Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Sed qui timentes ridebunt, id quoque adicient ad hunc moderatum in timore risum, ut dicant: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum. stultitise impietatis extremae est, non intellegere sub deo et ex deo uiuere, sed in [*]( 1 Ioh. IV, 85. ) [*]( 2 quam albae ex qua albae m. 2 V ad messes PT cum VRPT 8 et ex illo PT 4 esse sine (om. et) V et esse se sine P 6 exaesurus V ex = surus P 7 sciat — quorum sup. lin. a m. 2 r 9 damnationes VPTE et prae- P sentes et aeternas calamitates scripsi cf. Abh. IV,61 et praesentis et aeterna calamitates R1 et praesentes et aeternae calamitates r et praesentis et aeternae calamitatis R2PТE 11 est terribilis PT sit hoc terribilis RIb post terribilis 1 Utt. et post exemplo 2 litt. eras R 12 non nihil T in om. PTb 13 intellegentes ex intellegendus m. 2 V 14 timeant ex timeme m. 2 T' tafli & de fructu (& supr. scr. m. 3) R 16 igitur om. PT 19 exempli ex exemplo m. 1 R inpie V impie P 20 insolentis ex insolentes 11 22 sed quia PT adicient ex adsicient m. 2 V 23 in timorem V 24 stultitiae adque VR si ultimae atque P ultimae atque 7 25 se sub PTE. )

113
his, quse gerit et expectat, sua magis uelle confidere potestate, eam, si quid illud in se sit, ex deo sit. ad deum itaque spes omnis nostra sit et confessio omnis in deo sit exemplo prophetse dicentis: domine, adiutor meus et redemptor meus et rursum: leuaui oculos meos in montes, unde ueniet adiutorium mihi. auxilium meum a domino, qui fecit caelum et terram. metuamus itaque semper, ne quando nos aeternus ille ignis urat et uermis inmortalis absumat, cum audiamus quid iusti timentes ridentesque dicant: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum, sed sperauit in multitudine diuitiarum suarum.

Diuites quosdam insolentes esse praestat opulentia, et maxime timorem dei diuitiarum fiducia inanis auertit: stulti, non intellegentes hoc se magis religiosos oportere esse, quod . diuites sunt, quia gratiam referre largitori bonorum sibi desiderabilium conueniat, et hoc magis inexcusabilis sit auaritise reatus, quia auaritise necessitatem non excuset opulentia. iam uero quam infelix fiducia est rei inanis: deum contemnere habendo aurum, quasi aurum non ex dei sit creaturis, aut aliquis per id iudicio sanae mentis beatae uita adquirat profectum, quod sibi aurum iaceat suffossum, et hinc fiat non generalis animae et corporis homo aliusque possit esse, quam natus est, ant cum uita excedat, auro suo sit usurus inmorte! utetur plane, si eo recte utetur in uita, si esurientem pane suo aluerit, si nudum ueste sua texerit, aut aegrum sumptu suo refouerit, [*]( 4 Ps. XVill, 15. 6 Ps. CXX, 1 sq. ) [*](i 1 post gerit P* supr. scr. q s expectat ex expetat m. 1 R uelle supr. scr. F* nelit (el ex corr.) R uelit VP'T 8 in dm̃ R 8 exurat E uennis ex uernis m. 2 V 9 adsumat V quid om. V timentea ez timent m. 2 Y 11 in multitudinem V std. cf. supr. p. 111,4 12 eise om. PTe opolentia V 14 religiosos (o in rcu.) R ante quod supr. scr. putant at. 3 R 16 bonoru ex busnoru m. 1 V 16 et ob hoc (ob supr. scr. m. 2) P inexcosabilis ex inexeusabile P inexcusabilis ex inexousabis V auaritiae ait E 18 contepnere R 20 aliquis scripsi aliquid R aliquem VPTB cf. Abk. IV, 62 sane P profectum ex praefeotum m. 2 V 11 subfossum R 92 aliusquae ex aliusque m. 2 V 28 exoidat PT otetur ex utatur m. 1 P utatur V utitur e 24 in nitam V abuerit ex *luerit WI. 1 V 85 fouerit V. ) [*]( -XXII. Hilar. Pict pars I. ) [*]( 8 )

