Tractatus super psalmos

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers

Hilary, Saint, Bishop of Poitiers. S. Hilarii Episcopi Pictaviensis Tractatus super psalmos. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 22). Zingerle, Anton, editor. Prague, Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1891.

Quia igitur Iudseorum populus incredulus et regem suum prodens uerba prsecipitationis dilexit, dicens: regem non habeo nisi Csesarem, deo rege neglecto et rege homine confesso in hoc se saeculi profundum ipse demersit; ideo in finem destruitur — usque in consummationem enim saeculi regnum destructae ciuitatis amisit — et de tabernaculo euulsus et transmigratus est: uagus nunc in toto orbe terrarum et ubique peregrinus consummatis omnibus suis in domini passione peccatis.

Quia prsecipitationis uerba dilexit, tabernaculo illo caret, in quo propheta semper dei spiritu plenus fuit, in quo sanctarum uirtutum tremendae contemplationes et salutares uisiones exstiterunt, in quo hostiarum ad redemptionem animse utiles oblationes, in quo paschae agnus in clade Aegypti fidelium custos et in liminum sanguine potens signum, in quo aemulae [*](12 Ioh. XIX, 15.' ) [*]( 2 et dei uerbum E ad erudiendos nos VR qui ad eruendoa nos T 3 rete PT 4 oeloram (cel in ras.) R 5 populo ex polo m. 2 V proditur — populus om. V populo conformato Re (conformato etiam V) 6 draconem PTe in om. V 7 praecipitat ex praecipitauit m. 2 V 8 moyse P Aegiptiorum R 10 tum VPTE obsistit V 11 quia ergo E Iudeae VPTa Iudaeus E 12 praecipitii (ii in ras.) R praecipitii PTE 13 nisi supra scr. R 14 se om. R 16 ideo ex eo m. 2 V in fine VR in consummatione P 16 distructae P 80 qua V 22 ganctorum V contemplationis P et salutaris (salutarea T) suis h donis extiterant PT om. V 24 paacae R pasche V pascae P agno V clade ex claude m. 2 V 25 cuatos ex cua m. 2 V liminu ex limine corr.an. 1 R. )

108
aeternorum temporum temporariae festiuitates. ab hoc itaque tabernaculo euulsi his spiritalium donorum honoribus carent.

Euulsi autem sunt non ex hoc terreno tantum tabernaculo, sed et ex illo, de quo dictum est: eleuabo Dauid tabernaculum, quod cecidit: sanctum illud scilicet et uenerabile nati ex uirgine dei corpus et templum, in quo, qui crediderit, tamquam consors dominicae carnis habitabit. omnis autem infidelis a cognatione hac non crediti corporis, id est dei tabernaculo reuelletur et emigrabitur, spiritalis huius tabernaculi indignus habitaculo: quod significare dominus intellegitur, cum dicit: ego sum uitis uera, uos estis propagines, pater meus agricola est. omnis propago in me non manens neque ferens fructum eradicabitur. et omnem propaginem in me manentem emundabit eam pater meus, ut fructum ampliorem ferat. si qui igitur per fidem corporati dei manere in natura adsumpti n deo corporis merebuntur, hi emundantur in fructus aeternos ex se adferendos: quia necesse est, ut- naturam uerre uitis propago intra uitem manens teneat. at uero qui incredulus nati in corpore dei fuerit, uel si et credens maneat, fructibus tamen fidei suae careat, eradicabitur aut ob infidelitatem aut ob inutilitatem fructuum negatorum. natus enim ex uirgine dei filius, non tum primum dei filius cum filius hominis, sed in filio dei etiam filius hominis, ut et filius hominis esset dei filius, naturam in se uniuersse carnis adsumpsit, per quam [*]( 4 Amos IX, 11. 11 Ioh. XV, 1 seq. ) [*]( 4 et om. VPE tabernaculum Dauid E 6 in quo qui ex in quo quo m. 2 V orediderit ex crediderint m. 2 V 9 tabernaculi T reueletur V euelletur E 11 cum ait E ego ex egone m. 1 V 12 omnis ex dlca omnes m. 2 V 13 era bitur corr. m. 111 eradicabitur ex eradicauitur m. 2 V 14 et omnem mundi propaginem V in me ex in mea m. 2 V emundabit ex emundauit V 15 eam om. PTE (ef. text. graec. et SabeUier III, 463) 17 a dño V hii RT fructus (s in ras. 2 uel 3 litt.) R 19 sed uero (sed add. vi. 2) V incredulus ex inoredulis m. 1 R 20 nat'= ex nati (i eras.) R 21 aut ob inutilitatem ex aut in ob ilitatem V 22 fructuum ex fructu R 23 filius non tum primum dei sup. lin. a m. 2 V 24 ut et filius hominis esset filius dei TPb. )

