Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Ad omnem igitur animae nostrae pedem utamur dei uerbo ut lucerna, sed lucerna semper ardente, semper in officium [*](9 Matth. Y, 13 sq. 11 Matth. VI, 21. 21 loh. V, 35. ) [*]( 8 iudeis V 5 hoc rupt. perg. absorpt. V om. pb 11 eclesiae I ecclaesiae R et sic fere semper 18 membra eius E 14 dei uerbum oculus siue lucerna est pE 15 toto VCp corpore V 17 membris aisoeris praestans (s in ras, 3-4 litt. m. H) R 18 erant R erint r 19 sito = R sito C sit Tx 20 iohannis V 22 uultis C 25 illae ex ille m. 2 V 26 talamum Vp 27 ad ingressu V 28 thalamis P 80 sed lucerna om. T* )

477
suum per nostram prudentiam praeparata. uerbum autem, quod pedibus est, ipsum illud et semitis lumen est. sensim enim et domestice incedentibus lucerna opus est: autem et publicum iter ingredientibus lumen potius necessarium est, ne latro insidietur, ne ambiguae uise error occurrat. per incrementa enim a minori ad maius acceditur, ut ei. cui uerbum dei primum lucerna sit pedibus, id ipsum uerbum ei fiat lumen in semitis. sed lucerna pedibus et lumen in semitis utilem profectum praestare debent. et uideamus, an dignum aliquid propheta subiecerit.

Ait enim: iuraui et statui custodire iudicia . iam non in nocte errat, nec pedem metuit offendere. sacramentum enim omne firmatae scientiae res est, et iurandi religio ex ueritatis cognitione suscipitur. iurat ergo propheta; nec tantum iurat, sed et statuit, quia sacramenti uinculum firmitas sit statutorum. statuit ergo iurans custodire iudicia dei. et difficile est statuta conuelli, et optimum est statuere iurata.

Sed meminit nihil esse in dei iudiciis iniustum. si enim humana iudicia ea uere iudicia existimantur, quae ex arbitrio iudicii sanciuntur, nedum modo ambigendum sit, nihil esse in dei iudiciis iniustum. amittimus liberos; iniustum hoc iudicium existimamus. numquid iniuste deus in Iob filios dedit diabolo potestatem? damna nostra tamquam inique accidentia dolemus. numquid egere solum illum perfectum uirum deus r m [*](1 nostram ex uostram m. 2 V pudentiS C prouidentiam Vpb 2 luen corr. m. 2 V 3 sens = I V • domesticae VR ingredientibus V incedentibus — publicum iter om. Cp 6 enim om. C a minore Cpb n acce dit1 C ascenditur pb cf. Acad. p. 20 7 cui et V 8 fit F1 semitis (om. in) b lucerna pedibus et add. m. 2 V 9 semitis (om. in) VCpb 11 iudicia add. m. 2 V 12 erat RC 18 enim Sfirmate Cp 15 sed V statuit C 16 firmitas (s in ras. aliquot litt.) R quia sacramenti — statuit om. C 19 sed ex se corr. m. 2 V 20 ea uere iudicia om. R ex om. C 81 faciuntur C efficiuntur p(A) nedu modo R nedum modum ex nendum modum m. 1 V nec du modo C quomodo pE cf. quae dixi Archil). 11, 318 23 iudicium ex ium m. 2 V iniustae R Iob ex ob corr. m. 2 V 24 diabulo V dampna R. )

478
sine ratione permisit? cruciamur doloribus et contra deum inpatientiae nostrae querellis increpamus. anne incerto consilio exesus uermibus, sanie defluens, perfossus ulcere fuit? certe haec omnia ad docimentum fidei et ad praemium glorios» profecerunt. infirmitas nostra efficit, ut malum esse id, quod patimur, existimemus. ceterum dei semper uoluntas est, ut patientia passionum probemur: nos uero diuini iudicii iustitiam, dum sine docimento fidei latere uolumus, inprobamus.

