Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Ergo cum ait fioagμετὰ χειμάϱϱων, non de pecudibus se loqui propheticus sermo demonstrat, sed in bubus ecclesiae se homines ostendere, in χειμάϱϱοις autem eos, quos ipsa persecutionis tempestas in martyrii gloriam genuerit. scimus enim plures sacramentorum diuinorum ignaros exemplo martyrum ad martyrium cucurrisse, et extra scientiam fidei ante [*](1 martyro P 6 NUl cofibo ACMETAXCH MAPPCJN chlMAPPYA ETAA APOI R ANOlCw COI BOAEACETA XEIAIAPPCJN XEChl MARASIAAPPOI P, in T omnia bene exarata sunt pronuntiatione aniso, ai, ohimarri litteris latinis superscripta. quae in RP abundant ex ditto- (jraphia orta uidentur, cf. irifr.; ceterum Hilarium re uera χειμάϱϱων et χείμαϱϱοι scripsisse pro χιμάϱων et χίμαϱοι etiam explicatione, quam adiungit, probatur 9 et aoriptura PTE inscribiturad R 10 chimarrus. XeiMAPPOIC R XeiMAPPUC T ubi MARRUS (ubi in ras.) tragos XIALAPPYE P TPATѠC R TPAGѠC P ΤΡΑΓѠC T cf. Addenda 11 dicimus posuit T dicimus tragos posuit RP 13 KALPIMOYC T KAIPIMOYC R CERALCOC KAlPlAlΟϒC P cf. Rost-Palm lex.p. 1544 kerlml KAIPIMOI T KITIMOI R Caeriim IKAIPIAAOP P 14 editi sint Teruditi sunt R eruditi sint VP XCIAIAPPI P(R) hiemps RPhiemB TE 17 Χεln MAPPWN RT XIMPCJN P 19 hominis VP i corr. m.1 R 90 in VPT p postea interpoB. m. 3 ? R gloriam VRT gloria Ph generauerit r. )

267

uiuentes. facto. fidei praesentis edoctos, ipsam illam consummatae in martyrio fidei gloriam consecutos. qualis fuit ille, qui dominum in ipsa sua damnatione confessus est dicens: memento mei, domine, cum ueneris in regnum tuum; qui mox tale martyrii huius a domino munus accepit: amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. huius igitur similes apostolicse doctrinae eruditio deo offert cum hominibus diuturnae frugiferaeque culturae, sub ipsa desaeuientis hiemis tempestate progenitos. dicente autem deo: quo mihi multitudinem hostiarum uestrarum? plenus sum, holocausta arietum et adipem agnorum et sanguinem taurorum et hircorum nolo. quis enim haec exquisiuit de manibus uestris? superfluum est existimare, in bubus et hircis tamquam perfecta sollemniorum uota placuisse.

Demutat, ut in ceteris, interiectio diapsalmae personam atque sensum, doctrinae tamen ordine non dissidente. postea enim quam ex persona apostolorum, euangelistarum, martyrum. prophetarum ostenderat, quibus modis anima eius posita esset in uitam, id est per passionum poenas atque mortis, per quas in locum beatitudinis transisset reddens in holocaustis deo uota, post hunc ergo sermonem, quem omnem ad deum habuerat, eos nunc, quos ad holocaustorum sollemnia erudierat, adfatur dicens: uenite et audite, et enarrabo uobis, omnes, qui timetis deum. aduocat non incertos neque ad incerta. nam qui sint, quos aduocet, docet: omnes, qui timetis deum; inreligiosis enim neque adeundi neque [*]( 3 Luc. XXIII, 42 sq. 9 Esai. I, 11 sq. ) [*]( ter et 1 factos R praesentia (s in ras.) R praesentes T psentali P ipsam P 8 inter sua et damnatione 10-12 litt. (confessione ?) eras. R 4 mei tupr. scr. T 6 paradiso V paradyso RPT 7 similis P 9 dicenti BT 11 adipe P 14 perfecta post sollemniorum supr. scr. R 16 demutat RP demntanit T diabpsalme P 17 sen - sum R postea enim VT postea enim (stea in ras.) R postea eni (eni in ras.) P 19 profetarum VRP propheta T 20 in nitam RT in nita P mortis PT e mortes RE 24 nenite audite R et narrabo RP (corr. m. 7) 26 sint supr. scr. m. 1 P. )

268

audiendi uoluntas est. dehinc, quid enarraturus sit, significat. quanta fecit animae meae. hanc enim posuit in uitam, hanc in refrigerium induxit, haec in holocaustis domum dei introibit.

