Historiae Adversum Paganos

prospexit sibi humanae conscientiae pauor, nam continuo sese parua suorum manu fusa uictori Theodosio hostilis prostrauit exercitus; Eugenius captus atque interfectus est; Arbogastes sua se manu perculit. ita et hic duorum sanguine bellum ciuile restinctum est, absque illis decem milibus Gothorum, quos praemissos a Theodosio Arbogastes delesse funditus fertur: quos utique perdidisse lucrum et uinci uincere fuit.

non insulto obtreotatoribus nostris. unum aliquod ab initio Vrbis conditae bellum proferant tam pia necessitate susceptum, tam diuina felicitate confectum, tam clementi benignitate sopitum, ubi nec pugna grauem caedem nec uictoria cruentam exegerit ultionem, et fortasse concedam, ut non haec fidei Christiani ducis concessa uideantur;

quamuis ego hoc testimonio non laborem, quando unus ex ipsis, poeta quidem eximius sed paganus peruicacissimus, [*]( AVCTORES lin. 10 fertur ) [*]( EXPILATORES 5 nam — 11 fuit excerpsit Paulus 303 not. lin. 3- 303, 21 6 Eugenius — 7 perculit exseripsit Marcelinus Comes ad a. 394 18 poeta — p. 532, 2 ait epitomauit Paulus 303, 21—23 ) [*]( 1 uolenter R1D (corr. m. coaeua in R), uiuolenter V || haec nuoc opp. iug. in terga trudebat om. D 2 eiam El 3 excepti (i in a corr. m. 3) P excepto G2a || uenti] PBKbTG3X2 nentne DM* uentis RaMbG1 VN1 W (ς) υ || impetus upinata (-tu. sup- 2) P1 impetus| upinato D || supinato] G1N1M supinata RG2aVW (ς) υ 6 prostrauit (i statim a. s.) D || adque PR1 (corr. m. coaeua in R) 7 suasesem∗∗anu (pr. e in ras. m. 1, ex p ? ; eras. su) D || sese YHTOW || percusit [an -tit ?] H percussit β 9 decim D x. PR || theo∗dosio (erasa s) R 10 funditus] tunc D || perdedisse D 11 uineare] uincire D || Non (supra No fori. erasum ~) R || insulto] P, R m. coaeua, GVN1X2W(ς)υ sulto R1D 13 facillitate W || confectum] concepto D 15 uictoria. P 17 hoc om. D V 18 poeta (t in ras. in. 1) D postea paa F K qaid.em (e m. 1 ex a) B quidam 21b om. X2Z || peruicaussimus (r statim ex p) D ) [*]( 34* )

1. O nimium dilecte Deo! tibi militat aether,
2. Et coniurati ueniunt ad classica uenti
.

Ita caelitus iudicatum est inter partem etiam sine praesidio hominum de solo Deo humiliter sperantem et partem adrogantissime de uiribus suis et de idolis praesumentem.

Theodosius autem conposita tranquillataque republica apud Mediolanium constitutus diem obiit.

Anno ab Vrbe condita MCXLVIIII Arcadius Augustus, cnins nunc filius Theodosius Orientem regit, et Honorius Augustus frater eius, cui nunc respublica innititur, quadragensimo secundo loco commune imperium duuisis tantum sedibus tenere coeperunt; uixitque Arcadius post patris excessum annis duodecim [*]( AVCTORES lin. 8 sq. Claudianus In III cons. Honorii 96-98, cum Augustino C. D. 5, 26 laudatus qui et ipse media cni fnndit ab antris Aeolus armatas hiemes omisit § 23 cf. Rufinus 11, 34 ) [*]( EXPILATORES 3 0 nimium — 4 uenti exscripsit Paulus 303, 24 sq. 8 Theodosina — 9 obiit cf. Marcellinus Comes ad a. 395 10 Anno —13 coeperunt compilauit Paulus 307,1—4 13 imperium— coeperunt exscripsit Iordanis Chron. 238 E1— A2 14 uixitque — p. 583, 2 tradidit exscripsit Paulus 307 not. lin. 2—4 ) [*]( 1 uersibus] uerbia VTO; in marg. uer. (t. e. uersus) m. ant. P || homini (i m. 1 in ras. ex ũ ?) B hominum V S o nimium) omniũ(mi ante il s. 8. m. ut uid. 1, sed m priore non deleta) B || post deo haec ex Claudiano cui fudit (mittit E) ab astris (antris E) aeolus (eol- GE) armatas hiemes (hy- XaZ, -is E -as Z) add. GN1X2EZ; in mg. claudiani uersus add. m. ant. in Nt || militat (at in ras. m. ant.) P mili∗ta t- (i.t ex iti m. 1) B 6 de] do B || arrogantissime PB 7 idolis (d m. 1 ex 1) D 8 composita PB || etiam post conp. add. D solus || reipublicae VK 9 mediolanium] PBD 10 I CXLVIIII PB millensimo centisimo quadragensimo nono D n VIII (pro VIIII) V || ante arcadius haec thedosii filius et praecedentis wumeri pars a m. 1 omissa XLVnn m. 2b in lacuna add. in O 12 nuc D || innitur D || quadragensimo] D quadraginsimo (a pr. ez i m. 1, in in e m. eoaeua B) PB 13 loco] eo D 14 uixit que (a ligata erasa; fuit cq) P uixitaq; V uixit itaq. T Uixq: D 0 imperii D. )

