Historiae Adversum Paganos

qui tribus conflictibus fusi, amissum exercitum uocata in libertatem seruorum manu suppleuerunt.

sed cum sic quoque desistendum certamine propter metum periculi arbitrarentur, Tyrrei poetae et ducis conposito carmine et pro contione recitato rursus accensi mox in certamen ruunt; tanta autem ui animorum concursum est, ut raro umquam cruentius proelium exarserit; ad postremum tamen uictoria Lacedaemoniorum fuit. tertio Messenii

reparauere certamen, nec Lacedaemoniis mora, multas in auxilium [*]( AVCTORES § 6 expngnant— § 8 Iustin. 3, 5 § 9 Iustin. 3, 6 {ilia Athenienses uero—parant fieiane ex Iustin. 3, 6 § 3—4 ?) 1 selectas В electos В || suplementam L supplenmentam I) 2 miliciae В || spartbam Pit || promiscuos (os in m vi, nid. corr.) L promiscuu* (fuit -cuus) P promis »cuos (er. s) JR 3 feeminarum В || coneubitii* (fuit -tus) P concupituB D || permissero В || infami\' (s s. s. m. 2) P 4 utilis (s in ras. add. m. 2) P ta utili В inutili В || ineistentis D || expognant D 5 messenios В messanios В || uictus seruicio D || praemunt В \\\\ ad 1> || cruentam diu v 6 uincla] LP uincla В uincula В uincola В \\\\ perpesi В 7 lacedemonii PBB lacedomoni В || tyrreum] PRB tyrrbeum L turreum В Tyr- taeum corr. v 8 atheniensem poetam] LPBBB (en alterum s. lin. add. m. 2 in B) p. a. d 9 amisum В || libértate L 10 dissis- tendura В || certamen» (fuit -mine) P certamini Jî certamene В 11 propter metim (er me in ras. m. 2) P \\\\ pericoli В \\\\ arbitrentur JR* || tyrrei] LPBbBB tyrei Л* Tyrtaei corr. v \\\\ poete В 12 compo- site PB II recitatu В 13 certamine В || tanta autem] LPBBB tantaque v 14 crucientius В || exarsit В || postremii* P 15 uic- toria» L || lacedemoniorum PBB || tercio В \\\\ messeni BB messe*nii M (n ex m; i alt fort. al. m) В 16 repauere Jî reparauire В || lace- demoniis B*BB lacedemonii PR1)

nec Lacedaemonii quieuere: nam ipsi in Messenios occupati Peloponnenses inmiserunt, qui Athenienses proelio exciperent. Athenienses autem, missa in Aegyptum parua classe inpares uiribus, nauali congressu facile uincuntur. dehinc recepta classe, aucti etiam militum robore, uictores in proelium uocant.

Lacedaemonii quoque omissis Messeniis in Athenienses arma conuertunt. diu uariae et graues pugnae et anceps uictoriae status ac postremum pendente euentu utrimque discessum est.

Sciendum tamen est maxime, ipsam esse Spartam quam et LacedaemonamLacedaemouam ciuitatem, atque inde Lacedaemonios Spartanos dici.

Igitur inde reuocati Lacedaemonii ad Messeniorum bellum, ne medium tempus otiosum Atheniensibus relinquerent, cum Thebanis [*]( AVCT0RES § 10 et § 11 Iustin. 3, 6 § 5—9 § 13-§ 15 Iustin. 3, 6 § 10-15 expilatohes 11 ipsam—12 dici exscripsit Isidorus Orig. 15,1, 47 1 tupias D || utriusque В || uero (ue ex uo corr. m. 2) P || lace- na demonios PBB lae • edemonioa D 2 intentos It infestos В || aggîedi (ex adgr. fort.) В || lacederaonii PB lacedemom\' В 3 quc- nere D || occupati (fuit -tis) P || meseneos D || peloponnenses В (sed a n prima er.) peloponenses (-sis D) BD peloponenses P 4 immiserunt D || atheniensis LI) || ezceperent BD \\\\ a*thenienses It atheniensis D 5 misa В missi L || egyptum D || clase D 6 congresa ь 8 II deine (h s. s. m. 2) P \\\\ clase В 7 militum от. В \\\\ robure В \\\\ uictoris D II proelio D || lacedemonii PRB 8 omisis В \\\\ messenis D || atheniensis D 9 grauis D \\\\ uicturiae D \\\\ ac] LPBD cf. 2, 9 § 10 ad BZh Iustini codices || postremo D 10 euentum P* 11 maximae D \\\\ spartham PB partam В || quam от. St || lacedae- monam] L lacedemonam PB laceda«monii D lacedemoniam B3 Lace- daemoniam v 12 ciuitatem] LPBBD3Z ciuitatem dicunt v t adque» (in eras. ?) P adque В \\\\ lacedemonios PBB3 lacedemoniue D || sparthanos PB spartanus D pártanos В 13 laced monii PBB II ad от. BD || meseniorum В || bello В 14 ociosum D \\\\ ъ thepanis (corr. т. 2) P )

tantus furor Spartanorum erat, ut duobus bellis inpliciti suscipere tertium non recusarent, dummodo inimicis suis hostes adquirerent.