109
effectus uera uitis genus in se uniuersae propaginis tenet. si qua ergo propago infidelis aut infructuosa est, eradicandam ipsa se praebet; per naturam quidem manens, sed per infidelitatem aut inutilitatem reuellitur. ex hoc ergo tabernaculo, tamquam ei uera uite, hic impius Doec et euellitur et emigratur, manens per naturam et in tabernaculo et in uite, sed per infidelitatem dignus auelli.

Auulsus autem de tabernaculo eradicabitur et de uiuentium terra. qui enim non manebit in Christo, regni Christi incola non erit; non erit autem, non quod sibi non patuerit incolatus — uniuersis enim patet, ut consortes sint corporis dei atque regni; quia uerbum caro factum est et inhabitauit in nobis, naturam scilicet in se totius humani generis adsumens —, sed unusquisque pro merito se et euellendum de tabernaculo et eradicandum de terra uiuentium praebet, non prohibitus umquam inesse. quia per naturae adsumptionem incola sit receptus; sed eradicatur ob infidelitatis crimen, naturse consortio indignus exsistens. eradicatur ergo de uiuentium terra, quae in beata regione sanctis domino conregnantibus prseparatur; cuius ipse in euangelio meminit, dicens: beati mansueti, quoniam ipsi hereditabunt terram; et hic idem propheta: et placebo domino in regione uiuentium, a qua proditor populus eradicari meruit, postquam destructus in finem a tabernaculo et emigratus est et auulsus.

Viuorum autem idcirco terra est, quia omnis fidelis in domino, licet mortuus sit, deo tamen uiuat, ut dictum est: ego [*](20 Matth. V, 4. 22 Ps. CXIY, 9. 26 Matth. XXII, 32. ) [*]( 1 propaginis — ergo tiup. lin. am. 2 r propaginis ex propagiues R 2 ipse praebet P 4 euellitur E 6 uitae P et. demigratur PT 6 uitae 8 RP 8 et de tabernaculo VT 11 corpori 11 12 habitauit RPTE cf. Sabulier 111, 389 14 pro merito et euellendum ae de VPTE 15 taberaaculo ex tabenaculo m. 2 V 17 eradica - : = tur P infidelitateis eorr. m. 1 V crimen (e ex corr.) R 19 sols V sanctis ex sanitis .R corregnantibus T congregantibus P 20 in euuangelio VR meminit om. V 22 profeta VR dfio V d5 RPT 28 populus proditor P meruit ex metuit m. 2 V 24 et nnte emigratus om. PT est om. V et euulsua I 25 autem om. V 26 uiuant V uiuit PTE. )

110
sum deus Abraham et deus Isaac et deus Iacob: non est deus mortuorum, sed uiuorum. et rursum per Iacob: uiuat Ruben et non moriatur; et illud: Ismael hic uiuat in conspectu tuo. sedetilludapostoli — si ita tamen legenti uidebitur, quia duplicem sensus significationem habet —: et nos, qui uiuimus, qui residui erimus, rapiemur cum nubibus obuiam Christo in aera: et sic semper cum domino erimus. interceptio quidem corporum adfert temporarium mortis occasum; sed lex constituta moriendi legem non adimit resurgendi: quia decernenti legem lex non adfert necessitatem, neque sibi deus ius uiuificandi ademit legem nobis decernendo moriendi. mors autem in eos tantum, in quos est decreta, legitima est. uiuunt autem deo omnes, ex cuius lege sunt mortui. neque mors. quae non nisi per legem decernentis inualuit, potest per se in id inualescere, ne per decernentem renouandae uitae legem demutabilis sit lege uiuendi, cum decernentis potestas constitutam ab exordio in Adam sub condicione decreti uitam legis demutauerit lege moriendi. uiuunt itaque sancti quique et fideles deo. nam cum se deum eorum, qui mortui fuerant, id est Abrahse et Isaac et Iacob esse dicat et continuo testetur, non mortuorum se, sed uiuorum deum esse, docet per id, eos, qui iudicio humanse opinionis mortui existimentur, sibi legem decernenti non mortuos esse, sed uiuos.

