De Gubernatione Dei

et miramur, si [*]( 2 quorũ consaltas d 4 fandos ex fundas A corr. m. fi 5 ac] aut B 6 hii B item infra qui A 8. l. m. 2 7 ingennae ex ingenuo 4. corr. m. 2 incolomitate super o tertias syll ser. n m. 2 d 8 desperatione ex despir» A corr. m. 2 Ita sed It m. 2 in ras. d istae s. ae scr. i m. 2 Å quia tueri Hai- mius : qai harueri sed 8. scr. m. trec. ita ut uixdum legi possit tfequi d qui habere B 10 in hac neoeseitate A; cfr. adn. crit. ad 6 18 fin, redacti sunt ut B 11 facultatis et statim conditionis ex -tea et -nes A corr. m. 2 13 perdentesmwrerum d 15 quidam a. a scr. m. % e Å quiita & ii scr. tn. 2 a A infelix ** ferenda. erat d 17 illnd ** acerbius A aditur add. d alt. m. 2 d 19 indigenq ex indigine d corr. m. 2 fori. illias quondam ut VI 23: exemplo illorum quondam gigantum et VI12: illi quondam pagani 21 quasi *ae**culi A adieeto m marg. m, recmtm. circei 23 quos] quod B )

ecoe ipsi exules sumus: peregrinos fraude cepimus, ecce ipsi peregrinamur atque fraudamur: praeiudiciis temporum ingenui status homines circumuenimus, ecce ipsi nuper quidem in alieno solo uiuere coepimus, sed praeiudicia iam. timemus. et o quanta est infidelis malarum mentium caecitas! damnationem perferimus iudicantis dei et necdum nos agnoscimus iudicari.

, et mirantur sanctorum aliqui, quod exemplo nostro ceteri non emendentur,, qui nihil adhuc tale tolerarunt, cum tormentis nostrarum iniquitatum ne ipsi quidem, qui iam a deo plectimur, corrigamur. o superbiam non ferendam: plurimi poenas peccatorum suorum perferunt, et intellegere causas, poenarum emo dignatur.

sed est causa euidens, quae hanc snperbiam facit, scilieet quia, etsi aliqua iam patimur, nondum tamen , patimur quae meremur. tanta est enim misericordia dei, ut, etsi nos pati uult aliqua de piaculis nostris, nolit tamen cuncta tolerare : quia castigat, malos, non reddit mala et. agnoscere nos peccata nostra uult quam sustinere, scilicet ut piis ac salubribus flagellis ostendat nobis quae ferre mereamur, sed tamen non inferat %uae meremur, iuxta illud scilicet [*](8 Psal. 127, 2 , ) [*]( 1 ñr** faciamus A sed eras., os adhuc ex parte cognosci potest noatros nos faciamus B . 4 inciperemus ex inciperimus A corr. tn. 1 9 coepimos A item 10 ingeouii et hominee corr. tn. 1 ex homiais \' 14 indicari ex iudicare Jt carr. m. 2 .15 aliqui sanctorum B 16 qai nihil] qui om. Halmius puncto posito post emendentur secutus. ut adft. cnt. ddcet cod. A auctoritatem, in quo ego quidem bis conlato qai inueni 26 agnosoere e. a scr. i et itos 8. ecr. biB wk, rec. Â, .. nult] maaalt B cf. IIII 10 qui locus simul monere uidetur ne post nfa hoc loco ma excidisse putes..: )

et uere ita agimus, ut dicit apostolus. deus enim nos uocat ad paenitentiam, sed nos thesaurizamus iram: deus nos inuitat ad ueniam, sed nos cotidie cumulamus offensam. uim deo facimus iniquitatibus nostris, ipsi in nos iram diuinitatis armamus: cogimus ad ulciscendas criminum, nostrorum immanitates nolentem deum, prope est ut eum non permittamus ut parcat. nam cum in eum nullum umquam iniustitiae signum cadere aut apparere possit, sic agimus, ut, si enormitates nostrorum scelerum non ulciscitur, iniustus esse uideatur.-

X. Sed uidelicet peccator fuit aliquando aliquis, fortasse iam non est. aut est ullus criminum modus et non prius est ut de uita homines quam de iniquitate discedant? quis enim non cum ipsis iniquitatibus suis moritur et cum ipsis admodum atque in ipsis sceleribus sepelitur? ut uere de his propheticum illud rectissime dici possit: sepulchra eorum domus eorum in aeternum, et comparati sunt iumentis insipientibus et similes facti sunt illis. atque utinam iumentis! melius quippe fuerat beluina imprudentia deuiasse. illud peius et criminosius, quia non ignorantia dei sed despectione peccarunt.

