Interpretatio Orationum Gregorii Nazianzeni

54. Sed docendi enumerem studium ac laborem? sed cura­ rum uarietatem? sed lenitatem dicam et iterum austeritatem aut ex utroque temperamentum, ut neque multa .asperitate exulceraret neque nimia benignitate resolueret? leges dat seruis et dominis, principibus et subiectis, uiris et mulieribus, parentibus et liberis, nuptis et innuptis, continentibus et luxuriosis, sapientibus et insipientibus, circumcisioni et prae- [*](2 ) putio, ecclesiae et saeculo, spiritui et carni. pro aliis quidem laetatur et gratias agit, alios uero castigat et corripit; alios gaudium et coronam nominat, alios uero stultitiae notat; cum aliis quidem bene currentibus currit, alios autem male currentes refrenat et reuocat. nunc separat de ecclesia, nunc recipit et caritatem confirmat; nunc luget aliquos, nunc laetificatur ex [*](1 cf. II Cor. 11, 26 2 cf. I Cor. 4, 12 cf. I Cur. 9, 18 3 cf. I Cor. 4, 9 4 cf. I Tim. 2, 5 8 cf. II Cor. 11, 28 9-11 cf. II Cor. 11, 29 15 cf. Eph. 6, 1-9. Col. 3, 18-22 18 Rom. 2, 25. 26 21 cf. Phil. 4, 1. Gal. 3, 3 23 cf. I Cor. 5, 5 24 cf. II Cor. 2, 8 )[*]( 1 periculls (a s. jş, sic ter) R 2 manuum ex manum R manu Ca.c. laborem V,Ca.c. sumtu Ca.c. 3 theatrum (s. spectaculu) 0 et angelis et hominibus v is] his V 5 sustenens Ca.c. 7 cotidianam CV 8 solicitudinem C 10 non infirmabatur v 11 superabatur V 15 et neque Cv legis C 16 principib; (b; in ras.) C 18 luxoriosis RO,Ca.c.. 20 agit gratias (gratias m2 add.) V aget (it s. et) R corripit] cor­ rigit V 22 currentes Cp.c. 23 recepit Ca.c. 24 aliqnos] alios R )

aliis; nunc lacte potat, nunc mysteria reuelat; nunc se deicit et exaequat humilibus, nunc secum erigit liumiles et exaltat; nunc proponit spiritum mansuetudinis, nunc superbis et adrogantibus apostolicae potestatis uirgam minatur; nunc eri- gitur aduersum erectos, nunc efficitur discipulis tamquam si nutrix foueat paruulos suos; nunc apostolorum omnium est [*](3 ) minimus, nunc documentum sui pollicetur per eum qui in se loquitur Christus; nunc reuerti desiderat et esse cum Christo, nunc permanere in carne propter eos qui indigent necessarium probat; non enim quaerit quae sua sunt, sed quaerit quae filiorum sunt eorum, quos in Christo per euangelium genuit. quod utique singulariter obseruandum est his qui spiritalibus populis praesunt, ut in omnibus quae sua sunt neglegant et contemnant pro utilitate ceterorum.

55. Gloriatur ergo Paulus, sed in infirmitatibus ac tribulatio­ nibus suis, et uelut pretioso quodam monili mortificatione Christi adornatur; excelsior est supra omne quod carnale est, exultat autem in spiritalibus et gloriatur; et cum non sit inperitus in scientia, tamen per speculum et in aenigmate uidere se dicit. confidit spiritui, et tamen corpus adfligit uelut clandestinum aduersarium destruens, quid nos edocens per haec et quid erudiens nisi nihil ex his quae deorsum sunt praesumere neque inflari per scientiam neque carnem aduersum spiritum erigere? pugnat ergo ille pro omnibus, [*](2 ) orat pro omnibus, zelatur omnes dei zelo, accenditur pro omnibus et inflammatur, pro his qui extra legem sunt, [*](1 cf. I Cor. 3, 2. 15, 51 3 cf. I Cor. 4, 21 5 I Thess. 2, 7 6 cf. I Cor. 15, 9 7 cf. II Cor. 13, 3 8 cf. Phil. 1, 23. 24 10 cf. I Cor. 13, 5 11 cf. I Cor. 4, 15 15 cf. II Cor. 12, 9 16 cf. II Cor. 4, 10 19 cf. I Cor. 13, 12 20 cf. I Cor. 9, 27 ) [*]( 2 exaequat (ex 8. I.) U 3 proponat (i s. a) 0 4 arrogantibus O,Cp.c. uirgam ( £ a|38ov)] uirga Co uirga* V 6 paruolos C est omnium OY 12 spiritaliter Cp.c. 13 populo Cp.c.,v in] pro C (s. I. m2), v 17 adornatus Ca.c. excelsior est] excelsiorem (exp. m. rec.) A pr. est] et Vp.c.m2 18 autem] ergo A 19 in alt. om. O,Ca.c. 20 spiritu A,Op.c. 22 quid om. V nisi om. C 24 aduersus AV spir.] xpm A )