Athenienses tanta bellorum tempestate permoti duo duces deligunt Periclen spectatae uirtutis uirum et Sophoclen scriptorem tragoediarum: qui diuiso exercitu et Spartanorum fines late populati sunt et multas Asiae ciuitates Atheniensium imperio adiecerunt.

hinc porro per annos quinquaginta incerta semper uictoria terra marique pugnatum est, donec Spartani, et opibus inminutis et fide profligata, sociis quoque probro fuere.

Sed haec per tot aetatum uolumina incubuisse Graeciae parui penditur. nunc autem interpellari interdum uoluptates et impediri parumper libidines non sustinetur.

quamquam inter illius temporis homines atque istius hoc interest, quod illi aequo animo haec intoleranda tolerabant, quia in his nati uel enutriti [*]( AVCTORES § 16 Iustin. 3, 7 § 12-15 f §17 cf. Oros. 1,6 § 4 ) [*]( 1 boetiorum LPBB boitiorum D || eis imperium B 2 amiserunt PBD 8 susceperent BD (ad u. rent tanto f. s. e. n. duobus in marg. n B) || sparthanoram PB 4 impliciti D || suscepere∗∗ (una duaeue litt. eraa.) B snscepere D || tercium D || recussarent BB (sed spr. er.; alt. b quamquam paulo obscurior m. 1 scr. wid. in B) 5 hostis D || adquererent D 6 permnti D || duo] LPRaD duos RbΒυ || delignnt] PB delegant D dilegnnt B Eligant in folii prine. L U periclen] LPB (coni. cum seq. uoc. et n deinde expunctum in P) periolen* (fort. s er.) B pereclen D || spectate D || nirium L 7 eophoclen] B aofoclen LPBD || scribtorem] LPRaB scriptorem BbD || trigoediarum D || exercito D || et om. PB 8 sparthanorum PB || finis D || late om. D i popnlati B popnlati (n in ras. al. m.) B || cinitatis D 9 adiecerent B || quinquagenta B L P ·L· B 10 -que (e ex ae) B 11 sparthani PB partani D || imminnti D 18 tot* (a eras.) P || incubuissae B incobnisae D || greciae BD gratiae (a in ae al. m.) B 14 nolnptatis D uoluntates B || inpediri PB impedire D 15 libidinis D || quiqna ita aquaquã corr. B 16 hominis D || adque PaB || iscins D 17 intnleranda B intolleranda RaD || tnlerabant B tollerabant D || hiis B || vel] LPBBD et h || enutriti] PB ∗∗enutriti (e al. m.) B nutriti LD )

atque utinam ipsum depulsorem huius uel modicae inquietudinis precarentur, cuius munere hanc ignoratam aliis temporibus iugitatem pacis habuerunt.

et quoniam spopondisse memini, cum ueluti articulis quibusdam dicendi ordinem definirem, dicturum me esse ab orbe condito usque ad Vrbem conditam,

