Tractatus super psalmos

Zeli huius et apostolos meminisse accepimus, cum dominus templum ingressus flagello ex funibus omnes uendentes et ementes eiecit, et eius zeli, de quo scriptum est: et us domus tuse comedit me. efficimus enim nos interdum templum dei, aut domum negotiationis, aut speluncam latronum. templum enim dei, secundum apostolum, corpora sunt, quae in Christo sanctificata sunt. et haec eadem corpora, cum cogitamus atque agimus stupra, caedes, furta, falsitates, rapinas, speluncam latronum constituimus; aut cum saeculi negotiis et negotiationum commerciis laboramus, tunc domum dei domum negotiationis efficimus, ut, quae orationis sedis esse debebat, fiat uel latibulum latrocinantium uel domus negotiationis. hoc ergo zelo dominus, ut istius modi homines de templo eiciat, commouetur. usi [*]( 17 Ps. LXVIII, 10. 20 cf. I Cor. 6, 19. ) [*]( 2 et idcirco — dicens om. C 3 oblitu sunt V1 5 examinatur VCp habet RE natura humana pE 7 pareretur R 8 unus F1 9 opatorift p(A)e 11 quisq; Cp quisq R quis se V quisquis E 12 qui insolentem — irascitur om. R 13 quisque V quisq; Cpa quisq R quisquis e diuersari pE diuersa C 15 meminisse ez meminit m. 2 r n bu accipimus VC 16 ex finis corr. m. 2 V de funibus C oindentea r 21 et om. V 22 spelficas P spelunca C 23 aut oum ex aut m. 2 Y cam autem CpE negotiantium V 24 cQmerciis C 25 sedes RapE om. C 26 negotiationum VCpE. )

Tenet itaque et prophetam zelus iste. uidet enim inreligiosas damni querellas, impios luctuum fletus, profanam legis dei obliuionem: et idcirco haec agentes inimici eius sunt. nullum enim religiosis uiris cum talibus esse ius amicitise potest, quando declinandi et detestandi sint odio inreligiosorum. nam id ipsum psalmo altero docetur, cum dicitur: odientes te, domine, odiui et super inimicos tuos tabescebam: perfecto odio oderam illos. Abrahae quoque dominus dixit: qui te maledixerit, maledictus erit. et inimicus ero inimicis tuis et aduersantibus te aduersabor. si A brahse inimici deo inimici sunt, quales nobis esse oportet, quos deo uidemus inimicos? [*](4 Num. XXV, 11. 7 III Reg. 19, 10. 15 Ps. CXXXVIII, 21 sq. 18 Gen. XII, 3. ) [*]( bi 1 probales accepti V finees VRp 2 ob hoc V 8 fili istrahel V in poena V 4 sic VC (nisi quod V habet: eliazar - fili aaron — zelum eum C: animationS), finees fili eleazar filii aaron sacerdotis sedauit furorem meum a filiis iebarhe in eo quod requieuit ab animatione anima mea (mea in uersu exeunt. add. m. 3) quia zelauit zelum meum R 1 finees filius eleazar filii aaron reqescere fecit animatione anime mee quia zelauit zelum meum p(A)e 6 habitationem om. C 7 helias Rp propheta (om. ait) C profetauit R zelans ex zelani m. 2 V 8 dereliquet runt (pE et fili istrahel V 9 derelictos V 10 et huno prophetam pE 11 quaerellag VR luotum V profanas V 14 detestandi (om. et) Cpa detestandique e 15 id om. C 16 suos tabescenbam r 19 adi n uersantibus tibi (t p) pE 20 quare nobis V 21 oportet V. )