pro his qui in lege sunt, magister gentium, Iudaeorum aduocatus. pro quibus etiam audet aliquid ultra quam fas est, pro fratribus scilicet secundum carnem, ut et ego audeam simile aliquid dicere. ultra mandatum dei nititur; nam proxi- [*](3 ) mos suos non sicut se sed plus quam se diligit. denique se etiam abiecto illos pro se introduci orat ad Christum. o singularem mentis magnificentiam! o caelestem spiritus calo­ rem! imitatur et in hoc Christum, qui factus est pro nobis maledictum, qui infirmitates nostras tulit et languores nostros portauit et elegit, ut ita dicam, extra pietatem fieri pro pietate, dum anathema esse a Christo patitur, tantum ut isti salui fiant.

56. Et quid dicam per singula? uiuit non sibi sed Christo et praedicationi uerbi; mundum sibi crucifigit et se mundo; omnia parua ducit et exigua pro desiderio Christi. etiamsi ab Hierusalem in circuitu usque ad Illyricum repleat euangelium, etiamsi usque ad tertium caelum raptus ascendat, etiamsi in paradisum deducatur et ibi audiat uerba quae non licet hominibus loqui, in his omnibus non gloriatur nisi tantum in infirmitatibus suis. sed haec Paulus et si qui forte sunt [*](2 ) in spiritu similes ei. nos uero uereor ne secundum illud quod scriptum est stulti quidam simus principes Taneos aut exactores populos racemantes uel beatificantes populum ad seductionem et semitas pedum eorum conturbantes [*](1 cf. II Tim. 1, 11 2 cf. II Cor. 11, 21 3 cf. Rom. 9, 3 8 cf. Gal. 3, 13 9 cf. Esai. 53, 4 11 cf. Rom. 9, 3 14 cf. Gal. 6, 14 15 cf. Phil. 3, 8 16 cf. Rom. 15, 19 17 cf. II Cor. 12, 2. 4 19 cf. II Cor. 12, 5 22 cf. Esai. 19, 11 23 cf. Esai. 3, 12. 9, 16 )[*]( 1 quae (i s. ae) 0 iudeorum Cv 3 secundum scilicet A 4 aliquid simile OA 6 introdici R 10 portabit Ra.c. eligit Ra c. 11 esse om. OAV 14 praedicatione A crucifigit (g in ras.) 22 crucifixit cet. v 15 duxit v siderio A 16 hierusalym Ca.c. illiricum O inliricum Ca.c. 20 fortes 0 22 quidem A sumus OA,Ca.c. tanaeos V thaneos Cv 23 populus 0 farcinantes ex racinantes C fascinates v 24 conturbant A_ )

aut etiam ex illis, de quibus dicitur quia inlusores domi­ nabuntur eorum et iuuenes praepositi et pueri sensi­ bus, qui fortassis ne panem quidem uel uestimentum habea­ mus ad hoc ipsum ut principes aliquorum simus, aut prophe- tae docentes iniqua et qui beatificamur in cassum. multum certe nobis deest, ut simus sacerdotes loquentes in corde Hierusalem. quae omnia Esaias inputat et exprobrat, cuius labia per Seraphin ignea pruna purgantur.

