Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Iam uero. quia intra consummationem oblati fellis et potandi aceti consummanda quoque erat passionis totius prophetia, ad ea, quae postea impietatem tanti facinoris consecuta sunt, sermo se rettulit dicens : fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum et in captionem et in retributionem et in scandalum. obscurentur oculi eorum, ne uideant, et dorsum eorum perpetuo incurua. esse mensam sacrificiorum. ut de lege, quae in se futuri est speciem conplexa. taceamus, apostolus testis est dicens:: non potestis mensae domini participes esse et mensae daemoniorum. sed esse mensam scientiae. cum nonnullis locis cognitum sit, tum etiam in his ipsis dictis intellegi oportere idem beatus apostolus ad Romanos scribens interpres est, cum cum obcaecatos esse, ne quid intellegerent, testatur. haec ergo mensa, unde cibus uitae spiritalis accipitur, coram ipsis in laqueum et in captionem et in retributionem et in scandalum facta est: cum uel praescripta legis uel [*]( 15 I Cor. 10, 21. 19 Rom. XI, 7; 9. ) [*]( 1 ueril ex uero R uera P uero V profetiae R profitiae V cf. Draeger >6 Synt. /, 429 prophetia P prophetice E 2 sitisse P sitisse r 4 seribet tunc VR 5 plenitudo V 6 exsisteret tx exsistere m. 3 R 7 ia nero ex et ia uero R consummationem — aceti om. V 8 aceti ex m aceto m. 2 P consumanda corr. m. 2 V consumanda R passionis (i in a ras.) R passiones V 10 retulit RPE mens corr. m. 2 r 11 et in retribntionem add. m. 2 V 16 testi est T* testatus est PE 16 participareetmensaeP17esseexensseaesse1'cumom.R ticipare et mensae P 17 esse ex ensse m. 1 V esse T cum om. R 18 his om. R diotis id intellege corr. m. 2 V, de uoce id ex in ac dittographia orta cf. Acad. p. 22 .19 beatus supr. scr. m. 1 P 29 in laq.um V et in retributionem om. PT. )

330
prophetarum uoces ab ecclesiae uiris ad reuelationem diuini consilii tractantur, cum ad adsumendse carnis fidem unigenitus deus in hominis specie et ab Abraham adoratus et cum Iacob conluctatus ostenditur, cum ex Iuda princeps ueniens idem expectatio gentium nuntiatur, cum in Abraham semine omnes patriae gentium benedicendae sunt, cum ex Dauid utero aeterni regni dominus praedicatur, cum secundum Esaiam dominus tamquam ouis ad occisionem ductus nec maxillas ab alapis nec faciem auertit a sputis, cum secundum Ieremiam hic deus nostei» est, qui disciplinis omnibus Israhel dilecto suo traditis postea in terris uisus sit et inter homines conuersatus sit, cum denique de aduentu eius omnium prophetarum dicta conueniunt. haec itaque doctrinae mensa, uel hic uitalis cibi sermo et laqueus et captio et retributio et scandalum est, cum a nobis deus Iacob esse, qui ab his sit crucifixus, ostenditur. haec enim est retributio tantae impietatis, ut, quod nobis est dei uirtus, his scandalum sit. nam cum inlaqueati captique sint scriptis, intellegentiae tamen carent sensu; et ideo obscurati sunt oculis, ne u id est, id est ne lumen intellegentiae contuerentur, quia secundum euangelium omni habenti dabitur, qui autem non habet, etiam quod habet auferetur ab eo: indigni uidelicet, qui intellegentiae sensum ac lumen acciperent, et ideo euangelicae libertatis scientiam non. adepti perpetuo adhuc legis onere deprimuntur, ut ferant, quod sustinere non possunt. id enim in incuruando dorso per corporalium operum speciem significat. [*]( 7 Eaai. LIII, 7. 10 Baruch III, 36 sq. 21 Matth. XXV, 29; Marc. IV, 25. ) [*]( ad 1 uocis V eclesiae V ueris V 9 cum ad sumendae V oum h assumendae R carnis ex canis m. 2 V 8 in homine speciem V ab. abraam V 4 id est expectatio P 7 secundum eseia eseiae F secundum isaiam isaiae T 9 hieremiam P'T 13 aduStum T'1 profetiaru V 14 mensam P uitalis sibi P 17 enim add. m. 2 V e 18 inlaqueati ex inlegati m. 2 V 20 intelligentiam corr. m. 2 V 25 depraemfltur V1 26 in incuruando ex incuruando m. 2 V 27 significat add. m. 2 V significatur E. )
331