atque hoc uidelicet laici tantummodo non quidam etiam clericorum, saeculares tantummodo non multi etiam religiosi, immo sub specie religionis uitiis saecularibus mancipati : qui scilicet post ueterum flagitiorum probra et crimina titulo sibimet sanctitatis inscripto non conuersatione alii sed professione nomen tantum [*]( . 1 Eom. 2, 4 19 Psal. 48, 12.\' ) [*](3 autem om. B cor impoenitens ex cor impdnitene A corr. m. 2 (paulo post paenitentiam) \'iopoenitens cor B 4 apostolus dicit B 15 aut] aa Rittershusius (\'coniectura non opus esse uidetur in. sententia ironida\' Halmius) ; de aut = an wtd. Indicem IIIl. , 21 facti om. B 24 deapectione ex disp. A cor,.. m. 2 item 36 religiosae 8. ae scr. i 28 proba s. a ser. r m. 1 A . sanctitatis sibimet B 29 alii» A denotauere B \' )

unde illi se minore inuidia criminosos putant, qui cum paenitentiam quasi egisse dicantur, sicut mores pristinos ita etiam habitum non relinquunt? nam taliter ferme omnia agunt, ut eos non tam putes antea paenitentiam criminum egisse quam postea ipsius paenitentiae paenitere, nec tam prius paenituisse quod male uixerint quam postea, quod se promiserint bene esse uicturos. sciunt me uerum loqui et testimonium mihi etiam conscientia sua dicunt, cum multi alii tum praecipue illi nouorum honorum religiosi ambitores et post acceptum paenitentiae nomen amplissimae ac prius non habitae potestatis emptores.

adeo non saeculares tantum sed plus etiam quam saeculares esse uoluerunt, ut non sufficeret eis quod ante fuerant, nisi plus essent postea quam fuissent. quomodo igitur tales isti paenitentiam se egisse non paenitent, sicut etiam illi de coneuersione ac deo aliquid cogitasse, qui a coniugibus propriis abstinentes a rerum alienarum peruasione non abstinent, et cum profiteantur continentiam corporum, incontinentia debacchantur animorum? nouum prorsus conuersionis genus.

licita non faciunt et inlicita committunt: temperant a concubitu et non temperant a rapina. quid agis, stulta persuasio? peccata interdixit deus non matrimonia. non conueniunt uestris studiis facta uestra: non debetis esse amici criminum, qui dicitis uos adfectatores esse uirtutum. praeposterum est quod agitis: non est hoc conuersio sed auersio. qui iam pridem, ut fama est, opus etiam honesti matrimonii reliquistis, tandem a scelere cessate. et quidem iustum est ut ab omni scelere, sed tamen, si non ab, 30 omni, quia hoc fortasse durum et impossibile esse creditis, [*](1 summam] snma 8. a scr. m. rec. 11 et praeterea m. 2 *It quod fuisse uidetur nt 4 poenitencia B ,(pęnitentiam A qui in seqq. modo paen. modo pęn. modo pen. exhibet) 10 cum B s. Z. 11 bonorum B 13 potestatis ex -tes A corr. mό 2 20 debacchabantur sub ab litt. lineola ducta A 25 affectatores B 26 hoc om. B 27 qui] quia B 28 a A s. Z. m. 2: om. B )

esto iuxta te, quicumque ille es, uicini stare non ualeant, esto pauperes habitare non possint, esto sis persecutor multorum inopum. uastatorque miserorum, esto adflictor omnium, dummodo extraneorum: tandem, quaeso, uel tuis parce, et si non omnibus tuis, quia etiam hoc forsitan onerosum tibi et graue iudicas, si tuis omnibus parcas, parce saltim uel illis tuis., qui te non affinibus tantum aliis ant propinquis, sed personis etiam deuinetissimis et pignoribus carissimis praetulerunt. et quid dicam pignoribus ac filiis? praetulerunt te etiam animabus paene ac spebus suis, non quidem laudabiliter, et errorem suum qui ita egit ipse cognoscit. sed quid ad te tamen, cui hoc ipsum praestitit, quod errauit? hoc enim plus ei debes, quia dilectionis tuae nimietate peccauit. caecus quidem factus eat affectu tuo et notatur a cunctis atque reprehenditur; sed tamen tu hoc magis e.i obnoxius factus es, quia se ab omnibus fecit pro tuo amore culpari.

