Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni

66. Praetereo uero commemorare quaecumque dicit de his qui se ipsos pascunt, qui lac comedunt et lana induuntur, qui quod crassius est iugulant et se ipsos pascunt et oues non pascunt, qui infirmum non confortant, qui contritum non conligant, qui quod errat non reuocant et quod periit non requirunt et quod ualidius est non conseruant, sed adfligunt et conficiunt et dispergunt, ita ut dispergantur oues per omnes campos et per omnes montes pro eo, quod non sint pastores, et efficiuntur oues in depraedationem auibus caeli et bestiis terrae, dum non est qui requirat neque qui conuer­ tat. unde et ita ait propheticus sermo: uiuo ego, dicit [*](2) dominus, pro eo quod haec ita sunt et factae sunt oues meae in praedam. ecce ego ad pastores, et exquiram oue3 meas de manibus eorum. et illas quidem congregara se dicit ac reparare, illos uero passuros ea quae malis past/.ibus praeparata sunt.

67. Uerum ne si gula quaeque dinumerans prophetarum dicta sermonem in longius protraham, unius adhuc tantum­ modo prophetae faciens mentionem, illius scilicet qui ante- quam plasmaretur in utero agnitus est et antequam ex uulua procederet sanctificatus est — Hieremias hic est —, ceteros [*]( 1 cf. Ezech. 13, 15 4 ibid. 14, 5 6 cf. ibid. 84, 2—6 16 ibid. 34, 8. 10 24 cf. Hier. 1, 5 )[*]( 1 consumare A lutant] lutant (iniu s. uta m2) R liniunt Cv uel] et v eos V 4 qui declinant (TrXaf.aCovTGov)] quod et liniunt (od et u ex a fact. in ras.) R 6 Praetereo-dicit in mg. A de his dicit Cv 7 lanam Cv 8 crassum AV grassius Ca.c. iugulantes Va.c. 9 in­ firmum B 10 colligant ROC colligunt A erat R periit (TO (iuoXwXo^)] perit RCv 13 sunt 0 14 efficiuntur sic omnes codd. 17 ita hec sunt v 20 passurus Ca.c. 23 in om. A tantummodo prophetae tantummodo A 24 facien§ (ã s. ens) 11 25 plasmeretur 0 )

praeteribo. quaerit hic aquam capiti suo et oculis suis fontem lacrimarum, ut digne possit deSere Israhel uel eorum qui prae­ sunt ei malitiam.

68. Dicit enim ad eum dominus de sacerdotibus: sacer­ dotes non dixerunt: ubi est dominus? et qui obti- nent legem meam non sciebant me, et pastores inpie agebant in me. tum deinde dicit: pastores inpru­ dentes et dominum non exquisierunt. et propterea non intellexit omnis grex et dispersus est. et rur­ sum: pastores multi corruperunt uineam meam et polluerunt portionem meam, quae erat desidera­ bilis; fecerunt eam desertam et inaccessibilem. [*]( 2 ) et rursum aduersum eos mouetur et dicit: o pastores, qui perdunt et dispergunt oues gregis mei! propterea haec dicit dominus aduersum pastores: populum meum uos dispersistis et oues meas expulistis et non requisistis. ecce ego dabo uindictam super uos secundum pessimas adinuentiones uestras. ulu­ lare quoque pastores praecipit et lugere arietes ouium, quia adinpleti sunt dies eorum ad iugulandum.

69. Sed quid demoror tam multa de ueteribus proferens, quasi uero Pauli regulae non sufficiant, quas de episcopis et presbyteris statuit? uigilantes esse iubet et sobrios, non uinolentos, non percussores, docibiles, in omnibus inculpabiles. [*]( 2 ) illud uero capitulum ne proferre quidem in medio audeo,[*]( 1 cf. Hier. 9, 1 4 ibid. 2, 8 7 ibid. 10, 21 10 ibid. 12, 10 13 ibid. 23, 1. 2 18 cf. ibid. 32, 20 23 cf. I Tim. 3, 2. 3. Tit. 1, 7. 8 ) [*]( 1 capiti (i alt. ex 0) 0 2 israel Vv 3 in malitiam A malitia V 5 non dixerunt in ras. A 7 impio 0 impLe C 8 et pr. exp. B exquaesierunt Oa.c. exquesierunt Ca.c. 9 grex] add. ex pascua sua OC pascua sua v et pr.] sed Cv 10 multi (itoXXot)] simul OA 13 aduersus A 14 disperdunt et perdunt A 15 aduersus AV non s. l. R 19 precepit 0 arietes Cp.c. 22 uero om. A 23 praesbis R praesbiteris C et om. v 25 in medium OA in medio (u s. 0) V )