114
aut captiuum libertati suae redemerit, haec sunt plane ambitiosse apud deum humani thensauri legationes, haec potentia deprecandorum criminum et uera suffragia. sic auro demutabimur, ut er terrenis caelestes et ex mortalibus simus aeterni, haec infidelis illa populus non cogitans et dei mandata contemnens putansque se per legem, quae futurorum bonorum umbra eat, esse diuitem, adeptis diuitiis male usus, ex uiuentium terra et tabernaculo eradicatus et emigratus, auulsus est: praepotentem se in uanitatibus credens, in regni scilicet sui gloria, in templi auro, in mandatis hominum, secundum prophetam dicentem: sine causa colunt me, docentes doctrinas et praecepta hominum, dei lege contumeliosa humanae consuetudinis obseruatione mutata.

Propheta autem, quem necesse est iustum esse intellegi, aliter de se fiducia spei suse loquitur: ego autem, sicut . oliua fructifera in domo dei, speraui in misericordia dei in aeternum et in sseculum saeculi. differt quidem tempore aetas hominum, sed prophetise spiritus idem est. propheta manere se in domo dei sicut oliuam fructiferam dicit, arborem semper uirentem et fructus optimi feracem. apostolus huic olese, prsefractis ob infidelitatem ramis eius, fideles gentes ex ignobili oleastro esse insitas praedicat, ut contra naturam generis naturam radicis acciperent. sed propheta, in lege licet manens, euangelicus tamen propheta simul et in lege et in euangeliis cum fructu suo in domo dei esse persistit: non perfringendus in ramis, non relinquendus in truncum, non inutilis iam ipse inserendo sibi praebendus oleastro, nec radicis suae uirtutem arbori transfusurus aliense, sed totus integer, ut [*]( 11 Esai. XXIX, 18. Matth. XV, 9. 21 Rom. XI, 17. ) [*]( 1 reddiderit ex redemerit m. «V R (b) hae PTE planae V plane R 2 -potentia (po et e ex corr.) R 8 depraecandorum V demutabitur V 6 haec excorr. V 6 quae ex q. rn. 2 V 7 et adeptis VPTE 9 gloria ex gloriae m. 2 V 11 ducentes om. T & pcepta supr. scr. P et mandata T 12 di lege V dei lege ex dei lege R diligentes PTa 14 profeta VRP autem om. PT 15 loquitur ex loquimur P 18 ide est V idem (om. est, sed m in ras.) R 22 ex nobili P 28 acciperent ex acceperint nu 1 R in lege scilicet R 24 euuangelicus VR tamen et propheta E 26 in truncusm corr. m. 1 V in trunco PT 27 instrendo V se inserendo PTm )

115
est fidei apostolicse praedicator; non ex gentibus radici legis ad fidem euangelicam inserendus, sed etiam in gentium euangelica fide propriae radicis suae ramorumque uirtute totus ipse ex legis pingui conscientia fructuosus. est autem dei domus secundum apostolum Petrum ecclesia et omnes fidei euangelicae sectatores, sicut ait: sedificanmini domus spiritalis, regnum sacerdotale. et Paulus: ut scias, quemadmodum oporteat in domo dei deuersari, quae est ecclesia dei uiuentis, columna et firmamentum ueritatis. in hac igitur dei domo iustus et sanctus propheta, tamquam fructifera oliua consistens, propria sua usus fructuosa pinguique radice sperauit in misericordia dei; non ad tempus, non in huius corporalis tantum uitae breui saeculo, sed in saeculum saeculi. extendit enim spes suas ad infinitam perennitatis aetat.em nec concluditur mortis occasu, cum sciat sibi in Abrahae sinibus exemplo pauperis Lazari esse uiuendum, sciat quoque gloriosae resurrectionis demutatione coaeternum se et conformem deo esse mansurum, mansurum autem ob id, quod sequitur: confitebor tibi, domine, in saeculum, quia fecisti: et expectabo nomen tuum, quoniam bonum ante conspectum sanctorum tuorum.

