De Gubernatione Dei

sed hinc iam et superius satis dictum est et adhuc forte dicetur, nec opus est ut de hoc amplius disseramus, ubi dei iuge iudicium est. quid enim uel de nobis uel de Gothis ac Wandalis deus iudicet res probat: illi crescunt cotidie nos decrescimus, illi proficiunt nos humiliamur, illi florent et nos arescimus. ut uere in nos ueniat dictum illud, quod de Saul ac Dauid ait sermo diuinus: quia Dauid erat proficiens et semper se ipso robustior, domus autem Saul decrescens cotidie. iustus est enim, ut propheta ait, iustus est dominus et rectum iudicium suum. [*]( 10 Hierem. 8, 8 11 Hierem. 7, 4 26 II Reg. 3, 1 28 Psal. 118, 137 ) [*]( 5 religiosae B 13 direxeritis Vulgata: dixeritis AB (reZl.) 14 et aduenae B 19 superfiuae punct. a A 20 dicendum (dicendtL wnde primum dicenda tum crebra permutatione u et o lift. dicendo) scripsimus: dicendo A dicetur BHaimius 23 probant B 28 iuHtus iterum in fin. lin. A )

XII. Iudicamnr itaque etiam praesente iudicio a deo, et ideo excitata est in perniciem ac dedecus nostrum gens ignauissima, quae de loco ad locum pergens de urbe in urbem transiens uniuersa uastaret. ac primum a solo patrio effusa est in Germaniam proximam, nomine barbaram dicione Romanam: post cuius primum exitium arsit regio Belgarum deinde opes Aquitanorum luxuriantium et post haec corpus omnium Galliarum, sed paulatim id ipsum tamen, ut, dum pars clade caeditur, pars exemplo emendaretur.

sed ubi apud nos emendatio aut quae pars Romani orbis quamuis afflicta corrigitur? omnes enim, ut legimus, declinauerunt, simul inutiles facti sunt. et ideo propheta ad deum clamat et dicit: percussisti eos et non doluerunt, adtriuisti eos et renuerunt accipere disciplinam: indurauerunt facies suas super petram et noluerunt reuerti. quam uere autem etiam hoc in nos cadat res ipsa indicat.

uastata est diu Gallia: ergo emendata est, cum in uicino esset, Hispania? nec inmerito, quia nullus erat omnino timor nulla correctio, flammis, quibus arserant Galli, Hispani ardere coeperunt. in quo illud est, ut supra dixi, sceleratissimum et grauissimum, quod cum arserint, ut ita dicam, membra hominum peccatorum, curata non sunt uitia peccantium. et ideo compulsus est criminibus nostris deus, ut hostiles plagas de loco in locum de urbe in urbem spargeret et excitas paene ab ultimis terrae finibus gentes etiam trans mare mitteret, quae Afrorum scelera punirent. quid enim ?

numquid abductae [*]( 10 Paal. 13, 3. 52, 4 12 Hierem. 5, 3 ) [*]( 1 praesenti ex praefiente A corr. m. 2 idem post imperniciem 2 ignamBsima om. ed. PUhoeana et posteriores ante Halmium 3 in locum B de orbem B (de orbe in orbem Ttv) 5 proximam scripsimus: proninciam Hartelius primam AB Halmius 7 haec] de confusione altera hic in v et ed. pr. obuia cfr. Sitz.-Ber. p. 21 sq. 10 orbis ex urbis A corr. m. 1 11 declinauerint B 14 rennuerunt priore n puncta A 15 et om. d 16 in nos hoc B 17 emendata (s. scr. m. .2 N = non) est A 24 de orbe in orbem B excitas s. scr. m. 2 ta A excitas B 26 quiafrorum (sic) A )

XIII. Potuerunt ergo illic degere nec timebant. sed illa utique caelestis manus, quae eos ad punienda Hispanorum flagitia illuc traxerat, etiam ad uastandam Africam transire cogebat. ipsi denique fatebantur non suum esse quod facerent: agi enim se diuino iussu ac perurgeri. ex quo intellegi potest quanta sint mala nostra, ad quos uastandos atque cruciandos ire barbari compelluntur inuiti secundum illud scilicet, quod uastator terrae Israheliticae rex Assyriorum ait: numquid sine domini uoluntate ascendi ad locum istum? dominus dixit mihi: ascende ad terram hanc et demolire eam. et alibi sacer sermo: haec dicit dominus. exercituum, deus Israhel: ecce ego mittam et ad- \' sumam Nabochodonosor regem Babylonis seruum meum, ueniensque percutiet terram Aegypti.