Sed ut haec animae fierent, ex causis meruit, ut fierent. quibus uero causis meruit, dicit: ad ipsum clamaui ore meo. meruit ergo bona animae, quia ad eum ore clamauit. sed clamor oris plerumque mendax est, et non semper uerborum sonus adfectum mentis nuntiat. sequi ergo clamorem oris debet et sensus: et secutus est. nam propheta conexuit: et exaltaui sub lingua mea: non in lingua, sed sub lingua, in occultis scilicet linguae et quodam intra se tacitae uoluntatis eloquio. quod idipsum in euangeliis domino placuit dicenti: intra in cubiculum tuum et claude ostium tuum et ora: et pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi. ergo nunc, qui ore clamatus est, exaltatur sub lingua deus.

Sed qui sub lingua exaltatur. omni cordis puritate uenerandus est; nec sufficit non egisse aliquid impium, si mente cogitatur impietas. ab eo autem, qui sub lingua exaltet deum, hanc impietatis cogitationem abesse oportere propheta docuit dicens: iniustitiam si conspexi in corde meo, non exaudiat deus. propterea exaudiuit me deus, intendit uoci orationis meae. iniquitatem non modo re non effecit, sed nec corde conspexit. uel certe iniquitatem non conspexit in corde, nullum scilicet uitium iniquae suae uoluntatis [*]( 14 Matth. VI, 6. ) [*]( me 1 dehinc — significat om. R 2 ae V hanc enim posuit RPT hano enim animam posuit V 3 hanc in RViPT in V1 olocanstia r 4 introibit (ex introibot m. 1 R) RPT introiuit V 6 dicit R edicit a PTE 7 animae RPTE anima V quia RT qui P quae V ad eam RPT ad dm̃ r 8 clamor oris PTE clamor horum R 9 nuntiat R enuntiat PT 12 tacite R 13 in euuangeliis R 14 clude T hostium P 20 exaltent P 21 habeS oportere R 23 exaudiat VRPTh ezaudiet e intendit VPlT cf. Sabatier II, 129 et intendit (ex intendet R) o RP2 E 24 re RPlTE re P* 25 efficit Rl 26 in corde auo V. )

269

in corde sno contuens: et ob id dignus audiri. in uitam enim eius anima posita est pedesque eius non commoti sunt et in refrigerium inductus est et domum dei introibit et, quae distinxerat labiis, uota persoluuit deo, honoris et gloriae confessione subnixus dicens: benedictus deus, qui non amouit deprecationem meam et misericordiam suam a me, laudem dei coeptam in exordio psalmi in fine confessus. cui gloria est in saecula saeculorum. amen.

PSALMUS LXVI.

In finem hymnus psalmus cantici..

Deus misereatur nobis et benedicat nos: inluminet uultum suum super nos et misereatur nobis et reliqua.

Psalmus breuis est et euangelica praedicatione absolutus. nam et in finem est et psalmus cantici est, per quod confessio per scientiam gerendorum et per doctrinam proficientia gesta cantantur. et principium eius, unde oportuit, sumptum est. est autem omnis in eo sermo uel prophetarum uel apostolorum, quorum alii uenturum in corpore unigenitum deum, alii uenisse docuerunt, sancto spiritu inluminati et honore gloriae caelestis expleti. oratio ergo eorum in psalmi exordio esse noscenda est.