Sed hanc eorum obcaecati cordis inscientiam alia etiam debitae ultionis poena consequitur. effunde super eos iram tuam, et animatio irae tuse conprehendat eos. fiat habitatio eorum deserta, et in tabernaculis eorum non sit, qui inhabitet. in ira dei poenae constitutionem, non motum animi ad ultionis uoluntatem exardescentis significari saepe tractauimus, quam non subito puniturus intenderet, sed in quam poena dignus incideret. mansit autem haec a prophetis omnibus huic genti impiae denuntiata damnatio. nam euersa mox ac diruta ciuitate deleti sunt gloriosissimo illo templi cultu deleto ornatuque detracto. et ideo habitatione deserta in tabernaculis eorum nullus habitabit.

Verum adhuc secundum impietatis incrementa prophetia quoque poenae et ultionis extenditur. quoniam, quem tu percussisti, persecuti sunt et super dolorem uulnerum meorum addiderunt. appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum, et non intrent in iustitiam tuam. deleantur de libro uiuentium et cum iustis non scribantur; causam apponendae iniquitatis super iniquitatem ipsorum et repellendi eos, ne in iustitiam intrarent, et delendis de uiuentium libro non scribendisque cum iustis eam esse demonstrans, quod, quem deus percusserit, hi persecuti sint et super dolorem uulnerum suorum addiderint quod doleret.

Et forte non iniuste, quem deus percusserit, persecuti esse uideantur; ac de his, quae percussa a deo sint, quid [*](1 inscientiam alia T inscientia mali R inscitiam alia P scitiam alia V 3 conpraehendat VRP 5 infra dei R poene constitutione nouum motū V 6 exardescenti V 8 poena P poenam VRe 10 deruta V delegiti cnrr. m. 2 V 11 cultn delicto V ornatuq; (q; inser. m. 3?) R detractu V 12 habitauit VTb habit = uuit P 18 profetia V profe- tiae P 16 dolorS ex dolurS m. 1 V uulnerum eorum P 18 tuam 8 add. m. 2 V 19 causa P iniquitati corr. m. 2 V 20 repellendi (om. et) P repellendiq: T 21 delendi T quod (uel delendi eos) expectes, sed. cf. Ind. s. u. uariatio non supr. scr. R scribendique T 22 ea V ė supr. scr. R demonstrane (ans in uers. exeunte add. m..7) R 28 sunt RPE dolorem supr. scr. m. 1 R suorum ex ipsorii m. 1 R addiderunt (Pll) b 25 "iuste P iniustae YR. )

332
sentiri oporteat, ante tractandum est, ut, quatenus et haec percussio salutaris et illa percussi persecutio impia sit, possit intellegi. percussit dominus Sodomam et Gomorram ultimis sceleribus pollutas et abominatas; et inuenio his ad misericordiae* reconciliationem hoc, quod percussae sunt, profecisse, cum tolerabilius his die iudicii sit futurum, quam his ciuitatibus, in quibus de apostolorum pedibus puluis excussus sit. percussam quoque synagogam Dathan et Abiron plaga dignissima cognitum est, sed in animis eorum ea, quibus maxime peccauerant, sanctificata sunt opera. et ne per singula, quae sunt multa, discurram, cum et apostolus in interitum carnis ad salutem spiritus tradat, dominus ipse, quid percutiens proficiat, ostendit dicens: uidete, uidete, quia ego sum, et non est deus praeter me. ego interimam et ego uiuificabo; percutiam et ego sanabo, ut percutiendi causam proficisci ex causa sanationis ostenderet.