57. Sed quid? opus quidem tantum ac tale est et tam laboriosum cordi sensibili, periculum uero leue aut nullum et lapsus contemptibilis? et quidem multum mihi metum intentat. hinc quidem beatus Osee iudicium dicens esse de [*]( 2 ) nobis sacerdotibus et principibus: quoniam, inquit, laqueum facti sumus ip specula et sicut rete quod extensum est super Itabyrium, quod extensum est ab his qui humanas animas capiunt. sed et desecandos esse malos prophetas com­ minatur et igni consumendos iudices eorum. cessandum quoque esse ab ungendis regibus et principibus ordinandis, quoniam ipsi sibi statuerunt reges et non per deum.

58. Hinc autem deterret beatus Michaeas non ferens fabri­ cari Sion in sanguine et Hierusalem in iniquitate principum [*]( 1 Esai. 3, 4 3 cf. Esai. 3, 7 4 cf. Esai. 9, 15 6 cf. Esai. 40, 2 8 cf. Esai. 6, 6 13 Os. 5, 1 16 cf. Os. 6, 5 17 cf. Os. 7, 7 19 cf. Os. 8, 4 20 cf. Micli. 3, 10 ) [*]( 1 aut etiam] esaias etiam A de quibus om. V 2 pueri sensibus (ftTeXsTi; TfjV (ppdvvjaiv)] pueri senibus R 3 n habeamus (n in mg.) R 4 ut] et A, om. R aliorum A sumus B profetae C 6 nobis certe C 7 imputauit A 8 syraphin R seraphyn A syrafin (e s. y) C seraphim v purgauit OACVv 9 tantu quide opus v quidem eras. V, om. A et tam (xal ouws) ROC etiam A V 11 contemtibilis OC 12 hinc-principibus om. A oseae 0 osee V 13 et principibus om. R et de principibus OV laqueus v 14 re*te R 15 super- extensum .est om. RV Itabyrium] tuguriu v 16 capiant (u s. alt. a) V detestandos Cp.c.,v 19 ipsi om. R 20 perterret Cv pererret 0 micheas BOC referens 0 21 Jjiierusalem 0 in om. R prin­ cipiū R. )

suorum, qui cum muneribus iudicabant, et cuius sacerdotes cum mercedibus respondebant et prophetae cum pecunia diuina­ bant. pro quibus uel aliis similibus iniquitatibus dicit quia Sion sicut ager arabitur et Hierusalem sicut casa in pomario derelinquetur et mons, in quo domus[*]( 2 ) dei est, erit sicut lucus siluae. lugens quoque quod rarum quemque inueniat recte incedentium, uelut si spica ali­ cubi post messores uel racemus post uindemiatores inueniatur, arguit nihilo minus interdum et principes expetentes et iudices uerba ad gratiam loquentes et paene similiter sicut beatus Dauid exclamat: saluum me fac, domine, quoniam defe­ cit sanctus.

59. Iohel autem nobis beatus etiam lamentationem iniungit et luctum praecipit his qui altari deseruiunt, cum famis uastitas inmineret — in tantum deliciae et afluentia prohibentur in penuria ceterorum —, denique sanctificare iubentur ieiunium et praedicare curationem, senes quoque et paruulos adhibere, [*](2 ) aetates omni miseratione dignas. sed et ipsi ascendere iuben­ tur ad templum et in cinere se saccoque prosternere — quo­ niam quidem misera facta est terra et ablata est de domo domini libatio et hostia —, ut per nimiam humilitatem misericordiam mererentur.\'

60. Quid uero dicam de Ambacum? qui feruentioribus usus eloquiis ad ipsum sermonem suum contulit deum et uelut [*](1 cf. Mich. 3, 11 4 Mich. 3, 12 6 cf. Mich. 7, 1. 2 9 cf. Mich. 7, 3 11 Ps. 11, 2 13 cf. Ioel 1, 13 16 cf. Ioel 1, 14 19 cf. Esai. 58, 5 20 cf. Ioel 1, 13 2 respondeant Ca.c. et] ut A et prophetae-diuinabant om. V 3 uel] et v quiasion (sio s. I.) R 4 hierusalym Ca.c. causa R caşs& C 5 pomerio A,Vp.c. derelinquitur C relinquetur OA 6 locus V lucens R, Va.c. 7 uelut] uel R uelud C 8 racemos V,Oa.c. uindimiatores R 10 poene A 11 Dauid-p. 50, 26 induit om. A 13 ioel 0 beatus s. l. 0 etiam om. R 14 luctus v praecepit 0 deserui Va.c. 15 fastitas (u s. f) C diliciae 0,Ca.c. affluentiae 0 affluentia Cp.c. prohibetur RV,Ca.c. 18 et] ad Ca.c. 19 cinerein C se om. R prosterni Rp.c.m2 22 mereantur V 23 amhacū (corr. abacuc m2) R abacuc OCV habacuc A Abachuc v )