Sed qui superius et iurauerat et statuerat, ut custodiret iudicia iustitiae dei, dignum aliquid sacramento et constitutione sua in obseruandis debet praestare iudiciis. non enim leue est. quod custoditurum se statuit iuratus. et quid illud sit, sequens uersus loquitur. ait enim: humiliatus sum usquequaque. domine: uiuifica me secundum uerbum tuum. unigenitus dei filius naturae nostrae ex uirgine sibi corpus adsumens, cum in se ipso ueram et perfectam humanae formam praebuisset, quid a se disci tamquam exemplo doctrinae uoluerit, noscendum est. ait enim: uenite omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam. tollite iugum meum super uos et discite a me, quoniam mitis sum et humilis corde: et inuenietis requiem animabus uestris. ipse utique perfectus et sine peccato solus et unus, in cuius ore non fuit, hoc praecipuum a se doctrinae sumi exemplum, mansuetudinis scilicet et humilitatis, per quae animabus requies inueniretur.

Scit insolentem esse et incapacem rerum secundarum naturae nostrae infirmitatem. alii per opes insolescunt nescientes [*]( 18 Matth. XI, 28 sq. ) [*]( 1 lustitia et ratione C cruciamur cp cruciamus m. 2 V 9 quaerellia VR aone V 8 ezaesus ex exaesu m. 2 V 4 omnia ex omni m. 2 V doenmentum pE praemia V 5 proficerunt V 6 semper dei R 8 dooumento pE inprobamus ex erprobamus tn. 2 V 9 et statuerat om. V 10 iudicia ex iudicia tua m. 2 V sacramentu C 12 se statuit ex se statuit se m. 2 V statuit C iratus V quod illut r sit ex ut m. 2 V inter illud et sit eras. 2 litt. R 18 loquetur r 18 nonsecundfl est V ad me add. m. 1 V 20 super ex supuer m. 1 r 91 humilis ex humilibus m. 1 Y 22 uestris ex uestras m. 1 R 28 in om. V 95 per quem r requiem VI 27 sed et insolentem V 28 opera 3: )

479
de largitione opum dictum esse: eleemosyna enim abscondit peccatum; et rursum: dispersit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in saeculum ; et dominum ipsum his, qui esurientem cibassent, sitientem potassent, peregrinum domo recepissent, nudum ueste texissent, infirmum uisitassent, clausum carcere consolati essent, dixisse: uenite, , possidete praeparatum uobis regnum a constitutione mundi. alii gloriae saeculi tument nescientes hunc principalem benedictionum caelestium fuisse sermonem: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. alios nobilitas in fastidium erigit non cogitantes illis, qui in Christo renati sint, dictum esse: uos autem genus electum, regale sacerdotium, genus sanctum. sunt saeculi leges, alia dei munera. diabolus cum dominum temptare ausus est, suum esse saeculum gloriatur. dominus uero mori nos saeculo iubet, ut uiuamus ipsi. cum domino opum contemptus opulentia est, cum domino terreni honoris despectus caelorum regnum est, cum domino humilitas cordis generosae et regiae natiuitatis ornatus est. hoc igitur a se disci uoluit, quod uirtutum omnium maximum est.

Apostolus etiam ad humilitatem nos docens talibus adhortatur: hoc enimsapiteinuobis, Iesu, qui cum in forma dei esset, non rapinam existimauit esse se deo, sed se exinaniuit formam serui accipiens, et habitu repertus ut homo. humiliauit se factus oboediens usque ad

[*](1 cf. Ecoles. in, 38; Dan. IV, 94. 2 Ps. CXI, 9. 7 Matth. XXV, 34. 10 Ibid. V, 3. 18 I Pet. 2, 9. 28 Phil. II, 6 sq). [*]( 1 elemosyna VR elemosina Cp abscidit peccatum p 3 manet in aeternum RCpE et deom CpE 4 cibasset V1 5 nestae texissent R nestissent V 6 caroarem V conaulati V 8 gloria pE 9 scientes V hanc Ce benedictionem CE 10 sermonum e 12 fastigium VICE fastfi p 18 sunt CpE 14 gens sancta CpE alii ex alia m. 1 V 16 reges V 16 dS uero V 18 opolStia V dispectus C 19 generosae regiae V 20 disci add. m. 2 V disci ex dici p dici C 22 etiam om. V 28 hoc eni ex hoc ipsum eni m. 1 V. )

