Historiae Adversum Paganos

Ardalio fluminis nomen est, quod fluit inter Theuesten et Ammederam ciuitates; ubi cum parua manu, hoc est cum quinque milibus (ut aiunt) militum, contra septuaginta milia hostium castra metatus, cum interiecta mora excedere loco oppositasque praeiacentis uallis angustias transgredi uellet: [*]( AVOTORES 12 ut aiunt ) [*]( EXPILATORES 8 orat. ieiuniia transcripsit Marcellinus Comes ad a. 398 9 aine bello-uindictam transcripsit MarceUinus Comes ad a. 398 9 sine bello exscripsit, nictoriam—uindictam expressit Paulus 309 not. lin. 5 et 6 11 cum quinque - p. 535, 5 significare escpressit Paulus 309 not. lin. 1—4 11 cum quinque —13 hostium compilauit MarceUinus Comes ad a. 398. ) [*]( 1 dolum D 2 ut om. D ℬ || bellum D || mascezel] PRD || qem D 4 mascezel] PRD 5 per fidem] fide D 6 a clementia] clementia Gl apud clementiam G* clementiam Hℬ || caprasiam B || insulam] insula in D 7 inde ℬ || sanctos] sanatus (a ut fere ubique talis: ic) D || permotus D II praecibus PD et a. ras. B 8 sumsit PD || orationibus ac ieiuniis dies aliquot continuauit et noctes ℬ || noctesque] PBDς et noctes v 9 caelde (1 abstersa) D || uindictam] deuindictam (m del. m. ant.) P 10 fluit] fuit D || theuesten] N thebesten D tenestem PR1G; theuestem VN, thebeatem R2KMH thebutem TW(0) v tebasten X2 11 am med deram D admeredam (ad m- P) PRX2; ammederan H admederam KMGNtT admedderam N odmeoderam (8. s. t metideram) 0 metideram VW Metrideram v, ammedatam Landolfus; AMMEDER(a)inscr. Orelli-Henzen 6792, AH- MAEDARENSIVM Wilmanns 1252 ADMEDERENSIVMOrent 538 12 septuagenta D LXX PR 13 metatus (m 8. s. m. am.) P 14 oppilitasq; R1 II piacia B pręi|iacantes D ||angustias (n 8. 8. m. 1) D || trasgredi D || nelit D )

incurrente nocte beatum Ambrosium episcopum Mediolani paulo ante defunctum per somnium sibi uidere uisus est significantem manu et inpacto ad humum ter baculo dicentem: hic, hic, hic. quod ille prudenti coniectura intellexit merito adnuntiantis fidem uictoriae, uerbo locum, numero diem significare.

snbstitit ac tertio demum die post noctem orationibus hymnisque peruigilem ab ipsis caelestium sacramentorum mysteriis in hostem circumfusum processit;

et cum ad eoe, qui primi occurrerant, pia pacis uerba iactaret, signiferum quendam insolenter obsistentem et iamiamque pugnam excitantem gladio percussit in bracchio eumque manu debilem ipso uulnere coegit pronum inclinare uexillum.

quo uiso reliquae cohortes deditionem iam fieri priorum existimantes certatim sese ad Mascezelem signis tradidere conuersis. barbari, quorum magnam multitudinem Gildo ad bellum deduxerat, defectu militum destituti in diuersa fugerunt.