benignitatis dominicae fiducia pro iniquitate iudicum in ipsum, ut ita dixerim, inuehitur dominum dicens: usque quo, (domine), clamabo, et non exaudies? uociferabor ad te uim patiens, et non saluabis? ut quid mihi ostendisti labores et dolores, ut aspiciam infelici­ tatem hanc et inpietatem? in conspectu meo fac­ tum est iudicium et iudex accipit. propterea sub­ uertitur lex et non perducitur ad finem iudicium. tum deinde pro his omnibus comminatio subsequitur huius- [*]( 2 ) modi: uidete, co ntemptores, et aspicite et admira­ mini mirabilia et exterminamini, quoniam opus ego operor. et quid opus est omnia proferre quae continet comminatio? transeamus modice tristiora. cum ergo uel defle­ uisset inpios uel aliquatenus reuocasset a malis, reuocare conatur etiam principes et doctores malos prohibens eos tur­ bulenta aqua potare gregem, id est uti debere uerbo limpido et perspicua sinceraque doctrina et ebrietatem legis, id est errores malae intellegentiae, nequaquam proximis propinare neque speluncas eorum ad habitandum serpentibus ac bestiis praeparare, quod est in animas auditorum cogitationes malas inicere et consilia uenenata demergere. isti quidem talia ad nos et de talibus disputant.

61. Malachiam uero quomodo feremus nunc increpan­ tem sacerdotes amarissime, nunc etiam obiurgantem quod [*]( 2 Hab. 1, 2-4 10 ibid. 1, 5. Act. 13, 41 15 cf. Hab. 2, 15 23 cf. Mal. 1, 6 ) [*]( 1 iudiciu Rv 2 domino Ra.c. 3 domine (xupis) codd. quidam deteriores, om. codd. nostri et v uociferabo V 7 accipit (Xajj$avEt)| accepit RCv accepit munera (mun. s. I.) 0 8 non om. v 10 con­ temtores Ca.c. 13 modice (fjitxprJv)] modi (o s. i) R uel om. R 14 aliquatinus Ca.c. 15 eos om. V 16 po*tare 0 17 ebrietate. C 18 erroris Ca.c. propinquare V 19 habitandum (ha s. l.) R habi­ taculum codd. quidam deteriores et v 20 in om. V 23 ipicliea («. m2 malachiam) R micheam CVv ferimus CV 24 amaris­ sime R ) [*]( XXXXVI. Hutini pars 1. ) [*]( 4 )

nomen domini spernant? qui etiam addit interrogantibus se: in quo nomen domini spreuimus? et dicit: in eo quod admouistis ad altare panes pollntos et escas ex rapina. et quod tales uotiuas suas uictimas offerrent regi omnium deo, quales si principibus suis obtulissent susceptae non essent, clauda scilicet ac morbida et corrupta ac polluta [*]( 2 ) animalia. tum deinde etiam Leuitas testamenti dei commonet — quod est testamentum uitae et pacis —: ut timore timeatis dominum et a facie nominis eius reuerea­ mini: lex, inquit, erat ueritatis in ore eius et ini- quitas non fuit in labiis eius. in pace directus est et ingressus est mecum et multos ab iniqui­ tate conuertit, quoniam labia sacerdotis serua­ bunt scientiam et legem requirent ex ore eius, [*](3 ) quoniam angelus domini omnipotentis est. nollem autem proferre cum his etiam maledictorum sermones, sed timeo subtrahere aliquid ueritati. quantum sufficit tamen et expedit, proferam: non ultra, inquit, respiciam ad ho­ stias uestras necsuscipiameasdemanibusuestris. et tantum est quod exacerbat dominum iniuria sacerdotum, ut etiam ipsa sacrificia repellat ac respuat.