in quo dominus discipulos suos ad praedicationem mittens de singulis quibusque qualiter agere debeant designabat: quales ipsi esse, quibus etiam indumentis quibusque calciamentis uti deberent, quam expediti, quam ab omnibus paene nudi et, ut ita dicam, caelestes incedere super terras, ut non minus exemplo uitae uirtutem quam uerbis docerent ac dictorum fidem gestorum ueritas conprobaret.

70. Sed et illud quoque me non minus commouet, cum Pharisaei arguuntur et scribae, quos utique longe nos oportebat in uirtute ac iustitia superare. et uereor nunc, ne forte eos in malitia superemus, ita ut conpetat nobis etiam illud dici: \'serpentes, generatio uiperarum et duces caeci et culicem colantes et camelum gluttientes et sepulcra dealbata, uelut intrinsecus inmundi et extrinsecus religiosi, parapsides mundae deforis\' et alia quaecumque in illos uel dicta uel exprobrata sunt.

71. Has egomet mecum cogitationes diebus ac noctibus uoluens in ipsis, ut ita dicam, medullis meis conficior et consumor continuatisque suspiriis tabesco carnibus ac toto corpore deliquesco. non me permittit hic angor erecto ac resu­ pino pectore et elatis ac sublimibus oculis incedere, sed humiliat animam meam et contrahit mentem, ipsi quoque [*](3 cf. Mattb. 10, 9. 10. Marc. 6, 8. 9. Luc. 9, 3 12 Matth. 23, 33. 24-28. Luc. 11, 39 )[*]( 2 caue ne deberent inuitis omnibus codicibus scribas designabant Ca.c. 3 esse RA essent OCVv quibusque] quibus A calcia­ mentis (caltiam. A) sic omnes codil. 4 ab s. l. 0 hominibus Ca.c. poene C pene 0 5 terras IiCV terram OAv ut] et 0 ut et A 6 dictorum] doctorum ACv 8 commouet] exemplo uitae commouet V 9 pharisei ROv farisaei C arguntur Ca c. oportebat nos v 10 uirtute] ueritate v 11 supergienius C 13 colantes (s. 1 linquen­ tes) R canie*lum C glutientes OAV,Cp.c. glucientes v sepulchra ROAC 14 parabsides 0 parSpsides A munde Ov mundi C munda V 15 deforis] intus (s. I.) et deforis V exprobata Ca.c. 17 ergomet R e*goraet C 18 meis om. R 20 »*liquesco C liquesco v nonne Ca.c. me om. A permitit A 21 sed et A )

linguae uincula inponit ac frena nec me permittit quomodo aliis praeesse debeam cogitare neque quomodo alios emendem aut corrigam, sed quomodo ipse, si fieri potest, iram futuri iudicii effugiam uenientem et parum aliquid me ipsum a filio [*](2 ) perditionis abstraham et faciam alienum. mundan enim prius oportet et sic alios mundare, sapientem prius fieri et sic alios facere sapientes, lumen effici et ita alios inluminare, accedere ad deum et ita alios adducere ad deum, sanctificari et ita alios sanctificare, manus habere rectas et sic indigentibus porrigere manum, recti esse consilii et sic aliis rectum dare consilium.