huic uolumini quod ab orbe condito explicuimus finis hic sit, ut ab Vrbe condita sequens libellus incipiat, qui contextiora illorum temporum mala, exercitatioribus quippe ad nequitiam atque eruditioribus hominibus, continebit. [*]( AVCTORES § 20 cf. Oros. 1, 1 § 14 ) [*]( 2 et] eno B || diliciaram PBlBD || adauefacti] LPB ass. (sed 8 pr. in ru.) B adsuaefacti D || adomne corr. ex admone L 3 conmouentnr B commuuentur D 4 adque P* II ipsam om. B II modice inqaietudines D 5 praecarentur BD || ignoratam] ignorantiam ante ras. L || aliis (sic alt. i expuncto) L 6 ha(buerunt) (buerunt paene euanuerunt) L || let quoniam spopond ⌇(haec isse-ueluti in pagiwe fine folii particula abscissa perierunt) L || spo∗pondisse R || memini] fsh mlmemeni (corr. m.1) P melmemini B me memini BD 7 articolli D H dicendi om. B || definerem B 8 ab] ante in ras. minore m. saeculi ut uid. vIII D || urbe condito D || urbem] orbem L || ∗∗∗urrbe (in ras. m. ant. duae treme lite. quae legi non possunt) D 9 uolum.ni (aic infra add. i) P || quod] Bt qaom (sic m non deleta) R2 quem LPR1BmD || tb] ante in ras. minore m. saèc. ut uid. vin D || ezplicimns B || sit] L1aR2BDυ est L1h (m marg.) PBx 10 arbę D orbe L || qui add. R1 om. LPR1BD II Conteidora D 11 exercitatoribus D || nequiciam D 12 adque PaB || eruditoribua D || nominibus B || contenebit D || Post continebit scr. est lite. prope cursiuis a m. Ib contuli in L ) [*](PAVLI OROSn ADVERSVM PAGAJN08 LIBER I EXPLICIT INCIP. LIB. SB- CVNDVS LEGENTI VITA SCRIВТORI GRATIA L EXPLICIT (EXPLlC B) LIBBB PRIMVS INCIPIT ADVERSVM PAGANOS LIBER SECVNDVS PR ORMISTAE EX- PLICΙΤ·VOLVMEN PEIMVM I DE TRTVM PARTIVM TEBBAB INDICIO I INCIPIT MVSDEM SECVNDVM I DB MVNDI ERVMPNIS (ad sinistram primi rubrae huius subscriptionis uersus in marg. m. 1: +OR|MES|TAE, ad deztr. in margine m. 1: OROSII) B EXPLICIT LIBEB PRIMVS INCIPIT LIBEH SECVKDS (litt. rubris) D )

[*](Post continebit (aut, ut Q. et Paris. 17667 s. XI, post libri II inscriptionem) multi codices (eorum, quos ego noui, LII, quorum quattuor sunt saec. IX—X, sex saec. XI, ceteri iuniores) et Alfredi interpretatio anglosaxonica et ed. Z interpolata exhibent haec, quae Subieci secundum Q1 Q3 T V codices: Ab orbe\') condito usque ad Vrbem conditam anni IIIi cocc LXXX IIII2), ab Yrbe coodita usque ad natinitatem Christi DCCXV3) colliguntur, ergo 4) ab origine mandi in aduentum domini nostri lean Christi anni v c uu. VIIII5). His usus est addens \'sicut in Orosio legit.ur\' auctor Libri de computo scripti anno p. Chr. 810, ed. a Muratorio Anecdotis (Patauii 1713) tomo 3 p. 150 )[*]( S) orbe ex urbe corr. i || *) LXXXVII pro LXXXIIII Q, V; secundum Orosium debebat esse XXXXVII et sequens numerus DCCLII; cf. 9, 22 § 1; 1, 1 f 6 et 6 || *) k. l. interpungunt TV || <) ergo] anni. Ergo Q, (in quo haec ab Vrbe-colllg. anni om. u sed a m. 1 statim suo loco reposita sunt) enim T || \') V CXC VIIII T Vc.XC Vim V )

Neminem iam esse hominum arbitror, quem latere possit, quia hominem in hoc mundo Deus fecerit. unde etiam peccante homine mundus arguitur ac propter nostram intemperantiam conprimendam terra haec, in qua uiuimus, defectu ceterorum animalium et sterilitate suorum fructuum castigatur.

itaque si creatura Dei, merito et dispensatio Dei sumus; quis enim magis diligit, quam ille qui fecit? quis autem ordinatius regit, quam is qui et fecit et diligit? quis uero sapientius et fortius ordinare et regere facta potest, quam qui et facienda prouidit et prouisa perfecit?

quapropter omnem potestatem a Deo esse omnemque ordinationem, et qui non legerunt sentiunt et qui legerunt recognoscunt. quod si potestates a Deo sunt, quanto [*]( AVCTORES cap. 1 cf. Augustinus Ciu. Dei 4, 33 passimque alibi ) [*]( 1 hominum arbitror (m arbitror m ras. m. 1) L || poeset B 2 quia] LPJRBD (ex D inde a libro II non adnotaui nisi potiora) quod v || rectūhominem (rectil ai. m.) B || in hunc mnndum B || fecerit (it t m ras. M. I) B || rectum post fecerit interpolanit (ex 1,3 § 1 ?) h 4 comprimendam R\' || haec corr. ex habet L || defecto D 5 eterelitate LВ (non P) D 6 dispensatione (ne add. m. rec.) P || quis ***magis (eaim add. tn. 2) P 7 autem om. B || regit (r m. 2) L 9 is qui (is m. 2) B || faciendo PB 10 perficit B || IQuapropter indpit f. 36v; ei uersui m mg. m. 2 (8. VIIII-X) adacr. est: Quare fre| mueruN D 11 ordinem Bm ordinem &ordinom ordinationem (8. 8. m. 2) B 12 legere. D || recognoscunt] Lh cognoscunt Bv cognuscunt D agnoscunt PR ) [*](v) [*]( 6 )