquit, uetera transierunt, facta sunt omnia noua, omnia autem ex deo: quibus utique docet, non uetera secundum litteram sed noua secundum deum esse facienda.

hoc solo interim contentus sum, quod propheta dixit. sermo enim ei cum rege erat et quidem cum rege non unius urbis, sed, ut tunc uidebatur, totius orbis, qui utique non poterat populos quos regebat per testamentum egenis tradere et [*]( 19 n Cor. 5, 17 ) [*]( 1 relinquid m. 1 B 2 praestari.. estimst sed ita ut a lit. in ras. non omnino euanuerit A praestaria ęstimet B 4 inquid ut paulo ante B 5 at ex ad corr.. m. 2 AB 9 quanti Halmius conferri iubens D. 59: ipse sciat quanti debuerit redimere quae fecit: quantum A quanto ex quantum corr. m. 2 B quanta Rittershusius; fort. scrib. in quantum 10 sic (punct. c) compensare B 11 praetii A 12 saltem ex saltim corr. m. 2 A 17 aeuangelii pUtlCt. priore a A 18 allut-allut Å 19 inquid B 21 autem om. A et 8. Z. add. m. 2 enl (non autem ut ex adn. Halmii coUegeris) 25 & tunc punct. & et s. scr. m. 2 ut A )

XII. Exaggeramus\' forte rem uerbis et nimis alte attollimus: uideamus ergo id ipsum quale sit. peccata, inquit, tua in misericordiis redime. quid est aliqua redimere? opinor, pretium rerum quae redimuntur dare. non quaero quae illius regis peccata fuerint: ipse sciat quanti debuerit redimere quae fecit. te adloquor, cuius causa est, te appello, cuius discrimen agitur. hoc facito, quod propheta dixit: peccata tua sin misericordiis redime.\' noli tantum deo relinquere quantum habes, si pro peccatis tuis necessarium non putas quantum habes.

aestima diligentissime culpas quas admisisti, aestima peccatorum diuersitates: uide quid pro mendaciis debeas quid pro maledictis atque periuriis, quid pro neglegentiis cogitationum quid pro inpuritate sermonum, quid pro omni denique malae uoluntatis affectu. adde postremo etiam, si aliqua de his intra conscientiam tuam sunt, de quibus apostolus dicit, adulteria fornicationes, inpudicitiae ebrietates, inmunditia deo exosa auaritia idolatriae famula, et post haec aliqua forte crimina etiam de humani sanguinis effusione contracta.

cumque omnium supputaueris numerum, expende pretia singulorum. et post haec non quaero, ut pro peccatis tuis totum deo tradas quod habes: hoc solum I redde quod debes. addo autem post ista omnia, quod cum tractaueris delicta tua atque taxaueris, tanto plus pro malis tuis debebis, [*]( , 23 Gal. 5 ) [*]( 5 distribuae B et punct. a A \' prerogare ex prorogare corr. m 2 A 8 exaggeramus B et om. B nimis alte A (quod\' Halmium fugit): alte liimis B \' 11 praetium A item 6. 61 praetia 13 apello B 17 aestima-admisisti m. 2 in marg. B 18 quid ex quod corr. m. 2 A 21 male A 24 inmundicitia B 27 praetia A 30 debis B et corr. m. 2 debebis A ) [*]( 16* )

grandis enim munificentia ac deuotio futura est, quae possit id conpensare, quod haec tum demum domino tuo reddis, quando habere ipse iam non potes, praesertim cum addatur ad ista omnia, quod propheta ipse, qui regem illum ad redemptionem criminum uocat, per haec ipsa, quae dicit debere fieri, non tam ei ueniae securitatem quam uiam inquirendae salutis ostendit. dicens enim peccata tua in misericordiis redime, et forsitan propitiabitur deus delictis tuis\', hoc ipsum, quod dicit forsitan, spem indicat, non fiduciam pollicetur.

ex quo intellegi potest quam difficile iam in supremis positi peccatores qualibet munificentia ad perfectam indulgentiam peruenire possint, quando propheta ipse, qui suadet propitiationem dei inquirendam, promittere tamen non ausus est promerendam. dat consilium de actu et tamen dubitat de effectu: hortatorem se agendi non inpetrandi auctorem facit. quare ita? quia omnes scilicet peccatores debent pro se uel in supremis cuncta temptare, etsi non possunt ulla praesumere. si enim regi propheta ille per solam bonorum operum largitatem absolutam indulgentiam non promittit, intellegere peccator non acta errorum paenitentia potest, quanta ei et quam larga in supremis munificentia opus est, qui uult obtinere a domino per seram deuotionem quod non potest usurpare per legem. [*]( 1 Gal. 6, 3 13 ? cf. p. 240, 51 et 241, 18 ) [*]( 1 pecca - tua 8. scr. ta m. 1 A quomodo? quoniam ed. Baluziw 2 aliquid ex aliquit corr. m. 2 A 5 debea ex debia corr. m. 2 A 13 enim rasura mute in ei d 14 forsitam AB 15 forsitam B et rasura corr. in forsitan A 24 illa s. a scr. e m. 2 d illa B 26 penitentia A 29 post legem add. finit liber primas. INCIPIT SECUNDUS AB. )