72. Et quando, inquiunt, ista erunt? hi qui omnia cita malunt esse quam cauta, qui tam cito aedificant quam cito destruunt. et quando, aiunt, lucerna ponetur super candela­ brum? quando talentum dabitur nummulariis? dei, inquiunt,[*](2 ) gratia temporibus et circuitu longo non indiget. haec qui feruidiores sunt erga amicitias magis quam erga religionem, quibus tardum est omne quod differtur, quasi non uel in ultima aetate melius sit aliquid inuenire prudentiae quam perurguere ineruditam iuuentutem, quia et multo melius est pauci temporis regnum legitimum quam tyrannis longi tem­ poris, quia et (multo) melior est exigua pars cum iustitia quam multae possessiones cum iniustitia. aut non pretiosius ducitur exiguum auri quam multi ponderis plumbum? [*]( 4 cf. Ioh. 17, 12. II Thess. 2, 3 14 cf. Matth. 5, 15. Marc. 4, 21. Luc. 8, 16. 11, 33 15 cf. Matth. 25, 27. Luc. 19, 23 ) [*](3 potes v 4 me ipsum abstraham a f. perd. v 5 faciem (a s. e) C mundari enim me V 6 oportet-prius om. Rml. conuenit et sic alios mundare sapientem add. m2 8 ad dominum utroque loco C alt. dnm v et alios ita v 9 alios om. MOA 10 manum porrigere V tuip dare R 12 hii RO 14 ponitur OV 15 nummolariis (u s. 0) R numolariis 0 numulariis V nummolariis Cp.c. 16 gratiae Cv indi­ gent Cv 18 tarde A est om. A in ultimam etatem 0 20 per­ urgere ACVv quia multo et melius C 21 pauci. 0 tyranni§ R tyrannidis (di s. I.) 0 tyrannides C (i in e mut.) v longe Ra.c. 22 multo addidi coll. lin. 20, om. codd. v 24 dicitur (u s. pr. i) 0 dicitur A )

73. Et omnis pars quae in primis perurguetur in nouissimo non bene dirigetur. nam et illud quod super petrosa semina­ tum est cito quidem exortum est, sed quia non habuit altitudinem terrae, ad primos statim aestus solis exaruit. et domus, cuius fundamenta non usque ad soliditatem petrae deducta sunt, incursus imbrium et impetns fluminum ferre non potuit. praeterea \'uae tibi, ciuitas, cuius rex tuus iuuenis\' Salomon dicit. et iterum: noli esse uelox in uerbis. quodsi ille praecipit uelocem ad uerba non [*]( 2 ) fieri, quanto magis in opus tantum et tam magnum uelociter prosilire non expedit! quasi uero tamquam e luto sub die formatum subito produci oporteat ueritatis magistrum, quem utique cum angelis adsistere oportet deo et cum archangelis glorificare atque in caelestibus altaribus offerre hostias Christo et apud ipsum et cum ipso fungi sacerdotio, ut reformetur quod dilapsum est, ut diuina in homine imago reparetur, ut superiori mundo habitatores sui reddantur et — ut simul to­ tum dicam —, ut ex hominibus in deorum numerum transeant.

74. Scimus cuius sumus ministri et ubi et quali sacer­ dotio fungimur, ubi sumus et quo mittimus quos praeparamus. [*]( 2 ct\'. Matth. 13, 5. 6. Marc. 4. 5. 6. Luc. 8, 6 5 cf. Matth. 7, 26. 27. Luc. 6, 49 7 Eccle. 10, 16 8 Eccle. 5, 1 11 cf. Hiob 10, 9 15 cf. Rom. 12, 2 ) [*](1 perurgetur Vv 2 bene dirigetur] benedicitur Cv • diregituv O digeritur V eupra A 3 est post exortnm om. Cv 4 a* primo statim aestu C a primo statim estu v 5 fundamentum A 6 de­ ducta] decursa Cv ymbrium A 7 uerbis graecis oiott ao: iroXi? ."ç 6 paof/.Eu? ooo veaiTspo? respondent codd. OACV et v, tuus exp. R 8 Salemon v et iterum] et ipse iterum OACVv, fortasse recte 9 in uerbis (b exp.) R precepit (prae-) OA 10 et] ac A 11 prosilere Oa.c. expetit Ca.c. 17 superi A habitatoris Oa.c. simul totum] si multorum V 18 numero R 20 cuius Op.c. 21 mittimus (rcoO rce|j.rcovTs?) ROC mittimur A V quo praepara­ mur A)

nouimus altitudinem dei et humanam infirmitatem et uirtutem infirmitati datam. caelum excelsum, terra autem pro­ funda. et quis ascendet illuc eorum qui pro peccato proiecti sunt? quis tenebris et obscuritate circumdatus et carnis crassi­ tudine obuolutus tota mente pure perspiciet totam mentem? quis est qui permisceatur stantibus et inuisibilibus, cum sit adhuc in his quae uidentur et ubi nihil stat? uix enim Ific aliquis positus eorum qui ualde purgati sunt uidere poterit imaginem quandam et simulacrum boni sicut hi qui solem [*](2 ) intuentur in aquis. quis ergo est qui digne intueri possit eum qui metitus est manu aquam et caelum palma et uniuersam terram pugillo, qui statuit montespon­ dere et colles statera? quis erit locus requietionis eius et cui adsimilabitur?