Deus misereatur nobis et benedicat nos: inluminet uultum suum super nos 'et misereatur [*](1 in nitam PTE in uita VR sed cf. supr. p. 267, 20 et 268, 2 2 enim RT aupr. scr. m. 1 P om. V pedesque RPT pedes V 3 introiuit at t i VR 4 distincxerat V distinxer P 5 dicens RT ait in ras. 1' monit V 8 amen om. V Explicit psalmus LXV incipit psalmua LXVI feliciter V Explicit psalmus LXq incipit psalmua LXVI R Finit pealmus LXV incipit psalfi LXVI P Expl. de LXV incip. de LXVI T 10 in finem hymnuB — miaereatur nobis om. V psalmus cantici Dauid E 14 et euuangelica R euangelica T 15 in fine VRP 16 proficientiam V 17 et principium ex primum et principium m. 2 V unde add. m. 2 V 18 eat autem 5nis ex est autem un 3nis corr. m. 1 V sermo = = ueI P sermo uel ex sermo uel uel m. 2 V 19 uel apostoe lorum quorum sup. lin. a m. 2 V 20 illuminati TE et honor R 21 in pealmi exordio ex in psalmi in exordio corr. m. 1 V. )

270

nobis. secundum doctrinae ordinem primum misericordia dei poscitur. ex copia enim bonitatis suae misericordiam in peccatorum remissione largitur; et peccatorum remissio non probitatis est meritum, sed spontanea indulgentiae uoluntas ex bonitatis diuitiis ad miserandi munus exuberans. ergo, qui misericors est, ut benedicat, oratur. et benedictionis quidem fructum iam in exordio formati hominis cognouimus, cum talis ad Adam tum adhuc peccati nescium sermo est: crescite et multiplicamini et replete terram et dominamini eius. ista quidem quamuis corporaliter tantum dicta plerique arbitrentur, tamen spiritali doctrina eruditis plus de se uirtutis praebuerunt. haec enim benedictio non creationes tantum corporalium successionum Adae largita est. quamuis enim fecundae eius soboles futurae essent, tamen terram inplere non poterant; quae pro copia hominum licet habitetur, non tamen adinpletur. uerum terram corporis nostri inpleri doctrinis spiritalibus uoluit et multiplicari et crescere scientia dei. per Adam enim atque in ipso Adam, qui primus opus dei fuerat, oportuerat cognitionem dei inchoari: sed eo peccatis coinquinato benedictionis istius fructum prophetae sibi atque apostoli deprecantur. quem beatus apostolus consecutus ita de se gloriatur: benedictus deus, qui benedixit nos in omni benedictione spiritali in caelestibus in Christo. hi ergo crescunt, multiplicantur, replentur, qui [*]( 8 Gen. I, 28. 22 Ephea. I, 3. ) [*]( 1 misaericordia R 2 misericordia R in peccatorum remissionē e 8 largitur — remissio om. R post remissio litteras repetitas ne largitur remissio del. m. 2 V 4 ex bonitatis in miserandum munus V 10 dicta ex dictor corr. m. 1 V dicta ante tantum supr. scr. m. 1 R 11 eruditus R 12 non creationes snp. lin. am. 2 V cf. Stud. 1889p. 321 non oreationis E congregationes R concreationis PT 14 feoundiae V secundae R sobolis R futura esset V terram et inplere ex terra est inplere corr. m. 2 V 15 non tamen et Ipletur VPT 16 inpleri doctrinis sup. lin. a m. 2 V 17 spiritalus V scientiam V 18 adque F/2 19 incoari R inchoare V 20 quo inquinato R profetae R profeta ex probfeta corr. m. 1 V 21 depraecantur V quё e quae VRPT baeatus (sic) add. m. 2 V 22 in omnibus r 24 hii RT. )

271

in Christo caelestes sunt; et benedicti sunt, qui spiritali benedictione in caelestibus benedicuntur. et uideamus, an benedictionis istius fructum praesens psalmi oratio deprecetur.

Post misericordiam enim et benedictionem id sequitur: inluminet uultum suum super nos et misereatur nobis. benedictione dei opus est, ut nos uultus eius inluminet, ut tenebrosa corda nostra cognitionis suae lumen inradiet, ut maiestatis suae spiritus lucem obscuratis intellegentiae nostrae sensibus tribuat et gloriari deinceps liceat, dicentes: designatum est super nos lumen uultus tui domine. hanc autem inluminationem uultus sui super nos misericordia ipsius, quae in peccati remissione in nobis est coepta, largitur. in quem autem profectum inluminationem uultus dei super se precentur, sermo . consequens docet.