Causam deinde adfert, cur eos oderit, qui uerborum dei fuerint obliti; non enim sunt inania, non terrena, non lenis. ait enim: ignitum eloquium tuum ualde: et seruus tuus dilexit illud. non explicat proprietatem uerbi huius latina translatio. quod enim nobiscum ignitum, id graece πεπvρwμέvov scribitur. πεπνρωέvov autem id significat, quod tamquam conflatum igne purgatum sit. et quaecumque metalla igne conflantur, sordem in se alienam atque inutilem non continent; totum, quidquid in his residet, uerum et perfectum et omni uitiorum contagione purgatum est, ut eloquium dei aeternorum in se bonorum fidem testans. hinc illud est, quod in euangeliis dominus ait: iota una aut apex non praeteribit ex lege, donec omnia haec fiant. uera enim omnia sunt et neque otiose neque inutiliter constituta dei uerba; sed extra omnem ambiguitatem superfluae inanitatis ignita, et ignita uehementer, ne quid illic esse, quod non perfectum ac proprium sit, existimetur. hsec itaque diligit seruus eius. non solum haec agit, sed etiam diligit, quia operationi ob“dientise praestat dilectionis operatio. ob“dientia enim sola plerumque terroris est; ceterum dilectio non nisi ex deuotse mentis uoluntate proficiscitur.

Dehincait: adulescentiorsum eg“tcontemptus: iustificationes tuas non sum oblitus. ex persona [*](12 Matth. V, 18. ) [*]( 1 qur R cum V 2 non terrena ex terrena m. 3 V leu = ia V 4 tuus om. p ó latini V1 quid V id graecae R in graeco C 6 TTeTTYPUMENON V ITeTPYPWMENON (et sic etiam posteriore loco) R TTeYPaMCn c TTeYPOJMENON p ΠεΠ†ΥΡΑΜεΝÕ r TTessYPWen C TTaYPweNON p 7 quaeoumque (om. et) CpE quaecum V 8 sedS peA) fece e 9 residit C 11 dei est aeternorum pb dei et aeternorum C continens fidem pE fidem C 12 unum CpK cf. Nette Formenl. 1,576 apix V 13 haec omnia RpE omnia C uera haec omnia Y 14 otiosae R otiosa ex otiose m. 2 V 15 dei om. r a superflue corr. m. 2 V superflua R 16 esse ex est m. 2 V 18 hec V 19 obydiStiae V (oboedientiae — operatio om. C; in pe haec omnia derllrtola et interpolata sunt ita: quia operatio non obedientie solfl s. plerumq. terroris e oeterum cet.) 20 deuota CpE. )

Ad populum uero, qui et iunior est et ante contemptus est, hsec ita pertinent. erat enim in uitiis saeculi, erat in ignorantise nocte, erat in agresti ac rustica et ruinosa terreni corporis domo. sed hic iustificationum dei non obliuiscitur, hic reprobato populo seniore iunior in hereditatem familiae eligitur. emit enim Iacob primogenita Esau, quse sibi ille tamquam moriturus inutilia existimauit. scit has populus iunior natiuitatis [*]( 7 I Reg. 16, 7. 15. Ibid. 11. ) [*]( 3 samuhel RC uenit ex ueni m. 2 V 4 unum in marg. add. C omnea title 5 ungeret CpE quo ex quod R qui V adiesse filios ie iubet uenire uidet V t5 maiore V 7 ita mouetur pe amonetur C ne add. m. 2 V 8 in om. pe 9 in faciem VR 10 ideset et secundus corr. m. 1 V adest tertius e et tertius adest C et tertius R 11 iesse R iesses V L- 13 mendatid C 14 iuasisset ex iussit m. 2 V et add. m. 2 V ex iis E 15 electum CpE 16 dereliqui RCpE 17 hic om. Cpe a spiritu sancto pE 20 qui iunior est C 21 erat in ignorantiae nocte ae om. Cpe 25 primogenitusau corr. m. 2 V ille om. pe. )