Percussus ergo et dominus peccata nostra suscipiens et pro nobis dolens, ut in eo usque ad infirmitatem crucis mortisque percusso sanitas nobis per resurrectionem ex mortuis redderetur. percussum autem se ipse testatus est, commonefaciens discipulos dicti huius: percutiam pastorem, et dispargentur oues gregis. sed et. apostolus dicti huius significationem haud dissimiliter confirmat dicens: qui filio suo dilecto non pepercit. non pepercit itaque dilecto filio suo, quem et colonis uinese non ignarus, quod occisuri eum essent, destinauit. non pepercerat autem primo illi de terra [*]( 3 Gen. XIX, 24. 6 Matth. X, 15. 8 Num. XVI, 32 sq. 11 I Cor. 6, 5. 13 Deat. XXXII, 39. 21 Zach. XIII, 7. Matth. XXVI, 31. 23 Rom. VIII 82. 25 Matth. XXI, 87 sq. ) [*]( 2 et illa percussio impia PTe ait om. VR posait ex sit m..3 R posBet V 8 gomorra R gomorram ex gomorrant m. 2 V Gomorrha b 6 id quod E proficisse V cum ex ouno m. 2 V 6 di iudicio VPT in die iudicii E 8 synagogam = (1 litt. d? eras.) R 10 scificata PT 18 qA ego R 14 et ego interimam PT 17 & dominuB R est dominus (dfis V) VPTE 18 pro (om. et) R 19 samitas F1 resnrrectionis V1 21 discipulos suos V dicti huius (ti in ras.) R dicti huius ex dicti sunt huius m. 2 V dispergentur RPTE 23 hant Rl 24 dilecto post non eras. post itaque add. m. 2 V. )

333
limo Adae. quem de paradiso post culpam, ne lignum uitae attingens in aeternitate poenae maneret, eiecit, ut naturam corporis eius Adam e caelis secundus adsumens parique morte percussus eam rursum in uitam aeternam iam sine poenae aeternitate reuocaret. hunc igitur ita a deo percussum persecuti sunt, super dolorem uulnerum dolorem persecutionis huius addentes. pro nobis enim secundum prophetam dolet et idcirco est esse in doloribus aestimatus. quod enim postea nominis sui odium susceperint, quatenus silentium resurrectionis pecunia emerint, quibus apostolos terroribus iniuriisque uexauerint, cognitum est. et quia haec super dolorem uulnerum addiderunt, adponetur super iniquitatem iniquitas.

Adpositae autenr-iniquitatis poena est, ne intrent in iustitiam dei, id est ne concorporales et conparticipes Christo fiant, qui nobis secundum apostolum iustitia et sanctificatio et redemptio a deo factus est. exclusi uero iustitiae ingressu necesse est a libro uiuentium deleantur. scripti enim erant in Abrahae benedictionibus, cuius semen sicut stellae caeli et sicut harena maris ad oram litoris abundaret. a quo libro cum omnem populum deleri Moyses metueret, se primum deleri deprecatus est, optans, ut opinor, secundum apostolum anathema pro fratribus suis esse. et quia super dolorem uulnerum dolorem persecutionis addentes recursum paenitentiae perdiderunt, deleti de uiuentium libro ne postea quidem scribi cum iustis meruerunt: ut intellegi possit alium uiuentium, alium librum esse iustorum. nec ambiguum est eos in uiuentium libro esse, qui [*]( 7 Esai. LIII, 4. 15 I Cor. 1,30. 20 Exod. XXXII, 32. 21 Rom. IX, 3. ) [*]( 2 in aeternitatem PE 4 rursus VPT iam om. R aeternitatem P aeternitatis V 6 huius supr. scr. m. 1 P 7 enim mpr. scr. m. 1 P 8 8 esse in doloribus R est ee in doloribus T eum esse in doloribus Va eum in doloribus esse b aestimandus PT estimandus e a aestimates L. n 10 terroribus = ex terruribus = m. 1 R uexauerint ex uexerint m. 2 V 11 super dolo ex super dolii m. 2 V 13 adposita V iniqaitates V1 14 conparticipes ex participes m. 2 V 16 a iustitiae na ingressu (ingressue t'') V E 17 scribtio enim V 19 are R ad horam R ad ora VP libro quo omnem V 23 cursum PT 24 nec. ex ne m. 3 R 25 alius uiuentium alius liber VPTE 26 nec ex ne m. 2 V eum P. )