unde agnoscere possumus cuncta quidem, quae adfliguntur, iudicio dei percuti, sed tamen, ut saepe memoraui, propter peccata subuerti. ac per hoc quicquid actum est peccatis non deo [*]( 17 Isa. 36, 10 20 Hierem. 25, 8. 48, 11 ) [*]( 1 intra B s. Z. ut non corr. B ex non 2 inlQsae ex inlęla A corr. m. 2 8 eto s. scr. e m. 2 A 4 etiam om. B in bellando B contriuerat 8. a acr. n m. 2 A, item statim metuebat 7 factum B contigerat ex contegerat d corr. m. 2 12 uastandtt A cfr. supra §. 26 18 cogebant punct. n A 14 ee* dinino iusso (super o scr. m. 2 u) A perurgeri ex -re A corr. m. 2 17 a.it A fuit absque dubio aut ut habet B (T tv) 21 mittam adsummum (sic) A 22 Nabuchodonosor B babilonis A 23 ueniens quipercuti etterram (sic) A 24 possimne super i scr. u m. 2 A cunctos quidem, qui coni. Bittershusius )

unde et quod Wandali ad Africam transierunt non est diuinae seueritati sed Afrorum sceleri deputandum; graui enim eos, antequam illuc pergerent, ac longa iniquitate traxerunt. et ideo intellegere debemus, quia pietatis diuinae fuit, quod poenam diu debitam distulit, piaculorum autem et criminum, quod aliquando peccator populus quae merebatur excepit. nisi forte Afros hoc non meruisse credimus, cum utique nulli magis, utpote in quos omnia simul improbitatum atque impuritatum genera confluxerint.

ceteri enim homines, etsi nonnullis uitiorum flagitiis obligati sunt, quibusdam tamen non implicantur, etsi uinolentia non carent maliuolentia carent, etsi libidine aestuant rapacitate non saeuiunt: multos denique, etsi accusat incontinentia corporum, . simplicitas commendat animorum. in Afris uero paene omnibus nihil horum est, quod ad utrumque pertineat, id est bonum aeque ac malum, quia totum admodum malum. adeo exclusa naturae originalis sinceritate aliam quodammodo in his naturam uitia fecerunt.

XIIII. Exceptis enim paucissimis dei seruis quid fuit totum.

Africae territorium quam domus una uitiorum, aeneo illi similis, de quo propheta dicit; o ciuitas sanguinum! aeneum, in quo est aerugo, non exiit de eo, quia sanguis non exiet de e o ? ciuitatem, ut uidemus, aeneo et iniquitatem sanguini comparauit, ut intellegamus scilicet sic esse in ciuitate populi iniquitatem, sicut in aeneo sanguinem [*]( 24 Ezech. 24, 6 ) [*]( \'2 exigit A 5 seueritatis sed s fin. in ras. A 11 utpote ex utpute A corr. m. 1 13 flagitiorum uitiis B 19 ammodum A 20 sinceritate ex sentiritate A corr. m. 2 23 territorum a. scr. ult. syll. i A 25 exit B, item statim pro exiet 26 ciuitate et uidimus et sanguine A 27 comparauit B corr. ex comparamus )

dissimillima inter se genera metallorum sacer sermo memorauit. et quomodo in eodem conflatorio res diuersae conflantur? scilicet quia in diuersitatibus metallorum dissimilitudo hominum designatur. et ideo etiam argentum, id est nobilioris materiae metallum, isdem ignibus datur, quia naturae nobilioris ingenium uita degenerante damnarunt. sicut etiam de principe Tyri dixisse legimus dominum per prophetam: fili hominis, accipe lamentum super principem Tyri, et dic illi: haec dicit dominus deus: tu consignatio similitudinis, et corona decoris in deliciis paradisi fuisti: omnem lapidem optimum indutus es, sardium et topazium et smaragdum. et iterum argento, inquit, et auro implesti thesauros tuos, a multitudine negotiationis implesti promptuaria tua.

quae omnia numquid non talia sunt, ut specialiter de Afris dicta, uideantur? ubi enim maiores thesauri ubi maior negotiatio ubi promptuaria pleniora? auro, inquit, implesti thesauros tuos a multitudine negotiationis tuae. ego plus addo: tam diuitem quondam Africam fuisse, ut mihi copia negotiationis suae non suos tantum sed etiam [*]( 2 Ezecb. 22, 18 14 Ezech. 28, 11 19 Ezech. 28, 4 ) [*]( 1 sermonis sacri ut uid. B; in A (Tv) certe est sacri sermonis quod Halmius non adnot., qui idem paulo ante dissimilis ex A (praeter B) adfert; ego dissimile bis enotaui 2 commixti* (sic) A (non m. 1 ut ait Halmius) 3 stagno AB (rell.) et in B 6 impermixtionem A 7 igne B 8 res diuersae conflantur in v corrt Brassicanus: res diuersa (-sas B) conflatur AB Halmius 9 confla. torio ex -turio A corr. m. 2 11 hisdem A 12 uita degenerante] cf. adn. ad p. 160, 5 et Ad EccZ. JI 22 13 de B 8. I. 17 delitiis ex dilitiis A corr. m. 2 optimum] preciosum B 18 thopatium A topatium B m. 1 19 argentum in quid B 20 promtuaria B 26 suos cum edd. HcUmius: suas AB )

quomodo Africanae potentiae et hoc competit aut quemadmodum proiecta esse uidetur in terram? quomodo nisi quia, quando amisit potentiae ueteris altitudinem, quasi caelestem perdidit dignitatem? et educam, inquit, ignem de medio tui, hic te deuorabit. quid hac re uerius? de media quippe eorum iniquitate ignis peccati exiit, qui felicilotatem prioris temporis deuorauit. et omnes, inquit, qui nouerunt inter nationes, contristabuntur super te. conuenire illis hoc non putemus, si non euersio Africani soli luctus est generis humani. perditio, inquit, factus es et non eris amplius in aeternum. in perditionem iam illic deducta omnia satis constat: superest ne malorum praesentium poenas etiam aeternorum continuatio consequatur.