I. Diximus de remediis peccatorum, immo potius de spebus remediorum atque solaciis, scilicet hoc primum inquirendae salutis esse suffragium ut peccatorem paeniteat erroris, tum ut iuxta sermonem sacrum statim peccata sua misericordiis redimat, postremo, si id non fecerit, ne quid saltim moriens inexpertum relinquat, ut uel ultima sibi rerum suarum oblatione succurrat. sed respondeatur fortasse illud: si peccatores homines hac redimendorum criminum necessitate teneantur, sanctos absque dubio, qui sint expertes criminum, non teneri, ac per hoc non habere eos causam substantiae largiendae, qui non habeant quod redimere eos necesse sit largitate. audio: sed id quale sit. iam uidebimus.

interim, etiamsi praeterita mala non sint, quae sanctum hominem oporteat rebus cunctis redimere, sunt tamen perennia bona, quae magno debeat conparare. sed de hoc plenius postea. nunc autem hoc dico libere et constanter adfirmo, neminem esse omnino sanctorum, qui non in multis sit deo debitor, ac per hoc eum quaecumque domino suo dederit non tam donare quam soluere.

ac primum, ut de beneficiis generalibus dicam, id est, quod quisquis uel sanctorum es ille uel diuitum, primum beniuolentia ac dono dei et natus et altus et educatus es, quod rebus ad uitam necessariis communitus, quod etiam non necessariis locupletatus, quod plus ad. usum tibi dominus tuus tribuit quam modus usuum postulauit, quod extendit denique [*]( , .• .. i .. 4 peceatorum B peoiteat A " " 6 ealtem ex -tim corr. m. 2 d \' . ut uel Hartelius : uel AB Halmius 14 sanόtum ex tecundam corr. m. U B 21 uel diuitum] uel tibi uiderie cJ. Meyerw conL f. 6 intt. recte ut uidetur\' Halmius .22 alitus at altut corr. «. 2 B edocatus AB., )

addo autem post ista omnia., quod idem dominus, qui te primum munere suo genuit, postea etiam passione saluauit, quod propter te, o homo, terram ac lutum, immo exiguam terrae ac luti partem, rerum uniuersarum dominus terras adiit, ex carne pariter et in carne processit, humiliatus usque ad humani exordii pudorem et pannorum inluuiem et praesepii uilitatem, tolerans indignas se uitae istius passiones edendi bibendi, somni uigiliarum aegras uicissitudines et caducae istius conuersationis contumeliosas necessitates, ipsam denique hominum circa se conuersantium faetidam commorationem, populos peccatorum sordentium luto oblitos, semper malae conscientiae admissis reos, turpium ex se actuum nidorem exalantes et ideo caelestium praeceptorum incapaces nec sustinentes sacri fulgoris iubar, quia caligantes peccatis oculos splendor diuini luminis obruebat.

nec solum hoc, sed post haec omnia adde proteruas superbientis populi contradictiones adde conuicia adde maledicta, inpiam insectationem testimonium falsum; iudicium cruentum inrisiones populi, sputa uerbera, acerbissimas quidem poenas sed indignitates poenis acerbiores, coronam spineam aceti poculum cibum fellis, damnatum ab hominibus dominum uniuersorum pendentem in patibulo humani generis salutem deum terrenae condicionis lege morientem.\'

II. Quae cum ita sint, quicumque ille aut sanctus es aut sanctum te esse credis, dic mihi, quaeso, numquid solui haec sola possunt, etiam si nulla alia debeantur? quicquidlibet enim homo pró deo perferat, solui omnino non potest quod deus pro homine ; perpessus est, quia etiamsi passio ipsa non [*]( . \'1 et 8.,L add. in. 2 A, om. B; fort. Salu. fcripaif: quodq., 5 terra A post terram, ,3. i, m. rec. add. susoepit B 8 prae:sepii alt. i ex parte eras. A praesepi ex praesepis corr. m. 2 B; cf. Boensch Itala u. Vulgata p. 260 tollerans B et eras. alt. 1 A 9 Moitiae B 13 admissis Rittershusius: admissu AB Halmius adniau .suspicatur Bartdius; cf. Ind. III s.\'tI. admissum \' .\' 18 eoanitia B 21 aeerbiores ex awrbioria corr. m. 2 B \\ 23 salutem hum. gen. ed. Baluziua 24 terraene eras. 3 \'A. « coadHionis B condicionis ex conditionis corr. raswra A v ... )

sed numquid aliquis ideo minus debet, si et alius idem debeat? aut centum hominum cautiones de centenis sestertiis scriptae sint, num idcirco adleuatur unius debitum, si omnes sint eiusdem numeri debitores? unus quisque enim, inquit apostolus, suum onus portabit et unus quisque pro se rationem reddet.. nequaquam ergo unius pondus pondere adleuatur alterius nec absoluitur reus societate multorum. neque ideo minus est cuilibet taetra damnatio, si multos uideatur conplices poenae habere damnatus.

ita hoc, quod supra dixi, licet generale sit debitum, et speciale tamen esse non dubium est; licet sit commune omnium, est tamen peculiariter singulorum; ita ad omnes aequaliter peruenit, quod tamen de summa unicuique nil recedit. Christus enim sicut pro omnibus passus est sic pro singulis et cunctis se inpendit pariter et singulis et totum se dedit uniuersis et totum singulis; ac per hoc quidquid passione sua saluator praestitit, sicut totum ei debent uniuersi sic totum singuli, nisi quod prope hoc plus singuli quam uniuersi, quod tantum acceperunt singuli quantum uniuersi. ubi enim hoc unus accipit quod uniuersi, etsi par est mensura, maior inuidia est. quo fit ut, licet ipsum aecipiat, plus debere uideatur, quia magis fit unus obnoxius, qui uidetur omnibus conparatus. haec ergo hactenus, quia debitores deo quidam sanctorum esse se non putant, cum debitum aestimare non possint.