334
antea sine ulla Christi cognitione pie in lege uersati omnia praescripta legis inpleuerint, de quibus secundum legem apostolus ita docuit: quia qui fecerit ea, uiuet in illis. scribuntur autem in libro iustorum, quibus iustitia Christus est factus. iustus enim ex fide uiuit. quo de libro ad apostolos dominus ita loquitur, dicens: gaudete et exultate. quia nomina uestra scripta sunt in caelis. et idcirco duplex significatio delendorum de libro uiuentium et non scribendorum in libro iustorum fuit, quia post librum uiuentium liber esset relicus iustorum. apostolis autem hinc magnae gratulationis causa suggeritur, quia plus sit in libro scriptos esse iustorum, quam de uiuentium libro non esse deletos.

Tenet autem in se eum confessionis modum, quem in nobis esse oportet fidei, ut in eo tam natura hominis quam natura dei cognita sit. in forma enim serui ueniens euacuauit se ex dei forma. nam in forma hominis exsistere manens in dei forma qui potuit? aboleri autem dei forma, ut tantum serui esset forma, non potuit. ipse enim est et se ex forma dei inaniens et formam hominis adsumens, quia neque euacuatio illa ex dei forma naturae caelestis interitus est, neque formae seruilis adsumptio tamquam genuinae originis condicionisque natura est, cum id, quod adsumptum est, non proprietas interior sit, sed exterior accessio; quod ipsum consequentibus docet dicens: pauper et dolens sum ego; et salus uultus tui, deus, suscepit me. pauper est, qui secundum apostolum, cum esset omnium diues, seipsum, ut nos ditesceremus, paupertauit; dolens est, qui secundum [*]( 3 Rom. X, õ; Gal. III, 12; of. Lev. XVIII, 5. 5 Habac. II, 4. Gal. III, 11. 6 Luc. X, 20. 26 II Cor. 8, 9. ) [*]( 2 praesoribta V impleuerit R apostolus paulus VPTE 4 xpa est V cliristus = est R 5 iustus autem V de quo T ad add. m. 2 V 6 dominus om. P 7 acribta V in caelo RPTE 9 librfl V -8 libro R 10 reliqus R reliquus PTE 11 scripto R scribtus V 12 de uiuentium non PT 14 ut eo V 16 se a dei E 17 qui om. Tt qui — dei forma om. V 18 et se om. R 19 inaniena — ex dei in marg. super. add. m. 2 V 22 cum id add. m. 2 V propietas V 23 ex- �terior ex exterior sit m. 2 V 27 ditisceremus r. )

335
prophetam pro nobis dolet. sed hunc pauperem ac dolentem salus ea, quae uultus dei est, suscepit. forma et uultus et facies et imago non differunt. idipsum enim in utro horum significari communis est sensus. hunc igitur pauperem in salutem uultus dei, qui forma dei est, suscepit, id est adsumptum ab se hominem unigenitus deus, qui imago inuisibilis dei est, in seternitatis suae uita, quae in deo salus esse intellegitur, collocauit. omnis enim' lingua confitebitur, quia dominus Iesus in gloria dei patris est, id est susceptus homo in naturam diuinitatis acceptus.

Esse autem in eo finem legis et sacrificium laudis euangelica confessio est, ita ut hostiarum sanguine et oblatione cessante sacrificium gratiae laudisque praelatum sit. hoc enim isto paupere et dolente in salutem uultus dei formaeque suscepto continuatur et sequitur: laudabo nomen tuum cum cantico, magnificabo eum cum laude. et placebit deo super uitulum nouellum cornua producentem et ungulas. haec itaque laudatio nominis dei laudisque ipsius magnificatio super uitulum nouellum placebit. talis enim ante in lege pro peccato offerebatur, cuius aetatem per tenera ungularum et cornuum incrementa significat. placebit ergo super uitulum peccati honor laudis secundum illud: sacrificium laudis honorificabit me; et illic iter, quo ostendam i 11 is salutare dei. iter igitur ostendendi salutaris dei in laudis est sacrificio.