XV. Non patiatur hoc autem pro affectu suae misericordiae deus. nam quantum ad meritum nostrorum criminum pertinet, ita se res habet, ut pati posse uideatur. quid enim piaculorum est non illic semper admissum ? nec de omnibus dico, quia et enormia fere sunt et sciri ac dici tanta non possunt. de sola uel maxime obscenitate impuritatum loquor et, quod est grauius, sacrilegiorum. praetermitto in aliquo rabiem cupiditatis, uitium totius generis humani: praetereo auaritiae inhumanitatem, proprium est Romanorum paene omnium malum: relinquatur ebrietas, nobilibus ignobilibusque communis; [*]( 1 Ezech. 28, 17 7 Ezech. 28, 18 10 Ezech. 28, 19 13 Ezech. 28, 19 ) [*]( 4 aut ex ut A corr. m. 2 5 quS ammodum A 6 quia B s. I. 7 perderet B 9 medio A 14 imperditionem A illic iam B 16 aeterna B 21 inormia praeter B et A habet m. 1 scire A 22 quid B 24 Cest totius, malim> Halmius, cui eidem paulo post \'scribendum uidetur communis (uel commune) est\'; , neutrum crediderim; immo Saluianus suo more dictionem uariasse putandus est; (ceterum in A sic interpungitur locus: humani praetereo. Auaritiae etc.) 25 quod proprium B 26 ebriaas 8. scr. m. 2 ti (sic) A ignobilibusque ex -qui A corr. m. 2 commune«*ceatur (sic) A sed e in commane uoce ex i corr. )

etsi specialius hoc scelus Afrorum omnium fuit. nam sicut in sentinam profundae nauis conluuiones omnium sordium, sic in mores eorum quasi de omni mundo uitia fluxerrunt. nullam enim improbitatem scio, quae illic non redundauerit, cum utique etiam paganae ac ferae gentes, etsi habent specialiter mala propria, non sint tamen in his omnia execratione digna.

Gothorum gens perfida sed pudica est, Alanorum impudica sed minus perfida, Franci mendaces sed hospitales, Saxones crudelitate efferi sed castitate mirandi: omnes denique gentes habent sicut peculiaria mala ita etiam quaedam bona. in Afris paene omnibus nescio quid non malum. si accusanda est inhumanitas inhumani sunt, si ebrietas ebriosi, si falsitas fallacissimi, si dolus fraudulentissimi, si cupiditas cupidissimi, si perfidia perfidissimi. impuritas eorum atque blasphemia his omnibus admiscenda non sunt, quia illis quae supra diximus malis aliarum gentium uitia, his autem etiam sua ipsa uicerunt.

XVI. Ac primum, ut de impuritate dicamus, quis nescit Africam totam obscenis libidinum taedis semper arsisse, non ut terram ac sedem hominum, sed ut Aetnam putes impudicarum fuisse flammarum? nam sicut Aetna intestinis quibusdam naturae feruentis ardoribus sic illa abominandis iugiter fornicationum ignibus aestuauit. nec uolo in hac re adsertionibus meis credi, testimonium requiratur. generis humani. quis non omnes omnino Afros generaliter impudicos sciat nisi ad deum forte conuersos, id est fide ac religione mutatos?

sed hoc tam [*]( 4 omnem B 5 etsi ex et se A eorr. m. 2: et B 7 immores A de] in B 10 feręae sed ae puncta A: ferreae B 12 Frances B 17 ebriosi sunt B(T) 20 aliorum praeter BT etiam A, quod Halmius non admot. 24 ethnam B (T) item paule post ethna 26 feraentes B 29 impudicos generaliter B, idem statim forte ad deum )

una tantum uniuersarum illic urbium principe et quasi matre contentus sum, illa scilicet Romanis arcibus semper aemula, armis quondam et fortitudine, post splendore ac dignitate. Carthaginem dico et urbi Romae maxime aduersariam et in Africano orbe quasi Romam: quae mihi ideo in exemplum ac testimonium sola sufficit, quia uniersa penitus, quibus in toto mundo disciplina rei publicae uel procuratur uel regitur, in se habuit.

illic enim omnia officiorum publicorum instrumenta illic artium liberalium scolae illic philosophorum officinae cuncta denique \\ uel linguarum gymnasia uel morum: illic quoque etiam copiae militares et regentes militiam potestates illic honor proconsularis illic iudex cotidianus et rector, quantum ad nomen quidem proconsul, sed quantum ad potentiam consul: illic denique omnes rerum dispensatores et differentes inter se tam gradu quam uocabulo dignitates, omnium, ut ita dicam, platearum et competorum procuratores, cuncta ferme et loca urbis et membra populi gubernantes.