Gildo et ipse fugam molitus arrepta naui ut in altum prouectus ac deinde reuocatus in Africam est, post aliquot dies strangulatus interiit. [*]( AVCTORES § 7 similia in Paulini Vita S. Ambrosii 51 ) [*]( EXPILATORES 1 beatum Ambrosium, 2 per somnium—5 significare breuiter expressit Marcellinus Comes ad a. 398 6 ac tertio — 7 pernigilem exacripsit Paulus 309, 15 sq. 12 quo uiso-16 expressit Paulus 309, 21 sq. 16 Gildo — 18 strangulatus compilauit MarcellimusComes ad a. 398 16 Oildo —18 in Africam expressit, poat — interlit exscripsit Paulus 309, 22-24, ) [*]( 1 incurrente] PBDς insistente VTO intercurrente Z1υ || episcopum ambrosium PRX2 soli 3 baculum D || dicentem ∗∗| (1 uel 2 litt. er.) D 4 hic hic hic D || interlef (r in 1 m. 1) B 5 annnntiantis B* || uerbum D || eignificare] correxi, significari codices, v 8 mysteriis (y m. 1 in ras.) D || pcessit (it in ras. m. 1) B |J ad m. 1 in ras. 1 litterae D 9 primo D || pa.cis (una littera er. et c ex t corr. ; fuisse uid. ct) P 10 quemdam a. ras. D || opsistentem D- 11 brachio B 12 uixillum D et ex corr. m. ant. P 13 reliq:- P relique R1D || exqstimantea (3 in i corr. m.l) P . 14 masce-zelem D mascezilem PB; massacezelem V || barbari] PlD barbaris P2 R 15 ∗∗multitudinẽ (er. in ut uid.) B 16 defunctum D || aduersa PR1X2 || fugerint D 17 nt] et G om. VTO || ac om. PB 18 est erasum in G om. fsh || aliquod PB1 )

periclitaremnr sub tantorum miraculoram relatu quasi praesumpta mentiendi inpudentia, nisi adhuc uocem nostram conscientia eorum, qui interfuere, praecurreret. nullae aguntur insidiae, nulla corruptio; septuaginta milia hostium uincuntur paene sine pugna; fugit uictus ad tempus, ne plus audeat uictor iratus; transportatur in diuersum locum, ut nesciat frater occidi, quo uindicatur occiso.

sane idem Mascezei elatus rerum secundarum insolentia, posthabito sanctorum consortio, cum quibus antea Deo militans uicerat, etiam ecclesiam temerare ausus est atque ex ea quosdam non dubitauit extrahere. secuta est poena sacrilegum. nam isdem superstitibus atque insultantibus, quos ab ecclesia ad poenam protraxerat, post aliquantum tempus solus ipse punitus est probauitque in se uno, ad utrumque semper diuinum uigilare iudicium, quando et, cum sperauit, adiutus et, cum contempsit, occisus est.

Interea cum a Theodosio imperatore seniore singulis potissimis infantum cura et disciplina utriusque palatii commissa esset, hoc est Rufino orientalis aulae, Stiliconi occidentalis [*]( AVCTORES 3 conscientia eorum, qui interfaere ) [*]( EXPILATORES 7 sane - 8 insolentia, 9 ecclesiam - 11 sacrilegam exscripsit Paulus 309, 25 — 29 11 nam, 13 post aliquantum temporis (sic)..ipse panitus est excerpsit Paulus 309, 29-310, 2 16 Interea — p. 537, 6 dimisso excerpsit Paulus 310 not. lin. 1-810, 29 16 singolis—p. 537, 1 imperii excerpsit idem Paulus 307, 4-7 ) [*]( 1 miraculorum (o inras. m. coaeua) B || quaai om. sh || praesumta PD 2 inpudenatia D impudentia R2 4 septuagenta D LXX PB n uincuntur hostium PB soli 5 audeat] PB* audea. D aut R1 7 frater occidere X2Z || occiso (so in ras. m. ut wid. 1) B occsio D occis.o (erasa i) G || mascezel] PBD 9 eclesiam P 10 adque PB* (t m. coaeua R) || ex m. 1 ex corr. add. ante uers. D 11 sacrilegium DO ℬ II hisdem PBD || superetibus D || adque PD 12 eclesia P || pro.traxerat P 13 ipse solus 0 solus et ipse v et ipse solus h 14 urumque D 15 et cum (cum a. 8. m. ut uid. 1) B esse cum D || contemsit PD 16 Mcum P || potentissimis R2VTX2, ℬ p. 307, 5 18 orientis D solus || stili co∗∗ ( m. coaeua) B )

taceo de Alarico rege cum Gothis suis saepe uicto, saepe concluso semperque dimisso. taceo de infelicibus illis apud Pollentiam gestis, cum barbaro et pagano duci, hoc est Sauli, belli summa commissa est, cuius inprobitate reuerentissimi dies et sanctum pascha uiolatum est cedentique hosti propter religionem, ut pugnaret, extortum est: cum quidem, ostendente in breui indicio Dei et quid fauor eius possit et quid-ultio exigeret, pugnantes uicimus, uictores uicti sumus.