Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni

57. Sed quid? opus quidem tantum ac tale est et tam laboriosum cordi sensibili, periculum uero leue aut nullum et lapsus contemptibilis? et quidem multum mihi metum intentat. hinc quidem beatus Osee iudicium dicens esse de [*]( 2 ) nobis sacerdotibus et principibus: quoniam, inquit, laqueum facti sumus ip specula et sicut rete quod extensum est super Itabyrium, quod extensum est ab his qui humanas animas capiunt. sed et desecandos esse malos prophetas com­ minatur et igni consumendos iudices eorum. cessandum quoque esse ab ungendis regibus et principibus ordinandis, quoniam ipsi sibi statuerunt reges et non per deum.

58. Hinc autem deterret beatus Michaeas non ferens fabri­ cari Sion in sanguine et Hierusalem in iniquitate principum [*]( 1 Esai. 3, 4 3 cf. Esai. 3, 7 4 cf. Esai. 9, 15 6 cf. Esai. 40, 2 8 cf. Esai. 6, 6 13 Os. 5, 1 16 cf. Os. 6, 5 17 cf. Os. 7, 7 19 cf. Os. 8, 4 20 cf. Micli. 3, 10 ) [*]( 1 aut etiam] esaias etiam A de quibus om. V 2 pueri sensibus (ftTeXsTi; TfjV (ppdvvjaiv)] pueri senibus R 3 n habeamus (n in mg.) R 4 ut] et A, om. R aliorum A sumus B profetae C 6 nobis certe C 7 imputauit A 8 syraphin R seraphyn A syrafin (e s. y) C seraphim v purgauit OACVv 9 tantu quide opus v quidem eras. V, om. A et tam (xal ouws) ROC etiam A V 11 contemtibilis OC 12 hinc-principibus om. A oseae 0 osee V 13 et principibus om. R et de principibus OV laqueus v 14 re*te R 15 super- extensum .est om. RV Itabyrium] tuguriu v 16 capiant (u s. alt. a) V detestandos Cp.c.,v 19 ipsi om. R 20 perterret Cv pererret 0 micheas BOC referens 0 21 Jjiierusalem 0 in om. R prin­ cipiū R. )

suorum, qui cum muneribus iudicabant, et cuius sacerdotes cum mercedibus respondebant et prophetae cum pecunia diuina­ bant. pro quibus uel aliis similibus iniquitatibus dicit quia Sion sicut ager arabitur et Hierusalem sicut casa in pomario derelinquetur et mons, in quo domus[*]( 2 ) dei est, erit sicut lucus siluae. lugens quoque quod rarum quemque inueniat recte incedentium, uelut si spica ali­ cubi post messores uel racemus post uindemiatores inueniatur, arguit nihilo minus interdum et principes expetentes et iudices uerba ad gratiam loquentes et paene similiter sicut beatus Dauid exclamat: saluum me fac, domine, quoniam defe­ cit sanctus.

59. Iohel autem nobis beatus etiam lamentationem iniungit et luctum praecipit his qui altari deseruiunt, cum famis uastitas inmineret — in tantum deliciae et afluentia prohibentur in penuria ceterorum —, denique sanctificare iubentur ieiunium et praedicare curationem, senes quoque et paruulos adhibere, [*](2 ) aetates omni miseratione dignas. sed et ipsi ascendere iuben­ tur ad templum et in cinere se saccoque prosternere — quo­ niam quidem misera facta est terra et ablata est de domo domini libatio et hostia —, ut per nimiam humilitatem misericordiam mererentur.\'

60. Quid uero dicam de Ambacum? qui feruentioribus usus eloquiis ad ipsum sermonem suum contulit deum et uelut [*](1 cf. Mich. 3, 11 4 Mich. 3, 12 6 cf. Mich. 7, 1. 2 9 cf. Mich. 7, 3 11 Ps. 11, 2 13 cf. Ioel 1, 13 16 cf. Ioel 1, 14 19 cf. Esai. 58, 5 20 cf. Ioel 1, 13 2 respondeant Ca.c. et] ut A et prophetae-diuinabant om. V 3 uel] et v quiasion (sio s. I.) R 4 hierusalym Ca.c. causa R caşs& C 5 pomerio A,Vp.c. derelinquitur C relinquetur OA 6 locus V lucens R, Va.c. 7 uelut] uel R uelud C 8 racemos V,Oa.c. uindimiatores R 10 poene A 11 Dauid-p. 50, 26 induit om. A 13 ioel 0 beatus s. l. 0 etiam om. R 14 luctus v praecepit 0 deserui Va.c. 15 fastitas (u s. f) C diliciae 0,Ca.c. affluentiae 0 affluentia Cp.c. prohibetur RV,Ca.c. 18 et] ad Ca.c. 19 cinerein C se om. R prosterni Rp.c.m2 22 mereantur V 23 amhacū (corr. abacuc m2) R abacuc OCV habacuc A Abachuc v )

