Historiae Adversum Paganos

primus illi campus ad bellum forum Vrbis fuit, mixta simul externa ciuiliaque bella numquam defutura significans.

Sabinorum, quos foedere [*]( AVCTORES § 1 anno—CCCCXIIIignotus; cf. Eus. 835, Eutrop. 1,1, Oros. 1,17 || Olympiade.. sexta .. Roma.. condita est item Eus. 1264 || 2 quae— 3 solet Eus. 1241 y (ubi habes etiam quattuor annis in medio expletis) || § 2 cf. Augustin. C. D. 3, 6 || 6 sine—Sabinas vergil. Aen. 3, 6 || raptas Sab. cf. Eus. 1268 || 7 ctuore dotauit cf. Vergil. Aen. 7,318, Iustin. 1,7 § 19 || 8 Numitore (!) cf. Liu. 1,5 || 8 Remo cf. Eus. 1266 cod. Fux. || 10 mnros fratris cf. Liu. 1, 7 §2 || templum-dedicauit (!) cf. Liu. 1,10 et 11 || seeler. manum cf. Liu. 1, 8 || g 5 foedere cf. Liu. 1, 9 § 13 || ludis cf. Liu. 1, 9 § 6. ) [*]( EXPILATORES 1 numerum ex Orosio sumpsit Paulus p. 4, 25 (Orosio laudato) et p. 2, 11 Eyssenhardt [I 1 Olymp. — 3 solet haec quogue forE. praeter Hieronymum adhibuit Isidorus Orig. 6, 37, 1 ) [*]( 1 °uersionem (litt. maiusc. rubris praeter e s. scnptam) P || * cccc mo ‧ quarto decimo L quatringentisemo quarto D CCCCIIII et p. 2 et p. 4 || olympiadae PRD 2 quinta Ll quinto P* || demum] decimum D || annum D || IIII B || in] & D 3 aput Pa || helidem PBBD || greciae RBD 4 etalia BD (ante t parua ras. fort. inter punctionis in D) || a om. LBD s. lin. add. m. 1 P || remo] remulo L 5 parricida B || imbuit] LPRD inbuit B 6 mora PR || sabinas mulieres Rb 7 crudrum D 8 romolus D || remo] rem D 10 scelerataram manuum B* 11 promisa Bm praemisa Bt || impunitate L || colligit B 13 quas PH\' )

ducem eorum Titum Tatium, senem honestis pietatis causis insistentem, diu armis propulsatum, mox, ut in societatem regni adsumpsit, occidit.

cum Veientibus proelium adhuc paruo nomine, iam magnis uiribus, agitatum. Caeninensium captum ac dirutum oppidum.

adsumptis semel armis numquam quies, quippe quibus egestas turpis atque obscena fames domi timerentur, si umquam paci adquieuissent. iam hinc incessabilia certamina et iuxta quantitatem uirium semper grauia quam breuissime strinxerim:

Tnllum Hostilium militaris rei institutorem fiducia bene exercitae iuuentutis Albanis intulisse bellum et diu altrinsecus spe incerta, certa clade, tandem pessimos exitus et dubios euentus conpendiosa tergeminorum congressione finisse:

rursus pace disrupta Mettum Fufetium [*]( AVCTORES § 6 cf. Liu. 1, 10 || § 7 (-agitatum) cf. Liu. 1, 15 || Caeninensium—oppidum Florus 1, 1 § 11 || § 8 egestas turpis Vergil. A. 6, 276 || obscena fames Verg. A. 3, 867 || § 9 et 10 Florus 1, 3 § 1-4 et § 6-8 ) [*]( 1 pellexerat (x in ras:) P || f∗eminas R || Post feminas interpungunt PB II praeeumsit D || nefariae LP 2 deffendit B || tytum B || ta tucium D || honestis B 3 piaetatis Pa pietatisq; R2 || propulae satum (n et e m. 2) L || moz**ut (raswra non esse uid. m. 1) B 4 adsumsit PD assumpsit (s pr. in ras.) B || ueientibus (i pr. in ras.) D B uegentibus PD uehientibua B || proilium D 5 eaecinensium P cencinensium (re supra ne scr. sed eras.) B cininensium B 6 assumptis (s pr. in ras.) R adsumtis D 7 egesta * (s m. 2) L aegestas BD || adque P*B || obscena] LBBD obscaena P 8 famis LBD || timerent PR || paci] FRbBDv, cf. 3,1 § 25 pacis L pace R* 9 adqueuiasent B 10 grauia] grama D || strinczerim B Pstrin∗xerim (er. c) R || ostilium B 11 Institutorum L || exercite D exercitatae BB ezercitate P || inuentatis D 12 in incerta PaRb || certa] incerta B om. D 13 pessimi P1R (corr. in pessim osm. 2 P) || exitos L || dubios (o ex u corr.) PB || compendiosa R2. 14 dir|rupts tam et tum D || dinipta v || metum L mettum ita metium corr. P metam in metium corr. B et cum B || fufetium] LBb fafeoium D fufesium PR* sufetium B )

Fidenate bello, meditata etiam proditione suspensum, curribus in diuersa raptantibus duplicis animi noxam poena diuisi corporis expendisse:

Latinos Anco Marcio duce saepe congressos, aliquando superatos: Tarquinium Priscum omnes finitimos et potentes tunc Tusciae duodecim populos innumeris concidisse conflictibus: Veientes Seruio Tullio insistente uiotos fuisse nec domitos:

Tarquinii Superbi regnum occisi soceri scelere adsumptum, habita in ciues crudelitate detentum, flagitio adulteratae Lucretiae amissum, et inter domestica uitia uirtutesque forinsecus emicantes, id est oppida ualida in Latio per eum capta Ardeam Oricolum Suessam Pometiamque et quidquid in Gabios uel fraude propria uel poena filii uel Romanis uiribus perpetrauit.

sed Romani quanta mala per CCCLIII annos continua illa regum dominatione pertulerint, non solum [*]( AVCTORES § 11 (-superatos) ef. Liu. 1,32 et 33 || Tarq. Priscum - conflictibus cf. Liu. 1, 42 || § 12 Florus 1, 7 § 1.2.4-6.11 || § 13 ccxLm Eutrop. 1, 8 ef. Eus. - Hier. 1505 ) [*]( 1 fidinate PBB (e ex o corr. m. 1 R) || cruribus B 2 in dinersa raptantibus om. D || noxiam D || paenS D 3 latino B || an con D || martio BB || duces D || sepe B1 || congresos B congressus D 4 seperatos (v al.) R 5 duodecim (i in ras. a2. m.) B xn B || populis B 6 uegentes PB uehientes B || tullo LBD || uictos (o ex u) B || fuisse nec domitos om. B 7 tarquini P1В*B || adsumtum PD assumtum (I prior in ras.) B 8 habeta B It flagio JB1 9 lucriciae D || et inter] LPBBD et intus v inter VOh || uitia om. B || uitutesque Ba 10 forensecus LB || emicantes P || ippida R* || in lacio D illata (1 prior in ras.) in in latio corr. al. m. B 11 ea fort. P\' || oricolum] PBD oriculum LB ocricolum v || suessap B suescam P suee ca B || pometianque et] LPBD (in B forE. i ex a) pum etiam quae et B pometiam et v If quido quid (d pr. in c) R quitquid (sic) B 12 in gabios] ignauios (n m. P itemque ut uid. punctum) L 18 CC-XL- et tres (et m. 1b) L (et adest in indice margini L a m. lb ut uid. adscripto) CCXL et trea PB ducentos quadraginta et tris D CCXIII sic B 14 aññ. L II continuata B )

nam si mins tantum superbia fuisset in culpa, ipsum solum oportuisset expelli seruata regia dignitate melioribus.

igitnr regibus Vrbe propulsis Romani, consulendum sibi quam cuiquam suae libertati dominandum rati, consules creauerunt: quibus ueluti adulta reipublicae crescentis aetas robustioribus ausis exercebatur.