Spes in misericordia dei in saeculum et in saeculum saeculi est. non enim ipsa illa iustitiae opera sufficient ad perfectae beatitudinis meritum, nisi misericordia dei etiam in hac iustitiae uoluntate humanarum demutationum et motuum uitia non reputet. hinc illud prophetae dictum est: melior [*]( 6 I. Petro 2, 5. 7 I. Tim. 8, 15. 96 Pa. LXII, 4. ) [*]( 1 ad fidem euuangelicam inserendus ex ad fidem euuangelicam fide inserendus m. 2 V 8 fidei P propria I radicis ex radie m. 2 V 5 eclesia V aecclesia T et omnis V 8 te oporteat PTE dei om. R diueraari ex deuersari m. 2 P conuersari RE 9 sq. sic T, cf. praeter tezt. graec. Ps. LXIV, cap. 6; CXXXII, cap. 2; in VRPE h. I. uerba colnmna et firmamentum ueritatis noto errore in falsum locum ante quae est inrepscrunt 10 domo dei P & ex parte eras. R 11 propriae VR i proprie Pe sed. qf. supr. 3 15 qUID sciat R quin sciat VP qn sciat T cf. Acad. 23 abraae T 18 ad id T 19 in saeoulo PT (Wr rdr αἰω̃να LXX) quia tu feoisti E 510 ante conspeotu R 22 et in saeculum add. m. 2 V om. R 96 humanorum V 86 melior est miserioordia PE. ) [*]( 8* )

116
misericordia tua super uitam: quia, quamuis probabilis per iustitiae operationem uita iustorum sit, tamen per misericordiam dei plus meriti consequetur. ex hac enim uita in uitam proficiet aeternam; et operationem iustitiae in tantum dei misericordia muneratur, ut, miserans iustitisae uoluntatem, aeternitatis quoque suae iustum quemque tribuat esse participem. idcirco in saeculum et in saeculum saeculi misericordia? spes est: sed confessio tantum in saeculum um, non etiam in saeculum saeculi. non enim confessio peccatorum nisi in huius saeculi tempore est, dum uoluntati suae unusquisque permissus est et per uitae licentiam habet confessionis arbitrium. decedentes namque de uita simul et iure decedimus uoluntatis. tune enim ex merito praeteritae uoluntatis lex iam constituta . aut quietis aut poenae excedentium ex corpore suscipit uoluntatem. cuius temporis non iam liberam, sed necessariam uoluntatem ostendit propheta, cum dicit: non est mihi in diebus illis uoluntas. cessante enim uoluntatis libertate etiam uoluntatis, si qua erit, cessabit effectus. transire namque ad . Abraham uolens diues chao medio non sinitur, cum tamen per libertatem uoluntatis in Abrahae sinibus esse potuisset. interclusa est ergo libertas uoluntatis, quia confessio nulla est mortuis, secundum id, quod dictum est: in inferno autem quis confitebitur tibi? sperans ergo propheta misericordiam in saeculum et in saeculum saeculi confitetur tantum in saeculo: temporaria confessionis officia saeculi tempore gerens, spem uero aeternam saeculorum aeternitate protendens. [*]( 16 cf. EcclesiaBtes XII, 1. 22 Ps. VI, 6. ) [*]( .1 aup supra scr. m. 1 R uitam ex uita m. 2 V 4 proficit E 5 misericordia dei E meiserans V 6 quoque ex quoquae m. 2 V quemq (q in ras. a m. 2) V quenque T 7 et saeculum sup. lin. a m. 2 V 8 taatum in saeculo PT non etiam — nisi in huius in marg. inf. add. m. 2 V 12 nanque T de uita ex de uitam m. 2 V et de iure VPTE decidimus Ve 14 excidentium P 16 profeta VRP inter ostendit et profeta quaedam eras. P 17 illis sup. lin. a m. 2 V cessant enim uoluntates libertatem (libertatS T7) PT etiam RPT et V 18 si quaeritr T 20 per libertotem ex per libertatis m. 2 V uoluntatis sup. lim a m..2 V abraae T habrahae R 21 nulla ait VPTe 28 miseri- -cordia P - 94 in saeculo. VT in Baeculo. RP et in saeculum om. Y 9o temporariae VPT 26 gerens (g et r in ras.) R aeterna Y. )
117
confessionis autem causam addidit dicens: quia fecisti; auctorem scilicet uniuersitatis huius dominum esse confessus, nulli alii docens confitendum, quam qui fecit oliuam fructiferam spei misericordia in saeculum saeculi.