benignitatis dominicae fiducia pro iniquitate iudicum in ipsum, ut ita dixerim, inuehitur dominum dicens: usque quo, (domine), clamabo, et non exaudies? uociferabor ad te uim patiens, et non saluabis? ut quid mihi ostendisti labores et dolores, ut aspiciam infelici­ tatem hanc et inpietatem? in conspectu meo fac­ tum est iudicium et iudex accipit. propterea sub­ uertitur lex et non perducitur ad finem iudicium. tum deinde pro his omnibus comminatio subsequitur huius- [*]( 2 ) modi: uidete, co ntemptores, et aspicite et admira­ mini mirabilia et exterminamini, quoniam opus ego operor. et quid opus est omnia proferre quae continet comminatio? transeamus modice tristiora. cum ergo uel defle­ uisset inpios uel aliquatenus reuocasset a malis, reuocare conatur etiam principes et doctores malos prohibens eos tur­ bulenta aqua potare gregem, id est uti debere uerbo limpido et perspicua sinceraque doctrina et ebrietatem legis, id est errores malae intellegentiae, nequaquam proximis propinare neque speluncas eorum ad habitandum serpentibus ac bestiis praeparare, quod est in animas auditorum cogitationes malas inicere et consilia uenenata demergere. isti quidem talia ad nos et de talibus disputant.

61. Malachiam uero quomodo feremus nunc increpan­ tem sacerdotes amarissime, nunc etiam obiurgantem quod [*]( 2 Hab. 1, 2-4 10 ibid. 1, 5. Act. 13, 41 15 cf. Hab. 2, 15 23 cf. Mal. 1, 6 ) [*]( 1 iudiciu Rv 2 domino Ra.c. 3 domine (xupis) codd. quidam deteriores, om. codd. nostri et v uociferabo V 7 accipit (Xajj$avEt)| accepit RCv accepit munera (mun. s. I.) 0 8 non om. v 10 con­ temtores Ca.c. 13 modice (fjitxprJv)] modi (o s. i) R uel om. R 14 aliquatinus Ca.c. 15 eos om. V 16 po*tare 0 17 ebrietate. C 18 erroris Ca.c. propinquare V 19 habitandum (ha s. l.) R habi­ taculum codd. quidam deteriores et v 20 in om. V 23 ipicliea («. m2 malachiam) R micheam CVv ferimus CV 24 amaris­ sime R ) [*]( XXXXVI. Hutini pars 1. ) [*]( 4 )

nomen domini spernant? qui etiam addit interrogantibus se: in quo nomen domini spreuimus? et dicit: in eo quod admouistis ad altare panes pollntos et escas ex rapina. et quod tales uotiuas suas uictimas offerrent regi omnium deo, quales si principibus suis obtulissent susceptae non essent, clauda scilicet ac morbida et corrupta ac polluta [*]( 2 ) animalia. tum deinde etiam Leuitas testamenti dei commonet — quod est testamentum uitae et pacis —: ut timore timeatis dominum et a facie nominis eius reuerea­ mini: lex, inquit, erat ueritatis in ore eius et ini- quitas non fuit in labiis eius. in pace directus est et ingressus est mecum et multos ab iniqui­ tate conuertit, quoniam labia sacerdotis serua­ bunt scientiam et legem requirent ex ore eius, [*](3 ) quoniam angelus domini omnipotentis est. nollem autem proferre cum his etiam maledictorum sermones, sed timeo subtrahere aliquid ueritati. quantum sufficit tamen et expedit, proferam: non ultra, inquit, respiciam ad ho­ stias uestras necsuscipiameasdemanibusuestris. et tantum est quod exacerbat dominum iniuria sacerdotum, ut etiam ipsa sacrificia repellat ac respuat.

62. Zachariae autem cum recordatus fuero, perhorresco falcem deferentis e caelo, qui et ipse similiter aduersum sacerdotes multa testatur. sed et lesum ipsum, sacerdotem magnum, sordidis uestibus introducit, quibus ablatis candidis[*]( 2 ) eum et sacerdotalibus induit. sed et quaecumque angelus ad [*]( 2 Mal. 1, 6. 7 6 cf. ibid. 1, 13 8 ibid. 2, 5-7 18 ibid. 2. 13 23 cf. Apoc. 14, 14-19 24 cf. Zach. 3, 3-5 ) [*](1 addidit Cv 3 et om. v 4 offerent Ca.c. 6 pr. ac] et 0 alt. ac] et Cv 7 leuuitas R 10 lex, inquit, erat ueritatis (vojjlo?, <pY]siv, rw à).\'l)łhia;) scripsi lex inquit haec erat ueritatis (ueritas C) codd. lex inquit hec erat ueritas v 12 mecum] metum 0 iniquita*te 0 15 ompis 0 18 expetit Cp c.,v 20 exaceruat C,Vp.c. 22 zacharie R cum] si s. l. 0 perorresco Ca.c. 23 deferentes (i s. e fin.) 0 aduersus R 24 liiesum RC ihesum V )

eum loquitur, quamuis haec maiora quam ad homines pertinet uideantur et humani sacerdotii supergredi statum atque ideo silentio tegenda sint, tamen quoquo modo etiam ipsi Iesu a dextris stare diabolus dicitur et aduersari ei. quae res utique mihi fragili homini multo maiorem incutit metum cautelam­ que denuntiat.

