De Gubernatione Dei

VI. Qui, rogo, hic error est, quae stultitia? numquid lae* tari assidue et ridere non possumus, nisi risum nostram atque laetitiam scelus esse faciamus? an forte infructuosum putamus gaudium simplex nec delectat ridere sine crimine? quod, rogo, hoc malum est aut qui furor P rideamus, quaeso, quamlibet inmensuratim laetemur quamlibet iugiter, dummodo innocenter. quae uecordia est et amentia, ut non putemus risum et gaudium tanti esse, nisi in se dei habuerit iniuriam? iniuriam utique et quidem maximam.

in speetaculis enim apostatatio quaedam fidei est et a symboli ipsius et caelestibus sacramentis letalis praeuaricatio. quae est enim in baptismo salutari Christianorum prima confessio P quae scilicet nisi ut renuntiare se diabolo ac pompis eius et spectaculis atque operibus protestentur? ergo spectacula et pompae etiam iuxta nostram professionem opera sunt diaboli.

quomodo igitur, o Christiane, spectacula post baptismum sequeris, quae opus esse diaboli confiteris ? renuntiasti semel diabolo et spectaculis eius, ac per hoc necesse est ut prudens et sciens, dum ad spectacula remeas, ad diabolum te redire cognoscas. utrique enim rei simul renuntiasti et unum utrumque esse dixisti. si ad unum reuerteris, ad utrumque remeasti. abrenuntio enim, inquis, diabolo pompis spectaculis et operibus eius. et quid postea ? credo, inquis, in deum patrem omnipotentem et in legum Christum filium eius.

ergo primum renuntiatur diabolo ut credatur deo, quia qui non renuntiat diabolo, non [*]( 3 atque insania B ut uid. et cum edd. Halmim & quis B (sed idem paulo post qui furor) laetare A 8 quid B 13 quidem ex quidam A corr. m. 2 14 apostatio quaedam A: quaedam apostatatio B symboli AB cf. § 33 symboli sacramenta (symbolia in c ex symboli Brassicanus, unde m edd. ante Halmvum peruenit) 15 laftalis sed super a priore scr. m. 2 o A babtismo B 17 atque exspectaculis (sic) et operibus B (ceterum exspectaculis etiam A sed sub ex lineola ducta) 19 igiturl ergo B 27 credis B )

dic igitur tu, Christiane, quomodo tenere te sequentia symboli putas, cuius. principia perdidisti? membra sine capite nil prosunt et ad exordium sui cuncta respiciunt: quae utique, si perierint, omnia pessum trahunt, siquidem stirpe sublata aut non sunt reliqua aut, si sunt, sine emolumento sunt, quia sine capite nil constat. si cui itaque leue spectaculourum crimen uidetur, respiciat cuncta ista quae diximus, et uidebit in spectaculis non uoluptatem esse sed mortem. quid est autem aliud quam mortem incurrere uitae originem perdidisse? ubi enim fundamentum symboli euertitur, uita ipsa iugulatur.

VII. Rursum ergo necesse est redeamus ad illud, quod saepe diximus: quid simile apud barbaros? ubi apud illos circenses ubi theatra ubi scelus diuersarum impuritatum, hoc est spei nostrae ac salutis excidium? quibus illi etsi, utpote pagani, uterentur, minore tamen culpa sacrae offensionis errabant, quia, etsi esset impuritas uisionis, praeuaricatio tamen non erat sacramenti.

nos uero quid respondere pro nobis possumus? tenemus symbolum et euertimus, et confitemur munus salutis pariter et negamus. ac per hoc ubi est christianitas nostra, qui ad hoc tantummodo sacramentum salutis accipimus, ut maiore postea praeuaricationis scelere peccemus ? nos ecclesiis dei ludicra anteponimus, nos altaria spernimus et theatra honoramus, omnia denique amamus omnia colimus: [*]( 2 eat in spectacalis B et add. Hartelius recte, opinor; cf. §. 32: pompis spectaculis et operibus eius 3 ad spectaculum B, idem diaboli om. 4 symboli ex symbuli d corr. m. 1, idem paulo post notat auper o acr. m. 2 u 8 et 12 nihil B 11 si B s. i. 13 uidebit in n ex uidet corr. Brossiconus: uidet AB(Tt) 14 uoluntatem A 22 praeuaricatione B 24 et confitemur retinuimus ex AB (Tt); fuit etiam in v sed Brassicanus deleuit et post eum cum edd. omisit Halmius) )

denique praeter alia, quae id probant, indicat hoc etiam haec res ipsa quam dico. si quando enim euenerit, quod scilicet saepe euenit, ut eodem die et festiuitas ecclesiastica et ludi publici agantur, quaero ab omnium conscientia, quis locus maiores Christianorum uirorum copias habeat, cauea ludi publici an atrium dei, et templum omnes magis sectentur an theatrum, dicta euangeliorum magis diligant an thymelicorum, uerba uitae an uerba mortis, uerba Christi an uerba mimi?

