De Gubernatione Dei

et quidem quia longum est nunc de omnibus dicere, amphitheatris scilicet odiis lusoriis pompis athletis petaminariis pantomimis ceterisque portentis, quae piget dicere, quia piget malum tale uel nosse, de solis circorum ac theatrorum impuritatibus dico. talia enim sunt, quae illic fiunt, ut ea non solum dicere sed etiam recordari aliquis sine pollutione non possit.

alia quippe crimina singulas sibi ferme in nobis uindicant portiones, ut cogitationes sordidae animos ut impudici aspectus oculos at auditus improbi aures, ita ut, cum ex his unum aliquod errauerit, reliqua possint carere peccatis. in theatris uero nihil horum reatu uacat, quia et concupiscentiis animi et auditu aures et aspectu oculi polluuntur: quae quidem omnia tam flagitiosa sunt, ut etiam explicare ea.

quispiam atque eloqui saluo pudore non ualeat. quis enim integro uerecundiae statu dicere queat illas rerum turpium imitationes illas uocum ac uerborum obscenitates, illas motuum turpitudines illas gestuum foeditates? quae quanti sint criminis uel hinc intellegi potest, quod et relationem sui interdicunt. nonnulla quippe etiam maxima scelera incolumi hunc- M state referentis et nominari et argui possunt, ut homicidium latrocinium adulterium sacrilegium ceteraque in hunc modum: [*]( 3 etiam B 8. I. incedat A 4 multa tam B 8 odi.s A: odinis B atlethis B 12 recordare A 14 animos TttJ: animus punct. s et super u add. lineola (— animum) M. 2 A animus B; cf. pauilo post: concupisoentiis animi-polluontur, ubi A animi, B iterum animo habet; ergo inA, ut saepe, u et opermutata sunt 16 aliquid B 17 uocat B 18 animus B (et TttJ) 21 uerecundę s. scr. i m. 2 A quaeat sed priore a punct. m. 2 A illa (8. scr. m. 2 s) rerum A (idem statim illa. suo cum) 25 scelere (in fin. s. scr. m. 2 a) incolomi (super o tertiae syU. scr. u) A 26 referentes A )

ita nonA in coarguenda harum turpitudinum probrositate res euenit arguenti, ut cum absque dubio honestus sit qui accusare ea uelit, honestate tamen integra eloqui et accusare non possit alia quoque omnia mala agentes polluunt, non uidentes uel audientes, siquid$m etsi blasphemum quem. piam audias, sacrilegio non pollueris, quia mente dissentis, et si interuenias latrocinio, non inquinaris actu, quia abborres animo.

solae speotaculorum impuritates sunt, quae unum admodum faciant et agentium et aspicientium crimen. nam dum spectantes haec comprobant ac libenter uident, omnes ea uisu atque adsensu agant. ut uere in eos apostolicum illud peculiariter cadat, quia digni sunt morte non solum qui faciunt ea sed etiam qui consentiunt facientibus. itaque in illis imaginibus fornicationum omnis omnino plebs animo fornicatur, et qui forte ad spectaculum puri uenerant de theatro adulteri reuertuntur. non enim tunc tantummodo, quando redeunt sed etiam, quando ueniunt, fornicantur; nam hoc ipso quod aliquis rem obscenam cupit, dum ad immunda properat, immundus est.

IV. Quae cum ita sint, ecce qualia aut omnes aut paene omnes Romani agunt. et cum haec ita sint, qui talia agimus neglegi nos a diinitate causamur, relinqui nos a domino nostro dicimus, cum ipsi dominum relinquamus. fingamus enim, quod respicere nos dominus noster uelit etiam non merentes: uideamus si potest. ecce innumera Christianorum milia in spectaculis cotidie rerum turpium commorantur. potest ergo ad illos deus respicere, qui tales sunt ? potest ad [*]( 12 Rom. 1, 82 ) [*]( 1 sunt impnritatos B 2 in quo arguenda (sic) A 4 integra eloqui (coU. superiore eloqui salno pndore) Haimius: integre (8. scr. in jtn. a) aloqui (alt. 1 8. scr.) A integra ea loqui B (et Ttv); in archetypo fuisse uidetvr integnloqui unde uoria uitia originem duxere 6 et si B eorr. ex et 7 quiamante awper a aH. scr. m. 2 e A 8 abliorres ex -ris d corr. m. 2 10 faciunt B 12 nisi* A . adsenin super d acr. m. 2 s A 15 imaginibus ex inimag. A corr. m. 2 16 pnri. A 28 ergo illos B om. ad ) [*]( VIII. ) [*]( 9 )

an forte hoc nolumus et hoc dignum putamus ut, cum in circis nos et in theatris deus uideat, ea quae nos aspicimus aspiciat quoque ipse nobiscum et turpitudines, quas nos cernimus, cernat etiam ipse nobiscum alterutrum enim fieri necesse est, quia, si nos uidere dignatur, consequens est ut etiam illa ubi nos uideat, aut si ab illis, quod non dubium est, auertit oculos, etiam a nobis, qui illic sumus, pariter auertat. et cum haec ita sint, facimus haec tamen ac sine cessatione quae dixi.

an forte in morem ueterum paganorum theatrorum et circorum nos deum habere arbitramur? faciebant enim haec illi quondam, quia has idolorum suorum delicias esse credebant. nos quomodo haec facimus, qui odisse deum nostrum haec certi sumus? aut certe, si placere has turpitudines deo nouimus, non prohibeo quin sine cessatione faciamus.