Intercessio diapsalmse, etsi non personam, sensum tamen innouauit. nam post prsenuntiatam Doec damnationem, ad quem tamquam ad praesentem fuit sermo, nunc ad alterius expositionis [*]( 3 Deut. XXXIIT, 6. 4 Gen. XVII, 18. 6 I Thess. 4, 16. ) [*]( 1 Abraam T Abrahae ex Abraha m. 2 V Isac V 3 Ruben ex Rubet m. 2 V 4 Ismahel RT apostolis ita V apoetoli ita PT 7 obuiam xpo VPT obuiam domino RK in aera ex in uera m. 2 V 12 adimit (it a m. 1 sup. lin.) V adimit PTb decernendo ex demendi V 13 in eos tantum in quos decreta legitima est P in eos tantum est in quos decreta legitima est T 17 mutabilis sit 1>1' lege uiuendi om. PTb constituta P 18 uita legis a uitae legem e legem uiuendi T cf. adn. Bened. 20 fidi PT fuerant ex fuerunt m. 2V fuerint PT 21 hac V post dicat 6 uel 7 litt. eras. T 22 se supr. scr. P 28 qui ex que m. 2 r 24 esBe sed ex essed m. 2 V 27 ad ante alterius om. P. )

111
significationem se rettulit propheta : u ide bun t iusti et timebunt et rident super eum et dicent: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum, sed serauit in multitudine diuitiarum suarum et praeualuit in uanitate sua. destructo Doec in finem et euulso de tabernaculo atque emigrato et de terra uiuentium eradicato sancti quique necesse est metuant: cum uideant tot tantisque diuinae misericordise auxiliis populum adiutum atque usum post ingentem illam et ultra humanas opes gloriosi regni dignitatem maximum de se atque ultimum humanae calamitatis exemplum praebuisse. qui enim memoria recenseat antiquas gloriae eius et innumeras beatitudines, quas superius pro parte memorauimus, cum post Aegypti funera itineri eorum diuisum mare cessit, cum ardorem diei nubis columna inumbrauit, cum noctis tenebras ignis columna discussit, cum cibum caelum per angelos praebuit, cum fontem petra fluxit. cum Iordanes refluxit, cum ciuitas magna ad solum areae testamenti circuitum concidit, cum sol de cursu suo inhibitus diem distulit, et diuinae legis ordo ex illo elementorum indefesso inperturbatoque motu ad belli moram restitit: post illam deinde diuinae maiestatis et conspectus et auditus familiaritatem consumptos eos bellis, fame emortuos et antea mortuorum cadaueribus ad mortem famis pastos, reliquos deinde in seruitutem redactos exules ubique, ubique esse degeneres, nusquam cognitos, semper nouos et demutatione incolatus semper ignobiles, semper alienos? iam si spiritales quis oculos [*]( 1 retulit RP7' profeta R profetia P profetiae V 2 pont timebunt 4—5 litt. eras. R ridebunt. TE tf. Neite Fnrmenl. II, 427 3 sed sup. fin. a m. 2 V 6 adque VR de terra uiuetium ex de terra emijfrantium uiuetium T 7 cum uideant om. PT 8 adiutum adque adsumptum r et ingentem illam extra humanas T 9 ac ultimum E 10 quia E cf. Hartel Ennod. Ind. p. 701, Petschenig Viet. Vit. p. 16M 12 Aegipti R 14 nubis colomna 1' nubes columna P columna nubis a 16 Iordanis r (ubi cum Iordanis refluxit sup. lin. am. 2) PTE maxima VPT 17 cirouitu P inhibitua diem om. V 19 ad belli mora P restitit. a reetititit m. 2 I * post illa R 21 bellis ex helli R famemortuoa R et ante PT 22 ad moram famis Tb 23 ad seruitutem redaotos •w degeneret nusquam cognitos semper ignobiles (esse — eognitos sup. lin. a m. 2) V 24 et demutatione incolatis (sir) semper ignobiles sup. lin. n m. 2 V 25 si mp. lin. a m. 2 T spiritales ex spiritalis R. )
112
erigat, de quibus dominus ait: eleuate oculos uestros uidete regiones, quia albae sunt ad messem, tum sciat auulsos esse ex consortio corporis dei, ex illo beatitudinis regno, ex illo resurrectionis honore et esse sine dei spiritu, sine intellegentia prophetise constitutosque gehennae pabulum. quos inmortalis uermis exesurus sit et inextinguibilis ignis crematurus, quorum sciat legislationem, quorum testamenta, quorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia deus. quanto ergo has demutationes eorum et praesentes et aeternas calamitates sancti quique metu contuebuntur, quia punitorum contemplatio sit terribilis exemplo? uidebunt ergo iusti et timebunt, nihil non sibi metuendum in tanta horum calamitate intellegentes. sed quia iusti sunt, licet timeant de exemplo, tamen de fructu propriae iustitiae gaudebunt. ridebunt enim super eum: ridentes igitur et timentes. quia deo subditi sunt, punitorum seueritate terribili. temperat ergo metum risus, dum et metus de exemplo et risus ex merito est. moderatur autem rursum metus risum, dum ita gaudebunt in bonis, ne desit terror exempli: quia impise et diffidentis de se conscientiae est, timere sine gaudio et insolentis naturse est, sine timore gaudere.