62. Zachariae autem cum recordatus fuero, perhorresco falcem deferentis e caelo, qui et ipse similiter aduersum sacerdotes multa testatur. sed et lesum ipsum, sacerdotem magnum, sordidis uestibus introducit, quibus ablatis candidis[*]( 2 ) eum et sacerdotalibus induit. sed et quaecumque angelus ad [*]( 2 Mal. 1, 6. 7 6 cf. ibid. 1, 13 8 ibid. 2, 5-7 18 ibid. 2. 13 23 cf. Apoc. 14, 14-19 24 cf. Zach. 3, 3-5 ) [*](1 addidit Cv 3 et om. v 4 offerent Ca.c. 6 pr. ac] et 0 alt. ac] et Cv 7 leuuitas R 10 lex, inquit, erat ueritatis (vojjlo?, <pY]siv, rw à).\'l)łhia;) scripsi lex inquit haec erat ueritatis (ueritas C) codd. lex inquit hec erat ueritas v 12 mecum] metum 0 iniquita*te 0 15 ompis 0 18 expetit Cp c.,v 20 exaceruat C,Vp.c. 22 zacharie R cum] si s. l. 0 perorresco Ca.c. 23 deferentes (i s. e fin.) 0 aduersus R 24 liiesum RC ihesum V )

eum loquitur, quamuis haec maiora quam ad homines pertinet uideantur et humani sacerdotii supergredi statum atque ideo silentio tegenda sint, tamen quoquo modo etiam ipsi Iesu a dextris stare diabolus dicitur et aduersari ei. quae res utique mihi fragili homini multo maiorem incutit metum cautelam­ que denuntiat.

63. Quantum uero ceteros pastores incusat et culpat, quan­ tum castigat et corripit! quis est tam saxei cordis et adaman­ tinae duritiae, qui non audiens intremescat? uox, inquit, lamentantium pastorum, quia misera facta est glo­ ria eorum: uox frementium leonum, quia haec et haec passi sunt. et tamquam in praesentia ac sub oculis lamentationem ponit et luget eos qui indigna patiuntur. tum [*]( 2 ) deinde paulo inuidiosius repetit et amarius prosequitur dicens: pas c it e ouesiugulationis, quasquiconparantiugu­ lant nec paenitentiam agunt. et hi qui uendunt eas dicunt: benedictus dominus, quoniam ditati sumus. et pastores earum nihil patiebantur nec dolebant pro his. propterea non parcam ultra his qui habitant terram, dicit dominus. et iterum ait: exsurge, framea, super pastores et percute pa­ stores et eripe oues, et superducam manum meam super pastores, et: iratus est furor meus super pastores, et super agnos uisitabo. multa quoque addit [*]( 3 ) et aduersum populum et aduersum populi duces cum ingen- [*]( 3 cf. Zach. 3, 1 9 ibid. 11, 3 15 ibid. 11, 4-6 21 ibid. 13, 7. cf. Matth. 26, 31. Marc. 14, 27 23 Zach. 10, 3 ) [*]( 1 pertinent V,Op.c. 2 et ut A statum] ista tum V 3 sunt Aa.c. quoquomodo RA V quomodo OCv hiesu RA ihesu V a* 0 ad C 4 zabulus OA diabulua C 5 cautejlamque RC cautellamque 0 7 ac­ cusat Cv 8 quis ex quid Cp.c.mS 9 intremiscat RCp.c.,A 12 bac 0 13 lugit V tum deinde] Tamde inde R 14 inuidiosus R 16 hii ROC, om. A 17 quoniam meditati V 18 earum A eorum cet. 24 addidit Cv ) [*]( 4* )

tibus minis. uerum ego metuo, ne molestior uidear per ordinem cuncta dinumerans, et ideo omitto plura retexere.