Denique id ipsum sequenti uersu docet: iustitia tua in aeternum, et lex tua ueritas. has iustitias non cogitauit populus ex Aegypto progressus, cui mare aruit, cui columna nubis de die, nocte autem columna ignis famulata est, cui mannam matutinam caelum subministrauit, cui uiginti septem regna cesserunt, cui Iordanis stetit aridus, cui muri Iericho ad sonum exercitus et arcae testamenti circuitum conciderunt. has dei iustitias scit populus, qui est iunior, aeternas. has, quia aeternas sciret, emit fide; has, quia moriturum se crederet senior, uendidit infidelitate. populo enim iuniori lex ueritas est. nam uere nunc ab eo circumcisio cordis per legum iteratur ad uitam, uere per mare huius saeculi transit in promissam sibi terram, uere caelestem mannam sumit aeternus. uere in Iordane lsetatur renatus, uere pascham agni sanguine liberandus immolat, uere in azymis sinceritatis fermento antiquae malitise . purgatur: iam non legis ei umbra, sed ueritas est.

Scit autem ob hanc ueritatis confessionem multis se persecutionibus hic iunior populus urgeri. hinc enim sunt in toto orbe terrarum beata fidelium confessorum et sancta martyria. hinc plures patrimoniis spoliati, exiliis dispersi, uincti, csesi, usti, necati; sed felici semper mandatorum meditatione omnia, quaecumque ingruerunt, confirmatae fidei uirtute uicerunt. et ideo ait: tribulatio et angustise inuenerunt me: mandata autem tua meditatio mea est. urgueant licet [*]( 2 senior desperauit R 8 iustitiae tuae pE 5 exom. V 6 nubis autem columna add. m. 2 V 7 manna matutinum CpE ministrauit C 8 ad solfl VC 9 cirouitu p 10 dei om. p quid est C as qui aeternas C, om. V 11 enim fide V as quia V1 18 nunc ex nun V ab eo (e ex corr.) & circumcisio R 15 caeleste manna CpE eternu pe 16 pascha CpE 17 uere add. m. 2 V sinceritatis epulatur fermentoque pE antique R om. pe 20 hic add. m. 2 V urgueri R arguit C 21 beata = R fidelium om. V martyrio V 22 patrimonii V expoliati pE exilis R disparsi V uinti C 23 necati ex negati R sed felici om. V sed fideli CpE 24 ingruunt R 25 ait ex agit m. 2 V angustia RCpE cf. Sabatier II, 246' 26 urgeant CpE. )

. 10. Dehincait: sequitas testimonia tua in seternum: intellectum da mihi eorum et uiuifica me. non contentus est dei testimonia in praesens tantum aequa et existimare et exspectare: aequitatem eorum in aeternum sperat et per superiores tribulationes et angustias obtinere ea, quse aeterna sunt, nititur. nihil aeternum esse diues ille euangelicus existimans beatitudinem praesentem suam poenali morte mutauit. aeterna autem dei testimonia Lazarus pauper exspectans et Abrahae sinu continetur et miseriam uitse laboriosae beatae quietis honore demutat. horum intellegentiam propheta orat, donum scilicet inter multa dona praecipuum spiritalium gratiarum, et per eam uiuificari se deprecatur. sicut enim nunc in prsesens testimonia dei et mandata meditatur, ita exspectat aeterna; et sicut uiuit corporis uita, ita per intellectum, quem a deo acceperit, ut aeterna gloria uiuat, expostulat.

Inter multa euangelicae doctrinae praecepta silentium a nobis orandi dominus exigit, ut taciti et ex secreto cordis [*]( 1 intententur ex intendentur R intendentur C infestetur V adhibeantur adhibeantur V 4 angustia RCpE me h. l. om. V 5 non ut occupante R 6 conueniat Vpl conuenit E 8 eorum om. R uiuificer p(A)E uiuam R cf. Sabatier l. c. 9 existimare (om. et) Cpe 10 sperat « spem m. 2 V 13 eua ex auS 7? suam uitam V 14 - 1 — azarus p a eliazar V 15 laboriose corr. m. 2 V 18 se uiuificari E depraecatur T/J 19 exspectata aeterna V expectat aeterne C 20 ita et per ph Explicit littera octaua decima incipit littera XVIIII feliciter V Finit R Finit littera XVIII incip. Coph lit. XVIIII Cp 28 in toto h. 1. R sed cf. infr., V h. 1. dne habet post meo sed cf. p. 522, 4 24 requiram R n 25 euuagelicae V 26 exegit VCpE. )