Et quis hic sit, qui fecit ista, demonstrat dicens: et exspectabo nomen tuum, quoniam bonum est in conspectu sanctorum tuorum. exspectabit ergo dei nomen, cui confitetur, per quem facta sunt omnia: unus enim deus pater, ex quo omnia, et nos in ipso: et unus dominus noster Iesus Christus, per quem omnia, et nos per ipsum. huius ergo nomen exspectat, Iesum - scilicet uidere, id est saluatorem suum nosse, angelo dicente: et cognominabis nomen eius Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum. Christum conspicere, ut per professionem generosae . familiae sit christianus, exspectat. bonum autem hoc nomen est, quod archangeli atque angeli adorant, quod daemones tremunt et ferre non possunt, quod ad salutem homines adsumunt; quia scriptum est: et omnis qui inuocauerit nomen eius, hicsaluuserit exspectat autem non occulte, non trepidus, non solus, sed in conspectu sanctorum eius, fide scilicet libera testimonium exspectationis suae uel sub sanctorum caelestium conscientia non recusans, uel prophetiae exemplo sanctis omnibus, qui in terra sunt, in se ipso praebens exspectationis exemplum. [*]( 8 I Cor. 8, 6. 12 Matth. I, 91 18 Rom. X, 18. ) [*]( 1 qui V 3 dm̃ VPT 8 nulli alium R confitendam ex confitendo m. 2 V 4 misericordiam saeoulum saeculi VRPT cf. adn. Bened. 6 in conspectu ex in coMpectum m. 1 V 7 expectauit R 8 per que ex per fe que m.1 V omnia Paulus unus P omnia, ut ait Paulus: unus E dff sup. lin. a m. 2 V 10 ih̃s ex ih̃m m. 2 V 11 in ipaum V 14 a peooatia eorum ex pecoatii eorum m. 2 V a peoeatia PTb 16 aroangeli adque angeli Y angeli atque archangeli E 17 demonea VR 18 homines ex hominis R hominie VP 20 occultae R 21 scilioet. licet libera V 22 aub (ub in ras.) R om. V 28 profetae V prophetae Pe omnibus ex omniabus m. 1 V Explicit psalmus LI incipit psalmus LII V Finit pealmua LI incipit LII R Finit psalA LI incipit pealmus LII P Expl. de psalmo LI inoip. de LII T. )

118

PSALMUS LII.

, In finem pro Maeleth intellectus illi Dauid.

Dixit stultus in corde suo: non est deus et reliqua.

Praesens psalmus tertio decimo psalmo paene conueniens est, sed habet in hac ipsa uerborum similitudine non exiguum intellegentiae discrimen. primum uirtute inscriptionis ipsius. nam tertius decimus ita inscribitur: in finem illius Dauid quo titulo id significatur, psalmum illum a Dauid prophetatum fuisse; hicuero: in finem proMaeleth intellectus illi Dauid. ubi enim est: in finem intellectus, adhortationis et admonitionis est significatio, qua iubemur secundum finis cognitionem intellegentiae nostrae admouere iudicium: ut ea in psalmo denuntiari intellegamus, quae consummabuntur in fine, secundum illud apostoli: dehinc finis, cum tradiderit regnum deo patri; cum euacuauerit omnem principatum et potestatem et uirtutem, tunc et ipse subicietur subicienti sibi omnia. nouissima autem inimica euacuabitur mors. hic ergo finis est, qui intellegitur in psalmo. illud autem, quod illi Dauid psalmus inscribitur, ostenditur omnis de Christo, qui Dauid uerus est, prophetari: quia ubi illius inscribitur, ibi eum, qui dixerit, significat; ubi uero illi est, ibi eum, ad quem dicatur, ostendit.