64. Praetereo et duos illos qui apud Danihelum referuntur seniores, de quibus praedixerat dominus: quia processit iniquitas ex Babylone a senioribus. qui uideban-[*]( 2 ) tur populum gubernare. Ezechihelum sane penitus prae-_ terire non possum, qui tam praeclara uidet tamque magnifica, qui mysteria tam recondita enuntiat, quomodo speculatoribus praecipit, ne reticeant malitiam in ciuitate et gladium super eam uenientem, quia neque ipsis expedit reticere neque his qui delinquunt profuit non audire. sed et illis ponitur silentii sui poena et istos interitus non moratur.

65. Sed et alio loco quomodo luctum quendam super pastores introducit dicens: uae super uae erit et nuntius super nuntium, et requiretur uisio a propheta et lex peribit a sacerdote et consilium a senioribus. et rursum: fili hominis, dic ei: tu es terra, super quam non pluit, super quam imber non descendit in die irae; in medio autem tui principes tui sicut leones rugientes et diripientes praedam atque animas[*](2 ) comedentes perpotentiam. et paulo post rursum: sacer­ dotes, inquit, contemnebant legem meam et pollue­ bant sancta mea; inter inmundum et sanctum non discernebant, sed omnia erant eis unum, et asabba­ tis meis obuelabant oculos suos. comminatur quoque[*](4 Dan. 13, 5 8 cf. Ezech. 33, 2-6 14 ibid. 7, 26 17 ibid. 22, 24. 25 21 ibid. 22, 26 )[*]( 2 mitto V 3 danihelem A,Cp.c. danielem Vv 5 babylonia 0 babi­ lone Cv a om. 0 6 liiezechihelum R ezechielum 0 ezechielem A Vv hezechihelurn (e s. u) C 7 uidit 0 9 praccipit (SiaxeXsusTat)] pre­ cepit 0 reticiant 0 10 ipsi v nequihis R 11 derelinquunt C illis] his v 12 penaip 0 istis A,Cp.c.,v interitos 0 14 ne (bis) Ov 15 et pr. om. OAC 16 et pr. om. C 18 pluet A descendet A discendit OC 20 deripientes C 21 co*medentes (m pr. in ras.) 0 22 contemnabant (e s. pr. a) 0 meam et] me autem V 24 eis erat 0 eis erant A erant (n s. I.) JRC a om. A 25 obue­ labant (napsxaXuKTov)] auerte jbant (auert in ras.) R )

consummare se parietem et eos qui lutant uel ungunt eum, qui sunt illi qui peccant et illi qui operiunt peccata eorum et contegunt; quod utique de malis principibus et sacerdotibus dicitur, qui declinant, inquit, domum Israhel secundum cor suum, quod alienatum estin concupiscentiis suis.

66. Praetereo uero commemorare quaecumque dicit de his qui se ipsos pascunt, qui lac comedunt et lana induuntur, qui quod crassius est iugulant et se ipsos pascunt et oues non pascunt, qui infirmum non confortant, qui contritum non conligant, qui quod errat non reuocant et quod periit non requirunt et quod ualidius est non conseruant, sed adfligunt et conficiunt et dispergunt, ita ut dispergantur oues per omnes campos et per omnes montes pro eo, quod non sint pastores, et efficiuntur oues in depraedationem auibus caeli et bestiis terrae, dum non est qui requirat neque qui conuer­ tat. unde et ita ait propheticus sermo: uiuo ego, dicit [*](2) dominus, pro eo quod haec ita sunt et factae sunt oues meae in praedam. ecce ego ad pastores, et exquiram oue3 meas de manibus eorum. et illas quidem congregara se dicit ac reparare, illos uero passuros ea quae malis past/.ibus praeparata sunt.