Anno post Vrbem conditam CCXLIIII Brutus primus apud Romanos consul primum conditorem regemque Romae non salum exaequare parricidio sed et uincere studuit; quippe duos filios sues adnlescentes totidemque uxoris suae fratres, Vitellios iuucnes, reuocandorum in Vrbem regum plaoito insimulatos, in contionem pretraxit, uirgis cecidit securique percussit,

ipse deinde Veientum Tarquiniensiumque bello cum Arrunte, [*]( AVCTORES § 15 Florus 1, 9 § 2; 1, 22 § 1 || cap. 5 § 1 Bratos sqq. Eutrop. 1, 8 et 9, sed u. 11 totidemque—fratres Florus 1, 9 § 5 (q. Liu. 2, 4 § 1) II § 2 Liuius 2, 6 (cf. Periocha) ) [*]( EXPILATORES 8 anno — 9 consul compiluit Seuerus chron. p. 453 ) [*]( 1 expulsione (puncta a m. 1* aut P) L || eiuratio] DAGKMv t ciusratio Lt*. eru∗ratio Ltb et abinratio (fort. et non ab ead. m. a qua ab S) R2B iuratio PR\' || regii nominis] regis in omnes B regii in homenis D 2 unus (i haud dubie ab m. lb) L || snperbia tantum PB 3 expelli] et pelli B || regio (a m. P) L regia∗ (er. n a m. 1) B || dignitate D 4 propulsi5 (o m. 2) L 5 suae libertati om. B 6 uelut1 B R adultae B || reip- L 7 robostioribus B* 8 cc mo - XLIII. - L dncentisemo quadragensemo quarto D || primus om. Bt 9 romae] romanae L 10 ezaequare (ae in ras.) P exaequae D aeqaare B || sed et] Ltb (in marg.), PR sed etiam LtBD || oincerem D || stndioit B atodiuit D 11 adnliscentes (ole ai. m.) R adoliscentis D adnlentes B n luitelios R uitelios D 12 noiuues***no (ne m. 2) P || urbe BD || insimulato∗ P insimulato B simalato D 18 concionem D H procraxit B* (sic c aut fort. t minus clara) II urgisque B || esecidit P caedit R cieidit B || percasit B 14 negentam PB uchientumB H bello om. B || arrante] LPBD arrunte rege B || suparbi] snper D )

Porsenna rex Etruscorum, grauissimus regii nominis suffragator, Tarquinium manu ingerens, tribus continuis annis trepidam urbem terruit conclusit obsedit; et nisi hostem uel Mucius constanti urendae manus patientia uel uirgo Cloelia admirabili transmeati fluminis audacia permouissent, profecto Romani conpulsi forent perpeti aut captiuitatem hoste insistente superati, aut seruitutem recepto rege subiecti.

post haec Sabmi conrasis undique copiis magno apparatu belli Romam contendunt. quo metu consternati Romani dictatorem creant, cuius auctoritas et potentia consulem praeiret; quae res in illo tunc bello plurimum emolumenti tulit.