Sed qui timentes ridebunt, id quoque adicient ad hunc moderatum in timore risum, ut dicant: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum. stultitise impietatis extremae est, non intellegere sub deo et ex deo uiuere, sed in [*]( 1 Ioh. IV, 85. ) [*]( 2 quam albae ex qua albae m. 2 V ad messes PT cum VRPT 8 et ex illo PT 4 esse sine (om. et) V et esse se sine P 6 exaesurus V ex = surus P 7 sciat — quorum sup. lin. a m. 2 r 9 damnationes VPTE et prae- P sentes et aeternas calamitates scripsi cf. Abh. IV,61 et praesentis et aeterna calamitates R1 et praesentes et aeternae calamitates r et praesentis et aeternae calamitatis R2PТE 11 est terribilis PT sit hoc terribilis RIb post terribilis 1 Utt. et post exemplo 2 litt. eras R 12 non nihil T in om. PTb 13 intellegentes ex intellegendus m. 2 V 14 timeant ex timeme m. 2 T' tafli & de fructu (& supr. scr. m. 3) R 16 igitur om. PT 19 exempli ex exemplo m. 1 R inpie V impie P 20 insolentis ex insolentes 11 22 sed quia PT adicient ex adsicient m. 2 V 23 in timorem V 24 stultitiae adque VR si ultimae atque P ultimae atque 7 25 se sub PTE. )

113
his, quse gerit et expectat, sua magis uelle confidere potestate, eam, si quid illud in se sit, ex deo sit. ad deum itaque spes omnis nostra sit et confessio omnis in deo sit exemplo prophetse dicentis: domine, adiutor meus et redemptor meus et rursum: leuaui oculos meos in montes, unde ueniet adiutorium mihi. auxilium meum a domino, qui fecit caelum et terram. metuamus itaque semper, ne quando nos aeternus ille ignis urat et uermis inmortalis absumat, cum audiamus quid iusti timentes ridentesque dicant: ecce homo, qui non posuit deum adiutorem suum, sed sperauit in multitudine diuitiarum suarum.

Diuites quosdam insolentes esse praestat opulentia, et maxime timorem dei diuitiarum fiducia inanis auertit: stulti, non intellegentes hoc se magis religiosos oportere esse, quod . diuites sunt, quia gratiam referre largitori bonorum sibi desiderabilium conueniat, et hoc magis inexcusabilis sit auaritise reatus, quia auaritise necessitatem non excuset opulentia. iam uero quam infelix fiducia est rei inanis: deum contemnere habendo aurum, quasi aurum non ex dei sit creaturis, aut aliquis per id iudicio sanae mentis beatae uita adquirat profectum, quod sibi aurum iaceat suffossum, et hinc fiat non generalis animae et corporis homo aliusque possit esse, quam natus est, ant cum uita excedat, auro suo sit usurus inmorte! utetur plane, si eo recte utetur in uita, si esurientem pane suo aluerit, si nudum ueste sua texerit, aut aegrum sumptu suo refouerit, [*]( 4 Ps. XVill, 15. 6 Ps. CXX, 1 sq. ) [*](i 1 post gerit P* supr. scr. q s expectat ex expetat m. 1 R uelle supr. scr. F* nelit (el ex corr.) R uelit VP'T 8 in dm̃ R 8 exurat E uennis ex uernis m. 2 V 9 adsumat V quid om. V timentea ez timent m. 2 Y 11 in multitudinem V std. cf. supr. p. 111,4 12 eise om. PTe opolentia V 14 religiosos (o in rcu.) R ante quod supr. scr. putant at. 3 R 16 bonoru ex busnoru m. 1 V 16 et ob hoc (ob supr. scr. m. 2) P inexcosabilis ex inexeusabile P inexcusabilis ex inexousabis V auaritiae ait E 18 contepnere R 20 aliquis scripsi aliquid R aliquem VPTB cf. Abk. IV, 62 sane P profectum ex praefeotum m. 2 V 11 subfossum R 92 aliusquae ex aliusque m. 2 V 28 exoidat PT otetur ex utatur m. 1 P utatur V utitur e 24 in nitam V abuerit ex *luerit WI. 1 V 85 fouerit V. ) [*]( -XXII. Hilar. Pict pars I. ) [*]( 8 )