63. Quantum uero ceteros pastores incusat et culpat, quan­ tum castigat et corripit! quis est tam saxei cordis et adaman­ tinae duritiae, qui non audiens intremescat? uox, inquit, lamentantium pastorum, quia misera facta est glo­ ria eorum: uox frementium leonum, quia haec et haec passi sunt. et tamquam in praesentia ac sub oculis lamentationem ponit et luget eos qui indigna patiuntur. tum [*]( 2 ) deinde paulo inuidiosius repetit et amarius prosequitur dicens: pas c it e ouesiugulationis, quasquiconparantiugu­ lant nec paenitentiam agunt. et hi qui uendunt eas dicunt: benedictus dominus, quoniam ditati sumus. et pastores earum nihil patiebantur nec dolebant pro his. propterea non parcam ultra his qui habitant terram, dicit dominus. et iterum ait: exsurge, framea, super pastores et percute pa­ stores et eripe oues, et superducam manum meam super pastores, et: iratus est furor meus super pastores, et super agnos uisitabo. multa quoque addit [*]( 3 ) et aduersum populum et aduersum populi duces cum ingen- [*]( 3 cf. Zach. 3, 1 9 ibid. 11, 3 15 ibid. 11, 4-6 21 ibid. 13, 7. cf. Matth. 26, 31. Marc. 14, 27 23 Zach. 10, 3 ) [*]( 1 pertinent V,Op.c. 2 et ut A statum] ista tum V 3 sunt Aa.c. quoquomodo RA V quomodo OCv hiesu RA ihesu V a* 0 ad C 4 zabulus OA diabulua C 5 cautejlamque RC cautellamque 0 7 ac­ cusat Cv 8 quis ex quid Cp.c.mS 9 intremiscat RCp.c.,A 12 bac 0 13 lugit V tum deinde] Tamde inde R 14 inuidiosus R 16 hii ROC, om. A 17 quoniam meditati V 18 earum A eorum cet. 24 addidit Cv ) [*]( 4* )

tibus minis. uerum ego metuo, ne molestior uidear per ordinem cuncta dinumerans, et ideo omitto plura retexere.

64. Praetereo et duos illos qui apud Danihelum referuntur seniores, de quibus praedixerat dominus: quia processit iniquitas ex Babylone a senioribus. qui uideban-[*]( 2 ) tur populum gubernare. Ezechihelum sane penitus prae-_ terire non possum, qui tam praeclara uidet tamque magnifica, qui mysteria tam recondita enuntiat, quomodo speculatoribus praecipit, ne reticeant malitiam in ciuitate et gladium super eam uenientem, quia neque ipsis expedit reticere neque his qui delinquunt profuit non audire. sed et illis ponitur silentii sui poena et istos interitus non moratur.

65. Sed et alio loco quomodo luctum quendam super pastores introducit dicens: uae super uae erit et nuntius super nuntium, et requiretur uisio a propheta et lex peribit a sacerdote et consilium a senioribus. et rursum: fili hominis, dic ei: tu es terra, super quam non pluit, super quam imber non descendit in die irae; in medio autem tui principes tui sicut leones rugientes et diripientes praedam atque animas[*](2 ) comedentes perpotentiam. et paulo post rursum: sacer­ dotes, inquit, contemnebant legem meam et pollue­ bant sancta mea; inter inmundum et sanctum non discernebant, sed omnia erant eis unum, et asabba­ tis meis obuelabant oculos suos. comminatur quoque[*](4 Dan. 13, 5 8 cf. Ezech. 33, 2-6 14 ibid. 7, 26 17 ibid. 22, 24. 25 21 ibid. 22, 26 )[*]( 2 mitto V 3 danihelem A,Cp.c. danielem Vv 5 babylonia 0 babi­ lone Cv a om. 0 6 liiezechihelum R ezechielum 0 ezechielem A Vv hezechihelurn (e s. u) C 7 uidit 0 9 praccipit (SiaxeXsusTat)] pre­ cepit 0 reticiant 0 10 ipsi v nequihis R 11 derelinquunt C illis] his v 12 penaip 0 istis A,Cp.c.,v interitos 0 14 ne (bis) Ov 15 et pr. om. OAC 16 et pr. om. C 18 pluet A descendet A discendit OC 20 deripientes C 21 co*medentes (m pr. in ras.) 0 22 contemnabant (e s. pr. a) 0 meam et] me autem V 24 eis erat 0 eis erant A erant (n s. I.) JRC a om. A 25 obue­ labant (napsxaXuKTov)] auerte jbant (auert in ras.) R )

consummare se parietem et eos qui lutant uel ungunt eum, qui sunt illi qui peccant et illi qui operiunt peccata eorum et contegunt; quod utique de malis principibus et sacerdotibus dicitur, qui declinant, inquit, domum Israhel secundum cor suum, quod alienatum estin concupiscentiis suis.