non est dubium quin illud magis amemus, quod anteponimus. omni enim feralium ludicrorum die, quaelibet ecclesiae festa fuerint, non solum ad ecclesiam non ueniunt qui Christianos se esse dicunt, sed si qui inscii forte uenerint, dum in ipsa ecclesia sunt, si ludos agi audiunt, ecclesiam derelinquunt. spernitur dei templum, ut curratur ad theatrum: ecclesia uacuatur circus impletur: Christum in altario dimittimus, ut adulterantes uisu impurissimo oculos ludicrorum turpium fornicatione pascamus. et ideo rectissime ad nos dominus deus dicit: propter spurcitiam exterminati estis exterminio. et rursum \'exerminabuntur inquit arae huius risus\'. [*]( \' .19 ? 20 ?. ) [*]( 3 euenerit edd. et Halmius: uenerit AB (usu in v adscripsit marg. Brassicanus: euenerit pro enim uenerit Bittershusiw) saepeuenit super e sectmdae sytt. scr. alt. e m. 1 A 4 eo «. acr. m. rec. di A eo B (item v, sed in marg. add. dem Brassicanus) 4 et 6 publici ex publica A corr. m. 2 7 omnes] homines Bittershusius 8 thimellicorum sed priore i m. 2 mut. in e et alt. 1 ptmct. A (in marg. m. recentiss. glossam add. hemel∗∗∗s schenic. mus. c. i. i. e. thymelici sunt scenici musici ut est apud Jsid. Or. 18. 47) 15 concurrantur B 18 post pascamus sequitur in libris: postea sed uidelicet qui (postea add. in v) corrumpimur rebus prosperis faciendum aliquid in principio (putamus add. in v). <hasc uerba delenda esse inteUexit Baluzius; idem in exemplo Pithoeamo, quod exstat m bibl. Monacensi bene monuit verba sed uidelicet-proeperis repetita aut praecepta esse ex loco inferiore c. 12 init: Halmius, cuius de fonte rell. verborum sententiam m adn. crit. propositam partim suppleuimus partim correximus in Site.-Ber. p. 12 sq. 19 spurtitiam A extermino B . )

VIII. Sed uidelicet responderi hoc potest, non in omnibiis haec Romanorum urbibus agi. uerum est: eiam plus ego addo, ne illic quidem nunc agi, ubi semper acta sunt antea. non enim hoc agitur iam in Mogontiacensium ciuitate, sed quia excisa atque deleta est: non agitur Agrippinae, sed quia hostibus plena: non agitur in Treuerorum urbe excellentissima, sed quia quadruplici est euersione prostrata: non agitur denique in plurimis Galliarum urbibus et Hispaniarum.

et ideo uae nobis atque iniquitatibus nostris uae nobis atque impuritatibus nostris. quae spes Christianis plebibus ante deum est quandoquidem ex illo in urbibus Romanis haec mala non sunt, ex quo in barbarorum iure esse coeperunt ? ac per hoc uitiositas et impuritas quasi germanitas quaedam est hominum Romanorum et quasi mens atque natura, quia ibi praecipue uitia ubicumque Romani.

sed grauis sit forsitan haec atque iniqua conquestio: grauis profecto, si falsa. at quomodo, inquis, quomodo non falsa, cum in paucis nunc ferme Romanis urbibus fiant ista, quae diximus? plurimas autem iam harum impuritatum labe non pollui, ubi licet sint loca ipsa ac domicilia erroris antiqui, nequaquam tamen agantur illa, quae to [*](1 responderi ex respondere A corr. m. 1 (fort. scrib. respondere potes, ut congruat locus cum altero §. 41: At quomodo, inquis, quomodo non falsa cfr. ad IIII 66 4 maguntiacensium B 5 \'excissa T haud scio an recte\' Halmms agitur (ante Agrippinae) enim B 6 in adctidimus: om. AB Halmius (post Treuerorum habet Balueivs); cfr. cum paulo ante in Mogontiacensium ciuitate twm §. 76 de isdem Treueris: in Gallorum excellentigsima urbe 7 qui s. scr. m. 2 a d 8 implurimis .A urbibus Galliarum B 9 atque (ante impur.) B s. l. 10 plebibus est ante deum B sed est s. I. 12 barbarum s. scr. or m. 2 A 14 Romanorum hominum B natura A 8. Z. m. 1, ut uid. 15 atque B s. Z. 16 profecto om. B 19 inpuritate B \'pollui. uidetwr uerbum deesse, unde oratio obliqua pendeat, uelut uideamus\' Halmius, cui assentiri malim quam Hartelio qui ex inquis fort. affirmas uel tale quid supplendum putat, quod tamen a Saluiani scribendi ratione alienum esse censuerim; cfr. nos Sitz.-Ber. p. 26; nunc malim: fieri (quod facile ex fiat oriri poterat) ista quae diximus (uideamus), conl. §. 95 uideamus quae fiant antiqui ex antique d corr. m. 2 20 agantur sed s. a med. scr. m. 2 u A, -agantur B )

considerandum ergo utrumque est, id est, quid sit quod adhuc loca ipsa ac diuersoria ludicrorum sint, ludicra autem esse cessauerint. loca enim et habitacula turpitudinum idcirco adhuc sunt, quia illic impura omnia prius acta sunt. nunc autem ludicra ipsa ideo non aguntur, quia agi iam prae miseria temporis atque egestate non possunt. et ideo, quod prius actum est, uitiositatis fuit, quod nunc non agitur, necessitatis.

oalamitas enim fisci et mendicitas iam Romani aerarii non sinit ut ubique in res nugatorias perditae profundantur expensae. pereant adhuc quamlibet multa et quasi in caenum proiciantur, sed tamen perire ia.m tanta non queunt, quia non sunt tanta quae pereant. nam quantum ad uotum nostrae libidinis atque impurissimae uoluptatis, eptaremus profecto uel ad hoc tantummodo plus habere, ut eptaremus mus in hoc turpitudinis lutum plura conuertere.

et res probat quanta prodigere uelemus, si opulentes essemus ac splendidi, cum prodigamus tanta mendici. ea est enim labes praesentium morum atque perditio, ut cum iam non habeat paupertas quod possit perdere, adhuc tamen uelit uitiositas plus perire. non est ergo, quod blandiri nobis aliquid in hac parte possimus, ut dicamus, non in omnibus nunc urbibus agi illa, quae prius acta sunt.