114
aut captiuum libertati suae redemerit, haec sunt plane ambitiosse apud deum humani thensauri legationes, haec potentia deprecandorum criminum et uera suffragia. sic auro demutabimur, ut er terrenis caelestes et ex mortalibus simus aeterni, haec infidelis illa populus non cogitans et dei mandata contemnens putansque se per legem, quae futurorum bonorum umbra eat, esse diuitem, adeptis diuitiis male usus, ex uiuentium terra et tabernaculo eradicatus et emigratus, auulsus est: praepotentem se in uanitatibus credens, in regni scilicet sui gloria, in templi auro, in mandatis hominum, secundum prophetam dicentem: sine causa colunt me, docentes doctrinas et praecepta hominum, dei lege contumeliosa humanae consuetudinis obseruatione mutata.

Propheta autem, quem necesse est iustum esse intellegi, aliter de se fiducia spei suse loquitur: ego autem, sicut . oliua fructifera in domo dei, speraui in misericordia dei in aeternum et in sseculum saeculi. differt quidem tempore aetas hominum, sed prophetise spiritus idem est. propheta manere se in domo dei sicut oliuam fructiferam dicit, arborem semper uirentem et fructus optimi feracem. apostolus huic olese, prsefractis ob infidelitatem ramis eius, fideles gentes ex ignobili oleastro esse insitas praedicat, ut contra naturam generis naturam radicis acciperent. sed propheta, in lege licet manens, euangelicus tamen propheta simul et in lege et in euangeliis cum fructu suo in domo dei esse persistit: non perfringendus in ramis, non relinquendus in truncum, non inutilis iam ipse inserendo sibi praebendus oleastro, nec radicis suae uirtutem arbori transfusurus aliense, sed totus integer, ut [*]( 11 Esai. XXIX, 18. Matth. XV, 9. 21 Rom. XI, 17. ) [*]( 1 reddiderit ex redemerit m. «V R (b) hae PTE planae V plane R 2 -potentia (po et e ex corr.) R 8 depraecandorum V demutabitur V 6 haec excorr. V 6 quae ex q. rn. 2 V 7 et adeptis VPTE 9 gloria ex gloriae m. 2 V 11 ducentes om. T & pcepta supr. scr. P et mandata T 12 di lege V dei lege ex dei lege R diligentes PTa 14 profeta VRP autem om. PT 15 loquitur ex loquimur P 18 ide est V idem (om. est, sed m in ras.) R 22 ex nobili P 28 acciperent ex acceperint nu 1 R in lege scilicet R 24 euuangelicus VR tamen et propheta E 26 in truncusm corr. m. 1 V in trunco PT 27 instrendo V se inserendo PTm )

115
est fidei apostolicse praedicator; non ex gentibus radici legis ad fidem euangelicam inserendus, sed etiam in gentium euangelica fide propriae radicis suae ramorumque uirtute totus ipse ex legis pingui conscientia fructuosus. est autem dei domus secundum apostolum Petrum ecclesia et omnes fidei euangelicae sectatores, sicut ait: sedificanmini domus spiritalis, regnum sacerdotale. et Paulus: ut scias, quemadmodum oporteat in domo dei deuersari, quae est ecclesia dei uiuentis, columna et firmamentum ueritatis. in hac igitur dei domo iustus et sanctus propheta, tamquam fructifera oliua consistens, propria sua usus fructuosa pinguique radice sperauit in misericordia dei; non ad tempus, non in huius corporalis tantum uitae breui saeculo, sed in saeculum saeculi. extendit enim spes suas ad infinitam perennitatis aetat.em nec concluditur mortis occasu, cum sciat sibi in Abrahae sinibus exemplo pauperis Lazari esse uiuendum, sciat quoque gloriosae resurrectionis demutatione coaeternum se et conformem deo esse mansurum, mansurum autem ob id, quod sequitur: confitebor tibi, domine, in saeculum, quia fecisti: et expectabo nomen tuum, quoniam bonum ante conspectum sanctorum tuorum.