67. Uerum ne si gula quaeque dinumerans prophetarum dicta sermonem in longius protraham, unius adhuc tantum­ modo prophetae faciens mentionem, illius scilicet qui ante- quam plasmaretur in utero agnitus est et antequam ex uulua procederet sanctificatus est — Hieremias hic est —, ceteros [*]( 1 cf. Ezech. 13, 15 4 ibid. 14, 5 6 cf. ibid. 84, 2—6 16 ibid. 34, 8. 10 24 cf. Hier. 1, 5 )[*]( 1 consumare A lutant] lutant (iniu s. uta m2) R liniunt Cv uel] et v eos V 4 qui declinant (TrXaf.aCovTGov)] quod et liniunt (od et u ex a fact. in ras.) R 6 Praetereo-dicit in mg. A de his dicit Cv 7 lanam Cv 8 crassum AV grassius Ca.c. iugulantes Va.c. 9 in­ firmum B 10 colligant ROC colligunt A erat R periit (TO (iuoXwXo^)] perit RCv 13 sunt 0 14 efficiuntur sic omnes codd. 17 ita hec sunt v 20 passurus Ca.c. 23 in om. A tantummodo prophetae tantummodo A 24 facien§ (ã s. ens) 11 25 plasmeretur 0 )

praeteribo. quaerit hic aquam capiti suo et oculis suis fontem lacrimarum, ut digne possit deSere Israhel uel eorum qui prae­ sunt ei malitiam.

68. Dicit enim ad eum dominus de sacerdotibus: sacer­ dotes non dixerunt: ubi est dominus? et qui obti- nent legem meam non sciebant me, et pastores inpie agebant in me. tum deinde dicit: pastores inpru­ dentes et dominum non exquisierunt. et propterea non intellexit omnis grex et dispersus est. et rur­ sum: pastores multi corruperunt uineam meam et polluerunt portionem meam, quae erat desidera­ bilis; fecerunt eam desertam et inaccessibilem. [*]( 2 ) et rursum aduersum eos mouetur et dicit: o pastores, qui perdunt et dispergunt oues gregis mei! propterea haec dicit dominus aduersum pastores: populum meum uos dispersistis et oues meas expulistis et non requisistis. ecce ego dabo uindictam super uos secundum pessimas adinuentiones uestras. ulu­ lare quoque pastores praecipit et lugere arietes ouium, quia adinpleti sunt dies eorum ad iugulandum.

69. Sed quid demoror tam multa de ueteribus proferens, quasi uero Pauli regulae non sufficiant, quas de episcopis et presbyteris statuit? uigilantes esse iubet et sobrios, non uinolentos, non percussores, docibiles, in omnibus inculpabiles. [*]( 2 ) illud uero capitulum ne proferre quidem in medio audeo,[*]( 1 cf. Hier. 9, 1 4 ibid. 2, 8 7 ibid. 10, 21 10 ibid. 12, 10 13 ibid. 23, 1. 2 18 cf. ibid. 32, 20 23 cf. I Tim. 3, 2. 3. Tit. 1, 7. 8 ) [*]( 1 capiti (i alt. ex 0) 0 2 israel Vv 3 in malitiam A malitia V 5 non dixerunt in ras. A 7 impio 0 impLe C 8 et pr. exp. B exquaesierunt Oa.c. exquesierunt Ca.c. 9 grex] add. ex pascua sua OC pascua sua v et pr.] sed Cv 10 multi (itoXXot)] simul OA 13 aduersus A 14 disperdunt et perdunt A 15 aduersus AV non s. l. R 19 precepit 0 arietes Cp.c. 22 uero om. A 23 praesbis R praesbiteris C et om. v 25 in medium OA in medio (u s. 0) V )

in quo dominus discipulos suos ad praedicationem mittens de singulis quibusque qualiter agere debeant designabat: quales ipsi esse, quibus etiam indumentis quibusque calciamentis uti deberent, quam expediti, quam ab omnibus paene nudi et, ut ita dicam, caelestes incedere super terras, ut non minus exemplo uitae uirtutem quam uerbis docerent ac dictorum fidem gestorum ueritas conprobaret.

70. Sed et illud quoque me non minus commouet, cum Pharisaei arguuntur et scribae, quos utique longe nos oportebat in uirtute ac iustitia superare. et uereor nunc, ne forte eos in malitia superemus, ita ut conpetat nobis etiam illud dici: \'serpentes, generatio uiperarum et duces caeci et culicem colantes et camelum gluttientes et sepulcra dealbata, uelut intrinsecus inmundi et extrinsecus religiosi, parapsides mundae deforis\' et alia quaecumque in illos uel dicta uel exprobrata sunt.