Sic et in huius mundi exordio iustus Abel etiam peremptus magna loquitur et clamat. scriptum est enim: uox sanguinis fratris tui clamat ad me. non humilis sanctorum querella est, nec depressa fidelium oratio est. altum est, quod postulat, excelsum est, quod exspectat, clamore personum est quod precatur. urguebat Pharao infestis dei populum agminibus, mare rubrum fugse obsistebat, conclusus undique Israhel iam ad mortem uidebatur hoste proximo, mari obuio. inter haec nullam Moysi ad deum uocem fuisse scriptura testatur, stabat msestus, stabat tacens, sed secreto cordis sui personans et orationis suse fide clamans. uox enim istud diuina testatur [*]( 14 Gen. IV, 10. ) [*]( 1 depraecemur R precemur e precaremur Cpraecaremur V) VCpb potius sit scripsi potius R potius esset VCpE 2 secreto p(A) 3 andiantur scripsi audiatur V R et auditor C auditore p(A) audiente E 4 in toto Cpb ex toto e 5 dme ex dms m. 2 V requiram RCpE 8 est om. V 9 di tronum VRlC thronum dei E non nisi V non t efferendus VpE ecferendus R* haec ferendus RlC 10 ad eū V a d5 C toto corde E 11 trena spnit p(A) qui innocentis — officiu uoce om. C 14 magna ex magni m. 2 V loquitur et C 16 q.rella P quaerella V2 R querela pE depraessa VR 17 postulant VCp quod eispectat — personum est om. Cp exspectant V 18 precantur Cp farao rR 19 istrahel r 20 ad om. p nerebatur Cp urgebatur e mare Vp 21 nullam iã C 22 mestus V 23 fidem V. )

Sed qui clamauit, ut audiretur et inquireret iustificationes dei, nunc clamat, ut saluus fiat et custodiat testimonia dei. quantae autem modestiae ordinem tenuit! non statim clamorem suum sperare ausus est proficere iniustitise salutem. prius fuit, ut auditione dignus esset; prius fuit, ut iustificationes inquireret. merenda fuit auditio, adhibenda inquisitio: et salus post [*]( 1 Exod. XIV, 15. 4 Gal. IV, 6. 11 Gal. VI, 11. ) [*]( 2 silebat ur (corr. m. 2) ille V silebat uir ille (at uir in ras.) R silebat ille Cpb 3 erat (pb, orn. e 4 enim om. (' 6 isq. V1 7 et n5 gloriam V 8 moriatura V moritur <' daudia C praecetur VR 9 epistulas V epistolas RCpE in litteris V 10 cummunis (' ei supr. scr. m. 1 R aelementorum R 11 has ingentes pb 12 uobis ex nobis 1 m. 2 V 13 conpraehendens VR 14 ex toto de corde V qua V h & audiatur C 16 exitaditus haec C 16 as V occultas - et R occulte et C' 17 obtat Cp 18 inquisitionos V 22 tenuitur C in olamorem C 28 proficere in salutem prius nisi iustificationes di inquireret merenda cet. Cp 25 8 salus C. )

Qui uero clamauit et testimonia dei, id est sub testibus caelo ac terra et angelis scripta, custoditurum se professus est. addidit adhuc et meritum salutis obtinendae dicens: prseueni inmaturitate et clamaui, in uerba tua speraui. non exspectauit infirmam a uitiis senectutem, neque deferuescentibus longo usu luxuque aestibus frigidae aetatis tempus elegit; sed maturitatem omnem fide et religione praeuenit. uincens per continentiam iuuentutem et conprimens lasciuientes annos et senectutis maturitatem modestae et castse adulescentise tranquillitate prseueniens. et prophetae clamor est sperantis in dei uerba, non aliquando, sed semper. finis enim nullus est spei nostrse sed in cselestes res semper extenditur et in aeterna dei promissa procedit. nullum tempus uacuum habet, nullum otiosum.