Spes in misericordia dei in saeculum et in saeculum saeculi est. non enim ipsa illa iustitiae opera sufficient ad perfectae beatitudinis meritum, nisi misericordia dei etiam in hac iustitiae uoluntate humanarum demutationum et motuum uitia non reputet. hinc illud prophetae dictum est: melior [*]( 6 I. Petro 2, 5. 7 I. Tim. 8, 15. 96 Pa. LXII, 4. ) [*]( 1 ad fidem euuangelicam inserendus ex ad fidem euuangelicam fide inserendus m. 2 V 8 fidei P propria I radicis ex radie m. 2 V 5 eclesia V aecclesia T et omnis V 8 te oporteat PTE dei om. R diueraari ex deuersari m. 2 P conuersari RE 9 sq. sic T, cf. praeter tezt. graec. Ps. LXIV, cap. 6; CXXXII, cap. 2; in VRPE h. I. uerba colnmna et firmamentum ueritatis noto errore in falsum locum ante quae est inrepscrunt 10 domo dei P & ex parte eras. R 11 propriae VR i proprie Pe sed. qf. supr. 3 15 qUID sciat R quin sciat VP qn sciat T cf. Acad. 23 abraae T 18 ad id T 19 in saeoulo PT (Wr rdr αἰω̃να LXX) quia tu feoisti E 510 ante conspeotu R 22 et in saeculum add. m. 2 V om. R 96 humanorum V 86 melior est miserioordia PE. ) [*]( 8* )

116
misericordia tua super uitam: quia, quamuis probabilis per iustitiae operationem uita iustorum sit, tamen per misericordiam dei plus meriti consequetur. ex hac enim uita in uitam proficiet aeternam; et operationem iustitiae in tantum dei misericordia muneratur, ut, miserans iustitisae uoluntatem, aeternitatis quoque suae iustum quemque tribuat esse participem. idcirco in saeculum et in saeculum saeculi misericordia? spes est: sed confessio tantum in saeculum um, non etiam in saeculum saeculi. non enim confessio peccatorum nisi in huius saeculi tempore est, dum uoluntati suae unusquisque permissus est et per uitae licentiam habet confessionis arbitrium. decedentes namque de uita simul et iure decedimus uoluntatis. tune enim ex merito praeteritae uoluntatis lex iam constituta . aut quietis aut poenae excedentium ex corpore suscipit uoluntatem. cuius temporis non iam liberam, sed necessariam uoluntatem ostendit propheta, cum dicit: non est mihi in diebus illis uoluntas. cessante enim uoluntatis libertate etiam uoluntatis, si qua erit, cessabit effectus. transire namque ad . Abraham uolens diues chao medio non sinitur, cum tamen per libertatem uoluntatis in Abrahae sinibus esse potuisset. interclusa est ergo libertas uoluntatis, quia confessio nulla est mortuis, secundum id, quod dictum est: in inferno autem quis confitebitur tibi? sperans ergo propheta misericordiam in saeculum et in saeculum saeculi confitetur tantum in saeculo: temporaria confessionis officia saeculi tempore gerens, spem uero aeternam saeculorum aeternitate protendens. [*]( 16 cf. EcclesiaBtes XII, 1. 22 Ps. VI, 6. ) [*]( .1 aup supra scr. m. 1 R uitam ex uita m. 2 V 4 proficit E 5 misericordia dei E meiserans V 6 quoque ex quoquae m. 2 V quemq (q in ras. a m. 2) V quenque T 7 et saeculum sup. lin. a m. 2 V 8 taatum in saeculo PT non etiam — nisi in huius in marg. inf. add. m. 2 V 12 nanque T de uita ex de uitam m. 2 V et de iure VPTE decidimus Ve 14 excidentium P 16 profeta VRP inter ostendit et profeta quaedam eras. P 17 illis sup. lin. a m. 2 V cessant enim uoluntates libertatem (libertatS T7) PT etiam RPT et V 18 si quaeritr T 20 per libertotem ex per libertatis m. 2 V uoluntatis sup. lim a m..2 V abraae T habrahae R 21 nulla ait VPTe 28 miseri- -cordia P - 94 in saeculo. VT in Baeculo. RP et in saeculum om. Y 9o temporariae VPT 26 gerens (g et r in ras.) R aeterna Y. )
117
confessionis autem causam addidit dicens: quia fecisti; auctorem scilicet uniuersitatis huius dominum esse confessus, nulli alii docens confitendum, quam qui fecit oliuam fructiferam spei misericordia in saeculum saeculi.