interea Gildo comes, qui in initio regni eorum Africae praeerat, simul ut defunctum Theodosium comperit, siue (ut quidam ferunt) quadam permotus inuidia Africam orientalis imperii partibus iungere molitus est,

sine (ut alia tradit opinio) minimam in paruulis spem fore arbitratus — praesertim cum absque his non facile antea quisquam pusillus in imperio relictus ad maturitatem uirilis aetatis euaserit istique propemodum soli inueniantur, quos ob egregiam patris ac suam fidem et diuisos et destitutos Christi tutela prouexerit — Africam excerptam a societate reipublieae sibi usurpare ausus est, gentili magis licentia contentus quam ambitu regiae affectationis inflatus.

huic Mascezel frater fuit, qui nouarum rerum molitiones in fratre perhorrescens, relictis apud Africanam. militiam duobus filiis adulescentibus in Italiam rediit. Gildo, et absentiam fratris et praesentiam filiorum eius suspectam [*]( AVCTORES 3 ut quidam ferunt 5 ut alia tradit opinio ) [*]( EXPILATORES 2 interea — 13 inflatus epitomauit Paulus 308, 24 — 26 2 Gildo — 6 arbitratos, (12 gentili) excerpsit Marcellinus Comes ad a. 398 13 huic — p. 534, 9 continuana excerpsit Paulus 308, 26 — 309, 4 18 huic — p: 534, 2 missus est excerpsit Marcellinus Comes ad a. 398 ) [*](1 filio] filio suo υ || admodo D 2 in] DW (ς) υ om. PRGVN N1X2, 3 conperit PB\' || aiue] si D 4 orientalis imperii (a im in ras. m. 1) P 5 partibus] suis partibus P1 WX2, 6 minimam] PD nimiam B 7 in om. DV 8 ad] ada D || uirilis] ui|ris D || eoaserit istique] uenerit et isti TO 9 inueniatur D || quoe] in quos N || ob] ab D || egregiam] VN1T(KMHO) regiam PRDO NWX2 || suã∗ B 11 sibi (bi in ras. m. 2) P 12 contemptus a. ras. B 13 mascezel] PRDKMN1TWX2 (masce sel PB, item mox); masioezel V (sed mox mascezel) mascezil Q (ubique), fsh masceihel 0 mascelzel ed. 1542 mascelcer ℬℜ2 mascerzel 1 || frater frater (prius del m. ant.) P || ∗∗q̰ (eras. 1—2 liti., prima quoque Ut- terae q pars in ras. m. 1) D 14 moKtiones in fratre] PRGKMH N1X2υ (-nem H) in fratre molitionee (in om. F, -tionis W -cionis D) DVWT(O) h fratrum molitiones N|| perhorres∗cens (fuit -encens) B 15 duobus] PD dnoib; in raa. m. 1 aut 2 B || adulescentib; (tib; m. 1 aut 2 in ras.) B || in om. D 16 suspectam (c m. coacua ex p) JB )

ad hunc iam ut hostem bello insequendum Mascezel frater missus est, quem idoneum procurandae reipublicae fore propriae orbitatis recens dolor pollicebatur. igitur Mascezel, iam inde a Theodosio sciens, quantum in rebus desperatissimis oratio hominis per fidem Christi a clementia Dei impetraret, Caprariam insulam adiit, unde secum sanctos seruos Dei aliquot permotos precibus suis sumpsit: cum his orationibus ieiuniis psalmis dies noctesque continuans sine bello uictoriam meruit ac sine caede uindictam.