Denique id sequitur: et prseuenerunt oculi mei [*](2 uelud Cp necesse om. C 3 habeo C praecibus VR 5 corporis officium scripsi corporis 111*** R corporis V officium corporis (pE 6 pcentes C 10 thSsaurum V thesaurum R teBauru p tesauro C 11 praeceptis V 12 uere C' 18 hac terre C se om. C, 14 ad meri- tum p (A) obtinendae salutis VCpE 15 inmaturitate h. I. scripsi, cf quae secuntur et Sabatier II, 246 adn. (Iv άωρια LXX, cf. AmbrQa. ad h. l. 16: "Graecua tv Awpia dixit, quod est ante horam, ante tempus") in maturitate codd. in inmaturitate Bened. in adn. et in uerba Cpb tua semper speraui E fort. recte, cf: [in. 22 16 uitiis C ad uitia. p(A)b 17 usu luxuriae pK aetatibus frigidae aetatis R sed inmaturitatem Cp(A) 18 fidem F1 19 et ante senectutis om. b 21 sperantes V 26 et om. Cp. )

Dehinc sequitur: uocem meam exaudi secundum misericordiam tuam, domine: secundum iudicium tuum uiuifica me. discamus modestiam ex dictis prophetse, ut superiore clamore cordis, iustificationum inquisitionem, custodiam testimoniorum dei et continentiam iuuentutis et antelucanae meditationis uigilias: et per haec omnem in misericordia dei spem reponens postremo audiri uocem suam secundum misericordiam rogat, et misericordiam secundum iudicium dei postulans. nos si semel ieiunamus, satis fecisse nos arbitramur; si aliquid ex copia domesticarum facultatum inopi damus, inpleuisse nos iustitiam credimus: ieiunantes, ut aut placeamus hominibus aut corpora cibis fessa releuemus, et inter ipsa ieiunia stupra, caedes, iniurias, odia cogitantes; donantes autem exiguum nescio quid, dum pulsantem fores nostras inopem non sustinemus aut [*]( 1 deluculo V ut add. m. 2 V inmaturitate clamorem scripsi (similem eloquendi uarieiatem Hilario familiarem saepius inuenimus) in maturitate clamorS Re in maturitate clamore Vh in maturitate clamare Cp 2 inter praeuenerat et nunc C inser. ille diluculo 3 deluculo V 5 obperitur V opperitur R3 operitur RlpE operiretur C occupatur V 6 hymnis ex ignis m. 1 V ymnis p 7 omni Rpb in omni om. pb 11 modestiam tuam ex V 12 ut superiore C. Schenkl interpunctione mutata tot superiorem R ut superiorum V tot superioribus (pE clamorem VR inquisitionepii 13 custodiu. pE continentia pE 14 uigiliis pE uigilasset C et om. p et ed. post Lipsium usque ad Bened. in misericordiam corr. m. 2 V 15 reponentes ed. post Lips. usque ad Bened. 16 post et misericordiam repetitum rogat del. m. 2 V 17 postulat E ieiunamis R ieiunia C' satis satis fecisse corr. m. 2 V 18 inplesse V 19 aut impleamus hominibus C 80 releuemus ex reuelemua V ipsa om. V 21 caedes om. RCpe cf. Acad. p. 36 et odia cogitantes V odii cogitationes R autem om. C 22 pulsStem V pulsantes RC pulsantis p(A) inopes C moras p(A). )