Et id ipsum consequentibus psalmus ostendit. nam post placituram magnificentiam laudis super uitulum nouellum [*](1 Eaai. LIII, 4. 8 Phil. II, 11. 22 Ps. XLIX, 23. ) [*]( 1 sed nonc V 3 in utroque V'Te in utrumque Pcf. Stud. 1889 p. 321 5 eat — id est add. m. 1 V 6 ab in marg. add. P om. R, a T unigenitus di r inuisibilis est R 11 saorificiorCL V1 euuangelicae V 18 cessanti r & gratiae supr. scr. R 14 susceptu r 16 magnifioabo (& supr. scr. m. J) R in lande RTE in laude = (eras. m) P cj. Sabatier II, 138 adn. 90 aetate r 21 cornium VR 28 honorificauit VP in qao RIyfE 24 illi PTE 26 et ipsum PTE et ipsut V = consequentibus P in consequentibus R*E 27 placitura V. )

336
subiecit: uideant pauperes et laetentur. quaerite dominum, et uiuet anima uestra: quoniam exaudiuit pauperem dominus et uinctos suos non spreuit. hoc scilicet tempus laetentur uidentes, cuius sacrificium in laude sit, quia illic ostendetur salutare dei. et ideo deus ab his ad uitam animae quaeretur. carnis enim et corporis timeri iudicem uetuit, quia animam in gehennam mittere solus potens sit deus. quaerendi autem dei ad uitam animae ea causa est, quia exaudiuit deus pauperem, eum scilicet, qui se paupertauit, ut nos ditesceremus, quem in salutem uultus sui suscepit, hi quo nobis peccata donauit non spernens uinctos suos, siue qui uincti sunt Christi, ut. Paulus in uinculis gloriatur, siue quos satanas peccatis uinctos ut armatus et praepotens obtinebat, secundum illud: disrupisti uincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis. laetantur ergo in his, quae uideant, pauperes, quia scriptum sit: beati pauperes spiritu, quia ipsorum est regnum caelorum.

Et quia his, qui pauperes spiritu sunt, in caelorum regno constitutis creatura omnis congemescens et dolens in gloria filiorum dei liberanda est, uanitati non sua sponte subiecta, nunc quoque ob laetantes pauperes uitamque quaerentes exauditumque pauperem uinctosque non spretos ipsa illa ad laudem dei expectans reuelationem pauperum gloriae creatura aduocatur: laudent eum caeli et terra, mare et omnia repentia in eo: sub horum elementorum commemoratione creaturarum [*]( 14 Pa. CXV, 16 sq. 16 Matth. V, 3. ) [*]( 1 et laetentur ex est laetentur m. 2 T dum V deum RPTE 3 pauperes R suos non dispexit R 4 uidentes laetentur T 5 ostenditur PT et in d5 dš V 7 quia ex quiae m. 2 Tr anime P geennam V sit deus = - (eras. 2 litt.) R deus sit YPT 8 est add. m. 2 V 9 pauperem ex pauper m. 2 V paupertauit ex pauperauit m. 1 P pauperauit T 10 ditisceremus r 11 sine qui = P 12 sint VP in ungulis V 13 obtinebat ex obtinet R 14 illut V 15 laetentur E uident PTE 16 scriptum est PTE sps r quoniam ipsorum e 17 regnoru V1 18 is qui V 19 congemiscens TE in tia gloriam T 20 uanitas si non V 21 exauditum V 23 creatura autem aduocatur corr. m. 2 V 24 illum R & ante omnia supr. scr. m. 1 R 25 in eis R suorum elemetorum commemorationem T. )

337
omnium liberandarum sensum mentemque significans, ut, dum caelum et terra et mare dicitur, cognoscantur domino Iesu Christo caelestia et terrestria et inferna genu flectere. in his enim, quae in mari repunt — cum tamen in aquatilibus natatus magis sit ex natura quam reptio — ea, quae in infernis degunt, docentur, cum profundum maris sedem intellegamus inferni.