XI. Quid ergo simile apud barbaros Gothos ? quis eorum amantibus nocet, quis diligentem insequitur, quis cari sui mucrone iugulatur? tu amanes persequeris, tu offerentibus munera manus amputas, tu diligentes proximos necas: et non metuis non expauescis P quid faceres, si iudicium. dei praesens non etiam proxima flagellatione sensisses ? addis insuper et adiungis malis prioribus noua crimina. considera quae. te maneant grauiora facientem, cum minora soleant etiam per daemones uindieari.

contentus esto iam, quaesumus; amicorum [*]( 1 a om. B 2 inhabitare B 3 sis] si B 6 honerosam ex honerosus A corr. m. 2 si A m. 2 m marg. omnibus tuis B 7 saltem ex saltim A mute m. 2, item statim afinibus 8. scr. alt. f 9 praetulerunt-pignoribus B 8. Z. 11 specibus sufr ci lineola ducta m. 2 A: speciebus B (et v in quo spebus corr. Brassi- canus) 12 ate 8. ser. m. 2 d A ipsum hoc B 14 es 8. scr. t m. rec. A 17 amare s. scr. a. med. o m. 2 d 21 et om. B 22 quid] qui id d m. 2 mute feceris A 23 Naiam A sed - 2 mutata Uneola in c (ergo nec) addis et adiungis ex addes. et adiunges d corr. m. 2 26 uindicare A contompitus B (COIItentus esto iam e» contentus est uia A corr. m. 2) )

exturbas possessiunculis suis uicinos tuos, habitatione ac facultate proximos tuos. numquid, ut scriptum est, super terram solus habitabis ? hoc unum quippe est, quod obtinere non poteris. quamlibet enim cuncta occupes quamlibet cuncta peruadas, uicinum semper inuenies. respice quaeso alios, quos, uelis nolis, et ipse suspicis: respice alios, quos, uelis nolis, etiam ipse miraris. altiores sunt ceteris dignitate et aequales dignatione, maiores sunt potestate et minores humilitate. scis profecto etiam ipse, ad quem nunc loquimur, de quo loquamur, et idem, de quo nunc querimur, debes agnoscere, quem hac laude ueneremur.

atque utinam multi essent, qui laudarentur: salubritas esset omnium generositas plurimorum. sed esto tu nolis esse laudabilis: cur uelis, quaeso, esse damnabilis P cur tibi iniustitia nil amicius cur auaritia nil iucundius cur rapacitate nil carius? cur nil iudicas pretiosius quam nequitiam cur nil praestantius quam rapinam? disce uel a pagano homine uerum bonum: caritate enim, inquit, et beniuolentia saeptum oportet esse, non armis. fallunt te itaque opiniones tuae, fallit pr.auae et caecae mentis improbitas. si uis probus si uis potens si uis magnus esse, [*]( ,8 Isa. 5, 8 23 Plin. Paneg. c. 49. ) [*]( 1 et (ut A habet) etipm Rittershusius: om. B 2 iuxta te nullus B 6 scylleis AB 8 super terram solua super terram habitabis (habitacionis m. 1) B 11 respice quaeso - suscipis om. A 15 profecto ex profectu A corr. m. 2 nunc om. B m. 1 lo-. qtiimur (loquitur m. I) hunc de B 16 hac ex hanc d corr. m. 2 17 utinam B s. Z. 19 nobilis sub bi lineola ducta m. 2 A 20 nihil amicius A iocundius AB 23 uerum] uirum B carita*** inquit (lacuna trium s. quattuor Zitt.) A 24 septum add. s. Z. m. 2 te A 25 opiniones ex opinionis A corr. m. 1 cece A 26 si uis improbitas si nis impotens AB sed in A utrumque im m. 2 del. et super bitas scr. bus )