sin uero in conscientia nostra hoc est, quod haec deus horret quod execratur, quod in his sicut pastus diaboli ita offensio dei, quomodo nos in ecclesia colere deum dicimus, qui in obscenitate ludorum semper diabolo deseruimus, et hoc gnari ac scientes, de consilio et industria? ita quae nobis, quaeso, spes erit apud deum, qui non casu aut imprudentia deum laedimus sed exemplo illorum quondam gigantum, quos insanis conatibus sperna temptasse et quasi in nubes gradum tulisse legimus?

sic nos per iniurias, quas in omni mundo deo semper inferimus, quasi consensu publico caelum oppugnamus. Christo ergo (0 amentia monstruosa!) Christo circenses offerimus et mimos,: et tunc hoc maxime, [*]( 4 quoque] quod (aperte ex quoq male ortum) A et om. A (fort. scrib. turpitudines(que)quas praesertim cum in A quos s. scr. m. 2 a legattW) 6 uideri A 7 nos sumus uideat B (\'sententia est: ut ipse quoque illa ibi uideat, ubi nos uidemus3 HaJmius) 10 immorem A 11 arbitremur B m. 1 16 haec om. B 17 in his sicut Hartelius: in his sit B et aperta super in his rasura A. sicut in his sit Ttfl et cum edd. Halmius; coniunctiui hic locum non esse, est autem deesse posse recte monuit Sartelius 20 sgnari A (fuit ignari) 21 spes] quae spes B 23 gygancium B 26 0 B 8. t 27 offerrimus A item mfra §. 26 et tunc hoc v in rae. manu Brassicani: tunc et AB. )

interrogo enim omnes potentes eo diuites mundi huius, cuius piaculi reus sit seruus ille, qui bono ac pio domino malum cogitet, qui bene merenti conuicium faciat et pro libertate, quam accepit, contumeliam reddat. absque dubio maximi criminis reus creditur qui malum pro bono reddit, cui etiam malum pro malo reddere non liceret. hoc ergo etiam nos, qui Christiani dicimur, facimus : inritamus in nos missericordem deum impuritatibus nostris propitiantem sordibus laedimus blandientem iniuriis uerberamus.

V. Christo ergo (o amentia monstruosa!) Christo circenses offerimus et mimos, Christo pro beneficiis suis theatrorum obscena reddimus, Christo ludicrorum turpissimorum hostias immolamus. uidelicet hoc nos pro nobis in carne natus saluator noster edocuit: hoc uel per se ipsum uel per apostolos praedicauit. propter hoc humanae natiuitatis uerecundiam subiit et contumeliosa terreni ortus principia Suscepit: propter hoc in praesepio iacuit cui seruierunt angeli, cum iaceret: propter hoc inuolui se pannorum crepundiis uoluit qui caelum regebat in pannis: propter hoc in patibulo pependit quem pendentem mundus expauit.

qui propter uos, inquit apostolus, pauper factus est, cum diues esset, [*]( 25 n Cor. 8, 9 ) [*]( 1 aliquid ab eo (cmte adtrib.) B 2 praestetur B m. 1, item statim uidetur m. 1 3 quasi AB sed in A lineola add. m. 2 vuper a 4 cum uiciis B 5 transfigat B 6 enim1 hoc loco - N, A omnes B 8. 1. 8 merenti ex merente A corr. m. 1 9 accepit Halmius: accipit AB (rell.) redit A 10 reddat B etiam ergo A sed adiecta sunt transpositionis signa m. 1 13 propiciantem Å 19 uel se B 21 principia B: principalia sed lia punct. et swper pa scr. m. 2 i A Halmius; ceterum cfr. infra.,. 33. 34 93 crepondiis super o scr. u m. 2 d 25 nos Vulgata: nos AB Halmius. ) [*]( 9* )

ubi sunt qui haec faciant, propter quae uenisse Christum apostolus dicit? ubi sunt qui desideria. saeculi fugiant ubi qui uitam pie ac iuste agant ubi qui sperare se spem beatam bonis operibus ostendant et immaculatam uitam agentes hoc ipso se probent regnum dei exspectare, quia merentur accipere? uenit, inquit, dominus Iesus Christus, ut mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum.

ubi est populus ille mundus ubi populus acceptabilis, ubi populus boni operis ubi populus sanctitatis? Christus, inquit scriptura, pro nobis passus est, exemplum nobis relinquens ut sequamur uestigia eius. uidelicet uestigia saluatoris sequimur in circis uestigia saluatoris sequimur in theatris. tale nobis scilicet Christus reliquit exemplum, quem fleuisse legimus risisse non legimus. et hoc utrumque pro nobis, quia fletus compunctio est animae risus corruptio disciplinae. et ideo dicebat: u a e. [*]( 1 Phil. 2, 8 7 Tifc. 2, 11 24 I Pet. 2, 21 30 Luc. 6, 25.21 ) [*]( 1 uos A sed m. rec. u mut. W. N 4 Christu» B s. I. 6 etturpissimam sed priore t mute in i A: turpisaimam (stAe ei) B 8 ut B 8. I. 11 domini gloriae B 15 quae A m. 2 8. I. 19 probent Å et diuinauit Rittershusius: perhibent B 20 Christus. Iesus B 25 nobis exemplum B 28 reliquid B )