Sequitur discessio plebis a patribus, cum, M. Valerio dictatore dilectum militum agente, uariis populus stimulatus iniuriis Sacrum Montem insedit armatus. qua pernicie quid atrocius, cum corpus a capite desectum perditionem [*]( AVCTORES § 3 — ingerens Florus 1, 10 g 1 || § 3 inde a tribus Liu. 2, 9. 12 (-15) || § 4 Liu. 2, 16; 2, 18 g 3 et 4 [cuius auctoritae-praeiret cf. Eutrop. 1, 12] || § 6 Liu. 2, 23—33, inpr. 30 et 32; sed discesBio — patribus et iniuriis — armatus plerumque ex Augustino C. D. 2, 18 et (sacr. — arm.) 3,17 (qui ex Sallustio, Hist. 1 fr. 10 Kritz) ) [*]( 1 congreso sibi B congressus. ibi (interp. fort. aZ. m.) B || conmortuoque PBBD || porsenna] LPRBD 2 etrusticorum B || grauisimus B || tarquiniensium B 3 manum B 4 mutius B 5 uerendae B || cloelia] LR2 clylia PB1 clilia D boclelia B || ammirabili PR2 ?admirati (in -abili corr. Bt et Bm) Bt || trameati B 6 audatia Ra || permouissent (per in ras. ***) B || cο̃*pulsi Rb || ad uersum -si for.—hoste adscr. m aut in (uoluitnc in insistente ?) Bm || forent] LPRBD fuissent v 7 in seruitutem B 8 con**rasis R conrosis B || undque L ubique B 9 apparato D || romani D 10 dictatore P1R1 || °reant (c al. m.) B 11 quae] qum;um B 12 emulamenti B || patribus, cum] correxi interpunctionem, patribus. Cum v 18 m̄. (t. e. marco) L marco PRBD || dilectum] LPBX delictum BD delectum B1 || populi* (uid. s eras.) PB 15 cum om. B || defectum (s m. 1b) L )

urguet se atque inminet sibi extra illas apertas bellorum clades successu misero clandestina pernicies: quippe T. Gesonio et P. Minucio consulibus duo uel maxima omnium malorum abomiamenta, fames et pestilentia fessam Vrbem corripuere. Cessaum est paulisper a proeliis, cessatum tamen a mortibus non est.

Veientes Etrusci graues hostes adiunctis sibi finitimorum copiis in bella surgentes obuiis M. Fabio et Cn. Manlio consulibus excipiuntur: ubi post sacramentum iurationis, quo se Romani deuouerant non nisi post uictoriam ad castra redituros, adeo atrox certamen fuit et uictis uictoribusque par forma, ut, amisso plurimo exercitu occisisque in pugna Manlio consule et Fabio consulari, M. Fabius consul oblatum sibi a senatu triumphum suscipere recusarit, quia tantis reipublicae [*]( AVCIORES § 6 T. Gesonio-corripuere Liu. 2, 34 § 2 et 6 (qui tamen Volscos pestilentiam inuasisse refert) || § 7 Liu. 2, 43 § 11-2, 47 ) [*]( 1 inspirabat] LP inspirabat B spirabat (sper- D) BDv || medita- retur] LBD ٠mitaretur P1 nimitaretur P\' modimitaretur (corr. m. 2) R minitaretur (‛imitatio est Sallustiana’ [ad Caes. de rep. 2, 5 ?]) Lautius, 1; cf. Bentleius ad Horat. Carm. 4, 14, 28 2 pernici*ea (s aX. m.) B pernides B 3 subripisset B subru epnisset D || ipsa om. B 4 adque PaRaB || imminet BD || extra] ex D 5 clandistina B || pernicies (c ex t ?) B || tito PRBD || gesonio] LPR gessonio BD, geganio fh || publio PRBD 6 cminuṭιοc P minutio R || cons̄s̄. L 7 famis B || arripawe B1 8 mortalibus B 9 uegentes (n in ras. R) PR uehientee B || etrusci] LB cf. Grubitz p. 36 etrusci (sic) R et etrusci PDh || adiunctos L 10 obuius B || narco PRBD || fauio L || sic gn̄. L gneo PRBD || mallio BD nalio Pa || cons̄s̄∙ L consulib9 R ̇ 11 quos I eromanis D 12 cas- Ram D || redituros (r prior ex c corr.) P 13 adeo] ad|adeo D 14 amiso B || occisisque (e ex ae) R occissisque B || manlio (i 8. s. m. 2) L maailio B 16 marcus PRBD || fabus R || consul in ras. P || oblatum (ob add. m. 2) P 16 recusarit] .PR recuqarint (n linea quoque deletum) L recussaret B recusaret v || reip- L )

Gloriosissima illa numero et uiribus Fabiorum familia Veientanum sortita certamen quantam reipublicae orbitatem occasu suo intulerit, infamibus usque ad nunc uocabulis testes sunt fluuius qui perdidit et porta quae misit.