legi quondam in quodam loco: nemo malus nisi stultus: si enim saperet, bonus esse mallet. et tu ergo, si tamen. redire adhuc ad sanitatem potes, exue nequitiam, si uis habere sapientiam. si enim optas uel sapiens omnino esse uel sanus, exuendus tibi omnino et commutandus es. abdicare itaque a te ipso, ne abdiceris a Christo: repudia te, ut recipiaris a Christo: perde te ipse, ne pereas. qui enim, inquit saluator, perdiderit animam suam propter me, inueniet eam. dilige itaque hanc tam salubrem perditionem, ut adseqaris ueram salutem. liberandus enim a deo [ipso] omnino non . eris, nisi te ipse damnaueris. [*]( 2 ? 8 Luc. 9, 24 ) [*]( 3 mallet ex malit A corr. m. 2 tamen si redire B potes ex**** habere sed m. recentiss. s. scr. ue nequitiam • nis A 6 el- *endus **no et A (exuenddum B) 7 abdicare AB \'fort. abdica te Halmius, quod quamuis seqq. repudia te, perde te commendari uideatur. opus tamen non est 7 ne abdicis B 8 perde te ex perdite d corr. m. 2 saluator inquit B (cfr. quae adnot. ad IIII 95) 9 eam euanuit in A 11 a deo **nino - eris A (binas litt. tantum utroque loco eucmume certum habeo, quare recte Baluzius notauit ipso in A deesse; m B ipso ex seq. ipse ortum uidetur) 12 post damnaueris d hanc subscriptionem habet: EXPLICIT LIBEE QULNTUS. INCIPIT LIBSB SEXTUS. FSLIX LEGE PECULIARES DOMXNICAS ET PROSEQ**ISQ*****US (PROSEQUERE USQUE AD HUIUS Halmius legit) SKXTI LIBELLI SENTENTIAS. )

. I. Personaliter diu locuti sumus et excessisse uidemur regulam disputandi. cogitat enim absque dubio is qui legit (si fuerit tamen aliquis, qui haec Christi amore conscripta ob Christum legat), cogitat . de me forte uel dicit : cum causa generalis sit, quam exsequitur, quid negotio huic contulit, quod in personam unius tanta congessit ? . esto — putaueris enim — ille,. de quo locutus est, talis sit; sed numquid officit bonitati unius crimen alterius, aut quod fortius multo est, numquid laeditur scelere personali causa cunctorum?

possum, . quidem euidentibus testimoniis adprobare, quia laeditur. Achar enim quondam de anathemate quippiam furto abstulit, et crimen unius hominis plaga, omnium fuit. Dauid numerari plebem Israheliticam iussit, et errorem illius dominus clade totius populi uindicauit. Rapsaces locutus quaedam est in contumeliam dei, et CLXXXV hominum milia strage perculit, quod unius profani hominis procax lingua maledixit. et ideo non immerito etiam beatus apostolus Paulus eici de ecclesia pestilentem iubet et cur iubeat ostendit dicens: quia modicum fermentum totam massam corrumpat. unde euidenter agnoscimus etiam unum saepissime malum hominem [*]( 11 losue, 7 13 II Reg. 24 15 Isa. 86 19 I Cor. õ, 6 ) [*]( 7 impersonam A; idem statim esto ex elłtn corr. m. 2 putanaris (pntauerit m. 2) -talis sit A: est -talis B (Esto; putaueris enim ille, de quo etc. mterpunxit Halmim) 10 taeditur ex 1&& A corr. m. 2, idem statim AchA. ex Achar 16 CLXXXY hominum •* (ras. m fin. lin. \'et in marg. adscr. m. recentiss. milia) A: centum octoginta quinqud milia fyominum B \' 19 cui s. i scr. r m. 2 A iubeat] iubet B . 20 corrumpit B unde d et coni. Bittershusius; inde B ._ )

nec iniuria: intellegere is quicumque legerit debet non superfle me superius de uno malo aliqua dixisse, cum scilicet frequentissime diuinae maiestatis iracundia etiam per unum legatur accensa. sed ego non ago hac districtione qua dico. neque enim necesse est ut unum obesse omnibus putemus, cum omnes mutuo sibi obsint: non conuenit ut per unum cunctos periclitari putemus, cum per se cuncti periclitentur. omnes enim admodum in perditionem ruunt aut certe, ut aliquid dicam lenius, paene omnes.

unde enim hoc bonum populo Christiano, ut aut minor aut certe uel idem esset malorum numerus qui bonorum P o miseriam lacrimabilem! o miseriam luctuosam ! quam dissimilis est nunc a se ipso populus Christianus, id est ab eo, qui fuit quondam! tunc princeps apostolorum Petrus Ananiam et Safiram, quia mentiti essent, morte multauit. beatissimus quoque Paulus etiam unum de ecclesia malum expulit, ne contactu suo plurimos inquinaret.