480
mortem, mortem autem crucis. habemus exemplum ab unigenito deo humilitatis; sed uideamus et praemium. propter hoc enim eum deus exaltauit et donauit ei nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectat caelestium et terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia dominus Iesus in gloria est dei patris. hoc humilitatis fuit praemium, ut corpus adsumptum in gloria dei patris maneret, ut in nomine eius genu caelestis et terrestria et inferna curuarent. manens enim in dei forma non ui aliqua sibi ac rapina, id quod erat, existimauit, scilicet ut deo esset aequalis. erat enim in dei forma, nihilque ei ex eius gloria deerat, in cuius forma manebat; sed formam serui per humilitatem accepit et habitu ut homo repertus est, humilians se per usque ad mortem: nec solum usque ad mortem, sed usque ad mortem crucis. caelum ex praecepto dei ipse , mundum ex iussu paterno in hanc speciem tanti decoris ornauit, terram et, quae in his sunt, creauit. sed numquid ob illa meruit hominem adsumptum in aeterni patris gloria collocare? humilitatis hoc praemium est, humilitatis haec merces est, ut, quia manens antea in forma dei esset in forma serui deinceps effectus, et manens in forma dei et effectus in forma serui confessione caelestium et terrestrium et infernorum esse in dei patris gloria nosceretur.

quoque idem apostolus, ne quos ipsa illa diuinorum munerum gratia efficeret insolentes, ait: unicuique data est demonstratio spiritus ad utilitatem. [*]( 26 I Cor. 12, 7. ) [*]( 2 uidemus V 3 donauit illi CE 4 omnem V1 5 lJi' 8 corr. m. 2. V flectant V flectatur pE cj: Acad. p. 57 7 in gloria dei Rb 10 curuaret C in forma dei pb 11 ut add. m. 2 V 12 di r 18 aerui sui p 14 humilitatem — repertua est in marg. infer. add. m. 2 V humilians ex humilitans corr. m. 1 V 15 usque ex usquae m. 2 V 16 sed usque ad add. m. 2 V mortem om. V 17 iusso C 18 in his VRCp in ea E 20 gloriam V hoc — humilitatis om. V . 21 mercis V ante C OIU. V esset effectus in forma corr. m. 2 V ............ ee forma C 22 serui ex di serui corr. m. 2 V deinceps etrectuseffectus in forma serui in marg. infer. add. m. 2 V cf. Ps. CXXXUJI cap. 19 26 ait eni unicuique (sed R del. enl) YR. )

481
enim quod ait: ad utilitatem, docuit eo humiliter utendum, ne forte quemquam spiritalium donorum confidentia efficeret insolentem, et dei gratia per insolentiae uitium fieret otiosa. ex persona autem sua ipse demonstrat, etiam hoc esse se deo gratiae consecutum, ne per confidentiam plurium in se o gratiarum in aliquem tumorem tolleretur, dicens: et propter eminentiam reuelationum datus est mihi stimulus carnis, angelus , qui me colaphizaret. ne extollar. etiam hoc ille uas electionis et doctor gentium metuit, ne ultra humanae infirmitatis naturam per spiritalium in se munerum confidentiam superbiret. Ezechiam regem scriptura laudat, quod fecerit rectum et bonum in dei, sed non usque in finem potuit manere laudatio. scriptum enim est in secundo Praeteritorum libro: et cecidit Ezechias ab altitudine cordis sui. ubi cor in altum erexerat, ubi in superbiam se per confidentiam laudationis extulerat, praeteritorum gestorum gratiam per superbiae crimen amisit.